[zaloguj się]
[pdf]

PODSĘDEK (137) sb m

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N podsędek podsędkowie
G podsędka podsędków
D podsędkowi podsędkóm
A podsędka
I podsędkiem podsędki, podsędkami
L podsędku podsędkåch
V podsędku

sg N podsędek (36). ◊ G podsędka (23). ◊ D podsędkowi (6). ◊ A podsędka (14). ◊ I podsędkiem (20); -em (11), -ém (1) SarnStat (11:1), -(e)m (8). ◊ [L podsędku.] ◊ V podsędku (1). ◊ pl N podsędkowie (18). ◊ G podsędków (9); -ów (7), -(o)w (2). ◊ D podsędkóm (3). ◊ I podsędki (2), podsędkami (2); -i PaprPan; -i : -ami SarnStat (1:2). ◊ L podsędkåch (2), skrót (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Zastępca sędziego ziemskiego; subiudex JanStat, JanPrzyw, Cn; vicarius iudicis Cn (137): Podſędek álbo komorniczy/ pámiętnego więcey wybieráć nie máią/ iedno co więcey niż trzydzyeſći grzywien/ to od tego cztery groſze: co mniey/ to dwá groſzá. UstPraw C; PaprPan R2v; „Niechaj panowie sądowni tak długo poczekają, jako ja też pana podsędka czekał.” [...] (–) poszedł poń podsędek usłyszał: (–) „Jeszczeż jedno tam panie podsędku poczekaj.” ZapMaz II G 89–89v; ActReg 171; Ná Sądźiéch álbo Rocech Ziemſkich/ któré máią bydź w Oświęćimie ſpráwowáné/ Sędźiá źiemſki Oświęćimſki niech ſwé mieyſce dźierży: á Sędźia Zatorſki niech zá Podſędká przy nim śiedźi. SarnStat 1212, 560 [3 r.], 561.

podsędek czego (6): VStáwiamy/ áby Burgrábiowie [...] pozwáni będąc przed Stároſtámi/ Sędźmi/ Podſędkámi króleſtwá náſzégo/ którzy zá czáſem bedą [!] ſtawáli y odpowiádáli tym/ którzy ſie ná nié ſkárżą: nie ináczéy iedno iáko inſza ſzláchtá SarnStat 490, 859, 884. Cf Wyrażenie.

W połączeniu z imieniem lub nazwiskiem [zawsze: imię (a. nazwisko) + podsędek] (13): Pobiedzińſki Podſędek s ſyny. PaprPan R2v, Y2v; SarnStat 896, 1084. Cf W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [w tym: z nazwiskiem (11); zawsze: podsędek + przymiotnik] (13): ZapWar 1533 nr 2407, 1548 nr 2669; ZapMaz II G 159–160v; tegom [Reja] ia dobrze znał/ bo cżęſto v Podſędká Chełmſkiego oycá moiego dla vżywánia myśliſtwá bywał. WerGośc 241; ActReg 70; My tedy [...] Mikołay Podſędek Sędomiérzki/ y inſzy Prȩłaći / Pánowie/ Dignitarze/ Szláchtá y Przełożeni ná tym Séymie Wálnym Piotrkowſkim zebráni/ [...] téſz Státuty [...] we wſzyſtkim pochwaláiąc we wſzyſtkich Punktćiéch/ Artykułách y kłauzułách będźiemy ich pilnowáć SarnStat 383, 56, 371, 381, 1016, 1017, 1018, 1056.

W połączeniach szeregowych (43): A szędziovie, Podſzędkovie, piſarze ziemſczi, ieſlibi prze chorobę pravą na roczech ziemſkich oblicznie niebeli [...]. Tedy [...] mayą prziſſiącz czielieſnie iako pravą a niezmiſlioną chorobą na tich roczech niebeli. ComCrac 15v; Skázuiem iż áni Woiewodá álbo Stároſtá/ Sędzya/ Podſędek/ y inſzy/ Woźni poſtrzygáni może z nich káżdy dáć moc woźnemu niepoſtrzygánemu pozwy nieſć. UstPraw C, B4v, C2, C3v, G2v, G3 [2 r.]; GórnRozm I4, L4v; ZAkázuiemy Káſztelanóm y wſzyſtkim Sędźióm y Podſędkóm: áby [...] nie ſkázowáli/ áni Pozwów iákichkolwiek dawáli. SarnStat 560; z których ſzęść [!] [groszy] Sędźiému/ dwá Podſędkowi/ á dwá Piſárzowi máią ſie doſtáć. SarnStat 819; tych od win Náſzych/ y Sędźich/ y Podſędków/ y Woiewodzych/ y Káſzteláńſkich czynimy wolné y ſwobodné. SarnStat 894; Wſzákże przynamniéy przy tákich Sądźiéch y Rocéch Sędźia z Podſędkiem y z Piſárzem będźie powinien bydź SarnStat 916; y z Wielmożnémi Woiewodámi/ Káſztelanmi/ Podkomorzmi/ Komorniki/ Sędźiámi/ Podſędki/ Pány/ Rycérztwem/ z Szláchtą/ Ráycmi / Wóytmi/ Láwniki/ Przyśięgłémi Miaſt/ z Sołtyſmi y Vrzędniki wśi/ y mieyſc kożdych/ áwo ze wſzytkimi vczyniliſmy ziazd y Séym SarnStat 954, 155, 269, 490, 534, 552 (33).

W przeciwstawieniach: »sędzia ... podsędek« (2): ZapWar 1520 nr 2248; Wſzákże Sędźiégo ſámégo ruſzáią, y appelluią, á nie Podſędká. SarnStat 561.

W charakterystycznych połączeniach: pan podsędek (7); pieczęć podsędka (3), podpis, przysięga (2), urząd; elekcyja (wybieranie) podsędka (2), niebytność (5).

Wyrażenie: »podsędek ziem(ie), ziemski« = subiudex terrarum, subiudex terrestris JanStat (3:1): A Sędźiowie y Podſędkowie źiem ſpraw ſłucháć/ y oné ſądźić ná Dworze náſzym będą SarnStat 324; Sędźiowie y Podſędkowie Ziemſcy niech będą przyśięgli SarnStat 555, 554, 559.
Szereg: »sędzia, (i, albo, ni) podsędek; sędzia z podsędkiem« = iudex, (et, vel) subiudex, iudex cum subiudice JanStat [szyk 61:1] (47;15): ZapWar 1528 nr 2421, 1545 nr 2646; UstPraw B4v, Cv, C2 [2 r.], C3, F2; HEktor Sędzyem nie bywał/ ni żadnym podſędkiem/ Wżdy kto ſie z nim w práwo wdał/ vżył tego s ſmętkiem RejZwierz 78; PaprPan Cc3v; obywátele onéy źiemie/ gdźie Piſárzá nie będźie/ ná Powiátowym Séymie będą miánowáć cztérzy oſoby ná ten vrząd godné: iáko zwykło bydź o Sędźiach y Podſędkach záchowano SarnStat 562; Ieſliby Piſarz niechćiał piſáć w kśięgi co Sędźia z Podſędkiém ſkazáli. SarnStat 564, 324, 488, 554 [4 r.], 555, 556 [2 r.] (48); ZapMaz II G 90 [2 r.], 90v, 159–160v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 42 r., w przeciwstawieniach 2 r.]
Przen (3):

W połączeniu szeregowym (1): Głową wſzędźie ma bydź Vrzędnik/ Włodarz Podſędkiem/ Kłucżnik Piſárzem. GostGosp 124.

a) Ten, kto ocenia, krytykuje czyjeś postępowanie [około kogo, o czym] (2):
Szereg: »sędzia i podsędek« (2): Acż ták rozumiem iáko káżda rzecż ná ſwiecie tákże y ty kſiąſzki ſędziego y podſędká o ſobie mieć muſzą RejZwierc A2, 56v.
a. W starożytnym Rzymie: sędzia polubowny (1): Recuperator, Sędzia który był od pretorá ku oſobliwym ſpráwóm wyſadzón/ podſędek. Mącz 348d.
2. [Sprawa sądowa najniższej instancji: Dział się podsędek w roku wyżej pomienionym, na którem podsędku siedział jegomość pan Michał Raczowski KsięgaSądIwk 1600 nr 264.]

Cf PODSĘDZIE

KW, MM