[zaloguj się]
[pdf]

ROZWIĘZOWAĆ (101) vb impf

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
inf rozwięzować
indicativus
praes
sg pl
1 rozwięzuję
2 rozwięzujesz
3 rozwięzuje rozwięzują
praet
sg pl
2 m m pers -ście rozwięzowali
3 m rozwięzowåł m pers rozwięzowali
fut
sg
3 m będzie rozwięzowåł
imperativus
sg
2 rozwięzuj
conditionalis
sg pl
2 m byś rozwięzowåł m pers
3 m by rozwięzowåł m pers by rozwięzowali
impersonalis
praet rozwięzowåno
participia
part praes act rozwięzując, rozwięzująć

inf rozwięzować (30). ◊ praes 1 sg rozwięzuję (12). ◊ 2 sg rozwięzujesz (1). ◊ 3 sg rozwięzuje (21). ◊ 3 pl rozwięzują (12). ◊ praet 3 sg m rozwięzowåł (5). ◊ 2 pl m pers -ście rozwięzowali (1). ◊ 3 pl m pers rozwięzowali (2). ◊ fut 3 sg m będzie rozwięzowåł (1). ◊ imp 2 sg rozwięzuj (1). ◊ con 2 sg m byś rozwięzowåł (2). ◊ 3 sg m by rozwięzowåł (2). ◊ 3 pl m pers by rozwięzowali (4). ◊ impers praet rozwięzowåno (1). ◊ part praes act rozwięzując (4), rozwięzująć SeklKat (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. rozwiązać.

1. Rozsupływać, rozplątywać; dissolvere Mącz, Cn; deiugare, dirimere Mącz; enodare, exsolvere, resolvere Cn (20): Deiugo, Roſprzągam/ Rozwięzuyę. Mącz 177c; Dissolvo, Rozwięzuyę/ rozdziergam roſprowadzam yedno od drugiego. Mącz 401a, 103a.
Szereg: »rozwięzować i zawięzować« (1): iż tylko ſznurami ſpięto [królowi szatę] gdzie było otwieráć potrzebá dla mázánia/ kthory vrząd był páná Podkomorzego koronnego/ ten rozwięzował y záwięzował gdzie było potrzebá BielKron 329v.
W przen (1):
Zwrot: peryfr. »szupryny workom rozwięzować« (1): A ſynowie s pogány kopią ſzyrmuią/ Ták z dáleká ſzupryny workom rozwięzuią [tj. na wojnach zdobywają pieniądze, które ojciec wkłada do worków]. PaprPan F2v.
Przen (1):
Zwrot: »rozwięzować język [przeciw komu]« = wygrażać, złorzeczyć (1): Nie rozwięzuy ięzika przeciw nieprzyiacielowi ſwemu. BielŻyw 96.
a. Ściągać z kogoś więzy, uwalniać, oswabadzać; solvere Mącz, JanStat, Cn; extricare Mącz (15): Solvo, Płácę/ też rozwięzuyę/ wybáwiam/ wolnym czynie [!] Mącz 400b, 464b.

rozwięzować kogo (2): rozwiązáli ich [więźniów tatarskich] kilko/ potym ieden drugiego rozwięzował BielKron 409v; LatHar 109.

Przen [kogo, co] (10): Niemogliście ſię [św. Piotrze i Pawle] pod żelázmi okowáni będąć/ ruſzyć: á świát wſzyćiek grzechem związány/ przez liſtyśćie ſwe rozwięzowáli. SkarŻyw 595.
Zwrot: »jarzmo rozwięzować« (1): (marg) Litwie Król Polſki iáko nowym Krześćiánom wolnośći nádáie. [...] (–) Iárzmo niewoléy/ w któréy do tego czáſu byli zámotáni y związáni/ z ſzyie ich ſkłádáiąc y rozwięzuiąc [iugum … solventes JanStat 744] SarnStat 987.
a) O Bogu (8): TarDuch D3; On [Pan] ſam thy co ſą w okowách łáſkáwie rozwięzuie LubPs ff2.
Zwroty: »z okow rozwięzować« (1): Głodné chlebem opátruie/ Więźnie z oków rozwięzuie. KochPs 212.

»więźnie, jęćce, spętane rozwięzować« = solvere compeditos Vulg [szyk zmienny] (2:1:1): WróbŻołt 145/7; Pan rozwięzuie ſpętháne Leop Ps 145/7; KochPs 212; LatHar 584; [RozmyślDomin 93].

α) Spuszczać z uwięzi, nie powstrzymywać dłużej (1): A gdy zá ſpráwiedliwym ſądem iego przypádnie ná ſwiát gniew iego/ tedy ie [uwiązane anioły (cf Apoc 17)] Pan rozwięzuie á dopuſzcża im mocy y zwirzchnośći ná pokaránie ſwiátá złośćiwego RejAp 137.
β) Pozwalać umrzeć (1): gdy rodźicy wnośili [do świątyni] dźiećiątko IEſuſá/ [...] on [Symeon] też wźiął ie ná ręce ſwoie/ y błogoſłáwił Bogá/ y mowił: Teraz Pánie puſzczaſz (marg) rozwięzuieſz. G. (–) [dimittis] ſługę twego w pokoiu WujNT Luc 2/29.
2. Uwalniać kogoś od ciężarów i zobowiązań; unieważniać, znosić; solvere Vulg; relaxare Cn (54):

rozwięzować co (6): SarnStat 978 cf Szereg. Cf Zwroty.

W przeciwstawieniu [Matth 5/18 i nawiązania do tego wersetu]: »rozwięzować … wypełni(a)ć« (3): Y ſtáło ſie zámieſzánie y ſwar miedzy krześćiány y Zydy/ kthoryby zakon lepſzy był/ [...] to ieſt w zákonie nowym wiele rzecży ieſt/ kthore bog wźiął z ſtárego żakonu [!]/ iáko zbáwićiel mowi Nie przyſzedłem rozwięzowáć zakonu/ ále wypełniáć. HistRzym 96; WujNT przedm 31, Matth 5/18.

Zwroty: »śluby rozwięzować« (1): Popowie y Włádykowie/ ſluby Bogu vcżjnione y Sákráment ten rozwięzuią SkarJedn 343.

»rozwięzować zakon« (3): HistRzym 96; Nie mniemayćie ábym przyſzedł rozwięzowáć (marg) niſzczyć, ábo pſowáć. (–) zakon ábo Proroki [solvere legem] WujNT Matth 5/18, przedm 31.

»rozwięzować związki« (1): [Myncerz] ná Papieżá powiadał/ iż názbyt wielkimi brzemiony obowiązał ludzkie duſze/ Luterá powiádał rozwięzowáć iego zwiąſki á ſwey woley dopuſzcżáiąc ná złość Papieżowi BielKron 202.

Szereg: »odpuszczać i rozwięzować« (1): KAźimierz/ z łáſki Bożey Krol Polſki [...]. Oznáymuiemy ninieyſzym liſtem/ [...] Iż [Jan, wojewoda krakowski] [...] Ziemię Sędomiérſką [...]/ odpuſczáiąc y rozwięzuiąc [relaxando et dimittendo JanStat 86] zgołá znáczné Summy/ któré od Nas [...] ná przerzeczonéy Ziemi Sędomiérſkiéy [...] obádwá z nich [Jan z bratem] mieli obowiązáné y zápiſáné: [...] w moc náſzę [...] wróćił SarnStat 978.
a. Odpuszczać grzechy, rozgrzeszać (41): [czart:] Bo to vzrzjs milie Xiężę Zeċ ya y Rzjmiąny [= katolików] wiażę Chocz vmieya rozwieżowaċ Alie czo wadzy ſkoſſtowaċ RejKup z5v; KuczbKat 210; A ten záś rozwięzuie/ ktory odpuſzcza grzechy/ ktory wyzwala od karánia/ ktory wolnym czyni od vſtaw/ od ślubow/ od przyśiąg/ y od innych obowiązek podobnych. WujNT 69.

rozwięzować kogo, co (czyje) [= kogo (W przen)] (12): weźmieſz záſię w miłość ſwą krześćiáńſką onego omylnie przeſtępnego bráćiſzká ſwoiego/ [...] iuż y ciebie y onego pan rozwięzuie/ á prziymuie obudwu w łáſkę ſwoię. RejPos 120, 119, 120, 300v; RejZwierc 192v; ArtKanc N15v; [GilKat 269 (Linde s.v. rozwięzać)]. Cf »grzesznego człowieka rozwięzować«, W przen.

rozwięzować co [= z czego] (12): KromRozm III D2v; iż iedno ſam Pan Bog rozwięzuie niepráwośći ſercá náſzego. LubPs aa2; RejPos 119 [2 r.]; SkarŻyw 457 [2 r.]. Cf »grzechy rozwięzować«.

rozwięzować od czego (2): Oziwiać bliznego na duſzy/ roſzwięzuiąć iego ſąmnięnie od roſpaczi/ á okazac mu drogę zbawieńną. SeklKat I2v, F2.

rozwięzować z czego (2): A ia iuż ciebie rozwięzuię z onego vpadku thwoiego y s przeklęcia twoiego/ w imię ſwięte iego [Pana]. RejPos 120. Cf »z grzechow rozwięzować«.

rozwięzować czym (3): iż iedno do tych ieſt wſkazano/ ktorzy táką myſl/ táką wiárę/ á táką pokorę poſtánowią w ſercach ſwych o Pánu ſwym/ iż ie Pan rozwięzuie miłoſierdziem ſwoim RejPos 119, 303; Cżego iáſnie świádectwo káżdy mieć może/ z ich rozlicżnych odpuſtow [...]. Tákże z liſtow/ y przywileiow oſobnych/ kthorymi grzechy zá pieniądze rozwięzowáli NiemObr 153.

W przeciwstawieniu: »rozwięzować … zwięzować (a. wiązać)« (3): KromRozm III M8v; CzechEp 563; Iż grzechow odpuſzcżenie przez imię Iezuſá/ y w niebie przebywánie bierze wierna duſzá/ Dał im tę moc Pan Kryſtus wierne rozwięzowáć/ á niepokutuiące kazał też zwięzowáć. ArtKanc N15v; [GilKat 269 (Linde s.v. rozwięzać)].

Zwrot: »grzechy (a. związki grzechow), z grzechow, grzesznego człowieka rozwięzować« [szyk zmienny] (6:1:1): HistRzym 47; RejPos 117v marg; RejZwierc 250; WujJud 147v; CzechEp 363; NiemObr 153; ReszList 151; Mocno y ſtátecznie w świetckich pokuſách trwáli/ Páná miłuiąc/ [...] Zá co ie téż pan raczył ſobie vmiłowáć/ Grzéchy dał rozwięzowáć/ y z ſobą królowáć SiebRozmyśl Bv.
Szeregi: »odpuszczać i rozwięzować« (1): (marg) Kápłáńſtwo nowego zakonu inſze niż ſtárego. (–) Ono Trąd oględowáło/ lecż to grzechy odpuſzcża y rozwięzuie etć. WujJud 147v.

»rozwięzować, rozgrzeszać« [szyk zmienny] (1): SeklKat X2; [ktoremu [Bóg Kościołowi swemu] dał klucże/ áby tych ktorzyby byli ſpoſobni do odpuſzcżenia grzechow rozwięzował/ rozgrzeſzał: á ktorzy niegodni áby zwięzował/ potępiał. GilKat 269 (Linde s.v. rozwięzać)].

»(abo) zwięzować (a. więzać) i (abo, a) rozwięzować« [szyk 15:4] (19): KromRozm I F; KromRozm III D2v, P6; KrowObr 127; ieſli ſobie przywłaſzcżał zwięzowáć ábo rozwięzowáć kogoby chciał wedle woley ſwoiey ná zyemi: to s piſmá iego właſnego/ y s ſpraw/ y s poſtępkow iego ſnádnie ſie káżdy ſpráwić y obacżyć może. RejPos 300v, 119, 299, 300v, 302, 302v, 303; Chryſtus każe Piotrowi rozwięzowáć/ y záwięzowáć: á Piotr ma ſye stą władzą/ dla złych ludźi kryć? BiałKat 66, 133v; ktorzyby [tzw. namiastkowie Piotra św.] ſie rádzi vcżynili ſędziámi by mogło być y ſwiátá wſzytkiego/ y rádziby rozwięzowáli y wiązáli káżdego wedle woley ſwoiey. RejZwierc 192v; RejPosRozpr b3v; SkarJedn 67 [2 r.]; bo piſano ieſt: iſz kápłani Bozy [!]/ co zwięzuią y rozwięzuią ná ziemi/ to Bog zwięzuie y rozwięzuie wniebie. SkarŻyw 457. [Ponadto w przeciwstawieniu 3 r.]

W przen [co (czyje)] (5): SeklKat F2, I2v, X2; iż to ſwięte iego [Pana] poſelſtwo/ ktore nam przynioſł od Bogá oycá náſzego/ [...] iedno do tych [się ściąga] ktorzy ſą [...] ſercá ſkruſzonego [...]. A tákie ſercá iedno on [Pan] dopuśćił rozwięzowáć RejPos 119; BiałKat 133v.
b. Czynić zdrowym, uwalniać od choroby (6):
α. O Chrystusie [kogo] (2): Od dyabłow opętáne mocnie rozwięzował LatHar 519.

rozwięzować z czego (1): Vciekáłá przed nim ſmierć/ bo roſkázował [Chrystus] vmárłym wſtáwáć/ chromym ſkákáć/ ſlepym pátrzyć/ y z inych rozmáitych vpadkow ludzi rozwięzuiąc. RejPos 16v.

β. O mocy natury [w tym: kogo, co (3)] (4): Krzyſztał gdy będzie powieſzon na ſzygi idącz ſpać/ [...] vrzecżone rozwięzuie. FalZioł IV 51c [idem [SienHerb]], IV 47d; [SienHerb 330 (Linde s.v. rozwięzać)].

rozwięzować z czego (1): Mocz tych kamieniow ieſt odpądzaiąc pijańſtwo, abowiem gdy będą na pępek przywiązany/ tedy powciągaią pari z wina/ á tak rozwięzuią z pijańſtwa FalZioł IV 48a.

Szereg: »rozwięzować i rozpądzać« (1): Też kto dnę ſpoioną cirpi/ rozwięzuie ią [ziele jeleni język] y roſpądza. FalZioł I 69b.
3. Rozstrzygać, wykładać, wyjaśniać; perputare Mącz; explicare Modrz; dissolvere, solvere Cn [co] (9): (marg) Węzły Arrianow stárych chce K⟨siądz⟩ K⟨anonik⟩ rozwięzowáć ktorych nie máſz bo ie stárzy ſpalili. (–) Coż będźie rozwięzował/ gdy iuż to dawno przedtym przodkowie iego ogniem rozwiązáli? CzechEp 94.

rozwięzować czym (3): KromRozm II v4v; Perputo, Dobrze ku wyrozumieniu dawam/ którą rzecz wykładám/ rozkłádam/ rozwięzuyę słowy. Mącz 333c; CzechEp 94.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Ale ieſzcże y to/ niewiem iáko ſię z prawdą y z ſobą zgodźi/ chćieć to rozwięzowáć cżego niemáſz: á záś powiedźieć iż to ſtárzy oycowie rozwiązáli/ á iż to ieſt w kśięgách ich. [ale te księgi się spaliły] CzechEp 95.

W połączeniach szeregowych (2): tąże [mocą] koſcyoł [...] potoczne wątpliwoſci w wyerze y ſpráwye krzeſciyáńſkyey rozwyęzowáł/ błędy kácerſkye niſſczył/ á Cerdoná/ [...] Huſá/ y wſſyſtkye ine brony pyekyelnye z ich náukámi zwyćyężył/ y tłumił KromRozm II v4v; Mącz 333c.

Zwroty: »rożnicę [= różnicę zdań] rozwięzować« (1): poſłuchaymy/ cżego nas pan Chriſtus vcży/ y iáko tę rożnicę/ ktora dźiś między Chrześćiány ieſt/ o Boſtwie ſwoim roſtrzygá/ y rozwięzuie. NiemObr 101.

»wątpliwości (a. wątpliwe rzeczy) rozwięzować« = dubia explicare Modrz (2): KromRozm II v4v; áby ieden iáko głowá wſzytkiem drugiem cżłonkom/ [...] vſtáwy około ſpráwowánia rzecży cżynił/ y wykonywał: wątpliwe á niepewne rzecży rozwięzował ModrzBaz 25.

»węzły rozwięzować« (2): CzechEp 94 [2 r.]; [Nád to y ſáme słowá przećiwiáią ſie Ambrożemu: Bo tám Apoſtoł nie o perſonách/ (iákich) boſkich/ ále o Obrzezániu duchownem y ćieleſnem mowi/ rć. oto maſz Cżytelniku/ że ſie ſámi Troycżanie borzą/ á ieden drugiego węzły rozwięzuie. BudArt a8].

Szeregi: »rostrzygać i rozwięzować« (1): NiemObr 101 cf »rożnicę rozwięzować«.

»rozwięzować i ugadzać« (1): iż częſto dni cáłe [św. Augustyn] ná tákich ſpráwách trawił/ rozwięzuiąc ſpory świeckich ludzi y one vgadzáiąc WujNT 248.

4. W interpretacji teologicznej 1.Ioann 4/3, zakładającej złożoność i zmienność natury Chrystusa [kogo] (13): to nie ieſt/ żebym też ia Iezuſá Chriſtuſá cżłowieká pośrzedniká moiego do Bogá/ miał kiedy cżynić mieſzáńcem/ abo ze dwu ſklionym [...]. Item żebym będąc drzewiánym Theologiem/ z iedney ſtrony rozwięzowáć miał oſobę Chriſtuſowę/ á z drugieybych miał mieſzáć boſtwo z cżłowiecżeńſtwem: [...] CzechEp 75; gdyż oni [papieżnicy] á nie kto inſzy Iezuſá rozwięzuią. Bo raz go ſobie duchem/ ániołem/ Bogiem bez ćiáłá ſtánowią/ á drugi raz go ćiáłem przyobłocżą/ wćieláią y Boſtwo z cżłowiecżeńſtwem złącżáią: á złącżywſzy go ták w iednę oſobę raz z Bogá y z cżłowieká/ y niewiedźieć z cżego trzećiego: [...] CzechEp 75; Bo mowią z Bernárdá/ iż ſą trzy iſtnośći w iedney oſobie [...] ácżći go potym rozwięzuią/ gdy to wſzędy twierdzą/ iż gdy przyſzło do śmierći/ tedy ſámo cżłowiecżeńſtwo ćierpiáło/ [...] á boſtwo tego nic nieućierpiało. CzechEp 75, 75 [2 r.], 245 [2 r.], 347 [2 r.], 348; Káżdy duch ktory wyznawa iż Iezus Chriſtus przyſzedł w ćiele/ z Bogá ieſt: A káżdy duch ktory rozwięzuie (marg) nie wyznawa G.S. (–) Ieſuſá [non confitetur (marg) solvit (–) Iesum Christum PolAnt]; z Bogá nie ieſt WujNT 1.Ioann 4/3, s. 825.

rozwięzować czym (1): Bo oni [papieżnicy] ſwym właſnym piſmem/ náukámi y świádectwy Iezuſá Páná rozwięzuią/ y oni go ſámi/ á nie my mieſzamy. CzechEp 76.

W charakterystycznych połączeniach: Chrystusa (osobę Chrystusowę) rozwięzować (5), Jezusa (8).

*** Bez wystarczającego kontekstu; dissolvere, exsolvere, resolvere, relaxare Calep (5): Relaxo – Popuſzczam, rozwięzuię. Calep 908a; Resolvo – Zaſię rozwięzuię. Calep 917b, 333b, 390a, 990b.

Formacje współrdzenne cf WIĄZAĆ.

Cf ROZWIĘZOWAN, ROZWIĘZOWANIE, ROZWIĘZUJĄCY

ZCh