[zaloguj się]
[pdf]

PIESEK (31) sb m

Oba e jasne (tak w pies oraz w -ek; tak też Cn).

Fleksja
sg pl
N piesek pieskowie, pieski
G pieska piesk(o)w
A pieska pieski
I pieskami, pieski
L pieskach

sg N piesek (13). ◊ G pieska (3). ◊ A pieska (2). ◊ pl N pieskowie (4), pieski (1). ◊ G piesk(o)w (1). ◊ A pieski (4). ◊ I pieskami Oczko (2), pieski (1) RybGęśli. ◊ [L pieskach.]

Sł stp: psek, Sł stp nazw os.: Piesek, Pieszek, Cn notuje, Linde także XVII–XVIII w.

1. Dem. od „pies”: Szczenię lub nieduży pies; niekiedy hipokor. lub z neutralizacją funkcji deminutywnej; catellus Mącz, Cn; catulus Calep, Cn; caniculus Mącz; catellulus, catella Cn (31): FalZioł V 94; Ligurgus [...] przywiodł [...] dwu pieſkow rozno wychowánych/ s kthorych iednego ná łow á ſledzenie zwierzá/ á drugiego ná wyiadánie á wymykánie z garcá był náucżył GliczKsiąż A3v, A3v; Bo co wcżorá pozdno iadł dawno zrzućił ſkwárnę [...] Więc też niedba o cżeladź by mu wody dáli/ Iuż mu dawno pieſkowie gębę vlizáli. RejWiz 31; RejFig Aa5v [3 r.], Bb8; RejZwierz 120, 137; Mącz 33c; RejPos 228; RejZwierc 101v, 110; Calep 173a; Ia ſobie śiądę ćichuchno domá/ Polem/ pieski ſię chłodząc [= bawiąc się] á ſpokoinie Z Samśiády żyiąc dam pokoy Woynie. RybGęśli B3v; CiekPotr 31.

W połączeniu szeregowym (1): Iáko łáſkáwe beſtye/ báránki/ konie/ pieſki/ kotki/ káżdy rad widźi: ták człowiek ćichy káżdemu miły ieſt. SkarKaz 638a.

W porównaniach (3): FalZioł IV 3c; RejWiz 110; [osieł] s pánem ták chciał igráć/ iáko pieſek. GórnDworz L.

Przysłowie: Pochlebcá káżdy pieſek Pępowſkiego/ Zá thym wnet bieży gdzyeby doſtáć cżego. RejZwierc 216v.
Wyrażenie: »panieński, mały piesek« = maltańczyk, nieduży pies rasy włoskiej, o długiej, lśniącej, białej sierści; canis melitaeus Murm, Mymer1 BartBydg, Mącz, Cn [szyk: 3:1] (3:1): Canis meliteus, ein iunckfraw hundlein. Pányenſky pyeſek. Murm 40; Mymer1 26; BartBydg 22, 88b; Melitaeus, ut Melitaei canes, Máłe pieski. Mącz 214c.
Przen (1): ale to ſwięci będą pieskowie, iaczy byli ci ktorzy kazali wiarę krzeſcianską nawrociwſzy sie przod ſami z pogańſtwa. WróbŻołt Xv.
a. Ludowe wyobrażenie pasożytów gardła (3): ludźie nátur ſłábych [...] [zarażają się tamecznym piwem] że ſye iem pod ięzykiem w wielkich żyłách robáctwo/ kthóré óni pieſkámi álbo ſzczenięty zowią/ záląga: y kiedy ich wczas pieprzem/ imbiérem/ y zſólą/ zoctem/ nie wytrą/ bárzo odraſtáią/ á ſnaść y iézyk gryżąc ſzczekáią/ (z ſtąd ie pieſkámi názwáli) Oczko 23v, [42]v.
2. [Skroń:
Szereg: »pieski albo skronie«: Dwie żyle ná pieſkách álbo ná ſkroniách z obudwu ſtron puſzcżány/ pomagáią przećiw boleſci vszu/ iteż zbytniemu łez płynieniu z ocżu SienHerb 418a (Linde) [idem] SpiczZiol 192 (Linde).[Cf Pieſek ábo piéſki. [...] Arteriae soporiferae [...] in temporibus conspicuae. Cn].]

Synonim: 2. skroń.

Cf PIESIEK, PSINA

JBi