[zaloguj się]
[pdf]

PODNOŻEK (91) sb m

Pierwsze o oraz e jasne; -nożek; -nożk- (4), [-nóżk-].

Fleksja
sg pl
N podnożek podnożkowie
G podnożka podnożk(o)w
D podnożkowi
A podnożek
I podnożkiém
L podnożku

sg N podnożek (19). ◊ G podnożka (6). ◊ D podnożkowi (6). ◊ A podnożek (16). ◊ I podnożkiém (40); [-ém], -ęm (1), -(e)m (39). ◊ L podnożku (1). ◊ pl N podnożkowie [Przen a) do znacz. 1.] (1). ◊ G podnożk(o)w (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. To, na czym opierają się stopy (91):
a. Stołeczek, na którym spoczywają stopy siedzącego; scabellum Mymer1, PolAnt, Vulg, Mącz, Calep, Cn; pedule Calep; scabile, scabillum, scamillum, scamnum, suppedaneum (89): Scabellum. Fuſzbenckleyn. Podnożek. Mymer1 36v; Scabellum, Máłá łáwká/ podnożek. Mącz 370b; Calep [768]a, 950b; Gdyż w texćie Hebreyſkim nie ſtoi ták proſto [...] hadom podnożek: ále [...] lahadom/ ad ſcabellum. CzechEp 170.
Wyrażenie: »podnożek nog [czyich]« = scabellum pedum Vulg (2): Lecż oná pochwyćiwſzy podnożek nog ſwych/ ćiſnęłá nań Phil O4; WujNT Iac 2/3.
Przen (82): Proch podnoſzká twoiego/ czemu wolność mamy Twych vſtaw vſtępowáć/ w ktorych żywot znamy? SzarzRyt B3v.
[Zwrot: »siedzieć na podnożku« = być wzgardzonym: Idź gdźie chceſz/ wſzędźie kędykolwiek pánſtwo dobrze ſtoi/ naydźieſz że ztéy miáry dobrze ſtoi/ iże dźiélność/ cnotá/ rozum/ godność ma mieyſce: niegodność záśię śiedźi gdźieś ná podnóżku CerGór 43.]
a) Ktoś pokonany, pognębiony, podporządkowany, wzgardzony [w tym: bibl. Ps 59/10, 109/1 i 131/7 oraz w nawiązaniach do tych wersetów (30)] (38): idzmy co rychley ná ty mieſcá y wnidzmy do przybytkow tych gdyż ye ſobie ták obrał á położmy ſie pokornye miáſto podnoſzkow przed nogi iego [ubi steterunt pedes eius Vulg Ps 131/7]. RejPs 199, 164v; Quisquiliae, [...] per translationem, podły/ zgárdzony/ niczemn i [!] ludźie/ podnoſzkowie/ ſzárápátki/ ſzáráńczá. Mącz 343c; ArtKanc D2v.

podnożek u kogo (2): Mediastina opera fungi, Podnoſzkiem być v wſziſtkich/ do naypodleyſzych posług być. Mącz 213b; CzahTr D.

podnożek czyj [w tym: ai poss (2), G sb (1)] (3): Decret v Dawida naidze Iż go w gniewie Słończe zazdze [!] A bedże pod nogy yego Vczinion podnoſkem yego RejKup Zv; Tákże ten ſtan Kápłáńſki wyſoki ieſt nád ſtan Krolewſki/ że Ceſárzowie/ Krolowie/ y wſzyſcy Pánowie świátá tego ſą podnożkiem ſtanu Kápłáńſkiego. OrzRozm G4v, K.

Wyrażenie: »podnożek nog, nogam (nodze), pod nogi [czyich, czyim, czyje (= bożych(-ym, -e))]« = scabellum pedum PolAnt, Vulg (17:6:3): MurzNT Matth 22/44; Moáb podnożek nog mych [calceamentum meum Vulg Ps 59/10] mnye ſie sſtánye wyecżnye LubPs O5v; RZekł Pan ku Pánu moiemu ſiądź ná práwicy moiey/ Aż podłożę ſprzećiwniki podnoſzkiem nodze twoiey LubPs Z2v, Z2v; nieieſteśćie tedy ſludzy/ przyiaćiele/ ále nieprzyiaćiele iego/ ktore Bog Oćiec niebieſki obiecał Synowi ſwemu vtzynić podnoſſkiem nog iego. KrowObr 104; Leop Matth 22/44, Act 2/35, Hebr 1/13, 10/13; BibRadz Hebr 1/13; RejAp 92v; RejPos 229v, 231, 344v; RejPosWstaw [212]v; CzechRozm 177, 180; Siądź mi po boku práwym/ Aż twé nieprzyiaćioły złupioné ze zbroie/ Iáko inſzy podnożek dam pod nogi twoie. KochPs 170; WujNT 5, Matth 22/44, Mar 12/36, Luc 20/43, Act 2/35, Hebr 1/13, 10/13; SkarKaz 243a; [WujBib Ps 109/1].
α) Człowiek (3): trudno podnoſzkowi. Nie tám ſtać gdźie mu Pánſkie roſkázuią nogi KołakCath B4.

podnożek czyj (1): Tedy áby wżdy [Bóg] iáko táko od tego zábieżał onemu złemu ſprzećiwnikowi thych nędznych podnoſzkow ſwoich/ pilnie ie s tego wſzędy vpomináć á przeſtrzegáć racży RejPos 333v.

Wyrażenie: »podnożek nog [czyich (= bożych)]« (1): Przyimi od podnożká nog twoich/ odpoddánego y naliżſzego kmiećiá twego/ od prochu ſtop twoich/ ten pokłon. SkarKaz 160b.
b) bibl. Ps 98/5 i 131/7 oraz w nawiązaniach do tych wersetów: rozumiany jako Arka przymierza lub Chrystus wcielony (20): WujJud 176v; A iż Pſálmiſtá przez podnożek nie rozumie X. K. cżłowiecżeńſtwá/ ktorego on z tąd dowodźi/ ále rozumie ſkrzynię onę przymierza Bożego: to káżdy w ſłowie Bożym ćwicżony pozna CzechEp 170, 170 [2 r.], 171.

podnożek czyj [zawsze: G pron] (4): A ták [...] wynoſćie zwierzchnoſć chwały páná bogá/ á połoſćie ſie pokornie przed podnoſkiem iego ábowiem ći ieſt od was tey czći godzień/ gdyſz ieſt nád wſſe ine naſwiętſſe boſtwo iego RejPs 145v; WujJud 241v; Pódźmyſz tedy pod iego namiot vlubiony/ Y cáłuymy podnożek iego poświęcony. A ty/ o pánie/ rácz wnidź do ſwégo pokóiá/ W ſzczęſną godźinę rácz wnidź ty/ y Arká twoiá. KochPs 195, 149.

Wyrażenie »podnożek nog [czyich]« = scabellum pedum Vulg (11): Wſſyſcy chwálcie podnożek ſwiętych ná wſſem nog yego/ Iák Moiżeſz y Aaron oni ſławni kápłani LubPs Xv, dd2v; Leop Ps 98/5; Y ná ono mieśce Pſ.98. Chwalćie podnożek nog iego: ták mowi/ że żaden Ciáłá Páńſkiego nie pożywa/ áż mu pierwey cżeść y pokłonę vcżyni WujJud 176v, 241v; napomina Prorok lud on Izráelſki/ áby przy oney ſkrzyni [...] Páná Bogá ſwego chwalili/ [...] á to gdy ták mowi: kłániayćie ſię przy podnożku/ ábo przed ábo podle podnożká nog iego CzechEp 170, 169 [2 r.], 170; PowodPr 9; [Przez podnożek nóg Páńſkich/ Cháldeyſki tłumácz/ kośćioł/ á Rabinowie ſkrzynię przymierza rozumieią: Naſzy ćiáło Páńſkié w ś. Sákrámenćie. WujBib 620a].
c) bibl. Ziemia (Is 66/1 i w nawiązaniach do tego wersetu) (21): Bo ieſli źiemiá ieſt cżłowiecżeńſtwem/ iż ieſt podnożkiem: á niebo záś/ będąc ſtolicą/ cżymże też wżdy v tego Bogá będźie? CzechEp 171, 171.
Wyrażenia: »podnożek boży« (1): Ziemiá ieſt/ powiáda [św. Augustyn]/ podnożek Boży/ á tá źiemiá ieſt Ciáło Páná Chriſtuſowe/ ktore wźiął z Máryey WujJud 241v.

»podnożek nog, nogom [czyich, czyim (= bożych(-ym))]« = scabellum pedum Vulg, PolAnt (17:1): KrowObr 165v; TO mowi Pan: Niebo ſtholec moy/ á źiemiá podnożek nog moich Leop Is 66/1, Act 7/49; BibRadz Is 66/1; Oto ſłuchay Proroká wołáiącego: Iż niebo ieſt ſtolec Páńſki/ á ziemiá podnożek nogom iego. RejAp 46v, 180; RejPos 22v, 24, 78, 139v, 293v; CzechEp 171 [2 r.] 173, 284; WujNT Matth 5/36, Act 7/49; Nie godne to ieſt ná źiemi mieśce páńſtwá y zacnośći iego/ ćiáſne na ták wielkiego Páná/ v ktorego źiemiá ieſt podnożkiem nog iego/ y obywatele iey/ mowi Prorok/ v niego iáko mrowki y robaczkowie SkarKaz 244b.

d) bibl. Arka przymierza (2):
Wyrażenie: »podnożek nog [czyich (= bożych)]« = scabellum pedum Vulg, PolAnt (2): Leop Thren 2/1; Vmyſliłem był ſam budowáć Dom gdźieby odpoczywáć miáłá Skrzyniá przymierza Páńſkiego/ y dla podnożká nog Bogá náſzego BibRadz 1.Par 28/2.
b. Pedał warsztatu tkackiego; insile (insilia) Calep, Cn; calcatoria Cn (1): Insile – Podnozek tkalski, zawiaſsa tkalska. Calep 543a; [Insilia Schemel Podnożek co tkacz robiąc depce ArtNom L4v].
c. Podwyższenie, mównica (1): Anabathra – Schodek vel podnozek. Scalae, pulpita, gradus superiores scansiles, aut instrumenta scabellorum, aut subsellia Calep 66a.
2. [Podstawa kolumny:
Szereg: »basis albo podnożek«: Niedaleko [...] jest kolumna Pompeii, rzecz i cudna, i dziwna, bo basis albo podnóżek, na którym stoi, jest wzwyż łokci szesnaście RadzPodróż 182.]

Synonimy: 1.a. stołeczek; b. zawiasa; c. schodek.

Cf PODNOŻE, [PODNOŻKA]

SBu, MŚ