[zaloguj się]
[pdf]

PAPROTKA (29) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym 1 r. błędne znakowanie); -o- (2), [-ó-].

Fleksja
sg
N paprotka
G paprotki
I paprotką

sg N paprotka (13). ◊ G paprotki (9). ◊ I paprotką (7).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. bot. Polypodium vulgare L. (Rost); paprotka, bylina z rodziny paprotkowatych (Polypodiaceae) o słodkim kłączu, stosowana w lecznictwie; polypodium Mącz, Calep, Cn; filicula Mącz, Cn (29): PAprotka ieſth ciepła y ſucha w trzecim ſlopniu, Mocz iey wſzitka ieſth w korzeniu/ [...] á nawięczey ta Paprotka ktora roſcie [...] na dębowym korzeniu: ieſt nalepſza, Ma mocz roſpądzaiączą wiatrow y wilkoſci wyſuſza. FalZioł I 98c; Spaprothką ma być zawſze warzany hanyż/ s kminem/ ábowiem rychley wiathry wypędziſz z żywota. FalZioł I 98d, +4b, I 28d, 31a, 50b, 86a (18); Mącz 127a, 308d; Wárzyć też kurá s páprotką á dáć mu [choremu] ieść y iuchę pić dla żywotá zmiękczenia: wypądzaćiem páprotká czarną żołć SienLek 53v, 53v, 94v, 209v, Xxx3; Calep 819a; [(nagł) POLIPODIVM, FILICULA, Páprótká. (–) TO źiółko zową Páprótká/ iż ma gáłązki podobné Páproći UrzędowHerb 251a (Linde)].

W charakterystycznych połączeniach: paprotka pomaga, roście, wypądza [co]; wziąć ([ile]) paprotki (8); żywot przepuścić paprotką; (u)warzyć (warzany) z paprotką (4).

Wyrażenie: »korzenie (a. korzonki) paprotki« (2): á ty rzecży weń [w zabitego kura] maią być włożone/ iako naprzod Cinamon/ Krokos/ hanyſz/ lebiodka/ y korzenie paprotki każdego ſnich podmiarą. FalZioł I 33d, I 51b.
[Zestawienie: »paprotka mniejsza«: UrzędowHerb 124a cf 2.]
2. [Dem. od „paproć”:
Zestawienie: »paprotka maluchna« [szyk zmienny]: (nagł) Dryopteris, filicula. Máluchna Páprotká. (–) TA Páproć máła ma liſtek iáko Páprotká mnieyſza: korzeń Páproći wielkiéj podobnj ále mnieyſzy/ ták iż Polipodium ma liſtki/ á korzonki iáko Filicis UrzędowHerb 124a, 470.]

ZCh