[zaloguj się]
[pdf]

PIĘŚĆ (62) sb f

Fleksja
sg pl
N pięść
G pięści pięści
A pięść pięści
I pięścią pięściami
L pięści
inne sg a. pl G - pięści

sg N pięść (11). ◊ G pięści (4). ◊ A pięść (3). ◊ I pięścią (25). ◊ L pięści (1). ◊ pl G pięści (1). ◊ A pięści (1). ◊ I pięściami (11); -ami (10), -(a)mi (1). ◊ G sg a. pl pięści (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Dłoń ze ściśniętymi do środka palcami; pugnus BartBydg, Murm, Mymer1, Vulg, Mącz, Modrz, Calep, Cn; condylus BartBydg, Murm, Calep, Cn; manus a. palma compressa Mącz, Cn; palmus BartBydg (57): ZapWar 1520 nr 2259 [2 r.], 1527 nr 2379; Murm 59; Mymer1 23 [2 r.]; Pugnus, pyąscz, d⟨icitur⟩ manus clausa cum compressione digitorum BartBydg 126, 33b, 105b; Wezmi gębki modrzewowey iako poł pięſci, y ſkraiać na kielko kąſkow FalZioł V 94v, 110v; LibMal 1554/187v; RejJóz C8v; Compressa manus, Sciśniona ręká/ to yeſt/ pieść [!] Mącz 321a, 74c, 126d, 145b, 221c, 233a (13); ptak leći/ tám gdzie mu każą/ á bywáiąc wiele kroć ná ſwobodzie/ przedſię ſie zá ſię z láſá/ z właſnego domu/ do pięśći/ do dłuſzcze/ do niewoley wroći GórnDworz Ffv; RejZwierc 96; kijem/ pięśćią/ ábo kámieniem ku morderſtwu kto przychodźi: to pewny znák ieft/ iż to iuż z Szátáná kłamliwego mężoboyſtwo to pochodźi CzechRozm 239v, 242; KochPs 202; KochSz A4v; Calep 237a, 874a; GosłCast 42.

W charakterystycznych połączeniach: (z) pięścią dojechać (2), dorobić, dotłuc (2), obłożyć, okrocić, obrażać, porazić, przychodzić ku morderstwu, zabić (2); pięścią podarty, potłumiony, wezbrany.

Fraza: »przylnie [czego] do pięści niemało« = zostanie zabrane, zagarnięte (1): A by ſie to [pobory] pobożnie wżdy gdzie obracáło / Przylnie tego do pięśći rozlicżnych niemáło. RejZwierc 245.
Zwroty: »pięścią (po)bić (się), bit(y)«= caedere pugnis Mącz, Cn; pugnis contendere et decertare Mącz; pugillatorius Calep; infligere a. percidere colaphum, obiurgare colaphis, pugillare, pugnum (a. pugnos) dare a. ducere, a. exercere, a. ferre, a. ingerere, a. obserere, pugnis admonere a. caedere, a. conscindere, a. incursare, a. obtundere, a. obverberare, a. onerare, a. pectere Cn [szyk zmienny] (7:2): Drudzy mu na oblicże plwali/ ij pięſciami miedzy iego ſwięté ocży bili OpecŻyw 128v, 115, 137; TarDuch C2v; Otho wy tylko ná zwády ná ſwary pośćićie/ á bijećie pięśćią [percutitis pugno] nielutośćiwie. Leop Is 58/4; Mącz 29d, 330c; Calep [874]a; LatHar 695.

»pięścią za szyję dać; raz pięścią dany« = uderzyć; alapam incutere, colaphum incutere a. infligere Modrz [szyk zmienny] (3;2): Talitrum percuſſio quae fit digitis complicatis in condylos [...] Raz pyeſćyam dany. Murm 59; BartBydg 155b; Ieden gdy mu zádano złodźieyſtwo/ powiedźiał/ że mu to źle zádano: á ten ktory przećiwko niemu mowił/ dał mu pięśćią zá ſzyię [colaphum illi incussit]. ModrzBaz 61, 61 [2 r.].

»dosiąc pięścią gęby« = uderzyć w twarz (1): Pokryłeś dudki w gębę [...] więc ći téż dośiągł pięśćią gęby/ Ze z niéy dudki wypádły KochFr 100.

»[na kogo] z pięścią się targnąć« (1): Iezik nan ſzye ſpyąſzczyą thargnall. LibMal 1554/189v.

»pięścią uderzyć« = compressa palma ferire Mącz; colaphizare PolAnt [szyk zmienny] (5): Iacub [...] vderzilgo pyeſzczya〚za〛wſziye. LibMal 1552/168; MurzNT Matth 26/67; Mącz 320d; ieden drugiego [...] áby przeprośił dla tego/ że y złodźieyſtwo zádał y pięśćią vderzył [pugnum impegerit] ModrzBaz 61; SkarŻyw 459.

Szereg: »pięść i (albo) dłoń« (2): Iezu ktorys pięſciami y dłoniami na oblicżu y na ſzij od grzeſznikow był bit ſmi. ſie nad nami. TarDuch C2v; Compressa palma aut porrecta ferrire, Pięśćią álbo dłonią uderzić Mącz 320d.
Przen: W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę człowieka (1): Woznicá. NA lewéy ſtronie blizniąt/ przypátrz ſye Woźnicy Który głowę ſwą trzyma przećiwko Helicy. Ná rámieniu ma kozę/ ná pięśći koźiełki KochPhaen 7.
2. Nadgarstek (5): HAzuka Atlaſu czarnego. Na niey v dolv. na wilogach na rekawiech. v pieſczi. i o kolo wipuſtow. bram ſzeroky WyprKr 86v, 37v, 78, 79, 85.

DDJ