Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POTRZYDZIESTNY

Następne hasło: [POTRZYMAWAĆ SIĘ] »

POTRZYMAĆ (12) vb pf i [impf]

o prawdopodobnie jasne (tak w po-); a jasne.

Fleksja

inf	potrzymać

imperativus
	sg	pl
1		potrzymåjmy
2	potrzymåj

inf potrzymać (3). ◊ fut 1 sg potrzymåm (1). ◊ 2 sg potrzymåsz (2). ◊ [1 pl potrzymamy.] ◊ imp 2 sg potrzymåj (3). ◊ 1 pl potrzymåjmy (1). ◊ [part praes act potrzymåjąc.] ◊ part praet act potrzymåwszy (2).

Sł stp brak, Cn s.v. podzierżeć, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Zachow(yw)ać kogoś lub coś przez pewien czas w niezmienionym miejscu lub położeniu (10)
- Przen (3)
- a. O zabiegach leczniczych (6)
- b. [Kazać czekać przez jakiś czas]
2. Więzić przez pewien czas (2)

1. Zachow(yw)ać kogoś lub coś przez pewien czas w niezmienionym miejscu lub położeniu; sustinere, tenere Cn (10):

[potrzymać czego: Inácżey ieſzcże gron na ſłońcu przewędzonych/ nákłádź do moſzcżu gorącego przy ogniu potrzymaiąc ich tám trochę Cresc 1571 330.]

Zwrot: »potrzymać trochę na (a. [przy]) ogniu« [szyk zmienny] (1): wpuſc [w sok rzepikowy] trochę Tucijey tartey/ a potrzimay trochę na ogniu wgarnuſzku/ iż ſię zmieſza dobrze FalZioł I 5b; [Cresc 1571 330].

Przen [kogo, co na czym] (3): Weźmiemy teraz ktory ártykuł Luterſkiego bluźnierſtwá/ á ná tym go probierzu potrzymaymy/ wnet obacżymy ieſli kontryfał [tj. fałszywe złoto]. ReszPrz 34.

Zwroty: »potrzymać na słowie« = zwodzić przez jakiś czas (1): Záprawdę poniewaſz ten báłámuci: y ia Potrzymam go ná ſłowie. Tráfiło mięſo ná ząb. CiekPotr 69.

»trochę potrzymać« (1): A kto do rozmyślánia ſnádnym nie ieſt/ niech ſię cżytániem rzecży nabożnych z przewłoką zábáwi/ trochę myſl ſwoię ná káżdey cżąſtce potrzymawſzy LatHar 666.

a. O zabiegach leczniczych [w tym: z określeniem czasu (4)] (6): [sól pieczoną gorącą] przyłoż na żołądek, á z godzinę potrzymay zagrzewaiącz iey v ognia/ zaſtanowiſz wraczanie. FalZioł V 83.

potrzymać czego [= środek leczniczy] w czym (2): Sok thych malin cżyni oſkominy zębow gdy go w vſciech pothrzymaſz FalZioł I 120d. Cf »potrzymać chwilę«.

potrzymać czego [= część ciała] nad czym (1): gdy vwarziſz piołyn w wodzie albo w winie, a potrzimaſz vcha nad oną parą/ tedy głuchoſć y piſzcżenie vſmierza. FalZioł I 1d.

Zwroty:»potrzymać chwilę [czego w czym]« (1): thedy thego ziela ſoku w lewą nozdrzę wpuſć á zatuliwſzy nozdrze potrzymay chwilę onego ſokhu w noſie FalZioł I 83a.

»potrzymać mało« (1): potym ſtego nadziałay gałecżek/ á biorącz ie potrzimać mało pod ięzykiem á potym połykać FalZioł I 60d.

»potrzymać trochę« (1): á thego [soku szałwijej] w nos ciepło wpuſzcżać á potrzymać throchę. FalZioł I 137a.

b. [Kazać czekać przez jakiś czas [kogo do kiedy z czym]: Myśmy zasię, jakobyśmy im odpowiedź dać mieli, tośmy sobie do dzisiejszego dnia ad deliberandum wzięli, lecz podobno aż do poniedziałku ich z tą naszą odpowiedzią potrzymamy, która mało snać co inakszą im daną będzie, niż pierwsza. ListyZygmAug 1548/86.]

2. Więzić przez pewien czas; retinere Modrz [kogo, z określeniem czasu] (2): Gdzie pan Staruchowſky onego vſmagawſchi do ſklyepu gi wſſadzicz kazal a potrzimawſſi go tham godziną abo pyącz zaſzią y wyącz y wpątho okowacz dall LibMal 1544/87v; wſzákże niepráwie niesłuſzna rzecż będźie niewinnego do cżáſu pokiby ſię o tem dowiedźiano/ poimawſzy potrzymáć/ niżli winnego zrąk vpuśćić ModrzBaz 85.

Synonimy: 1. zachować, zastanowić; 2. uwięzić.

Formacje współrdzenne cf TRZYMAĆ.