[zaloguj się]
[pdf]

ROZUMNOŚĆ (3) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
G rozumności
A rozumność rozumności
I rozumnością

sg G rozumności (1). ◊ A rozumność (1). ◊ [I rozumnością.] ◊ pl A rozumności (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Posiadanie rozumu i władanie nim, mądrość, inteligencja; intelligentia PolAnt, Vulg (3): [Glosy II 128/56; A mądrość záś gdzie bywa náleźiona? y ktore ieſt mieſce rozumnośći? Leop Iob 28/12 (Linde).]

[rozumność czyja: Gdzie téſz wſzyścy ktorzygo [Jezusa] ſłuchali/ zhumiéwaliśię nad rozumem (marg) rozumnością (–) i odpowiedziami iego MurzNT Luc 2/47 (Linde).]

Wyrażenie: »duch rozumności« = jedna z sił psychicznych człowieka, zdolność myślenia (1): Tu maſz bacżyć iż troiaki ieſt duch, w ciele cżłowiecżim. Ieden ieſt duch żiwota ktori ciału żiwnoſć dawa, [...] Drugi ieſt duch rozumnoſci, tego mieſtce ieſt w mozgu GlabGad E.
[Szereg: »rada i rozumność«: w ſtárych ludziách ieſt mądrość/ á w długowiecżnym cżáſie roſtropność. V niegoć ieſt mądrość y moćność [!]/ onći ma rádę y rozumność [consilium et intelligentiam]. Leop Iob 12/13 (Linde).]
Przen (1):
Wyrażenie: »szczyre rozumności« = Cherubini, chór archanielski wyrażający mądrość Boga (cf J. Krzyżanowski [oprac.] M. Sęp Szarzyński, „Rytmy”) (1): Bowiem źwierćiádłá ſwey wieczney mądrośći Ná niebie ſtworzył ſzczyre [tj. prawdziwe] Rozumnośći SzarzRyt B4.
a. bibl. Zdolność przewidywania (1): Ktho włożył we wnętrznośći cżłowiecże mądrość? Albo kto dał Kurowi rozumność [quis dedit gallo intelligentiam]? Leop Iob 38/36.

Cf [BEZROZUMNOŚĆ], OSTROROZUMNOŚĆ, ZROZUMNOŚĆ

PP, AN