[zaloguj się]
[pdf]

PIENIĄŻEK (56) sb m

pie- (52), pię- (4).

Oba e jasne.

Fleksja
sg pl
N pieniążek pieniążki, Pieniążkowie
G pieniążka pieniążk(o)w
A pieniążek pieniążki
I Pieniążki(e)m pieniążkami

sg N pieniążek (14). ◊ G pieniążka (13). ◊ A pieniążek (1). ◊ I Pieniążki(e)m (1). ◊ pl N pieniążki (7), Pieniążkowie (1) PaprPan. ◊ G pieniążk(o)w (2). ◊ A pieniążki (16). ◊ I pieniążkami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Dem. od „pieniądz” (56):
1. Drobna, zdawkowa moneta: num(m)ulus Mymer1, Calep, Cn; quadrans Vulg, Cn; minutus PolAnt; numulus, pecuniola Mącz; dupondius, aer minutus Vulg; as, assipondium, denarius, drachma, follis, libella, libra, minimum nummus, obolus, pecunia signata, stips (unciaria), teruncius, triuncem Cn (24): Mymer1 42; Numulus diminutivum, Pieniążek/ máła mińcá. Mącz 253d, 286b; Calep 709a; [(nagł) Na Trójcę (–) Iako mamki, tuląc dziatki, z nimi więc igrają, Ieden pieniążek dawając, TRZY go nazywają. BogowieFałsz 211].

W połączeniu z liczebnikiem (15): MurzNT Luc 21/2; RejPos 170v, 243; SkarŻyw 143, 412; Semiobolus – Poł pieniązka. Calep 965b; Nie dam go od pułgrzywnia/ pieniążká iednégo: O zakład/ nie naydźiećie nigdźiey ták taniégo. WyprPl A4v; Vyźrzał też y niektorą wdowę vbożuchną wrzucáiącą dwá drobne pieniążki [area minuta duo]. WujNT Luc 21/2, s. 167, 170 marg, Luc 12/6, s. 275, 279, Cccccc3v; SkarKaz 456a.

Zwrot: »przedać za [ile] pieniążkow« (1): Izali piąći wroblikow nie przedáią zá dwá pieniążki [nonne quinque passeres vaeneunt dipondio] [...]? WujNT Luc 12/6.
Wyrażenie: »drobny pieniążek« = aer minutus Vulg; minutus PolAnt [szyk 4:1] (5): MurzNT Luc 21/2; Wdowká vboga dwá drobne pieniążki kłádzie do ſkárbnice. WujNT 167; (marg) Quádránt ważył máło co więcey, niżli dwa náſze drobne pięniążki WujNT 170 marg, Luc 21/2; Temubych Miał powierzyć pieniędzy? ktorem, by náwet Szło o głowę, drobnego pieniążká ná wieki Nie wierzyłbym. CiekPotr 73.
a. W znaczeniu ‘wszystko, do ostatka’ (4):
Zrot: bibl. »wrocić, wypłacać, zapłacić (aż do) ostatniego pieniążka; oddać ostatni pieniążek« (1:1:1;1): RejZwierc 39v; WujJud 203v; Záprawdę powiedamći; nie wynidźieſz ſtámtąd [z ciemnice]/ áż oddaſz oſtátni pieniążek [donec reddas novissimum quadrantem]. WujNT Matth 5/27[26], s. 22 [zawsze przekład tego samego tekstu].
2. W funkcji hipokor. od znacz, ‘suma, cena, koszt, majątek’ (13): Zeſię w tych hoynych gościách niektorzy kocháią/ Przeto że z nich obronę y pieniąſzki máią. Prot C4v; HistLan D3, E3; Ale s tych drugich zboż iuż maſz chleb/ iuż maſz piwo/ [...]. A s tego wſzytkiego y pieniąſzki/ y hoyna potrzebá domowa vroſcie. RejZwierc 108, 111, 159; IEſli dármo maſz té xiążki/ A ſpełná w wácku pieniążki/ Chwalę twą rzecz/ gośćiu bráćie/ Bo nie przydźieſz ku vtráćie. KochFr 3; CiekPotr 35; Ze ich tám ná iármárku wżdy komu vdamy/ A pieniąſzki záś potym ná lepſze ſchowamy. CzahTr L3; Bo młodźieniec cnotliwy/ záchował ſię dobrze: I zá ſwoie pieniąſzki trawił v nas ſzcżodrze. KlonWor 60.
Zwroty: »pieniążki pokraść« (1): zdrádziłeś mię bárwirzu/ pieniąſzkiś moie pokradł GórnDworz R8.

»przedać się za pieniążki« (1): (nagł) Miſtrz ku ſwoim kſiąſzkom mowi. (–) IDźcie ná ſwiát moię kſiąſzki/ Przedáycie ſie zá pyeniąſzki BielKom A.

Szereg: »i pieniążki i pożytek« (1): Ieſli też maſz [ryby] łońſkie drobne/ tedy to w ſtawecżki rozſádzić/ [...] y pieniąſzki y pożytek s tego możeſz mieć. RejZwierc 108v.
3. n-pers (19): Theſch przeſtrzekl tegoſch Cunratha aby ſzye ſtrzekl od pienyanſka chtorego Cundrath Nyeſzna LibMal 1543/70v, 1543/70 [3 r.], 70v; RejZwierz 74v, bb2; BielKron 392, 393, 394v; PaprPan M4.
Zestawienia (8): Criſtof Pieniążek ſzin Lypiow. ten ieſt lotr nat lotry LibMal 1543/69; Mikołay Pieniążek Podkomorzy y Stároſtá Krákowſki/ pobrał Kánonikom Krákowſkim imienia BielKron 393; PaprPan M4; Potwiérdzenié dániny w Inflantćiéch Prokopá Pieniążká. SarnStat 1207, 56, 900, 1207, 1307.

JBi