[zaloguj się]
[pdf]

POWOJ (27) sb m

Pierwsze o jasne; -wój; -woj- z tekstów nie oznaczających ó lub oznaczających niekonsekwentnie.

Fleksja
sg pl
N powój
G powoju
A powój
I powoj(e)m powojmi

sg N powój (19). ◊ G powoju (6). ◊ A powój (1). ◊ [I powoj(e)m.] ◊ pl I powojmi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Nazwa różnych roślin pnących (27):
1. Nazwa ogólna, odnosząca się do pnączy; clematis, volubilis Cn (17): Vulubilis. Powoy. Winde. [...] POwoy ieſt ziele wijącze ſie po drzewie ktorego bliſko roſcie FalZioł I 153c; A wſzakoż miedzy wſzemi Powojmi Chmiel ieſt nalepſzy FalZioł I 153d; Drugie rodzaie Powoiu ſą iadowithe FalZioł I 153d, +5b, I 153b, d [3 r.], 153v żp, V 98v, 104; A gdy było gorąco/ zrządził Pan Bog iż mu [Jonaszowi] głowę zákrył bluſzcż álbo powoy wyroſły BielKron 92; Ludźie ná nich [na wyspach] bárzo nędzni/ to ieſt/ nie maiąc nic iedno korzenie/ żywią rybámi á pthaki/ [...] tylko pokoy [lege: powoj] á korzenie máią nalepſze. BielKron 446; Weźmi korzenia ślazowego/ barſzczowego/ ślazu liśćia/ powoiu/ piołynu/ rowno garść iednę/ álbo kożdego po gárśći SienLek 117v, 161v; Pátrz iż z grobow nie wyraſta/ ni máćicá winna/ Ni z buynego bluſzcżu powoy/ ni drzewiná inna. Tylko ćierpkie tarnie á głog KlonŻal C4; Calep 354a; [SienHerb 185b (Linde)].
2. bot. Clematis spp.; powojnik, byliny pnące z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae), bliżej nieokreślone gatunki stosowane w XVI w. pod nazwą „Herba Flammulae Iovis” przeciw rakowatym skórnym wrzodom (8):
Zestawienia: »powoj mały« = amorgine, astericum, melampelos Calep; helxine, Volubilis minor Cn (5): Powoy mały/ Helxine, Ciſſampolos. Windtglocken. SienLek 213v, Xxx3v; Calep 63a, 107a, 648b.

[»powoj miesiączkowy« = Clematis altera Cn: Powoy mieśiącżkowy/ Clematis tercia. groſz Rebling SienHerb L2#, E2#.]

[»powoj motyli« = Clematis tertia a. urens Cn [szyk zmienny]: Motili powóy/ Clematis altera. Klein Rebling SienHerb K4#, E2#.]

»wielki powoj« = clymenum Cn [szyk 2:1] (3): Też wielki Powoy/ á zwłaſzcża ſok ſniego wyciſniony/ goij rany j roſpadliny vſzne FalZioł I 153d, I 153d [2 r.]; [Powoy wielki/ Smilax levis, Groſz Zaunwiden SienHerb L2#, 186a, E2#].

3. [bot. Zestawienie: »powoj kolący« = Smilax aspera L.; kolcorośl szorstki, krzewiaste pnącze z rodziny liliowatych (Liliaceae), występujący w obszarze śródziemnomorskim; korzeń używany w lecznictwie; Hedera aculeata a. spinosa, Smilax aspera Cn: Powoy kolący/ Smilax aſpera, Stech endt winden SienHerb L2#, E2#.]
4. bot. Zestawienie: »powoj wonny« = Lonicera periclymenum L.; wiciokrzew pomorski, krzewiaste pnącze z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae), znana w starożytności roślina trująca; clymanos, Mater sylvae, periclymenon, periclymenos Cn [szyk 1:1] (2): Wonny powoy/ Periclymenum, Specklilien/ Zeiiling. SienLek 237v, Xxx3v.
5. [bot. Zestawienie: »zamorski powoj« = Convolvulus scammonia L.; powój czyszczący, bylina z rodziny powojowatych (Convolvulaceae) o grubym kłączu zawierającym sok mleczny, który zastyga na powietrzu w żywicę o działaniu silnie przeczyszczającym; lek znany już w starożytności; calophonia, scammonia, scammonites, scammonium Cn: Weźmi korzenia Szkámoniey/ Zamorſkiem powoiem zową. SienHerb 524a; Socżnicá/ ſzkamonia/ zamorſki powoy/ Scamonea. Scamoney. SienHerb L3#v, E2#.]
6. [bot. Zestawienie: »powoj ziemny« = Atractylodes gummifera L.; bylina z rodziny złożonych (Compositae), występująca w obszarze śródziemnomorskim, której żywica była używana w lecznictwie przeciw opuchlinom wodnym, stłuczeniom, chorobom skórnym; helxine, Volubilis minor Cn: Powoy ziemny SienHerb E3#.]

LW