[zaloguj się]
[pdf]

PIŻMO (21) sb n

o prawdopodobnie jasne (w -o).

Fleksja
sg
N piżmo
G piżma
A piżmo
I piżmem

sg N piżmo (6). ◊ G piżma (ó); -a (1), -(a) (5). ◊ A piżmo (1). ◊ I piżmem (8); -em (2), -(e)m (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w.

Mazista substancja zapachowa o przenikliwej woni wydzielana przez gruczoł piżmowy samców niektórych ssaków, głównie piżmowca (Moschus moschiferus L.) z rodziny jeleniowatych (Cervidae) żyjącego we wschodniej i środkowej Azji, używana do wyrobu lekarstw i perfum; moschum Mącz; moschatule Calep; moschus Cn (21): K temu też cżynić kadzenie woniaiączemi rzecżami/ iżeby wonia do noſa oney niewiaſty nieprzichodziła A to ſą thy rżecży, Ambra piżmo/ Timiana/ gallia muſcata FalZioł V 26, II 21a [2 r.], V 24, 27v, 82v, 110v (8); tám doſyć muſzkum ktore náſzy piżmem zową/ ále ie Perſowie bárzo fáłſzuią/ bo kiedy práwe muſzkum/ tedy thák mocne ieſt/ iż gdy go powonia/ wneth ſie kreẃ noſem rzući. BielKron 267v; Mącz 233c, 233d; Pierwey ći tu tych Włochow nigdy niebywáło/ Fráncá/ Piżmo/ Sáłatá/ ſnimi to náſtáło. BielSat B3v [idem] BielRozm 12; IAko Lais źwierćiádło Páphiiéy oddáłá/ Kiedy prze látá piérwſzéy głádkoſći ſtradáłá: Ták łan tobie/ Montanie/ ſłoyki twé oddawa Bo co mu po nich/ kiedy piżmá wnich niezſtawa? KochFr 85; BielRozm 12; Calep 675b.

W charakterystycznych połączeniach: piżmo czyste, rozpuszczone; kołaczki z piżmem; piżmo zetrzeć.

Zwrot: »piżmem pachnieć, woniać, zalatywać, woniający« (1:1:1:2): Olfactorium, Nieco tákowego czego woniáyą/ yáko yeſt yabłko piżmem woniáyące. Mącz 261d, 233d; KochPs 67; która ztobą [doktorze] wieczór pobłáznuie/ Káżda názáiutrz piżmem zálátuie. KochFr 62; SkarKaz 85a.
[Zestawienie: »moszkowe [= z moszka tj. piżmowca] piżmo«: chceſzli tę maść wonną mieć/ przyłóż piżmá trochę/ Moſzko- wego SienHerb 497b (Linde s.v. moszkowy).]
Szereg: »piżmo i mirra« (1): Piżmem y mirrhą pachną drogotkáné Twé ſzáty w ſkrzyniách Słoniowych chowáné KochPs 67.
Przen (1):
Wyrażenie: »piżmem [czyim] perfumowany« (1): áby dźieżá nátury náſzey/ iuż nie woniáłá Iádámem y iego zákáżenim/ y ſtárego człowieká żądzámi: ále Chryſtuſem/ z ktoregoſmy znowu odrodzeni/ y iego piżmem záczynieni y perfumowáni zoſtáli. SkarKaz 84b.

JBi