[zaloguj się]
[pdf]

PĘPEK (111) sb m

e jasne.

Fleksja
sg pl
N pępek
G pępka, pępku
D pępkowi
A pępek pępki
I pępki(e)m pępki
L pępku pępk(a)ch

sg N pępek (15). ◊ G pępka (40), pępku (1) Mącz. ◊ D pępkowi (2). ◊ A pępek (40). ◊ I pępki(e)m (4). ◊ L pępku (5). ◊ pl A pępki (2). ◊ I pępki (1). ◊ L pępk(a)ch (1).

Sł stp: pąpek a. pępek, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Wgłębienie po pępowinie w środkowej części brzucha; umbilicus Murm, Mymer1 HistAl, PolAnt, Mącz, Cn (93): Murm 57; Mymer1 24; ſnich [z gorzkich migdałów] vcżynić plaſthr á przyłożyć na zywot proſto na pępek. FalZioł III 13a; boleſci kthore ſą niżey pępka przy rodzeniu/ takie nicz ſzkodliwe niebywaią FalZioł V 18c; BYwa też ta przygoda v młodych dzieci: iż gim pępek ku gorze wychodzi y napucha FalZioł V 42, ++3a [2 r.], I 65a [2 r.], 88c, 91b, 101b (61); BRrzuch [!] koſmati około pępka [...] pſotliwego barzo znamionuie GlabGad P5; GroicPorz iiv; BibRadz I 333d marg; Mącz 501d; ſuche iey [rodzącej] theż báńki dobrze ſtáwiáć około pępká SienLek 116, 21, 38v, 97v, 98v, 100 [2 r.] (14); Umbilicatus – Iako pępekuczinioni. Calep 1134a, 1134a.

W charakterystycznych połączeniach: pępek opuchły, rozpadły, wydęty, wyszły (2); owrzedzenie pępka, wystąpienie, wyszcie (2); rana na pępku; pępek roście, ku górze wychodzi (wyszedł) (2), wyrasta; pępek (na)mazać (4); na pępek namazać, przyłożyć (przykładać, przyłożony, położony, przyłożenie) (28), przywiązać (przywiązany) (3); około pępka omazać (2); (po)niżej pępka (12), około (6), wyszszej.

Wyrażenie: »pępek żywota« (1): moc iego ieſt w biodrách iego/ á ſiłá iego w pępku żywotá [in umbilico ventris] iego. BibRadz Iob 40/11.
Wyrażenia przyimkowe: »(aż) do pępka(-u)« = usque ad umbilicum HistAl (5): vwarzywſzy Iałowiecz w wodzie á z oney wodi vcżiń wannę w ktorey ma ſiedzieć chory do ſamego pępka. FalZioł I 68a, V 21a; HistAl M8; Umbilico tenus, Aż do pępku. Mącz 449b; SienLek 140.

»od pępka« = ab umbilico HistAl (4): Wtora błonka [tj. łożysko] począwſzi od pępka dziecięczego: aż nadoł zawija dziecię FalZioł V 16, V 86v; niewiáſtá porodziłá ſyná bárzo dziwnego/ ktori od głowy/ áż do pępká był ſpoſobu ludzkiego/ ále záſię od pępká áż do nog miał podobieńſtwo rozmáitych beſtyi HistAl M8; SienLek 27v.

2. Pępowina (9): powiedaią: iż iako długo pępka vrżnąwſzi zoſtawi/ tak też ięzyk będzie v otroka krotki albo długi. FalZioł V 34v; Gdy iuż tak ona cżęſć pępka zoſtawiona odpadnie [...] thedy oſtathek zaſypać popiołem FalZioł V 35, V 34v [2 r.], 35.
Zwroty: »pępek (ob)rzezać; pępek będzie obrzezan« (3;1): Obstetrix, baba pomoczna, czo pąpky rzeze BartBydg 100; Gdy ſie iuż narodzi niemowiątko, Nathychwiaſt [!] mu pępek obrzezać na trzy palcze od ciała daleko/ á thakże zawięzać FalZioł V 34v, V 34v, 35.

»pępek zawiązać; pępek będzie zawiązan« (2;1): (Acżkolwiek niketorzy [!] pępek dziecięczy na trzy palcze od ciała zoſtawiwſzy) pierwiey radzą zawiązać potymże obrzezać. FalZioł V 34v, V 34v, 35.

3. Żołądek ptaka, najczęściej drobiu; gigerium Cn (8): Pępek Bociani przeciw każdemu iadowi pomaga. FalZioł IV 20d, II 17b, IV 19c, d; Więc ieſzcże ieść przeſuchy/ ná węglu pyec pępki RejWiz 62; RejFig Bb4; [żołądek] rogáthego bydłá y źwierzá wſzelkiego zową flákiem/ á ryby záś zową kśieńcem: ptáſzy zową pępkiem. SienLek 95v, 84v.

W charakterystycznych połączeniach: pępek bociani, kokoszy, kurzy.

4. Otwór, przez który ryba składa ikrę (1): puſzczay im [karpiom] w Pępek y w Gębę kąſek ſoli/ [...] á vźrzyſz żeć ſye wnet záraz poczną trzéć. Strum O3v.

Cf [PĘP]

KWysz