[zaloguj się]
[pdf]

POCHLEBSTWO (192) sb n

Oba o jasne; -e- (16), -é- (9); -e- MurzNT, ZawJeft; -é- OrzQuin, Oczko, KochPieś, PudłFr, KochCn; -e- : -é- Mącz (13:1), KochFr (1:3).

Fleksja
sg pl
N pochlebstwo pochlebstwa
G pochlebstwa pochlebstw
D pochlebstwu
A pochlebstwo pochlebstwa
I pochlebstw(e)m pochlebstwy
L pochlebstwie pochlebstwach
V pochlebstwo

sg N pochlebstwo (62). ◊ G pochlebstwa (64). ◊ D pochlebstwu (3). ◊ A pochlebstwo (18). ◊ I pochlebstw(e)m (24). ◊ L pochlebstwie (2). ◊ V pochlebstwo (1). ◊ pl N pochlebstwa (4). ◊ G pochlebstw (1). ◊ A pochlebstwa (7). ◊ I pochlebstwy (5). ◊ L pochlebstwach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Postępowanie wobec kogoś tak, aby zyskać jego względy, najczęściej: pochwały, przytakiwanie; adulatio Mącz, Modrz, Calep, Cn; assentatio, palpatio Mącz, Calep, Cn; blanditia(e) Mącz, Calep; assentatiuncula Mącz, Cn; ars parasitica, assensio, blandiloquentia, hypocrisis, palpum Mącz; illecelebrae, palpandi actus, simulatio Calep; palpamentum, vernilitas Cn (192): [Liszka do kura:] Więc tylko mi ſwą głowkę zchyl. Iż ćię w grzebycżek cáłuię/ A ćiebie ſie námiłuię: Będęć z tego rádość miáłá/ Zem ſie ćiebie dotykáłá. Kur w pochlebſtwie rozumu zbył: Liſzcże ſwą głowę náchylił. BierEz S4; BielŻyw 145; RejKup dd8v; Iáko ſie wyerny káznodzyeiá dla iákiego ſtráchu álbo pochlebſtwá nye ma odnośić od prawdy ſłowá Bożego LubPs cc marg; KrowObr A, 220; Gdyż on [Bóg] nie potrzebuie pochlebſtwá żadnego/ Niedba nic o poſtáwy bez ſercá wiernego. RejWiz 186v, 40v marg, 41v, 55v, 122v, 189 marg, Cc8v, Ddv; Ták nas bárzo łákomſtwo/ márno poſlepiło/ A z nim ono pochlebſtwo/ boday ſie nie zbyło. RejZwierz A6, 18v marg, 25 marg, 36v, 41 marg, 41v marg (11); BielKron 140, 195; Ars Parasitica, Pochlebſtwo. Paſorzictwo też bywá mówiono. Mącz 16d; Aucupari gratiam alicuius assentaciuncula aliqua, Pochlebſtwem łáſki v kogo ſzukáć á nábywáć. Mącz 19c; Nihil perinde odi ac hypocrisim, Zadna mię rzecz bárziey nie mierzi yáko pochlébſtwo/ álbo zmyślánie. Mącz 291d, 3d, 25d, [274]b [2 r.], 277b, 291d, 383b, 462a; OrzQuin A2; Nie ważże ſobie więcey pochlebſthwá ſproſnego/ dla nędznego á krotkiego á omylnego pożytku ſwiátá tego. RejPos 123, 319v; RejZwierc A2, A6, B3, 25v, 49 (11); StryjWjaz C4; y ſercá ludźi tym bywáyą obráżone/ gdy widzą/ iż w wielu rzecżách przygány godnych wſzytkie mieyſcá wychwalánie záſtąpiło: y ſámi Vcżeni ktorzi piſzą/ przychodzą weſpołek z piſmem ſwym w mnimánie płochośći y pochlebſtwá ModrzBaz 61v; SkarŻyw 298; [autor do fraszek:] Chcećieli chwalić kogo; chwalćiéſz/ ále ſkromnie: By pochlébſtwá iákiégo nieuznano po mnie. KochFr 54; [cnota] Pomozec y pochlebſtwa wignac/ nienawiſci PaprUp A3v, Ev; Verniliter – Zpodbyanim bębenka, z pochlebſtwem. Calep 1113a, 29b, 104b, 133a, [749]a; MA ſie theż wyſtrzegáć dobry Obywátel pochlebſtwá [...], bo co kto mowi przećiwko vmyſłowi y ſumnieniu ſwemu/ tho bez chytrośći y zdrády być nie może. Phil G3, G4 marg, H; GrabowSet N3; LatHar 118, 262; WysKaz 40; SkarKaz )(2v; Lecz iż przez te cżáſy więcey ięzyczne pochlebſtwo ważyło/ á niżeli rzemięſło Rycerſkie VotSzl C3; SkarKazSej 695a; KlonWor ded **3.

pochlebstwo czego (1): Lákomcá złośćiwego wſſyſcy błogoſłáwyą/ Ci ktorzy ſie pochlebſtwem yego złych ſpraw báwyą LubPs C2v.

pochlebstwo od kogo (2): Smácżneć też bywa od ludzi owo pochlebſtwo ſproſne/ owo przemierzłe dutkowánie RejZwierc 147; ModrzBaz 136v.

pochlebstwo czyje [w tym: G sb i pron (6), pron poss (2), ai poss (1) „cudze” (1)] (10): RejAp 27; Bo káżdy ſnádnie obacży pochlebſtwo twoie/ á ony pokrythe pokłony twoie RejPos 243, 227, 301; Abowiem kto w mowie/ ábo we wſzelákiey powieśći/ y w obycżáioch/ nic niebędźie miłował zmyślonego/ obłudnego/ y fárbowánego/ ten záprawdę y drugim niebędźie pochlebował/ y cudzemi pochlebſtwy łácno wzgárdźi. ModrzBaz 17v; SkarJedn 182; Raz przyſzedł do niego [czart] [...] y rzecże mu: błogoſłáwionyś ſtárcże Abrámi/ nie máſz nád ćię wdrodze Bożey nikogoſz doſkonálſzego. (marg) Pochlebſtwo cżártowſkie. (–) Ale ſię oſzukáć pochlebſtwem iego nie dał SkarŻyw [236], 352, 552.

W połączeniach szeregowych (17): KromRozm III Mv; Kędy nic inego nie máſz iedno obłudność/ fáłſz/ zdrádá/ obmowiſká/ pochlebſtwá/ ſzyderſtwá/ co dziś wſzytko dworſthwem przezywáią. LubPs X2v; KrowObr 241v; RejWiz 55v, 137v; Mącz 82c; ábyſcie złożywſzy s ſiebie wſzytki złośći y chytrośći ſwoie/ zdrády/ pochlebſtwá/ zazdrośći/ nienawiśći ſwoie/ ábyſcie ſtali iáko pirworodni ſynacżkowie á dzyatki Bogá Oycá ſwego. RejPos 301, 227, 280; RejZwierc 40v, 188v; Aleć y owe tituły/ y te zmyślone służeb zálecánia/ y wſzytkie pochlebſtwá/ od ludźi nádętych/ á wſzelákiego záchowánia ludzkiego łápáiących wymyślone ſą. ModrzBaz 60; SkarŻyw 552; PaprUp Kv; Dobrodźieyſtwo/ nádźieiá/ miłość/ náuká/ powolność/ pochlébſtwo/ wſzytko to nam miłość v ludźi iedna. KochCn B4v; Drudzy prośbą, pochlebſtwem, ábo też zmyślonym Nabożeńſtwem biorą chleb ludziom omamionym. KlonWor **, ded **2.

W przeciwstawieniach: »pochlebstwo ... (prawa a. szczyra a jasna) prawda (8), cnota (2), bojaźń boża, chęć szczyra albo umysł, miłość cnot, łajanie« (14): Co wſzytko iśćie nie s pochlebſtwá/ ále s práwey prawdy [...] káżdy Wielmożnośći twey/ ſłuſznie przywłaſzcżyć może. RejWiz A3, A4, 182v; Leop *B2; RejZwierz A4; Lepiey ieſt ſłyſzeć łáiánie mądrego/ niż ſpiewánie ſzalonego/ to ieſt pochlebſtwo BielKron 80v; GórnDworz K7; Lepiey iż prawdą obráźiſz/ Niż pochlebſtwem wſzytko ſkáźiſz RejZwierc 232, 50; ModrzBaz 39v; NIe przez pochlébſtwo/ áni złoté dáry/ [...] Ale przez cnotę ná mieśce ważnieyſzé Godźiſz/ Wapowſki KochFr 104; (nagł) Ráki ná ſpráwy dziſieyſzé. (–) PLáći dźiś cnotá [...] Tráći pochlébſtwo PudłFr 46; Ato ieſt niepochlebſtwo zadne/ ſtzira á iaſna prawda PaprUp F3v, Kv.

W porównaniu (1): Przeto niechay nielubi ucho twe cnotliwe Pochlebſtwa/ ktore/ iako źwierciadło fałſziwe/ Rozną twarz twych poſtępkow tobie ukazuie KochSat C.

W charakterystycznych połączeniach: pochlebstwo cudze, czartowskie, łotrowskie, marne (2), miłe (2), od ludzi (2), sprosne (2), świata tego (3); pochlebstwa brzydzić się, strzec (wystrzegać) się (2); czytać pochlebstwa, na oczy kłaść, obaczyć (2), przyjmować, usłyszeć; pochlebstwem bawić, skazić, wzgardzać, zafarbować, w pochlebstwach kochać się.

Szeregi: »pochlebstwo abo bojaźń« (2): MurzNT 108v; Ale y tákowe zábiegániá/ nie ták z chęći ſzcżyrey/ ábo z vmysłu/ iáko z pochlebſtwá/ ábo z boiáźni [adulatione metuve] cżęſtokroć bywáią cżynione ModrzBaz 39v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pochlebstwo i chwała« (1): Krolowie y kśiążętá ktorzy ſię w pochlebſtwách y w chwałách ludzkich ták kocháią/ że ſię ludzmi być zápomináią [...] WujNT 448.

»(nie) pochlebstwa i (ani) dary« [szyk 1:1] (2): wzgardź dáry/ y pochlepſtwá/ rádne ludzi ſobie obieray/ prawdziwe y przykłádne doſwiadcżone BielKron 258; KochFr 104. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»pochlebstwo, (a) dudkowanie« (2): Abowiem tákim pochlebſtwem á tákim dutkowániem/ ktore tobie nie pochodzi s ſercá práwego/ cżyniſz więcey lekkośći y ſobie y oſobie oney/ niżli pocżćiwośći. RejPos 243; RejZwierc 147.

»(nie) kłam(stwo) i (ani) pochlebstwo« (2): prawdá w vſciech niechay záwdi będzie/ nie kłam/ áni pochlebſtwo. GórnDworz K7; WierKróc Av.

»pochlebstwo, (i) łagodna mowa, łagodne mowienie, łagodność w uściech« [szyk 2:1] (1:1:1): ábowiem tákowi/ nie Pánu Kryſtuſowi ſlużą/ ale ſwemu brzuchowi/ á przes łágodną mowę/ y pochlebſtwo/ zdrádzáią ſercá proſtych ludzi KrowObr 240; Mącz 25d; Tákiemi ſię towárzyſzkámi nie báwiłá ktorym pochlebſtwo y łágodność w uśćiech tkwiáłá SkarŻyw 13.

»pochlebstwo a łeż« (1): Dwoia przycżina ieſth niewieſciego płacżu, iedna z ſprawey lutoſci á druga z pochlebſtwa á zełży. BielŻyw 31.

»pochlebstwo, (a) nieprawda; pochlebstwo z nieprawdą« [szyk 3:2] (3;2): Bo tá cżeść co z nieprawdy á s pochlebſtwá roście/ Rownie by Sroká Wronie kłániáłá ſie proście. RejWiz 55v, 77v; Bo pochlebſtwo z nieprawdą/ coż ſą ſobie w rodzye/ Ktora nie ma mieyſcá mieć/ w pocżćiwym narodzye. RejZwierz 81; GórnDworz Ee7; RejZwierc 49v.

»nie pochlebstwo ani obłudność« (1): gdyć ſie zdárzy ná práwego/ ſzcżyrego/ á cnotliwego przyiacielá trefić/ ktory nie s pochlebſtwá/ áni z żadney obłudnośći okażeć ſie práwym przyiacielem być/ o to iuż tákiego choway zá ſkarb RejZwierc 90. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»pochlebstwo a omylny język« (1): Ewányelia [...]/ kthorą nápiſał Máttheuſz s. w xxij. kápi. Przećiwko pochlebſtwu á omylnemu ięzyku RejPos [249]v.

»pochlebstwo i postawa« (1): Będzyeć doſyć pochlebſtwá doſyć y poſtáwy/ Lecż byś weźrzał pod ięzyk nálaſłbyś iad práwy. RejWiz 59.

»pochlebstwo, (a, abo) pożytek« [szyk 2:1] (3): RejWiz 161v; RejZwierc 258v; Hiſtorycy też nie záwżdy śmieli wſzytkiego piſáć: y nie o wſzytkim też wiedźieli. A drudzy wiedząc/ z pochlebſtwá/ ábo dla pożytku iákiego/ wiele zmyślali CzechEp 423.

»pochlebstwo a przylizowanie« (1): Immergere se blanditiis in consuetudinem alicuius, Wkraść ſie w kogo pochliebſtwem á przilizowániem. Mącz 218c.

»pochlebstwo z zazdrością« (1): NIe ſzácuyże moy brácie/ iedno co ieſt prawdá/ A pochlebſtwo z zazdroſcią/ niech idzye do dyabłá. RejZwierz A4.

Wyrażenia przyimkowe: »bez, (o)krom pochlebstwa« = mówiąc prawdę, nie przesadzając, nie pochlebiając (16:2): RejZwierz 48v, 49v, 53v, 66, 72v, 88v; GórnRozm Iv; áby wżdy Papież [...] ná to niektore wybrał/ ktorzyby tego doglądáli/ coby kośćielne niedoſtátki oglądáli/ á bez wſzego pochlepſtwá iemu powiedzieli álbo vkazáli BielKron 216; GórnDworz C7, K6; RejPos A3; RejZwierc 240; AZali ſam nie przyznaſz krom pochlebſtwá wſzego/ Poyrzawſzy ná oſobę tego Zawáckiego/ Ze z onych wſzytkich Grekow by był ktory żywy/ Nie był ták żaden mężny y ták vrodziwy PaprPan P, D3; Oczko A2v; PudłFr 52; Tyś [Stanisław Minski] przed inſzémi/ (mówiąc bez pochlebſtwá) W oczu mych ſtánął: Bo ćię Bóg nádárzył/ Tym/ co dźiś w ludźiéch ieſt nowiną wiełką. ZawJeft 3; Ian Zbáráwſki/ Woiewodá Brácłáwſki/ bez wſzego pochlebſtwá/ oſobliwy człowiek Rycerſki VotSzl C.

~ W charakterystycznych połączeniach: mowić bez ((o)krom) pochlebstwa (2), powiadać (powiedzieć) (3), przyznać (3), rzec (2), zeznać. ~

»z pochlebstwa« = adulatione Modrz (25): BielŻyw 31; MurzNT 108v; [władza] nye chytroſcyą álbo mocą ich [namiestników Piotra] [...] przywłaſſczoná/ áni z pochlebſtwá álbo głupſtwá ludzkyego im pozwoloná/ ále od páná ſámego daná KromRozm III N6v, Mv, O8; RejWiz A3, A4, 55v; PIrrus po kilku bitwach gdy mu winſzowáli/ Niektorzy go s pochlebſtwá Orłem buynym zwáli. RejZwierz 25, A2, A6v; Gdzye przyſzedł [Jowisz] miedzy proſty lud/ kościoł záłożył ſwym nakłádem/ do ktorego ſwoy obraz y goſpodarzá ſwego wſtáwił/ álbo krolá oney zyemie s pochlebſtwá/ chcąc tym ſobie przyiaźń v nich záchowáć. BielKron 24v; Zydowie s pochlebſtwá mowili [o Herodzie Agrypie] Boży tho głos á nie cżłowiecży BielKron 141 v, 114, 132, 145v; RejAp 25v, 27; RejPos 231v; gdj był [Aleksander Wielki] ránion [...] tedy ſie zbieżeli pochlebce około niego powiedáiąc/ iáko tho ieſt ſtráſzliwa rzecż y żáłoſna ná Bożą kreẃ pátrzyć/ bo go s pochlebſtwá ziemſkim Bogiem zwáli. RejZwierc 49v, [283], 90, 188v; ModrzBaz 39v; CzechEp 423.

~ W charakterystycznych połączeniach: całować z pochlebstwa, czynić, mowić, odpowiedzieć, przypisać, (prze)zwać (2). ~

Personifikacje (5): Pochlebſtwo ſie vmizga z nadobną poſtáwą/ Więc tu zá vchem ſzepce z oną pilną ſpráwą. RejWiz 40v, 40; Pochlebſtwo y Nienawiſc/ zkodnice twe oni. PaprUp A3.

W połączeniu szeregowym (1): O nędzny ſwiecie toć v ciebie [...] łotroſtwo/ wſzetecżeńſtwo/ pochlebſtwo zá ſtoły á ná máieſtaciech ſiedzi: á prawdá ſwięta s ſpráwiedliwoſcią w ſrogim więzyeniu RejPos 322v.

Szereg: »pochlebstwo z pożytkiem« (1): Zá nią [Wenus] dwoie pácholąt Pochlebſtwo s Pożytkiem/ Ten był pięknie vbrány práwie ná wſzem zbytkiem. RejWiz 39.

W przen (5): DAlekoć tym to tzáſem ten zacny Dom ſłynie/ [...] LArwą márną ſie brzydząc/ kłamſtwá y pochlebſtwa WierKróc Av; Bo iákokolwiek myſl hárda ſwym pochlebſtwem ſobie pomoc chce/ y ná vmocnienie złey żądżey [!] ſwoiey przyzwolenia świętych Zborow ſzuka SkarJedn 182; A iáko to więc bywa/ v ludzi zábáwionych/ prętko ſię pochlebſtwo wkrádnie: gdy od drzwi ſerdecżnych záraz odepchnione nie będzie SkarŻyw 212, 212 marg; Kochmiſtrz teras wam bedzie potrawi podawac/ prawde nie pochlebſtwo/ nieoſzukania/ niezrade PaprUp Kv.
Przen (17): Słuchay co Ewányeliſthá s. piſze/ iż przyſzłá ſkacżąc [ = tańcząc] márna dzyewká oney złey pániey [tj. Salome] (marg) Pochlebſtwo ſkacże á prawdá márnie ginie. (–) RejPos 322v.
a) Przyjemności doczesne (16): A wielkiem pochlepſtwem/ przywiodłá go [złość] ktemu/ áby ſie ſam wſobie kochał przepomniawſſy bogá RejPs 53.

pochlebstwo czego (1): żebyſmy ſię zoſtáli przy koronie y dobrách onych ktore Bog obiecał/ tym ktorzy dla niego pochlebſtwo świeckich dobr wzgárdzili. SkarŻyw 532.

pochlebstwo czyje [w tym: G sb i pron (9), pron poss (4)] (14): znácżne ſą pochlebſtwá iego [diabła] RejPos 33, 40v, [323]v; KochFr 110; Lecz iáko ſámá [Fortuna] oczy záſłoniłá/ Ták ſwym pochlébſtwem ludźi pobłaźniłá: Ze drugi wysſzéy noſá gębę nośi KochPieś 35; GrabowSet L; nie vtrapi ona [Wenera] Nikogo, iedno tego kto ſię iey ſam poda: [...] Tych odwodzi pochlebſtwem ſwym od rády zdrowęy. CiekPotr 17. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »pochlebstwo świata tego« [szyk 6:1] (7): RejAp 25 v; okazáć też záſię racżył [Pan Jezus] pochlebſtwo ſwiátá thego/ iáki ſie też iad á ſzkodliwa zarázá w nim zámknąć á okazáć może RejPos 251, 39, [323]; WujJudConf 12v; Cżemu to weſele/ ládá zábawá y pochlebſtwo świátá tego wnas tłumi SkarŻyw 127, 352.
Szereg: »łudarstwo a pochlebstwo« (2): áby nas ten obłędny ſwiát nigdy nie mogł odwieść od ciebie/ tymi omylnemi łudárſtwy ſwemi/ á pochlebſtwy ſwemi RejPos [323]v, 40v.
a. Donosicielstwo (1): (nagł) Vrzędnik [donosi panu]. (–) [...] Więc gdy iádą ná podroż/ tedy robić nie chcą/ A mnię iedno poćichu/ wſzytko łáiąc ſzepcą. [tu koniec wypowiedzi urzędnika] To więc zá to pochlebſtwo/ iuż [urzędnik] cáły rok krádnie RejZwierz 138.

Cf POCHLEBIANIE, POCHLEBOWANIE

EW, (JDok)