[zaloguj się]
[pdf]

PRAWICA (525) sb n

Oba a jasne (w tym w pierwszym 7 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N prawica
G prawice, prawicy prawic
D prawicy
A prawicę prawice
I prawicą prawicami
L prawicy prawic(a)ch

sg N prawica (64). ◊ G prawice (36), prawicy (3); -e : -y SarnStat (1:3). ◊ D prawicy (5). ◊ A prawicę (44). ◊ I prawicą (37). ◊ L prawicy (331). ◊ pl G prawic (1). ◊ A prawice (1). ◊ I prawicami (1). ◊ L prawic(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Prawa strona; miejsce po prawej stronie; dextra (dextera) Vulg, PolAnt, Cn (343):
a. Prawa strona osoby [w tym: czyja (267): G sb i pron (104), pron poss (84), ai (79)] (336): Poglądałem na prawiczę y widziałem/ á nie był kto by poznał mie [Vulg Ps 141/5]. TarDuch E.

W przeciwstawieniu: »prawica... lewica« (12): Ogarnęło mnie od prawice ſzcżeſcie ſwiata tego, z lewice nieſzczeſcie, przed ſobą marna chwała, za ſobą lubowanie w przyſzłych grzechach, z gori duſzny nieprziijaciel, z dołu ciało WróbŻołt K7. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Zwrot: »po prawicy, na prawicy być« = a dextris esse Vulg [szyk zmienny] (2:1): Obacżałem Páná przed ſobą záwżdy ábowiem ná práwicy mi ieſt że bym ſie nieporuſſył. Leop Act 2/25; Po práwicy iego [króla babilońskiego] byłá wrożbá (ná) Ieruſzalim [in dextera eius fuit divinatio Ierusalaim]/ áby ſtáwiał tárány/ [...] (wołáiąc) áby bito BudBib Ez 21/27[22]; WujNT Act 2/25.
Wyrażenia przyimkowe: »z prawice« (1): A Pan s práwice twoiey [a dextris tuis Ps 109/5]/ połamie cżáſu gniewu ſwego wſzytki krole. RejPos 231.

»na prawicy, na prawicach« = ad dexteram, a dextra, a dextris Vulg (20:1): Wſſakoż ieden Diſmas ijmieniem/ tzo na prawicy wiſiál/ widzątz ijż boga oytza proſi za ſwé krzyżowniki/ kárál towarziſſa ſwégo z bluznieniá OpecŻyw 144v, 154; TarDuch C6; Mowi to Prorok do pana Ieſuſa. Pan bog na prawiczach twoich pokaził dnia gniewu ſwego krole. WróbŻołt 109/5; RejPs 68; LubPs Z; Vſthánow nád nim grzeſſniká: á Czárth niech ſtoi ná práwicy iego. Leop Ps 108/6 [przekład tego samego tekstu: LubPs]; Nie ſtáwiay go [nieprzyjaciela] wedle ſiebie/ áni go ſádzay ná práwicy twoiey: áby ſnać obroćiwſzy ſie nie ſtánął ná twym mieyſcu Leop Eccli 12/12; HistRzym 71v; RejPos 105 [2 r.].

~ W przeciwstawieniu: »na prawicy... na lewicy« (3): Wiedziono téż s nijm dwu lotru iednégo na prawicy/ drugiégo na lewicy OpecŻyw 136; Szli tedy ſynowie Iſráelſcy przez śrzodek ſuchego morza/ bo byłá wodá iákoby mur/ ná práwicy y ná lewicy ich. Leop Ex 14/22; BielKron 18.

Szereg: »na prawicy a (abo) na lewicy« = tuż obok, w bezpośredniej bliskości (6): Iáko też y oná mátká [...] Ianá y Iákubá s. też ſie tych tytułow nápieráłá od niego [Jezusa]/ áby ieden z nich ſiedzyał ná práwicy á drugi ná lewicy iego [a dextra et laeva Vulg Matth 20/21] RejPos 300v, 66v, 311v, 312, 313v, 314. [Zawsze przekład i aluzje do tego samego tekstu].
Cf Zwrot. ~

»po prawicy« = a dextris, ad dexteram PolAnt, Vulg; in dextera PolAnt (23): A Pan twoy po práwicy twey będzye cie ſtrzedz beſpiecżnie LubPs Z3; A (ták) Iehoiádá ofiárownik wziął ſkrzynię [...] y poſtáwił ią przy ołtarzu po práwicy káżdego gdy wchodzi do domu Iehowinego. BudBib 4.Reg 12/9; Y Vkazał mi Iehoſzuego offiárniká wielkiego ſtoiącego przed ániołem Iehowy/ y ſprzećiwnik (marg) Albo Satan ieſli po Hywreyſku woliſz. (–) ſtał po práwicy iego ſprzećiwiáiąc ſię mu. BudBib Zach 3/1, 4.Reg 23/8, Is 44/20; StryjWjaz D5.

~ W przeciwstawieniu: »po prawicy ... po lewicy« (8): BudNT Matth 27/38; Krolá w ſzáty nowe/ Vbránego/ Krákowſki Biſkup po práwicy/ Wiedli w Koſcioł/ Kuiáwſki Biſkup po lewicy. StryjWjaz Cv; Ná nim [na stolcu] ſiedział Monárchá/ á Pánowie z ſtrony. Siedli też w ſwych Infułách Kśięża po práwicy/ Ziemſká rádá śiedziáłá Krolá po lewicy. BielSen 8; LatHar 700, 713, 725; A z nim vkrzyżowáli dwu zboycow: iednego po práwicy/ á drugiego po lewicy iego. WujNT Mar 15/27, Matth 27/38.

Szereg: »po prawicy a (i, abo) po lewicy« = tuż obok, w bezpośredniej bliskości; ex dextris et ex sinistris PolAnt; ad dexteram et ad sinistram Vulg (7): Day nam ábychmy śiedzieli/ ieden po práwicy twey/ á drugi po lewicy twey/ w ſławie twoiey. BudNT Mar 10/37, Mar 10/40; CzechRozm 20; ále ſiedźieć po práwicy moiey y po lewicy/ nie ieſt moiá rzecz dáć wam/ ále ktorym ieſt zgotowano od oycá moiego. WujNT Matth 20/23, Matth 20/21, Mar 10/37, 40.
Cf Zwrot. ~

Przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »na prawicy« (1):

~ W przeciwstawieniu: »na prawicy ... na lewicy« (1): Serce mądrego bywa ná práwicy/ á ſerce ſzalonego ná lewicy [Cor sapientis in dextera eius, et cor stulti in sinistra illius Vulg Eccle 10/2]. BielKron 81v. ~

α. O Bogu: Zaszczytne miejsce w królestwie niebieskim, w którym przebywa Chrystus i będą przebywali wierni, którzy po sądzie bożym dostąpią zbawienia (289): OpecŻyw 150; W tymże ćiele práwdźiwym wierzymy iż Pan Kryſtus wſtąpił nád wſzyſtki niebioſá widomie/ [...] do Stolice Mágeſtatu Boſkiego ná práwicę Oycowſką/ ktora to práwicá/ ácżkolwiek ſpolną cżeść chwały y wſzechmocnośći Boſkiey známionuie/ iednák y mieśce pewne w ſobie zámyká/ o ktorym ſam P. Kriſtus powiedźieć racżył/ że tám wſtępić miał/ á ſwoim wiernym mieśce zgotowáć. WujJudConf 71; CzechRozm 199; Pánie rácżże nas záchowáć/ tych wſzyſtkich ſtráſzliwych rzecży/ ktore tu pewnie máią przyść/ rácż nas k práwicy ſwey przyłęcżyć ArtKanc T.

W przeciwstawieniu: »prawica... lewica (9), lewo« (10): BibRadz *2v; boś iáko ná kazániu pod Pánem Kryſtuſem práwicę od lewice/ tákeś pod Krolem Polſkim ná they náſzey rozmowie oddźielił godne od niegodnych. OrzRozm P; RejPos 231v; Y coż rozumiemy [...] iákoby Oćiec iego [Krystusa] miał práwicę y lewicę/ ponieważ Bog ieſt? A iákoż ſie vkazał Páwłowi iádącemu do Dámáſzku? iákoż go S. Szcżepan ſtoiącego ná práwicy widźiał? WujJud 70v; SkarKaz 242b. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Zwroty: »być na prawicy, po prawicy« [w tym: bożej (8), Boga Ojca (1), u Boga Ojca (1), Ojcowskiej (2), u Ojca (1); o Chrystusie (14)] = a dexteris, in dextera esse PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (15:4): LubPs Z3v; KrowObr 10; Kryſtus ieſtći tym ktory vmárł/ y owſzem też ktory powſtał/ y ktory ieſt ná práwicy Bożey/ ktory też prośi za námi. BibRadz Rom 8/34 [przekład tego samego tekstu: BiałKat, CzechEp 246, WujNT], *7, Matth 25/34; RejPos 242; BiałKat 88v; Oznaymiłeś mi drogę żywotá/ á obfitość weſela ieſt z oblicżem thwoim/ po práwicy thwey ſą roſkoſzy áż ná wieki. GrzegŚm 25; KuczbKat 53; WujJud 177; wedle Kredá wyznawamy prawdźiwie być w niebie ná práwicy Oycowſkiey Páná Chriſtuſá z ſtrony cżłowiecżeńſtwá ſwego WujJudConf 176v; CzechRozm 193v, 268; CzechEp 246, 311; Tedy rzecze krol tym ktorzy będą po práwicy iego: Podźćie błogoſłáwieni oycá mego WujNT Matth 25/34, Rom 8/34, 1.Petr 3/22; SkarKaz Oooob.

»na prawicy posadzić, posadzenie, posadzony; po prawicy posadzić, sadzać, posadzony« [w tym: bożej (3), Boga Ojca (1), Ojcowskiej (2), Ojca (1); o Chrystusie (18)] = constituere ad dexteram Vulg [szyk zmienny] (11:4:3;1:1:1): WróbŻołt G3, ll7; 110 pſalm O poſádzeniu ſyná bożego ná práwicy bogá oycá. RejPs 224v; A ták gdy ſłyſzymy wſzędźie ciáłá zmartwychwſtánie/ vwielbienie/ ná Práwicy Bożey s Ktyſthuſem poſádzenie: ſzukaymyſz tedy tego GrzegŚm 8, 15; CzechRozm 8v, 12, 37, 123v, 175v, 180v, 221v; CzechEp 310, 328; NiemObr 104; ArtKanc H2v; Błogoſłáwieńftwo y dźiękowánie/ niechay będźie P. Iezuſowi Chryſtuſowi/ ſpániále ná Oycowſkiey práwicy poſádzonemu LatHar 547, 339, 605; Rozum [tj. Chrystus]/ Iż z niebá poſzedł od Bogá ſámego/ Ná kſztałt y podobieńſtwo będąc ſtworzon iego. [...] Ktorego ſamo Boſtwo głowę wywyżſzyło/ Y ná práwicy ſwoiey w niebie poſádźiło. KołakSzczęśl C4v; WujNT Eph 1/20.

»na prawicy postawić, postanawiać, (po)stawiony; postawić po prawicy; na prawicę stawić« [w tym: o Chrystusie (2), o Maryi (1)] = statuere a dextris Vulg [szyk zmienny] (5:1:3;1;1): O moy Pánye toć mam radość z oblicża twoyego/ Rácżże mye ná twey práwicy poſtáwić beſpyecżnye/ Bych do końcá vżiwáć mogł twych rádośći wiecżnie. LubPs D3, Z2v; KuczbKat 55; A cżáfu oſtátecżnego/ [...] day byſmy ná twoiey práwicy/ ſtáwieni byli wſzyſcy/ iáko twoi miłośnicy ArtKanc H2, T8v; GrabowSet P4; LatHar 143, 306, 645; WujNT Matth 25/33; SkarKaz 6b.

»siedzieć, siedzący, siedzenie na prawicy; siedzieć, siedzący po prawicy« [w tym: bożej (27), Boga (Ojca) (26), u Boga (Ojca) (10), Ojcowskiej (9), Ojca (2), u Ojca (2), boskiej (3), Pańskiej (1), u Pana (1); o Chrystusie [najczęściej cytaty i nawiązania do Kreda] (80)] = sedere a dextris a. ad dexteram Vulg, PolAnt; sedere in dextera Vulg; sedere ex dextris PolAnt [szyk zmienny] (86:22:3;8:4): PowUrb +4; Wſtąpil na niebioſa/ ſiedzi na prawicy boga oyttza wſſechmogącégo. OpecŻyw 176v; WróbŻołt P5v, ll7v; Wierzę iż tenże Syn boży wſtąpił do nieba/ y ſiedzi na prawiczy v boga oicza wſzechmogączego/ y ſtąd przydzie ſędzić żywe/ y też vmarłe. SeklWyzn Bv; SeklKat B4v, O2; MurzHist F; Rzekł pán panu moięmu śiedź po prawyi ręce (marg) naprawicy (–) moiéi MurzNT Matth 22/44; LubPs Z2v; iuſz tedy mamy ieden tylko Ołtarz Paná Iezu Kryſta ná prawicy v Bogá w niebieſiech vſtawitznie ſiedzącego. KrowObr 102v, 10, 66v, 67, 68, 68v [2 r.] (18); RejWiz 164v; A od tychmiaſt będzie ſyn cżłowiecży ſiedział ná práwicy Bożey. Leop Luc 22/69, Matth 22/44, Hebr 10/12; Y ktoremuż z Aniołow kiedy rzekł? Siedź ná práwicy moiey/ áż położę nieprzyiaćiele thwoie podnożkiem nog twoich. BibRadz Hebr 1/13, *7, Mar 14/62; BielKron 139v; HistRzym 102; RejPos 78, 78v, 88v [2 r.], 107v, 109v (17); RejPosWiecz3 97v; GrzegŚm 10; KuczbKat 55 [3 r.]; RejZwierc 197v; Y coż rozumiećie/ że ták wſtąpił/ y ták śiedźi ná práwicy/ iáko my wſtępuiem y śiedźim? [...] (marg) śiedźieć ná práwicy boſkiey nie rozumie ſie to ćieleſne náſze ſiedzenie. (–) WujJud 70v, 25v, Nn3; WujJudConf 23v, 70v; Abowiem Pan Jezus Kryſtus ſiedząc ná práwicy Oycá ſwoiego/ [....] ſam iedyny zoſtawa kápłanem/ y owſzem nawyſzſzym Biſkupem Koſciołowi ſwoiemu ná wieki RejPosRozpr b4; RejPosWstaw [213]v [2 r.], 110v, [1433]v; MycPrz I A4; BudNT Luc 22/69; CzechRozm 180v, 181, 193, 204, 265v; SkarŻyw 125, 443; CzechEp 187, 194, 196, 250; NiemObr 9; ReszPrz 85, 87; Skonałeś zwyćięſtwo/ przemogł żądło śmierći/ otworzyłeś niebo wiernym żądáiącym/ ná práwicy śiedźiſz/ w ſławie Bogá Oycá. ArtKanc N19v, H2v, M9v, M10v, T17v; LatHar 9, 87, 91, 188, 281 (10); od tąd będźie Syn człowieczy śiedźiał ná práwicy mocy Bożey. WujNT Luc 22/69; ktory [Jezus] máiąc przed ſobą weſele podiął krzyż/ wzgárdźiwſzy ſromotę/ y śiedźi (marg) vśiadł. 2L.G.S. (–) ná práwicy ſtolice Bożey. WujNT Hebr 12/2, s. 5, Matth 22/44, 26/64, Mar 14/62, s. 515 (14); To śiedzenie iego [Chrystusa] n[a] práwicy Bożey dáie znáć/ iż śiedźi iáko Krol w Páńſtwie ſwoim/ y iáko ſędźia wſzytkiego świátá SkarKaz 242b, 242a, b, 243a [3 r.], Oooob.

»sieść (a. usieść, a. zasieść) na prawicy (na prawicach), po prawicy« [w tym: bożej (6), Boga Ojca (3), u Boga Ojca (1), Ojcowskiej (1), Ojca (2), u Ojca (2); o Chrystusie (25)] = sedere a dextris a. in dextera Vulg, PolAnt; sedere ad dexteram PolAnt [szyk zmienny] (31:17): Rzekł pan panu memu ſiądź na prawiczach moich. WróbŻołt 109/1 [przekład tego samego tekstu [na prawicy, po prawicy]: RejPs, LubPs, Leop Act 2/34, GrzegRóżn, RejPos 231v, RejPosWstaw, BudNT Luc 20/42, CzechRozm 177, 180, CzechEp 248, WujNT Mar 12/36, Luc 20/42, Act 2/34]; RejPs 164v [2 r.]; LubPs Z2v [2 r.]; KrowObr 50; Leop Act 2/34; BibRadz Hebr 1/3; GrzegRóżn C3v; [Chrystus] zwyciężywſzy cżártá/ ſwiáth/ ſmierć/ y grzech/ ſiadł ná práwicy Bogá Oycá ſwego RejAp 46v; RejPos 134v marg, 136v, 139, 231v [2 r.]; GrzegŚm 35; RejPos Wstaw [213]v; BudBib 3.Reg 2/19; BudNT Luc 20/42; Y ku ktoremuſz kiedy z Aniołow rzekł Bog/ Syn moy ieſteś ty/ iam ćiebie dziś vrodził? Abo śiądź po práwicy moiey etc. CzechRozm 45; y onże [Syn Boży] też ná práwicy wielmożnego máieſtatu ná wyſokośći vśiadł CzechRozm 54v, 36v [4 r.], 45v, 54v [2 r.], 177, 180, 227; CzechEp 125, 197, 248, 250, 347; ArtKanc G17; vśiadſzy ná práwicy Oycowſkiey/ zeſłałeś vcżniom obiecánego poćieſzyćielá. LatHar 275; WujNT Mar 12/36, 16/19, Luc 20/42, Act 2 arg, 2/34, Hebr 8/1, 12/2; SiebRozmyśl E3, SkarKaz 242b, 245b.

»stać (a. stanąć), stojący na prawicy; stać, stojący po prawicy« [w tym: bożej (12), Boga (Ojca) (4), u Boga Ojca (1), boskiej (1), Pańskiej (1); o Chrystusie (25), o Maryi (3)] = stare a dextris Vulg; stare ad dexteram PolAnt; stans a dextris Vulg [szyk zmienny] (8:15;1:7): PowUrb +3v; Racży ſie dzis modlitz za nami/ abyſmy z ſprawiedliwymi wdzień ſądny ſtoiątz na prawicy prziſſli do wiecżné chwály. OpecŻyw [192]v, 180, 184v; PatKaz III 131; Leop 3.Reg 22/19, Act 7/55 [2 r.]; mamy opiekálniká ſwoiego/ Páná Kriſtuſá: kthory iuż tám ſpráwuie wſzytki potrzeby náſze/ ſtoiąc ná práwicy v Bogá Oycá ſwoiego. RejPos 144v, 21, 21v, 22v [2 r.], 24, 24v (11); WujJud 70v; CzechRozm 49v, 199 [4 r.], 200v, 201; NiemObr 120 [2 r.]; Oto widzę niebioſá otworzone/ á Syná człowieczego ſtoiącego po práwicy Bożey. WujNT Act 7/56[55] [przekład tego samego tekstu: Leop, RejPos 21, 22v [2 r.], 24, 136, NiemObr (2)], Act 7/55.

»wstąpić na prawicę« [o Chrystusie; w tym: (Boga) Ojca (3), Ojcowską (1)] (5): Iezus [...] ze wſſytkiémi anioły ij ſwiętymi wſtąpil/ w náwyſſą chwálę na prawicę boga oyttza. OpecŻyw 174v; WróbŻołt X; BiałKat 313v; W tymże ćiele práwdźiwym wierzymy iż Pan Kryſtus wſtąpił nád wſzyſtki niebioſá widomie/ do onego niebá naywyżſzego do Stolice Mágeſtatu Boſkiego ná práwicę Oycowſką WujJudConf 71; ArtKanc G13v.

Wyrażenia: »prawica boża, Boga (Ojca), u Boga (Ojca)« = dextera (dextra) Dei Vulg, PolAnt (61:41:13): Boć ieden gośćiniec wſzytkim do práwice Bożey/ ták też zaſię/ cżego nas Pánie Boże vchoway/ y w lewo. BibRadz *2v. Cf »na prawicy bożej«, »po prawicy bożej«.

»prawica Ojcowska, Ojca, u Ojca« [szyk 27:2] (16:7:6): Wnet dwá Anieli przy nich ſtánęli/ pytáiąc, przecżby w Niebo pátrzyli/ O Kryśćie im ták powiedźieli: Iák go widźićie wſtępuiącego/ w obłokách mocnie ſię biorącego/ k práwicy Oycá idącego. ArtKanc G14. Cf »na prawicy Ojcowskiej«.

Wyrażenia przyimkowe: »na prawicy« = a dextris, ad dexteram, in dextera Vulg, PolAnt; ex dextris PolAnt (230): WróbŻołt Ov, II7v; RejPos 158v; Day nam że tu w ćię práwie wierzemy/ w tobie ſámym nádźieię ſkładamy/ z Oycem twym ná práwicy cżćimy. ArtKanc G14v; bo w Sákrámenćie ieſt obecność ćiáłá iego docześna/ niewidoma/ ná pośilenie y zbáwienie duſz náſzych/ nie ná ſądzenie: ále ná práwicy ieſt obecność widoma y wieczna. SkarKaz 243b.

~ W przeciwstawieniu: »na prawicy ... na lewicy« (2): Leop 3.Reg 22/19; Odłączą czarne od białych/ y białe owce ná práwicy/ czarne kozły ná lewicy poſtáwią/ iáko ſam Pan mowi: Wyłączą/ práwi/ złe od ſpráwiedliwych. SkarKaz 6b.

Wyrażenia: »na prawicy bożej, Boga Ojca, u Boga Ojca, boskiej« = a dextris Dek in dextera Dei Vulg, PolAnt; ad dexteram Dei Vulg (47:41:13:2): Potim prorokuie iako pan Ieſus miał wſtępić w niebo weſele y miał krolować wiecżnie naprawici boga otcza. WróbŻołt P5; ſlyſzyſz Szcżepáná s. wołáiącego w vćiſkach ſwych: Iż widzę niebo otworzone á Páná ſwego/ á on mie cżeka ná práwicy Bogá Oycá ſwego. RejPos 127v, 40 [2 r.], 232v, 339v; [Szczepan św.] gdy był kámionowan wydząc Páná ná prawicy Bożey/ iął go wzywáć BiałKaz Gv; WujNT Act 7 arg. Cf Zwroty.

»na prawicy Ojcowskiej, Ojca, u Ojca« [szyk 26:2] (16:6:6): ArtKanc H2; Dolegáły Iezuſá ná práwicy oycowſkiey/ pętá y rázy/ á mordy poſpolitego krześćiáńſtwá PowodPr 25. Cf Zwroty.

Cf Zwroty. ~

»po prawicy« = a dextris, ad dexteram Vulg, PolAnt; ex dextris, in dextera PolAnt (54): Prorocy/ nie Krolá ćieleſnego tym ſpoſobem opiſowáli/ ále Krolá duchownego/ wiecżnego/ bo wiecżnie ná obłokách niebieſkich po práwicy máieſtatu BOżego ſtolicę ſwą máiącego/ y ná niey ſiedzącego. CzechRozm 178, 268v.

~ W przeciwstawieniu: »po prawicy ... po lewicy« (3): oświeć ocży moie/ áby ná ćię poglądáły/ y to widźiały/ co ieſt po práwicy/ nie to co po lewicy/ dáleko od ćiebie. LatHar 588; WujNT Matth 25/33, 2.Cor 7/7.

Wyrażenie: »po prawicy bożej« = a dextris Dei Vulg, PolAnt (13): ácżkolwiek y Piotr y inſzy Apoſtołowie żyli/ iednák ſię Stefan ná żadnego z nich nie oglądał: ále ſámego tylko iedynacża [!] przycżyńcę y Páná w niebie po práwicy Bożey vpátrował: y będąc kámionowány duchá mu do ręku oddawał CzechEp 329, 330. Cf Zwroty.
Cf Zwroty. ~

b. Prawa strona obiektu (7):

prawica czego (3): Iezu ktorys na brzegu morzkim zwolennikom vkazawſzy ſie naprawiczę łodziey ſieć ciągnąć kazał, ſmi⟨łuy⟩ ſie n⟨ad nami⟩. TarDuch C8. Cf po prawicy czego.

Wyrażenia przyimkowe: »z prawice« (1): Między tymi [Kozorożcem i Wielorybem] ſą záśię drugié gwiazdy płoné Pod Wodnikiem wilgotnym ſkąpo rozświéconé. Tych niedáleko ſtrumiéń nie práwie gwiázdźiſty/ Który z práwice leie ten to Wodnik iſty. KochPhaen 16.

»na prawicy« (1): a wſſedſſy do grobu vzrzaly mlodzieńtza ſiedzącégo na prawicy [in dextris Vulg Mar 16/5] przyodziáneégo [!] biálym odzienijm OpecŻyw 165.

»po prawicy« = a dextera, in dextris PolAnt (4): Y wſzedſzy do grobu vyrzały młodzieńcá śiedzącego po práwicy/ vbránego w ſzátę białą BudNT Mar 16/5.

~ po prawicy czego (2): A cheruwowie ſtali po práwicy domu/ gdy on mąż chodził BudBib Ez 10/3; Ali oto vkazał ſię mu Anyoł Páńſki/ ſtoiący po práwicy ołtarzá kádźilnego. LatHar 686.

po prawicy czemu (1): krolewſki ſtolec/ był nieco wyſzſſy niżli kſiążąth Ellektorow/ á ſtał po práwicy ftolcowi Ceſárſkiemu. BielKron 330v. ~

2. Prawa ręka; dextera Mymer1, Vulg, PolAnt, Calep, Cn; dextra Murm, Modrz, Cn [w tym: czyja (150): pron poss (90), G pron i sb (37), ai (poss) (23)] (182): Murm 58; Mymer1 22; Ieſtli zapamiętam ciebie o Ieruſalem [...] Niechci będźie zapamiętana prawicza moia [Ps 136/5] (koment.) To ieſt wſzytka prawicza moia niechay zginie ieſtlibich zapamiętał ciebie miaſto Ieruſalem WróbŻołt ſſ [przekład tego samego tekstu: BudBib, SkarKazSej]; LubPs V; BudBib Ps 136/5; A vplotſzy wieniec z ćiernia włożyli na głowę iego/ y trzćinę w práwicę iego BudNT Matth 27/29 [przekład tego samego tekstu: LatHar, WujNT]; PaprPan A2v; Calep 317a; LatHar 699; WujNT Matth 5 arg, 27/29; JanNKarGórn G4; SkarKazSej 665b.

W połączeniu szeregowym (1): Potym wziął kielich s krzyżmem/ odzienie roſpiąwſzy/ Pomázał mu do łokćiá od dłoni pocżąwſzy. Práwicę/ rámię/ pierśi/ y grzbiet między plecy/ Ná krzyż StryjWjaz C2v.

W przeciwstawieniu: »lewica ... prawica« (3) cf Przysłowie.

W porównaniu (1): przez ktorego [Syna Bożego] bog ociecz wſythko ſprawia Iako cżłowiek przez ſwą prawiczę. WróbŻołt aa4.

W zaklęciu (2): záklinam ćię iuż przez twoię práwicę/ Przez oczu moich łzámi ſpłókáné źrzenice. Niemiec ſie ná ſwą duſzę/ przy moiéy bytnośći GosłCast 48; Przez mężną twą práwicę/ ieſli ná tym máło/ Przez ſpólné związki ſzlubu [...] Pomśći ſie/ proſzę/ pomśći/ pánie GosłCast 64.

Przysłowie bibl.: A gdy ty cżyniſz iałmużnę/ niechay nie wie lewicá twoiá/ co práwicá twoiá cżyni. BibRadz Matth 6/3; ReszHoz 124; WujNT Matth 6/3.
Zwroty: »dać [komu] prawicę« [w tym: czego = na znak czego (1)] = podaniem ręki potwierdzić umowę; dare dextram PolAnt, Vulg (5): Tho mowi przećiw ſwym nieprzyiaćiołom/ kthorzy dawſzy mu práwicę ſwą nie zdźierżeli mu słowá. BibRadz I 331a marg, 1.Mach 11/50, 2.Mach 12/11; zwyćiężeni Arábcżycy Nomádowie proſili ludy/ aby im dał ſwą práwicę/ obiecuiąc mu bydłá dáwáć/ á chcąc mu być nápotym y w inych rzecżách ku pomocy. BudBib 2.Mach 12/11; Iákub y Cephás y łan/ ktorzy ſię zdáli być filarámi/ dáli mi y Bárnábie práwice ſpołecznośći/ áby my miedzy Pogány/ á oni miedzy obrzezánymi przepowiedáli WujNT Gal 2/9.

»dzierżeć w prawicy« (1): Skánderbeg/ odpowiedział mu [...] ſłuſznieyſzym ia w ſwym wieku miecż dzierżeć w práwicy ſwey/ niż Sceptrum BielKron 242v.

»w prawicy nosić« (1): Iezu ktoris trcinę tobie podaną miaſto ſczeptru w prawiczi twey noſił. ſ. TarDuch [C4].

»wziąć do prawice« (1): O ſczęśliwy Krolewicże/ Weźmi miecż do ſwey práwicże. Wſpomni iáko Krol łáſkáwy/ Ná ſwe przodki Boleſłáwy. KmitaPsal A3v.

Zestawienie: »syn prawice« = tłumaczenie hebrajskiego imienia Benjamin (2): Támże gdy duſzá iey [Racheli] miáłá wynidź z ćiáłá (bo támże vmárłá) wezwáłá imię iego Benoni/ Ale oćiec iego názwał go Beniámin. (marg) Syn práwice. (–) BibRadz Gen 35/18; BielKron 16.
Szereg: »(i) prawica i (a) lewica (a. ręka lewa)« = dextera et sinistra (a. leva) Vulg, PolAnt [szyk 6:4] (10): Ręká iego lewa pod głową moią/ á práwicá iego obłápi mię. Leop Cant 2/6, Ion 4/11; BibRadz Cant 2/6; Y śćiągnął Izráel práwicę ſwoię/ y włożył ná głowę Efraimowę/ [...] á lewicę ſwoię ná głowę Manáſzeſá BudBib Gen 48/14; Noſili łuk/ bili z proce y práwicą y lewicą BudBib 1.Par 12/2, Gen 48/13 [2 r.], Dan 12/7, Ion 4/11; Błogoſłáwiona miedzy niewiáſtámi Iahel/ [...] lewicą wzięłá gozdz/ á práwicą wznioſłá młot kowálſki/ y przebiłá głowę iego. SkarŻyw 560. [Ponadto w przeciwstawieniach 3 r.]
Przen [często metonimicznie: Człowiek działający] (25): WróbŻołt 25/10; LubPs M2v; Záſztzyć nas práwicą twą mátko Boża podzćie kniey wſzyſcy robotnicy y ſmutni/ á oná ochłodzenie y poćieſzenie da duſzam wáſzym KrowObr 152, 153; Nie przyłączayże miedzy grzeſzniki duſze moiey/ áni miedzy morderze żywotá moiego. W kthorych ręku ieſt przewrotność/ á práwicá ich pełná ieſt dárow [tj. przekupna]. BibRadz Ps 25/10; A ia też wyznam przed tobą że ćię wybáwi práwicá twoiá. BibRadz Iob 40/9, Ps 143/8, 11; Maſz tu śiłá ták możnych iák Turecki Báſzá/ Może mu prętki odpor dáć práwicá wáſzá. PaprPan Bv; O miſtrzu wſzéy niecnoty/ fałſzu/ złośći/ zdrády/ W którym niémáſz ni mężſtwá/ ni pobożnéy rády. Od którégo żaden człek nie polégł práwice GórnTroas 52, 14; OrzJan 90; ábychmy káżdego nieprzyiaćielá Koronnego/ bądź práwicámi ſwymi zá poſpolitym ruſzeniem/ bądź żołnierzmi zá Pobor/ od gránic odganiáli VotSzl C3v; Ciáło twoie śmiertelne y duſzę pomierną/ Zyẃ potem cżołá twego/ práwicą ſwą wierną. KlonWor 44.
Zwroty: [»[komu] dać prawicę bezpieczeństwa« = zapewnić pokój: tym którzy do was przydą/ áż do dniá trzydźieſtégo mieśiącá Xánthiká (marg) Kwietniá. (—) dáiemy práwicę beſpieczeńſtwá [damus dextras securitatis] WujBib 2.Mach 11/30.]

»[na kogo] prawice obrocić« = wystąpić przeciw komu (1): Zda ſię też/ iakoby [Bóg] [...] przećiwko nam/ w ſąśiedztwie bliſkie nieprzyiaćioły poſtáwił/ ktorziby nas záwżdy trapili/ á w boiáźni trzymáli: áby ieſlibyſmy vſtáwicżnie w pokoiu żyli będąc ná wſzem bezpiecżni/ ábo męſtwo náſze niewiędnęło/ ábo żebyſmy ſámi ná ſię práwic ſwoich nieobroćili [vel ipsi in nos mutuas dextras converteremus]. ModrzBaz 109.

»podwysszyć (a. wywysszyć), podnieść prawicę [czyją a. komu]« = wzmocnić kogo; exaltare dexteram Vulg, PolAnt (3:1): Podwyſſzyłeś prawiczę thych ktorzy iego potłumili/ Iżeś im dał zwycięſtwo WróbŻołt 88/43 [przekład tego samego tekstu (2)] LubPs T5v; BibRadz Ps 88/43; Pomázáńcowi memu Cyruſowi podnioſę práwicę/ á poddam pod nię lud y kroleſtwá wielkie BielKron 110v.

»pojąć za prawicę« (1): TAk mowi Iehowa pomázańcowi ſwemu/ Koreſzowi/ ktorego poiąłem zá práwicę [cuius apprehendi dexteram]/ ábych położył przed oblicżem iego narody BudBib Is 45/1.

»wieść za prawicę« (1): Gdzie ieſt ktory położył duchá świętośći iego? Ktory wiodł zá práwicę Moiżeſzá [Qui ambulare fecit eos dexteram ad Moses] rámieniem wielmożnośći ſwey BudBib Is 63/12.

Wyrażenie: »prawica kłamliwa, omylna« = dextera mendax PolAnt (1:1): Wybaẃże mię á wyrwi mię z ręki ſynom obcym/ ktorych vſtá ſą fáłeſzne/ á práwicá ich ieſt práwicá kłamliwa. BibRadz Ps 143/11, Ps 143/8.
Szeregi: »ręka i prawica« (1): Et ponam in mari manum eius: et in fluminibus dexteram eius. A położę na morzu rękę iego [Dawida] y na rżeki prawiczę iego. (koment) Czuſz mocz iego boſtwa rozſzerzy od morza do morza. WróbŻołt 88/26.

»szabla i prawica« (1): ázaż nie drzewiéy [Turek] vderzy ná wáſzę kró: M. który Królem bydź raczyſz/ nie miaſt budownych/ ále ludźi? y ſáméy tylko ſzábli y práwicy ſwéy dufaſz? OrzJan 82.

a. O Bogu (115): [rzekł Pan Bóg do Mojżesza] położę cię w roſpádlinie ſkáły/ y przykryię práwicą moią/ áż minę y rękę odłożę BielKron 35; POtymem widział ná práwicy tego ktory ſiedział ná onym máieſtacie kſięgi nápiſáne wewnątrz y z wierzchu [Vulg Apoc 5/1] RejAp 50v, 51 [2 r.]; BudNT Apoc 1/20; Y przyſzedł [Anjoł]/ y wźiął kśięgi z práwice śiedzącego ná ſtolicy. WujNT Apoc 5/8 [przekład tego samego tekstu RejAp 51], Apoc 1/20, 5/1.

W przeciwstawieniu: »prawica ... lewica« (1): Bog gdy miał budowáć ten świát/ [...] vcżynił przed wſzytkimi rzecżámi [...] onych dwu duchow dobrego y złego. Z ktorych ieden ieſt Bogu iáko práwicá/ drugi iáko lewicá: áby w mocy ich były one rzecży ſprzećiwne. CzechEp 259.

Zwrot: »trzymać w prawicy; trzymający na prawicy« = tenens in dextera PolAnt (1;1):BudNT Apoc 2/1; Toć mowi ten ktory trzyma śiedm gwiazd w práwicy ſwey [qui tenet septem stellas in dextera sua]/ ktory chodźi miedzy śiedmią ſwiecznikow złotych WujNT Apoc 2/1.
Wyrażenie: »prawica boża« = Chrystus (1): a to przemienienie ſie ſtadła: ſtało ſie przez prawiczę bożą, to ieſth przez ſyna Bożego pana Ieſuſa, przez ktorego bog ociecz wſythko ſprawia Iako cżłowiek przez ſwą prawiczę. WróbŻołt aa4.
Przen [często metonimicznie: Bóg (zwłaszcza działający)] (103): Racż mię ſtrzedz iako zrzenicę oka od tych ktorzy ſie ſprzećiwiáią prawici twej. WróbŻołt 16/8; Racży ią [winnicę] potwierdzić ktorą ſzcżepiła prawicza twoia na ſynie ktoregos ſobie potwierdził. WróbŻołt 79/16, 19/7, 76/11; RejPs 204; Pan twoy cyebye tu záwżdy ták przeſtrzegáć będzye/ Pod cyenyem práwice ſwey záchowa cye wſſędzye LubPs cc2v; Práwicá twa w ſławney mocy Pánie moy zoſtáłá/ Práwicá twa ſprzećiwniki ſrodze porażáłá LubPs gg2v, E4v, S4 [2 r.], T5 [2 r.], Y6v, ee; Leop Ps 16/8, 76/11, 107/7, 4.Esdr 16/13; wybaẃże mię práwicą twoią á wyſłuchay mię. BibRadz Ps 59/7 [przekład tego samego tekstu: LubPs Y6v, Leop Ps 107/7, JanNKarGórn]; vmocniłem ćię y rátowáłem ćię/ á podpierałem ćię práwicą ſprawiedliwośći moiey. BibRadz Is 41/10; Y ty ſię ſam nápiieſz háńby ſwoiey miáſto chwały/ bo ſię y ſam opiwſzy odkryieſz nágość ſwą/ gdyż kielich práwice Páńſkiey ná ćię wylan będźie BibRadz Hab 2/16, Ps 16/7[8]; Gdyż tá práwicá/ to ieſt niezmierzona wielmożność Páná thego wſzytko wie widzi pomni y ſpráwuie wedle możnośći nierozmierzonego Boſtwá ſwoiego RejAp 51; RejPos 78 [2 r.], 80, 231v; Práwicá twoiá Iehowo rozwielmożyłá ſię wmęſtwie/ práwicá twoiá Iehowo złamáłá nieprzyiaćielá. BudBib Ex 15/6, Ps 76/10[11], 97/1, 137/7; CzechRozm 11v, 124v; NiemObr 104; ArtKanc K4, S; wołać do tego potrzebá/ ktory Piotrá tonącego/ á Páwłá iuż niemal pogrążonego/ z ćiaſney bárzo toniey wyſwobodźił/ áby ćię potężnie iego práwicá wſpieráłá/ vmacniáłá/ y od nieſzcżęſnego iákiego duchownego pośliźnienia miłośćiwie obraniáłá. LatHar 3; Iákie ieſt imię twoie [Boże]/ táką ieſt y chwałá twoiá/ áż do granic źiemie: á práwicá twoiá pełná ieſt ſpráwiedliwośći. LatHar 369; Tego Kſiążęćiá y zbáwićielá wywyżſzył Bog práwicą ſwoią/ áby dał pokutę Izráelowi y odpuſzczenie grzechow WujNT Act 5/31; JanNKarGórn H; SarnStat 495, 782, 931.
Zwroty: »oddalać, odwrocić [od kogo] prawicę« = avertere dexteram Vulg (2:1): Cżemu oddalaſz miły panie od nas prawicżę twoię tak długo od poſrzodku ludu twego [Ps 73/11]. (koment) Prawicę, to ieſt pomocz twoię WróbŻołt Z5; Leop Thren 2/3.

»podnieść, ściągnąć prawicę« [szyk zmienny] (3:1): BierRaj 21; zá pomocą á rátunkiem Páná tego/ gdy on możną práwicę ſwą podnieść racży/ ſnádnie wſzyſcy wierni zoſtáną w pokoiu á w beſpiecżeńſtwie zá obroną iego LubPs Z3v; Kto iáko ty wielmożny/ w świątobliwośći ogromny chwałámi cżyniąc dziwy? Sćiągnąłeś práwicę twoię [Extendisti dexteram tuam]/ pożarłá ie [nieprzyjaciół] ziemiá. BudBib Ez 15/12; ArtKanc K4.

»umocnić prawicę« (1): [Pan] vmocnił práwicę ſwą [firmavit dexteram suam] iáko głowny nieprzyiaćiel/ y pobił wſzyſtko co iedno było pięknego ná poyzrzenie w przybytku corki Syońſkiey/ wylał iáko ogień zagniewánie ſwoie. Leop Thren 2/4.

Wyrażenia: »prawica boża, Boga (Ojca), Bostwa« [w tym: prawicą bożą podwyższony (a. wywyższony) [o Chrystusie] (8)] = dextera Dei Vulg; dextera Excelsi JanStat (13:3:1): Práwicą tedy/ Bożą powyſzſſoni będąc/ y obietnice Duchá ſwiętego wźiąwſſy od oycá/ wyłał [!] tego kthorego wy widzićie y ſlyſſyćie. Leop Act 2/33; Bo záiſte nie żadna piecża áni opátrzność ludzka/ ále tylko ſámá moc práwice Bożey/ od nágothowánego vpádku tey Korony/ ſtrzegłá á broniłá. LeszczRzecz A2; BielKron 465v; Bo nie rozumiey by to táka práwicá byłá Boga [!] Oycá niebieſkiego iáko człowieká proſtego/ ktora ſie dáley iedno ná łokciu álbo ná dwu roſciągnąć nie może. [...] Nie rozumieyże też áby práwicá Boża miáłá ſie roſcięgáć iáko ręká cżłowiecża RejPos 78; Ale práwicá Boſtwá iego rozumie ſie wſzytká możność Boſtwá iego RejPos 78, 78, 231v; A przeto żadnym ſpoſobem wzywánim Chriſtuſá Páná práwicą Bożą wywyżſzonego/ á iuż záwżdy żywiącego/ wzywánie świętych pomárłych/ nie może być wprowádzone áni vtwierdzone. CzechRozm 194, A2, A2v, 36, 59v, 193v; ArtKanc H7; WujNT Act 2/33; SarnStat 155.

»człowiek, mąż prawice [czyjej, tj. bożej]« = stworzony przez kogo (1:1): Sthań ſie ręka twoiá nad mężem prawice twey/ y nad ſynem cżłowiecżym kthoregos ſobie potwierdził. WróbŻołt 79/18 [przekład tego samego tekstu] RejPs 120v.

»moc, możność prawice; prawica (wiel)możności; można prawica« = brachium gloriae PolAnt (5:5;2;2): Bowyem oni nye przez myecż zyemye otrzymáli/ Ani w rámyenyu ſwoim zbáwyenya doſtáli/ Lecż można práwicá twa wſſytko to ſpráwiłá LubPs Mv; Oblicże twe ſwyęte miłośćiwye okáż nam/ A będzyem zbáwyeni przez twą możną práwicę LubPs S3v; Iż Kriſtus P. ieſt krolem niebá y zyemie/ á práwicá możnośći iego roſciągnęłá ſie wſzędi LubPs T4v marg, Ev, dd6v, ee marg, ee4; LeszczRzecz A2; RejPos 231v; BudBib Is 63/12; KochPs 58; ArtKanc H7, T8; WSzechmogący wiecżny BOże/ [...] rácż weyźrzeć ná porátowánie ludu Chrześćijáńſkiego/ áby narody pogáńſkie/ ktore w ſwym morderſtwie nádźieię pokłádáią/ mocą práwice twey były ſtárte y pokruſzone. LatHar 622.

»prawica Pańska« (5): Wſſytkę tę moc práwicá Páńſka otrzymáłá/ Ktora mnye záwżdy ná wſſem zacnye wywyzſſałá LubPs aa3v, D4 marg, ee marg; Dawid wiele o they práwicy Páńſkiey wſpomináć racży/ Iż y ná niebie/ y ná zyemi/ y w piekle/ y w morzu/ wſzędy doſięga możność tey práwice Bogá Oyczá tego niebieſkiego. RejPos 231v, 78 marg.

»święta prawica« (6): proſſa tego/ [...] abi twa ſwαta prawyca od wſſitkych zloſcy nas wibawyla a przes twoyα dobrotα day nam ſbawyenye BierRaj 20; Od tych co ſą ſprzećiwnicy twey ſwyętey práwice/ Rácż myę ſtrzedz moy miły Pánye LubPs D4, ee4; RejPos 126; ArtKanc T8; Wſzyſtko święta práwicá iego roſpróſzyłá/ Y nierychłym potomkóm pokóy vczyniłá. ZawJeft 14.

»zwyciężna prawica« (1): Wywiódł mię mocą ſwoiéy zwyćiężnéy práwice Z błót nieprzebytych/ y z trzęſáwice. KochPs 58.

Szeregi: »prawica a miecz« (1): Práwicá moiá nie przepuśći złoſśnikom/ a miecż moy nie záwśćiągnie ſię [Non parcet dextera Mea ... nec cessabit romphaea Vulg] od tych kthorzy wylewáią kreẃ niewinną ná źiemi. BibRadz 4.Esdr 15/22.

»prawica a (i) możność« (3): A wſzytki kąthy ſą pelne tey práwice á tey możnośći iego/ á s tąż práwicą y s thąż możnoſcią iego ieſt wſzędy náſz miłośćiwy Pan á odkupiciel náſz RejPos 78, 78v.

»prawica i ramię« = dextera et brachium Vulg (3): Ale prawicza twoia y ramię twoie miły panie y obiawienie oblicżnoſci twey toć ie żbawiło WróbŻołt 43/4, 97/1; Leop Ps 97/1.

»ręka, (a) prawica« = manus et dextera Vulg, PolAnt (5): WróbŻołt 88/14; Ręká też moiá vgruntowáłá źiemię/ á práwicá moiá rozmierzyłá Niebioſá Leop Is 48/13 [przekład tego samego tekstu: BibRadz, CzechEp]; BibRadz Is 48/13; Można ieſt ręká twoiá/ wyſoka práwicá: Ná ſądźie/ á ná práwie twoiá tkwi ſtolicá [Vulg Ps 88/14] KochPs 133; CzechEp 272.

b. O mądrości; przen (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w prawicy« (1):

~ W przeciwstawieniu: »w prawicy ... w lewej ręce« (1): Szczęſliwyż to ieſt człowiek ktory naydźie mądroſć/ [...]. W práwicy iey ſą czáſy długo trwáiące/ á w lewey ręce iey bogáctwá y zacnoſći. BibRadz Prov 3/16. ~

LW