Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: RUCHOWNY

Następne hasło: [RUCZAJ] »

RUCIANY (57) ai

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	ruciany	f	N	rucian(a)	n	N
	G	rucianégo		G	rucian(e)j		G	rucian(e)go
	D	rucian(e)mu		D			D
	A	ruciany		A	rucianą		A	ruciané
	I	rucianym		I	rucianą		I
	L	rucianym		L			L

pl
N	subst	rucian(e)
G		rucianych
A	subst	rucian(e)
I	m	rucianymi

sg m N ruciany (9). ◊ G rucianégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ D rucian(e)mu (1). ◊ A ruciany (11). ◊ I rucianym (10). ◊ L rucianym (1). ◊ f N rucian(a) (3). ◊ G rucian(e)j (4). ◊ A rucianą (1). ◊ I rucianą (1). ◊ n G rucian(e)go (4). ◊ A ruciané (2); -é (1), -(e) (1). ◊ pl N subst rucian(e) (1). ◊ G rucianych (3). ◊ A subst rucian(e) (1). ◊ I m rucianymi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „ruta” ‘Ruta graveolens’ (57)
- a. Będący częścią ruty (16)
- b. Zrobiony a. uzyskany z ruty (40)

Przymiotnik od „ruta” ‘Ruta graveolens’; rutaceus Mącz, Cn (57): Rutaceus, Ruciány. Mącz 362b.

a. Będący częścią ruty (16): Weźmiſz też rućiánych y piołunowych ſerduſzek/ á wygnieć też ſok z nich SienLek 69.

Wyrażenia: »korzeń ruciany« (3): Też korzeń rućiány ſtłukſzy ná czerwone oczy ſłuży SienLek 68, 80, 158.

»kwiat ruciany« (1): Też migdały z kwiatem rucianym ieſć po ranu: zachowawa dobrze od powietrza. FalZioł V 63.

»list (a. listek, a. liście) ruciany(-e)« [szyk 6:1] (7): Też naprzeciwko powiethrzu morowemu/ liſti ruciane/ włoſkie orzechy/ figi/ weſpołek thy rzecży ſtłucżone á zmieſzane/ maią taką mocz iſz cżłowiek natſzczo tego pożywaiącz [...] zachowa ſie od morowe^go powietrza FalZioł I 118c; WEzmi liſtkow rucianych ſwieżych ze trzydzieſci/ iądrek włoſkich orzechow, zpięć [!] FalZioł V 72v, I 115b, III 22c; Ktemu też [na chore oczy]/ weźmi korzenia Koprowego/ liśćia rućiánego/ rożey/ [...] á to w winie vwarz/ [...] á tą wodą częſto oczy wymyway. SienLek 64v, 124v, 156v.

»nasienie ruciane« (4): [w miesiącu marcu] iedz zawżdy/ naſienie ruciane/ ſzałwijowe/ koprowe FalZioł V 46, I 75c, 125a; Gdy ſye żołądek nádyma/ [...] weźmi pieprzu poł łothá/ [...] náśienia rućiánego y opichowego s poleiowym po poł czwierći łotá/ [...] á iedz po łyżecce kiedy chceſz. SienLek 96v.

b. Zrobiony a. uzyskany z ruty (40):

Wyrażenia: »olejek ruciany« (2): FalZioł V 85v; dym wthákié [ropiejące] vſzy wpuſzczáć trzebá/ ćiepłą wodę na kámięń gorący leiąc/ [...] á záraz oleykiem Rućiánym w cebuli wielkiéy ná trzónie vſmáżónym/ meaty záwárté przepráwuiąc Oczko 14v.

»proch ruciany« (1): Proch ruciany z piretrowym prochem w nos wpuſzcżony/ flegmę wywodzi z głowy FalZioł I 118a.

»sok ruciany« [szyk 23:1] (24): Toż vcżyni ſok ruciany dany ku piciu z mirrą FalZioł I 118b; Sok ruciany w nos wpuſzczony/ krew z noſa ciekączą zaſtanawia. FalZioł I 118d, I 9d, 42d, 118b [2 r.], c, d (11); Sok rućiány/ álbo z piwowoniey/ álbo tárte náśienie ich/ gdy w nozdrze ſypią tym co w Bożey kaźni pádáią/ łacwie ie opuſći. SienLek 59v; á gdy ſye ſokiem rućiánym pomáże/ iad ſye go iąć niemoże. SienLek 156v, 51 [3 r.], 54, 66v, 70, 71 (13).

»war ruciany« (1): ſtłuczy dzban od octu A nádziáłay s niego prochu/ Zmieſzay go zwárem rućianym A pomázuy [krosty] SienLek 49.

»ruciany wianek (a. wieniec, a. wianeczek)« = wianek panieński; rutacea corona Mącz [szyk 2:1] (3): Włoſy skryła panną była/ Ruciane wianki rada wiła LudWieś A3v; Mącz 362b; TEn wianeczek rućiány piękna Grétá wiłá/ Aby weń nádobnégo Klimká przyſtroiłá. KochFr 44.

»wod(k)a ruciana« [szyk 6:3] (9): RVcianą wodkę kiedy kto pije/ ocży cżyſci y wzrok poſila FalZioł II 10c; Maſc Retentivum: na rany ſmrodliwe. Naprzod wezmi miodu á rozgrzey gi na ogniu/ przyley k niemu rucianey wodki. FalZioł V 112v, +5c, II 10c, 13d, 15d, 17b, 18c; Drudzy Bobrowych ſtroiow ſtłukwſzy z wodą rućianą ná tył głowy przywijáią. SienLek 41; [dla oczu wódkę rućiáną OczkoPrzymiot 67].