Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POROŻ]

Następne hasło: 2. POROŻE »

1. POROŻE (13) sb n

Oba o jasne; e z tekstów nie oznaczających -é.

Fleksja

	sg	pl
A	poroże	porożå
I	porożym

sg A poroże (1). ◊ I porożym (6) RejRozpr, RejZwierz (2), RejPos (3), porożem (5) BibRadz, KochPs, KochPieś, GrochKal, KochAp; -em (3), -(e)m (2). ◊ pl A porożå (1).

Sł stp notuje, Cn w innym znaczeniu, Linde także XVII – XVIII w.

Znaczenia

Rogi jelenia albo innych samców zwierząt dzikich lub domowych; przen (13)
- a) Pycha, moc (13)
- b) [Czupryna, włosy]

Rogi jelenia albo innych samców zwierząt dzikich lub domowych; przen; cornua PolAnt (13):

a) Pycha, moc (13): A pokruſzę wſzytki poroża niepobożnych/ y będą wywyżſzone mocy ſpráwiedliwych. BibRadz Ps 74/11.

Zwroty: »podnieść poroże by jeleń; [wynosić poroże]« = wbi(ja)ć się w pyche (1): Tákżeć każdy pyſzny chłop/ [...] chodzi podnioſzſzy/ poroże by Ieleń RejZwierz 119; [ACzeſmy v Tyranná krolu w tey niewoli/ Ze ledwie śmie człowiek rzec/ co ná ſercu boli: Niechay iednák iáko chce wynośi poroże Zmiennik/ y iego zbrodnia długo trwáć niemoże GrochPlankty A4v].

»potrząsać (jako żubr a. tur) (a. wstrząsać, a. strząsać) porożym« = być hardym [szyk zmienny] (11): [Pan do księdza:] Hárdzie tu ſtrząſasz porożym A zowiesz ſie poſlem bożym RejRozpr A4; KMitá to był kto gi znał/ dziwny w ſwych poſtáwach/ A iáko Zubr porożym/ potrząſał w ſwych ſpráwach. RejZwierz 50, 53v; BibRadz Ps 74/6; A oni mędrkowie/ oni Biſkupi/ oni Fárizáyſcy doktorowie/ z dáleká iáko Thurowie/ potrząſáiąc porożym ſwoim/ chodzili od tego. RejPos [290], 223, 228; KochPs 111; [Do króla polskiego:] Zdiąłeś máſzkárę butnému Tyránnowi Moſkiewſkiému Okazałeś/ że nie kąſa/ Choćia to porożem wſtrząſa. KochPieś 45; GrochKal 22; Ale [biskup] Gamrat porożem ná to [co powiedział przedmówca] bárzo wſtrząſał. KochAp 7; [Apolog 25].

b) [Czupryna, włosy: [Maciek do Kaśki:] Za łeb mię z izby nie wyprowádziſz. Ona przedſię wlecże zá poroże [...]. Ták go bárzo zá łeb tármośiłá/ wyrwawſzy włoſy/ wznák ſie wzwroćiłá. On iey rzecże: [...] Iżeś ty przedſię wygráć nie miałá/ chociáś mi w poroże docżochráłá. WirzbGosp B4–B4v.]