[zaloguj się]
[pdf]

PLEŚŃ (31) sb f

-ś- (23), ſ- (5),-sz- (2), -s- (1).

e jasne.

Fleksja
sg
N pleśń
G pleśni
I pleśnią

sg N pleśń (19). ◊ G pleśni (4). ◊ I pleśnią (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVIII w.

Białawy, szarozielony lub zielonożółty nalot tworzący się na artykułach spożywczych, roślinach lub metalach pod wpływem wilgoci; mucor BartBydg, Mącz, Calep, Cn; situs Mącz, Calep, Cn; caries Mącz, Cn; mucus BartBydg; bryon Mącz; rubigo Calep (31): Mucor d⟨icitu⟩r sordes in vino et aqua, mucus, plyeszn. BartBydg 93b, 172; Acarus, Rdzá. Pleśń/ álbo Brudy woſkowe. Mącz 1d; Situs, Lanugo ex humore creata, Pleśń/ omſzenie. Mącz 397d, 235b, 411b; Calep 676a, 985b.

pleśń na czym (6): Aerugo, Rdzá ná miedźi/ albo ná kuprze. na ſpiżi/ áta [!] zielona yeſt. Nam ferrugo ferri est, Rdzá ná żelezie álbo pleśń ná życie. Mącz 4d; Bryon, Pleśń/ álbo mech/ ná ſtárych dębiech gdy yákoby łuski białe ná skórze ſie vkázuyą. Mącz 27b, 359b; RejZwierc 227; Robigo – Rdzana ziczie albopleſn. Calep 926a, 930a.

W połączeniach szeregowych (4): wilgota (khtorą fol wyſuſza) ieſt przycżyna pleſni łmrodu [lege: smrodu] y zagniłoſci GlabGad G6v; Rancor, Pleśń/ wſtęchliná/ wſmierdnienie/ czuchnienie. Mącz 345d, 38d, 217b.

W porównaniach (3): GliczKsiąż D6; Gramia, Flegmá álbo plinienie z oczu gdy ſie oczy vſtáwicznie yákoby yáką pleśnią pocą. Mącz 148b; Ná bogacżu glánc co ſławy nie miewa/ By pleśń ná winie co po wirzchu pływa. RejZwierc 227.

W charakterystycznych połączeniach: pleśń na dębiech starych, na kuprze [= na miedźi], na miedzi (2), na spiży, na winie, na żelezie, na życie (2); pleśń pływa.

Zwroty: »kazić się, psować się od pleśni« (1:1): Corrumpi situ, Pſowáć ſie od pleśni. Mącz 360d, 180c.

»[jaką] pleśnią pleśnieć« (1): Lurido colore mucescere, Siną pleśnią począć pleśnieć. Mącz 235b.

[»pleśnią porastać«: Studnia/ ieśliże z oney nigdy nie cżerpáią/ Tedy w niey wody pleśnią y mchem poraſtáią ProtJałm 10v (Linde).]

Wyrażenie: »pleśnią obeszły (a. poszły), przypierzchły« (3:1): Cano situ obductus color, Pleśnyą obeſzła farbá. Mącz 33c, 262b, 387b, 467a.
Szeregi: »pajęczyna i pleśń« (1): Bóg was żegnay/ niewdźięczné/ y nieludzkié wrotá/ [...] Boday tu páięczyná/ y pleśń na was pádłá KochPieś 26.

»pleśń a plugawstwo« (2): Obsita squalore vestis, Szátá pleśniąá plugáwſtwem przipierzchła. Mącz 387b, 262b.

»pleśń albo smrod« (1): Náturá álbo wnętrze v mámki gdi ſie opiye/ cuchnąć będzye/ y [lege: by] gárnyec álbo nacżynye yáką plesnyą álbo ſmrodem zákáżone. GliczKsiąż D6. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen: O niszczącym działaniu czasu (3): A niechay iuż Vniéy w ſkrzyniách niechowamy/ Ale ią w pewny zamek do ſercá podamy: Gdźie iéy áni mól ruſzy/ áni pleśń dośiężé KochProp 15.
Zwrot: »pleśnią przypaść« (1): [Europa mówi:] Pierwéy niż pleśnią piękna twarz przypádnie/ [...] Niechay mię wilcy pożrą w téy głádkości KochPieś 8.
Szereg: »proch i pleśń« (1): Ieden ſie tylko miedzy náſzymi Sármátſkimi Pány ználazł/ ktory ten ſkarb á ten drogi kámyk [tj. książki A. Frycza Modrzewskiego] pod łáwą leżący/ obacżył/ á z prochu y z pleśni otárł. ModrzBazBud π6v.

Synonim: omszenie.

ES