[zaloguj się]
[pdf]

ROZWIEŚĆ SIĘ (38) vb pf

sie (31), się (7).

o jasne; w inf -wieść (10), -wiéść (1) KochFr; w formach praet sg m -wiódł; pozostałe formy z tekstów nieoznaczających é oraz ó.

Fleksja
inf rozwieść się
praet
sg
1 m -m rozwiódł się
3 m rozwiódł się
f rozwiodła się
plusq
sg
3 m był się rozwiódł, rozwiódł się był
imperativus
sg
2 rozwiedź się
conditionalis
sg
1 m bych się rozwiódł
3 m by rozwiódł się

inf rozwieść się (20). ◊ fut 3 sg rozwiedzie się (2). ◊ 3 pl rozwiodą się (2). ◊ praet 1 sg m -m rozwiódł się (1). ◊ 3 sg m rozwiódł się (7). f rozwiodła się (1). ◊ plusq 3 sg m był się rozwiódł (1) BielKron, rozwiódł się był (1) GliczKsiąż. ◊ [imp 2 sg rozwiedź się.] ◊ con 1 sg m bych się rozwiódł (1). ◊ 3 sg m by rozwiódł się (1). ◊ part praet act rozwi(o)dszy się (1).

Sł stp s.v. rozwieść, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. rozwieść.

1. Wykonać szybki, energiczny ruch do przodu (4):
a. Zamachnąć się bronią, przygotować się do użycia broni [w tym: z czym (2)] (3): BielKron 348; Rzymiánie to [szykowanie wojska jako klin] zwali Forfex, tedy tymi kleſzcżámi záchwyćić klin w koło/ á nie dáć ſie mu rozwieść BielSpr 18; Náſzy záſie gdy ſie s nimi máią potykáć/ prędko w nie vderzą drzewcy/ áby im ſzyk rozerwali/ poki ſie z łuki nie rozwiodą BielSpr 68.
b. Odchyliwszy się dla nabrania rozpędu, ruszyć (1): iż był chłop wyſoki Piecinig/ Ruſſin tym ſię niżey ſchylał/ rozwiodſzy ſie vderzył Piecinigá w tłuſty brzuch głową/ [...] áſz vpadł StryjKron 134.
2. Rozdzielić się, rozłączyć się (27):
a. O związkach międzyludzkich [w tym: z kim (19), z czym (Przen) (3)] (25): Se ab aliquo removere, Rozwieść ſie s kim nie chcieć mieć s kim towárziſtwa. Mącz [234]d.
Przen (3): A ták miáſto powagi zá piecem pan cżáſem/ Przeſtałby ná cżámlecie/ rozwiodł ſie z hátłaſem. RejWiz 15v; bom ná támtéy bieśiedźie rozwiódł ſye z tą ſwárliwą Ewányelią: w któréy/ […] zámknióné ſą [...] duſzné y ćieleſné/ vpadki człowieczé: [...] wróćiłem ſye do onéy naſzéy ſtáréy Ewányeliéy potćiwéy OrzQuin B3.
Zwrot: »z ciałem się rozwieść« = umrzeć (1): Inſze źwierzętá wyrodny ſtrách ſuſzy Gdy ſię więc z ćiáłem rozwieść przydzie duſzy. KlonŻal A4v.
α. Zostawić współmałżonka, wziąć rozwód; divortium facere Mącz, Calag; libellum repudii a. repudium mittere Mącz (21): Thegoż roku Káthárzyná/ z ktorą ſie był rozwiodł Krol Angielſki vmárłá. BielKron 215, 305; Mącz 113c, 353a; Calag 141a.

rozwieść się dla kogo, dla czego [= z jakiej przyczyny] (4): GliczKsiąż B6; KrowObr 233; poiął ią zá małżonkę ſobie/ [...] ále ſie potym z nią rozwiodł dla iey ſtárośći BielKron 154v, 215v.

rozwieść się o co [= dlaczego] (1): Kárbilius małżonkę ſwoyę dla tego był opusćił/ y o to ſie ſnyą rozwiodł/ iż nyemogł myeć ſnyą żadnych dzyeći GliczKsiąż C2.

Zwroty: »rozwieść się z mężem« = deserere maritum Mącz [szyk zmienny] (3): KromRozm I K4v; Ale ſlub káżdey wdowy/ ábo tey co ſie rozwiodłá z mężem [repudiatae] [...]/ ma być wypełniony. BibRadz Num 30/10; Mącz 387d.

»rozwieść się z żoną, z małżonką« = divortium facere cum uxore, missam facere uxorem, repudiare (uxorem), repudium renunciare Mącz [szyk zmienny] (10:1): iż zá ledá przyczyną może ſye mąż z żoną rozwyeſć/ y żoná z mężem/ á w ine małżeńſtwo wſtąpić. KromRozm I K4v; GliczKsiąż B6, C2; KrowObr 233; BielKron 212, 447; Mącz 225b, 254a, c, 353a, 488a; PRzyſzedł chłop do biſkupá/ chcąc ſię rozwiésć z żoną KochFr 42.

Szeregi: »opuścić i rozwieść się« (1): GliczKsiąż C2 cf rozwieść się o co.

»porzucić i rozwieść się« (1): iż thego Pelágyuſzá [papieża] [...] byłá náuká przećiwna/ nauce páná Kryſtuſowey/ ktory tylko dla cudzołoſtwá porzućić y rozwieść ſie z żoną dopuśćił. KrowObr 233.

[»rozwieść albo rozłączyć się«: Iulius Cezár żonę ſwą Pompeiám/ odeſłał od ſiebie/ á rozwiodł/ álbo rozłącził ſie ſnią/ Iż ſie dowiedźiał/ [...] ErazmJęzyk Gg5 (Linde s.v. rozwieść).]

b. O szyku bojowym: rozsunąć się tworząc odstępy (1): tákże theż y owi co ná zad ſtali mogą vcżynić/ thákież ſie rozwieść/ iednę ſtronę ná práwą á drugą ná lewą złożywſzy drzewcá poſkokiem. BielSpr 72.
3. Rozwinąć temat, obszernie wyłożyć, przedstawić, rozciągnąć wywód (3): Widźićie W.M. pánowie/ iáko mi ſie plác do rzeczy otwiéra/ w którym iákobym chćiał/ tákbym ſie rozwieść mogł/ y wielą narodów przykłády to pokazáć/ że [...] OrzJan 25.

W porównaniu (1): ten gdy ſye ná kazániu głoſem rozwiodł/ iáko ſłowik inny/ [...] w zápaleniu obiecował rzeczy przyſzłe/ kthore ſye pełniły. OrzRozm G2v.

Zwrot: »z rzeczą się rozwieść« (1): Ale máiąc ia to wywieść/ [...] thrzebá ábych ſie troſzkę z rzecżą rozwiodł/ iżbym obiáſnił to ſłowo miłość GórnDworz Kk8v.
4. Rozpanoszyć się, zwiększyć swój wpływ i znaczenie (1): gdy tych [ani bogatych, ani ubogich w państwie] będzie więtſza licżbá/ będą też bez chyby śilnieiſzy: ták iż áni bogátym/ áni vbogim/ rozwieść ſie nie dopuſzcżą/ iżby [...] rozruch w ziemi cżynić mogli. GórnDworz Hh8.
5. [Rozejrzeć się wokół, przepatrzeć okolicę [z czym (żywotne) gdzie]: Rozwiedź ſię w ſtronách z chárty/ pátrz przy dołowinie/ Gdźie ſię Záiąc ábo Lis przed ogárem ſzynie. BielawMyśl D4v.]
6. W funkcji biernej (4):
a. Nie zostać spełnionym, wykonanym [kim] (1):

W przeciwstawieniu: »dowieść ... rozwieść się« (1): [Ksant ślubował sampierzowi, że wypije całe morze, ale zażądał, by ten zmienił bieg rzek wpływających do morza] By ſámo morze zoſtáło/ A wnie nic nieprzybywáło. [...] Cżego ieſli on dowiedzie/ Mną śię tá rzecż nierozwiedzie. BierEz D4v.

b. Być wyłożonym, przedstawionym (3): te wszytkie mowy y podania ktore za okazyą bez pochyby się rozwiodą. Natym iednym fundamencie sadzić się muſzą [...]. Iz [...] ActReg 149, 149.
Zwrot: »szeroko rozwieść się« (1): Ktora ſámá rzecż/ mogłábyſię ſzeroko rozwieść/ [...] wſzákże/ iż ſię muśi krotkośći folgowáć/ [...] tedy rzecż tę krotko [...] pokażę CzechEp 123.

Formacje współrdzenne cf 2. WIEŚĆ.

ZCh