[zaloguj się]
[pdf]

POŻYCZYĆ (156) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf pożyczyć
praet
sg pl
1 m -(e)m, -m pożyczył, pożyczeł(e)m m pers
2 m -ś pożyczył m pers
3 m pożyczył, pożyczeł, jest pożyczeł m pers pożyczyli
f pożyczyła, pożyczeła m an
n pożyczyło subst
plusq
sg pl
3 m był pożyczył, beł pożyczeł m pers byli pożyczyli
f była pożyczyła, beła pożyczeła m an
n było pożyczyło subst
imperativus
sg pl
2 pożycz, pożyczy pożyczcie
conditionalis
sg pl
1 m bych pożyczył m pers
2 m byś pożyczył m pers byście pożyczyli
3 m by pożyczył m pers by pożyczyli
impersonalis
praet pożyczono
participia
part praet act pożyczywszy

inf pożyczyć (42). ◊ fut 1 sg pożyczę (1). ◊ 2 sg pożyczysz (4). ◊ 3 sg pożyczy (20). ◊ 3 pl pożyczą (3). ◊ praet 1 sg m -(e)m, -m pożyczył (4), [pożyczeł(e)m]. ◊ 2 sg m -ś pożyczył (1). ◊ 3 sg m pożyczył (28), pożyczeł (6), jest pożyczeł (1); -ył : -eł LibMal (2:1); pożyczeł : jest pożyczeł ZapKościer (5:1). f pożyczyła (4), pożyczeła (2); -yła ZapKościer; -yła : -eła LibMal (3:2). n pożyczyło (1). ◊ 3 pl m pers pożyczyli (4). ◊ plusq 3 sg m był pożyczył (2) LibMal, RejFig, beł pożyczeł (1) PaprUp. f była pożyczyła (1) RejZwierc, [beła pożyczeła]. n było pożyczyło (1). ◊ 3 pl m pers byli pożyczyli (1). ◊ imp 2 sg pożycz (6), [pożyczy]. ◊ 2 pl pożyczcie (1). ◊ con 1 sg m bych pożyczył (1). ◊ 2 sg m byś pożyczył (2). ◊ 3 sg m by pożyczył (9). ◊ 2 pl m pers byście pożyczyli (1). ◊ 3 pl m pers by pożyczyli (3). ◊ impers praet pożyczono (3); -ono (1), -(o)no (2). ◊ part praet act pożyczywszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Dać lub wziąć coś pod warunkiem zwrotu; mutuare PolAnt, Calag, JanStat; commodare BartBydg, Calep; mutuo dare Mącz, Calag; concedere BartBydg; credere, dare commodato, mutuo appendere a. quaerere, mutuum dare a. petere a. sumere, utendum accipere a. rogare Mącz; mutuari Vulg; accomodare, praestare JanStat (156): BartBydg 31b; Facere copiam alicuius rei, Pożyczyć/ Vżyczić ná czás/ Vkázáć. Mącz 64c; Hinc addictus, Ten który dla yákiego długu yeſt przywłaſzczón ſwemu pánu/ álbo temu który pożycził. Mącz 87a; Utendum rogare, Chcieć pożiczić. Mącz 357c, 91d, 239c, 288d, 295b, 432b [2 r.], 510b; Zły cżłowiek pożycży/ á nieodda. KuczbKat 330; A ten ktoby pożycżył [mutuatarius]/ niechby był winien dochodu od tych pieniędzy/ ná káżdy rok cżterzi ábo pięć złotych ábo mniey dáwáć ModrzBaz 124v; Calag 160a, 332a; dadzą mnie powrozów/ gdy proſzę Bo pięknie wyſuſzywſzy cáło ie odnoſzę: Lecz ty/ bráćie/ ináczéy z ludźmi śię ſpráwuieſz/ Pożyczywſzy/ porzeżeſz wſzytko/ y popſuieſz. KochFr 94; Calep 223b; Długu kto pozyczy á zapiſu nie ma, ten który ſie przy, przyśięgą ſie odwiedzie. SarnStat 694, 692 [2 r.], 694; CiekPotr 58.

pożyczyć czego (73), kogo (1): Gdyćby kto cżego pożycżył/ Pátrz by mu to ná cżás wrocił BierEz G; Ieleń niegdy owcy przed wilkiem/ Vpominał śię wielkim krzykiem: Zleć tobie cżego pożycżyć/ Owco niechceſz rychło płáćić. BierEz N2v, G, Rv; OpecŻyw 53v; tego wſzitkiego cżego przyiaciele żądaią mamy im pożycić [!], abo też tego od przyiacioł żądać, cżego byſmy potrzebowali. BielŻyw 120; A vkradſchi the rzeczy nyoſl ye do Cząmpynya noczą na konyu, kthorego mv Ian Giebultowſky vrządnik czempynſky yemu bill poziczill. LibMal 1544/90; aby dwu grziwien yey poziczil onego yeſth proſchila. LibMal 1551/163, 1544/91v, 92, 1548/139; GroicPorz rv; RejWiz 72; Przyiaćielu/ pożycż mi throygá chleba Leop Luc 11/5; Ktoby komu pożyczył żytá á nie czyniłby o nie przes cztery látá/ táki niedbálec choćby po tym chćiał czynić o nie tedy ie iuż dawnośćią tráći. UstPraw G4v, F4v, I2v, I4v; RejFig Dd5v; BibRadz Luc 11/5; BielKron 21, 227v; Cultellum rogavi a crepidario sutore, Chćiałem pożiczić nożá v ſzewcá który pantofle czini. Mącz 357c; Dabis mihi commodato hunc librum si ipse non uteris, Pożyczyſz mi tych xiąg yeſli ych ſam nie vżywaſz/ niepotrzebuyeſz. Mącz 510a; RejZwierc A2v; GostGosp 94; WujNT Luc 11/5; POZWANEMV, niekiedy winien pożyczyć pozwu Aktor. SarnStat 569, 251, 410, 567, 692, 695, 828; Ktorzy mu [Żurawie królowi Pigmejów] y hárcerzow ſwoich pozycżyli/ Aby go przez te gory ſwe przeprowádźili. KmitaSpit C6v; Gdy kto komu czego Pożyczy, tráći to; y gdy ſię vpomina, Z przyiaćielá nábędźie wnet nieprzyiaćielá CiekPotr 79, 57, 80; Przyimiże tedy odemnie Stániſłáwie Licháński Przyiacielu y Kollego moy tę trochę prace/ ktorey też pożycżyſz Iákubowi Licháńſkiemu ſynowi ſwemu KlonWor ded *4; [InwMieszcz 1575 nr 197]. Cf pożyczyć czego skąd; Zwroty.

pożyczyć czego skąd (1): Potym duchowni odpuśćili dług ſiedḿ tyſiąc złotych [...]/ kthorych byli pożycżyli skośćiołá Karłowi iego oycu Cżeſkiemu krolowi przed tym. BielKron 378v.

pożyczyć co [w tym: „co” (5), „cokolwiek” (1)] (18): Krol [...] ku ſwoim Pánom mowił: Ieśliśćie o tym ſłyſzeli/ Albo też niegdy widzieli. Bych Ligurgowi winien był/ A v niego co pożycżył: Rzekli iż nie widáli BierEz G3; LibMal 1552/168; OpecŻyw 53v; OBroná tego v kogo ſye imą koniá álbo inney iákiey rzeczy tá ieſt: álbo powie iżem to kupił/ iże mi dárowáno/ iżem pożyczył. GroicPorz ee, r2v; mam mieć gośćie ſwe z Cypru/ [...] pożycżmi ſrebrá [tj. srebrnych naczyń] doſtátek/ ábych ie mogł práwie po páńſku cżeſtowáć/ á tobie wſzytkę ſławę przypiſać. SkarŻyw 455; ZapKościer 1582/26v, 1584/50, 53v; Ieſli Zyd powié, iz Krześćiáninowi co pozyczył: tedy Krześćiánin przyśięgą ſie odwiedzie. SarnStat 251; VStáwiamy/ iż cokolwiek Zyd pożyczył/ choć będźie złoto choć pieniądze/ choć ſrébro: tedy tylóż ma mu bydź zápłácono álbo wrócono z lichwą przyroſłą. SarnStat 257, 257, 695; Ia prawdziwie nie mam ci co pożyczyć. CiekPotr 58, 79. Cf »pożyczyć do (tego) czasu«, »pożyczyć ku potrzebie«, »pożyczyć summę pieniędzy«.

pożyczyć czego a. co [w tym: żywotne (4), z przeczeniem (4)] (10): Iakom snyem nyehudzielal zmovy anym myal vnyego siedziecz vchiczach vgayv naraschinczv anym vnye [!] poziczil piączi kop Thako my bog pomosch. ZapWar 1544 nr 2522,1527 nr 2381, 2382; Blazey faurek mieſczanin koſciersky a zdrugi strony piotr pek zeznaly przed vrzędem naſzim dobrouolnie iſ mu poziczel 40 grziwien prusky liczby udzien swiętego Iana ZapKościer 1582/87v, 1583/38; O koniu obráżonym/ gdy go ieden drugiému pożyczy. SarnStat 291 [idem] 673, 674; Trzebá Sżyprowi myślić o ſukience Trzebá y w ſzkućie myślić o kuchence/ Gdźie z ſobą nie maſz nie pożycżąć łatwie Liny y kotwie. KlonFlis E4v; Pożycżyłći go [konia] ná dźień; tyś dwá dni horował/ Choćiaś go zá pieniądze ná dźień árendował KlonWor 4.

pożyczyć od kogo (3): slachetni Iacup lyganowſki Kupyeczek Poſziczyel poltrzecza sta m. Lyczbi pruſki ot slachetnego Achaczego Iaczkowſkego ZapKościer 1584/50; Iſz ſzam ſzyeſznal vczywy bartoſz: swarka [...] yſz poziczel yedęnaſcze grziwyen lyczby pruſky ot vcziwego Pawla Zadocha ZapKościer 1584/53v. Cf »pieniędzy pożyczyć«.

pożyczyć u kogo (13): BierEz G3; ZapWar 1541 nr 2523; LibMal 1544/92v; RejKup v5; GroicPorz r2v; IEden był ſtá dukatow v kupcá pożycżył RejFig Dd5v; Themu ktory ćię prośi/ day/ áni odmawiay temu ktory chce v ćiebie pożycżyć. BibRadz Matth 5/42; Debitor, Dłużnik który v kogo pożycził. Mącz 67d; Versuram facies, id est, Creditorem mutabis, Yednemu dłużnikowi zápłáciſz á v drugiego pożyczyſz Mącz 486c, 357c; BudNT Matth 5/42; WujNT Matth 5/43[42]. Cf »pieniędzy pożyczyć«.

pożyczyć komu [w tym: z dopełnieniem bliższym (63)] (67): BierEz G, N2v, Rv; ZapWar 1527 nr 2382, 1528 nr 2420; OpecŻyw 53v [2 r.]; BielŻyw 120; powyada yſch poſchwi yedney y przeſzczyeradla poziczela Schimunovi LibMal 1544/91v, 1544/90, 92, 1548/139, 1551/163, 1552/168; GroicPorz rv; Leop Luc 11/5; UstPraw F4v, G4v, I2v, I4v; BibRadz Luc 11/5; Perſeus prośił Merkuriuſzá/ [...] áby mu pożycżył ſwoich ſkrzydeł ná ktorych latał BielKron 21, 378v; Mącz 510a; RejZwierc 195; Dziśći pożycży/ á iutro ſię będzie vpominał/ á tákowyć ieſt obrzydły y Bogu y ludziam. BudBib Eccli 20/16[15]; SkarŻyw 455; ZapKościer 1582/26v, 87v; WujNT Luc 11/5; Którzy pozyczáią pieniędzy bez zapiſu, on którému pozyczono, przyśięgą wſzyſtkiégo zbędzie. SarnStat 276; Grzégórz pytał Fráńćiſzká/ kiedy mu przerzeczonéy pſzénice pożyczył SarnStat 695, 251, 291, 569, 673, 674, 695; KmitaSpit C6v; CiekPotr 58, 79; KlonFlis E4v; KlonWor ded *4, s. 4; [InwMieszcz 1575 nr 197]. Cf Zwroty.

pożyczyć na co (5): ZapWar 1527 nr 2382; dluzen yey za pywo pyąncz groſchi a pyąncz groſchi kthorich mv na grą poziczila LibMal 1548/139; [w Ianikowie u Symona u Byka u Zięcia mego 30 grz. i złoty, pożyczełem mu ich na skopy. InwMieszcz 1575 nr 197]. Cf »pieniędzy pożyczyć«, »pożyczyć na potrzebę«.

W połączeniu z określeniem zabezpieczenia pożyczki [w tym: z cyrografa (1), na klejnoty (1), na listy (1), na zakład (1), na zapis (1), na zastawione rzeczy (1), pod zakładem (1)] (7): UstPraw I4; [król Władzisław] pożycżył przerzecżoney ſumy Zygmuntowi krolowi Węgierſkiemu/ pod zakładem rycżałtu tákiego/ ieſli ich pierwſzego roku nie wroći/ tylką ſumę przepádnie: wtorego roku tákie dwie: trzećiego tákie trzy áż to w niezlicżony pocżet weſzło. BielKron 385; [żyd krześcijaninowi] iedno tylko ná zakład będźie mógł pożyczyć/ wedle zwyczáiu z ſtárádawná záchowáłégo. SarnStat 260; ſkázuiemy/ iż ná ten czás ten ktory pożyczył ná którékolwiek záſtáwioné rzeczy/ iuż po pewnym roku przez ſędźiégo náznáczonym będźie wolen oné rzeczy záſtáwné rozſzáfowáć/ y oddálić SarnStat 691; Gdy kupiec z Cyrográphá czego pozyczy: á ieſli, tedy świádkámi potwiérdzi. SarnStat 692, 256, 442.

Zwroty: »pożyczyć do (tego) czasu (aż ...)« [komu; w tym: czego (1), co (1)] [szyk zmienny] (2): yeſli ze wyecz niebedzie laſky v.k.m. yzebiſczie [...] mnie thich ſlothich darowacz niechczieli thedi zatho proſche abiſczie my ych do thego czaſſv poziczily asch ſſye wpanſtwye moim zaſſye zamoge LibLeg 10/62v; Item thezem thego v yego MK prosyl [...] abi y.K.M. raczil my poziczicz kylka thiſſyacz zlotich do czaſſv LibLeg 10/151v.

»pieniędzy, z pieniędzy pożyczyć« [w tym: komu (15), na co (2), od kogo (1), u kogo (1)] = pecuniam a. argentum credere, mutuum argentum dare, mutuas pecunias sumere Mącz; pecuniam mutuare JanStat [szyk zmienny] (27:2): Item powyada yſch nalyethnik muchayerowi kthori ſſobye ſprawila poziczill yey hannuſch Iuraſchkowich pyenyedzi polkopy LibMal 1544/92; [Hedwiga ukradła Jagnie pieniądze] kthorich bilo około czthirzech grzywyen, poziczila ſnich Annye dzyewcze kthora precz yachala polgrzywny. LibMal 1550/158, 1547/132, 1548/141; Zyd krześćiánowi pożyczyć pieniędzy nie ma ná żaden zapis pod ſtráceniem pieniędzy. UstPraw I4, I2v; funderem pro te sanguinem nedum tibi pecuniam crederem, Roźlał bych rad dla ciebie kreẃ moyę/ nie tilko iżbychćy pieniędzy nie miał pożyczić. Mącz 244c; Ab amico argentum rogare, prośić prziyacielá áby pożicził pieniędzy. Mącz 357c, 64c, 67d [2 r.], 86b, 239c [2 r.], 277b, 335d; raz v ſądu byłá ná iednego ſkárgá/ że mu wielkich pieniędzy pożycżono GórnDworz Q8; Azaſz kogo cżym rátuie? álbo komu pieniędzy pożycży? RejZwierc 143; a then slachetny Maczy swyechowſki poſzyczyel 1 m.: stych pyenyedzy ot barthoſza swarky ZapKościer 1583/38, 1589/87; Ale ieſli ten/ który pieniędzy pożyczył [creditor JanStat 632] to ſobie obwárował przy pozyczániu pieniędzy któréby były wietſzéy álbo mnieyſzéy cény/ ieſli zá mnieyſzé pieniądze rzeczy zaſtáwné ſprzeda/ álbo oddali. Sędźia ma ſkazáć temu/ który pieniędzy pożyczył [debitor JanStat 632]/ áby ſummę wypełnił tę/ któréy pożyczył. SarnStat 692, 256, 276, 586, 690, 694, 706; á poki Do tego podobnego czáſu nieupátrzę: Tym czáſem v ktorego z przyiacioł pieniędzy Pożyczyć. CiekPotr 58.

»pożyczyć [czego] na potrzebę, [komu] w potrzebie, [co komu] ku potrzebie« [szyk zmienny] (1:1:1): BielKron 385; PaprUp E4v; Boć y grzeſznicy grzeſznikom pożyczáią/ áby zá rowno odebráli: to ieſt áby im podobne ábo rowne oddáli dobrodzieyſtwo/ áby im záſię w potrzebie pożyczyli. WujNT 218; [tamże przed pany ławniki [siostra nieboszczycy] przyznała się mieniąc, że go nieboszczycy, siestrze swy, pożyczeła beła na potrzebę jej InwMieszcz 1575 nr 198].

»pożyczyć sum(m)y, summę pieniędzy« [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (2:1): BielKron 385; pominiony piotr pęk yęſt poziczęł ſumę pięniedzi 30 grziwien liczby pruſkj w dzięn ſuietego iana na dwięlieczie ZapKościer 1589/87v; Sędźia ma ſkazáć temu/ który pieniędzy pożyczył/ áby ſummę wypełnił tę/ któréy pożyczył [decernatur, creditae pecuniae summam adimplere JanStat 632] SarnStat 692.

»pożyczyć w zajem [= pod warunkiem zwrotu] [komu czego]« (1): [pozwał pies owcę] wſąd zágáiony/ O ieden chleb pożycżony. Owcá gdy przed ſądem ſtałá/ Ku długowi śię nie znáłá: Pies ſobie hnet nábył świádká/ Kánię/ ſ[ę]pu/ iteż wilká. Wilk rzekł/ wiem iż iey pożycżył/ W zaiem chlebá przy tymem był BierEz M2v.

»pożyczyć bez (a. przez) zapisu [komu czego]« [szyk zmienny] (2): UstPraw I2v; ieſli który mieſczánin/ álbo który wierzy komu/ pożyczy ſukná/ álbo innych rzeczy/ álbo kupi którému obywátelowi przez zapiſu álbo cyrographu [mutuo concesserit: praeter literam obligationis JanStat 1034]/ którymby ſie dług znáczyć mógł/ tedy [...] SarnStat 275.

Szereg: »(i) dać i (albo, też) pożyczyć« (3): OpecŻyw 53v; BielKron 21; WIelé mi obiecuieſz y dáć/ y pożyczyć/ Gdy więc ſobie podpijeſz: á wżdy niechceſz liczyć Kiedy przydźie zaránek PudłFr 24.
Przen (14):

pożyczyć czego (5), kogo (1): Mnima iż gdy chce może rozumu pożycżyć Anoby ſie nieboże lepiey właſnym ćwicżyć. RejWiz 6, 157v; (nagł) Ná dzień vrodzenia iednéy pánny. (–) Iákóż dźiw: iże [bogowie] iéy ták źiemi pożyczyli: Chybá żeby ſye o nię ſámi niezgodźili. PudłFr 67, 26. Cf pożyczyć czego u kogo, Zwrot.

pożyczyć czego u kogo (1): Mogłby ſzcżeſcia Adolphus tu v tych [u Pieniążków] pożycżyć/ Y ná ſpráwy Rycerſkie lepiey ſie wyćwicżyć. PaprPan M4.

pożyczyć komu [w tym: z dopełnieniem bliższym (6)] (7): Rozumiem żebyś nie wzyął ná máły cżás tego/ Być tu chciano pożycżyć y ſwiátá wſzytkiego. RejWiz 157v; SkarŻyw 595; PudłFr 26, 67. Cf pożyczyć komu co, Zwrot.

pożyczyć komu co (2): ſłyſz wiele mow mało: bo nam pożycżyło przyrodzenie dwoie tilko vſzy á iedny vſta. BielŻyw 98; PudłFr 66.

Zwrot: »do czasu [czego komu] pożyczyć« (1): Słyſzeliſmy máło wyſzſzey/ iáko tá beſtia wyſtąpiłá s przepáśći [...]/ othworzywſzy pirwey wrotá do they ſproſney przepáśći fáłſzu á rozmáitych zwodow ſwiátá tego nędznego/ klucżem onym fáłſzywym ktorego iey do cżáſu zwierzono y pożycżono. RejAp 92.
Szeregi: »pożyczyć abo raczej darować« (1): Niezſtáie nam mowy o cżći godni Apoſtołowie/ y myśl nic dáć niemoże dzięki wam godnego: vbodzyſmy/ niemamy nic/ [...] Pożycżćie wy nam/ bośćie bárzo bogáći/ ábo rácżey dáruyćie/ gdyſz my cżym oddáć niemamy. SkarŻyw 595.

»zwierzyć i pożyczyć« (1): RejAp 92 cf Zwrot.

a) O dobrach użyczonych przez Boga lub los [komu, czemu] (5):

pożyczyć czego (3): [człowiek bojący się śmierci] to ſie dopirko kręći/ to ſie dopirko fráſuie/ tho dopiro będą dziwne rozmyſły w oney błędney duſzy iego/ to dziwne obietnice/ dziwne wymyſły: iż ieſli mu Pan Bog zdrowia pożycży/ toć iuż ſlubuie polepſzyć żywotá ſwego RejPos 248v, 339v. Cf Zwrot.

pożyczyć co (2): BielŻyw 51; on Mędrzec co iedno w koſzuli s pogorzeliſká vciekał gdy go ludzie żáłowáli powiádał/ iż ia ſwe rzecży wſzytki s ſobą mam/ iedno co mi byłá fortuná pożycżyłá/ to mi pogorzáło. RejZwierc 146.

Zwrot: »do czasu [czego] pożyczyć« (1): A to co mi zgorzáło toć było nie moie/ ták mi tego było ſzcżęſcie do cżáſu pożycżyło. RejZwierc 67v.
Szereg: »przysporzyć i pożyczyć« (1): [wspominamy świętą wiarę i doskonałość męczenników] proſząc Páná náſzego/ áby tákież myſlam y ſercom náſzym tákieyże wiáry/ y tákieyże ſpráwy/ przyſporzyć y pożycżyć racżył. RejPos 339v.
b) [O czasie [co komu]: pozyczy my przynamnyey yeden rok, ysz bych oplakala grzechy moye ŻywEufr 120, 123.]
a. Zapożyczyć, przejąć (3):
W przen [czego od kogo] (1): Nie doſyć ieſzcże ná tym miał Luther/ y iego vcżniowie/ iż ſobie Heretyki dawne y żydy ná pomoc wźięli/ przećiw kośćiołowi powſzechnemu/ ále y od Machometanow nowych dźiał burzących [tj. argumentów] pożycżyli. (marg) Heretycy od Máchometá cżęść náuki biorą. (–) ReszPrz 42.
α. O pożyczkach językowych i w alfabecie (2):

pożyczyć czego od kogo (1): Bulgárowie pożycżywſzy buxthabow od Grekow/ y przycżyniwſzy ich nieco/ á drugie przedziáławſzy/ pocżęli piſáć iáko táko GórnDworz F4v.

pożyczyć z czego (1): kiedy Dworzáninowi Polſkich ſłow nie ſtánie/ dobrze vcżyni/ iż pożycży s Cżeſkiego ięzyká/ rychley niż z drugich GórnDworz F5.

Formacje współrdzenne cf ŻYCZYĆ.

Cf POŻYCZENIE, POŻYCZONY

LW