[zaloguj się]
[pdf]

PROCA (64) sb f

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N proca proce
G proce proc
D procåm
A procę proce
I procą procami
L procach

sg N proca (12). ◊ G proce (12). ◊ A procę (3). ◊ I procą (5) [w tym: -a (1)]. ◊ pl N proce (6). ◊ G proc (9). ◊ D procåm (1). ◊ A proce (4). ◊ I procami (10). ◊ L procach (2); -ach (1) BielSpr, -åch (1) KmitaSpit.

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

Broń miotająca używana do wyrzucania kamieni i innych pocisków: ręczna lub w postaci machiny miotającej; funda BartBydg, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Calep, Cn; fundibula(-um) BartBydg, Mącz, Cn; fundula BartBydg; amentata iacula Mącz; habena Modrz; ballista Calep; Balearica funda a. machina, fundibalum, fundibalus, fustibalus, onager, petraria machina, scorpio Cn (64): Funda, qua lapides iaciuntur, procza BartBydg 62, 61b; RejZwierz 43v, 69; BibRadz 4.Reg 3/25; [Dawid] wzyął kiy páſterſki á pięć kámieni z rzeki ſmágłe do proce/ ſchował ie do kalety/ y ſzedł przećiw Goliáthowi BielKron 65v, 65v marg, 113 marg, 457v; Velites, Liekki żołnierski lud/ lekkozbroyny yáko ći którzi procę nośili. Mącz 478b, 7c, 139b, c, 247b; BielSpr 4v [3 r.], 30, 45 [2 r.], 61v [3 r.]; BudBib I 336c marg; ModrzBaz 111; Calag 421a; StryjKron 175; Funditor – Ten ktori proca walczy. Calep 440b, 440b; KmitaSpit C4, C4v.

W połączeniach szeregowych (8): Poſpráwiał też Ozyaſz/ wſſyſtkiemu woyſku tharcże/ y włocżnie/ y przyłbice/ y páncerze/ y łuki/ y proce ná ćiſkánie kámienia. Leop 2.Par 26/14; BibRadz 1.Mach 6/51; BielSpr 14, 26; Vfáią ſwjm tarcżám y drzewam/ łukom y procam ſwoim/ á nie znáią ciebie pánie ktory walki rozſypuieſz BudBib Iudith 9/7; ModrzBaz 113; Broń záś łuk proſty/ſzáblá ledwo v Hetmáná/ włocznia/ kiy opalony/ proce kręcone/ ſiodłá z dębu bez násłániá/ munſtuki z łyká/ etć. StryjKron 265; KmitaSpit Cv.

W porównaniach (2): Kiedyby w mé/ iabym ćie wypráwą niebáwił/ Iáko Dawidá z procą/ tákbym ćię wypráwił. WyprPl A3v. Cf Przysłowie.

W charakterystycznych połączeniach: proce(-a) kręcone, na ciskanie kamienia, z powrozow (2); procę nosić; procą(-ami) machać, walczyć, wyrzucić; zabić z proce.

Zwroty: »bić, bijący z proce« = fundis iacientes Vulg; funditare, funda iacere Cn [szyk zmienny] (2:1): ktorych było ſiedḿ ſet mężow bárzo mocnych [...]: á thák miernie bijących z proce/ że też y włoſu niechybili/ á nigdy ſie kámień ná inſſą ſtronę nieobroćił áni vchylił. Leop Iudic 20/16; KochMon 21; Noſili łuk/ bili z proce y práwicą y lewicą [Armati arcu dextera et sinistra iacientes lapides et sagittas] BudBib 1. Par 12/2.

»z proc(e), procami ciskać (a. cisnąć); ciskanie z proc« = funda(-is) iacere Vulg, Modrz, Calag, Cn; funditare Cn [szyk zmienny] (10:2;1): Sam też Alexander ſtymi ſtał ktorzy vmieli s proc ćiskać kamienie [cum fundibulariis] HistAl D3v; Leop 1.Par 12/2; BibRadz I 173c marg; Ozyaſz [...] kochał ſie w wielkośći ludu Rycerſkiego [...]/ rosſzykowawſzy ie ná woyſká ſwoie/ niektore ku ſtrzelbie/ drugie ku ćiſkániu kámienia s proc BielKron 88, 65v, 113; Baleares, ſą Wyſpy ná ktorych ludzie mieſzkáią/ tácy co s Proc tęgo ćiſkáią/ gdy ná woynę idą/ trzy proce ná ſię włoży/ iedną głowę obwiąże/ drugą żywot/ trzećią w ręku ma BielSpr 45, 4v [2 r.], 11, 26; ModrzBaz 111; Calag 421b.

Wyrażenie: »prętko by z proce« (1): Solitus est versus fundere ex tempore, Zwykł ták wierſze piſáć prętko by z proce bez rozmysłu. Mącz 398d.
Zestawienia: »proca mała [= ręczna]« [szyk 2:1] (3): [Rzymianie] Máłymi procámi z rąk ćiſkáli/ piſzą Hiſtorykowie iż im przychodźiły ku pożytku niemáłemu ty proce/ gdzie ſie tráfiło cżynić z nieprzyiaćielem przy mieyſcu kámiennym BielSpr 4v, 4v, 61v.

»proca wielka« = machina miotająca [szyk 2:1] (3): Były też Proce wielkie y máłe/ máłemi z ręku ćiſkáli/ ále z wielkich wagą ćięſzką/ vwiązawſzy v iednego końcá wagę á v drugiego Procę s powrozow/ gdy puśćili wagę do źiemie/ procá ku gorze ſzłá/ kámień s ſiebie wyrzućiłá ktory dáleko lećiał. BielSpr 61v, 4v. Cf »wielkie proce albo proki«.

Szeregi: »proca, kusza; proce z kuszami« [szyk 2:1] (2;1): BielKron 147; Calep 122b; Zá nimi wozy/ zbroie/ łuki/ y ſzaſory/ Y proce też z kuſzámi wieźli miedzy gory. KmitaSpit C6. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»łuki i proce« (1): Grekowie z łukow i z proc przedsię bili. KochMon 21. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»proce i pociski« (1): Rozdźielenie VI. O Procách y o Poćiſkách. BielSpr 4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wielkie proce a(l)bo proki« [szyk zmienny] (1): wielkie proce álbo proki były ná wadze/ ná ſłupie iáko żoraw v ſtudniey/ ná ieden koniec przywiązano ćięſzką wagę/ ná drugi procę s powrozow záwieſzono/ w ktorą kamień włożono iáko głowá albo wiádro BielSpr 4v; [BielKron 1597 338 (Linde)].

Przen (2): Bo ták mowi Iehowá/ oto ia procą wyrzucę obywatele ziemſkie rázem tym. BudBib Ier 10/18.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): támże [baba, tj. królowa] też y Kſiędzá Zábiłá s proce/ iáko mogłá/ nędzá. KochSz B3.

AN