Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PALMORODNY]

Następne hasło: [PALNIK] »

PALMOWY (56) ai

a oraz o jasne (w tym w a 5 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	palmowy	f	N	palmowå	n	N	palmowé
	G	palmow(e)go		G			G	palmow(e)go
	D	palmow(e)mu		D			D
	A			A	palmową		A	palmow(e)
	I			I	palmową		I	palmowym

pl
N	subst	palmow(e)
G		palmowych
D		palmowym
A	subst	palmow(e)
I	f	palmow(e)mi

sg m N palmowy (5). ◊ G palmow(e)go (1). ◊ D palmow(e)mu (1). ◊ f N palmowå (5). ◊ A palmową (2). ◊ I palmową (1). ◊ n N palmowé (13); -é (1), -(e) (12). ◊ G palmow(e)go (14). ◊ A palmow(e) (2). ◊ I palmowym (2). ◊ pl N subst palmow(e) (2). ◊ G palmowych (2). ◊ D palmowym (1). ◊ A subst palmow(e) (4). ◊ I f palmow(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w.

Znaczenia

Przymiotnik od „palma” ‘phoenix dactylifera L.’ (56)

Przymiotnik od „palma” ‘phoenix dactylifera L.’; palmeus Mącz, Cn; palmosus Mącz; palmaris Cn (56):

a. Będący palmą lub jej częścią, należący do palmy (51):

W połączeniu szeregowym (1): Tu pálmowe/ tu bobkowe/ tu drzewo oliwne/ Dáie wonność wyraſtáiąc y owoce dźiwne. KlonŻal C4v.

W porównaniach (11): Abowiem ſprawiedliwy cżłowiek iako drzewo palmowe zakwitnie WróbŻołt 91/13 [przekład tego samego tekstu RejPs, RejPos, RejZwierc, KołakSzczęśl]; RejPs 137v; Leop Iob 29/18; RejPos 222v, 240, 334v; RejZwierc 51v; gdy go [Symona] braćia w koło obſtąpili/ tedy był podobny Cedrowi ktory ſię rodzi ná Libanie/ á oni iáko drzewam pálmowym [quasi rami palmarum]. BudBib Eccli 50/12; podwyżſzona dźiś [...] y iáko Cyprys ná gorze Syońſkiey: y iáko Pálmowe drzewo/ około brzegów Kádes ſzcżepione LatHar 410 [przekład tego samego tekstu] 508; KołakSzczęśl B3v.

Wyrażenia: »palmowe drzewo« [szyk 17:9] (26): Palma. ein dattelbom Pálmowe drzewo. Murm 106; Mymer¹ 20v; WróbŻołt 91/13; RejPs 137v; Leop Iob 29/18; [w królestwie Senege] Pićie máią ſok z drzewá pálmowego/ owocow máią rozmáitych doſyć BielKron 450v, 264, 441v, 446; Sandalides, Nieyáki rodzay pálmowego drzewá. Mącz 367a; Toga palmata. Szátá pálmowego drzewá gáłąskámi nátikána tych którzy zwicięſtwo nád nieprziyaćioły otrzymawáli. Mącz 456d, 101a, [274]a [2 r.], 404c [2 r.]; SienLek 250, Xxx3; RejPos 334v; BudBib Eccli 50/12; SkarŻyw 50; KlonŻal C4v; Calep [748]a; LatHar 410, 508; KołakSzczęśl B3v.

»liście (list) palmowe(-y)« [szyk 3:2] (5): BielKron 441v; [św. Symeon] vplotſzy ſobie gruby łáncuch z pálmowego liśćia śćiągnął mocno lędzwie ſwoie/ ták iſz rány ſie ná ćiele pocżyniły SkarŻyw 29, 29 marg, 51, 52.

»palmowy(-a) owoc, jagoda, orzech« = daktyl [szyk 4:2] (3:2:1): DActilli ieſt owocz palmowy FalZioł III 20a; Pálmowe iágody. BielKron 40 marg, Llll2; Dactylus, pro fructibus palmae arborum Pálmowy orzech. Mącz 77a, [274]a. Cf »daktyły i palmowe owoce«.

»rozga (a. różdżka), gałąź palmowa« [w tym: jako oznaka czci i hołdu, zwycięstwa (7)] = ramis palmae Vulg; spatula Cn [szy: 11:2] (10:3): HistAl Av; Leop 1.Mach 13/51; Bowiem gáłąś Pálmowa/ ták ſtátecżnie roſcie/ Im ią bárzyey náchyliſz/ záwżdy ſtánie proſcie. RejZwierz 114; Potráwy ich ryby á ptaki/ z Ryżu pieką chleb/ pićie co z rożdzek Pálmowych ćiecże kiedy ie rzeżą [...] máią BielKron 446, 39, 40, 443; Palmae fructus, [...] Metaphoricos, Rózgá pálmowa którą zwykli ćy nośić którzy zwicięſtwo otrzimáli. Mącz [274]a; RejPos 222v; RejZwierc 51v; LatHar 354 [2 r.]; WujNT Ioann 12/13.

Szeregi: »palmowy albo daktylowy« (2): Palmosus, Pełny palmowego álbo dactilowego drzewá. Mącz [274]a, [274]a.

»daktyły i palmowe owoce« (1): [Nigryte] przynośili Koty morſkie/ tákież Małpy/ Dáktyły y Pálmowe owoce BielKron 451v.

»palmowy i oliwny« (1): Oni tedy [...] namilſzemu Synowi twemu/ odkupićielowi narodu ludzkiego/ záſzli ná drogę/ y rozgi pálmowe/ tákże też y oliwne/ pod nogi iego ſłáli LatHar 354.

b. W którym rosną palmy (3):

Wyrażenia: »las palmowy« (1): Palmetum – Lyas palmowi. Calep [748]b.

»miasto palmowe« = peryfraza lub określenie miasta Jerycho (1): [Jehowa ukazał Mojżeszowi] dolinę Ierychá miáſtá palmowego [Ierecho civitatis palmarum] BudBib Deut 34/3; [poſiedli miáſto palmowe BudBib Iudic 3/13].

»ogrod palmowy« = palmetum Mącz, Cn; lucus palmaris Cn (1): Mącz [274]a cf Szereg.

Szereg: »palmowy albo daktylowy« (1): Palmetum, Sad/ ogród pálmowy álbo dáctilowy. Mącz [274]a.

c. Uzyskany, wytworzony z palmy, jej części lub owocu (2): chleb był z drzewá obycżáiem piecżony rowny Pálmowemu/ ábowiem ono drzewo ktore ſlodkie ieſt w kąſki s ſiekáią y ſmáżą w oliwie/ potym pieką plácki ſniego. BielKron 446.

Wyrażenie: »wino palmowe« = vinum palmeum Cn (1): Nie pija też Krol nic inego iedno wino Pálmowe/ ktore bárzo ſłotkie iáko Dáktyły BielKron 453v.

SBu