[zaloguj się]
[pdf]

POWIEKA (66) sb f

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N powieka powieki
G powiek, powiek(o)w
D powiekåm
A powieki
I powieką powiekami
L powiece powiekach
V powieki

sg N powieka (7). ◊ I powieką (1). ◊ L powiece (2). ◊ pl N powieki (14). ◊ G powiek (6), powiek(o)w (4); powiek Mącz; -(o)w Calep; powiek : -(o)w FalZioł (5:3). ◊ D powiekåm (5). ◊ A powieki (14). ◊ I powiekami (3); -ami (2), -(a)mi (1). ◊ L powiekach (9); -ach (3), -(a)ch (6). ◊ V powieki (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

Ruchoma fałda skórno-mięśniowa, zakończona rzęsami, chroniąca oko; palpebra Murm, Mymer1, Vulg, Mącz, Calep, Cn; (super)cilium Mącz, Cn; gena Calep, Cn; tunica oculorum, tunicula Mącz; tegumentum oculorum Cn (66): Murm 52; Mymer1 23; [ziarno owsa] theż ſwierzb kthory bywa na powiekach/ goij FalZioł III 24c; Mgłę y bielmo z ocżu ſpądza j kiedy zmięſſeią powieki/ tedy pomazać [żółcią niedźwiadka morskiego]. FalZioł IV 39c; Serapinum [...] ma być w mocznym oczcie rozpuſzcżono/ á tym pomazuy onę kroſtkę na powiecze/ ktora ieſt ięcżmiennemu ziarnu podobna/ zginie od tego. FalZioł V 77v, ‡3c, e, I 68d, 145b, II 5a (19); Cżemu nie ktore zwierzęta ſpią odtworziwſzy ocży. (–) [...] gdi ie ſen zmorzi przez odeſzccie [!] ciepła przyrodzonego do wnątrza, tedy ich powieki z ſciągną ſie zimnem, á tak zoſtaną nie zatworzone á iakoby zmarzłe GlabGad L2v; Myops, Latine Lusciosus, Który niedobrze doyźrzy/ drży powiekámi kiedy patrzy. Mącz 240a; Oculi membranis vestiti, Powiekámi nákrite. Mącz 490c, 183a, 461 c, 469a [2 r.]; Gdy powieki zkrzepną/ iż niemoże [= nie można] ich zátworzyć: źle. SienLek 23; weźmi liſt bluſzczowy/ a miodem ij pomaż/ poſyṕże nań miáłkiego prochu z ſuchey ruty/ á ná powieki przyłóż/ toć wyſuſza oczy ćiekące SienLek 66, 15, 20, 22v, 64v, 67 (11); BudBib b2; [wody ciepliczne] Tákże y óczóm niemáło pomogą/ ieſli choroby w nich będą zwiérzchowné/ któré powiekam/ ſkórze/ á kątóm należą Oczko 14v; Chalazion – Brodąweczka na powiekach. Calep 185b, 450a; GrabowSet M2.

W charakterystycznych połączeniach: powieki ciężkie, opuchłe (2); powieki skrzepną, świerzbią; opuchlina (opuchnienie) powiek(ow) (2), ranienie, stwardzenie, stwardziałość, twardość (2); mokrość z powiek; drżeć powiekami; rzezanie pod powiekami; na powiece(-kach) brodaweczka, krostka, świerzb, wszy.

Frazy: peryfr. »powieki nasze niech opływają (a. opływajcie) wodą (wodami)« = płaczmy (2): Niech wylewáią ocży náſſe łzy/ y powieki náſſe niech opływáią wodami [deducant oculi nostri lacrymas, et palpebrae nostrae defluant aquis] Leop Ier 9/18; SkarKazSej 706a.

»są zemdlały powieki [czyje]« = kogoś ogarnia senność (1): ábowiem iuż ſą zemdláły powieki moię dla zmorzenia ſnu RejPs 112v.

Zwroty: »mrugać powieką« (1): Nie ſzydź z ludźi/ nie mrugay powieką nieſzcżerą/ Nie bądz łżywym oſzuſtem KlonWor 41.

peryfr. »czerwone powieki łzami odwilżać« = płakać (1): Bo ćię płácże ſam płácż náwet/ cżerwone powieki Lzámi obfitemi będźie odwilzał ná wieki. KlonŻal D4.

»zatworzyć, zawrzeć powieki« (2:1): Albo weźmi wódkę z źiela ktore zową Noc y dźień/ á zmieſzay z białkiem iáiowym á z wełną niepłokáną/ przyłóż zátworzywſzy powieki. SienLek 64v, 64, 67v.

Wyrażenia: »powieka(-i) oczna, nad oczyma, na oczu« (1:1:1): BielKron 120v; Palpebrae, Powieka oczna/ álbo włoſy ná powiekách. Mącz 274b, 143b.

»włosy na powiekach« = rzęsy; palpebrae Mącz, Calep (4): MOcz tego kamienia [lapis lazuli] ieſt iże od niego włoſy na powiekach roſtą FalZioł IV 55b, IV 55b; Mącz 274b; Calep 749a.

»powieki zwierchnie« (1): Lagophthalmos – Choroba tego ktori powiekow zwierchnich zawrzec niemoze. Calep 579a.

W przen (1): Switánie/ źiołom/ wdźięcżną roſę/ nieśie/ Mnie/ ná powiekách/ gwiazdy łez odchodzą GrabowSet H.
Przen: Oko [czyja: pron poss (4), G pron (1), [ai poss]] (5): Iego [Boga] powieki/ ſynow ludzkich / ſkrytą Myśl znaią pobożnych: y złego wſzetecżny Wiek. GrabowSet G2v; [Szdrowaſz Wpÿrworodnÿſz grzech nÿevpadla bo czą boſka ÿeſt powÿeka ſtrzegła TekstyPol 36/146].
Zwrot: »powiekam dać (a. przypuścić) drzemać, dać wyspanie; powieki się wzdrzemawają« (2:1;1): LubPs dd2v; PAmiętay Pánie ná Dawidá: [...] Iáko przyſiągł Pánu: [...] Ieſli przypuſſczę ſen ná ocży moię: á powiekam moim ieſli dam drzemáć [si dedero somnum oculis meis, et palpebris meis dormitationem]. I damli odpocżynek czáſom moim: áleſz znayde [!] mieſce Pánu/ przybytek Bogu Iakobowemu. Leop Ps 131/4, Prov 6/4; BudBib b2.

MC