[zaloguj się]
[pdf]

PRYMAS (32) sb m

pri- (23), pry- (9).

-a- (21), -å- (6); -a- : -å- SkarJedn (1:1), SarnStat (10:5).

Fleksja
sg pl
N prymas
G prymasa prymas(o)w
D prymasowi
A prymasa prymasy
I prymasem
L prymasie

sg N prymas (18). ◊ G prymasa (5). ◊ D prymasowi (2). ◊ [A prymasa.] ◊ I prymasem (4); -em (2), -(e)m (2). ◊ L prymasie (1). ◊ pl G prymas(o)w (1). ◊ A prymasy (1).

Sł stp, Cn brak, Linde także XVII(XVIII) – XVIII w.

Arcybiskup będący zwierzchnikiem Kościoła w danym państwie (w Polsce: arcybiskup gnieźnieński); primas JanStat, JanPrzyw [primates – zacniejszego stanu ludzie, radni panowie, wysokich domów ślachta Mącz 322a; - przedniejszy Calep; arcybiskup; patriarcha – primas Cn] (32): BielKron 385v; y do tych czáſow ieſzcze doznawamy/ [...] iż do obieránia KRolá Gmin niema nic. Nuż theż około Primáſá/ co Długoſzewą Kroniką per colloquia dowodzili particulatim/ że ták być ma. MycPrz II C3v; SarnStat 1081; PowodPr 20; nád wielą Arcybiſkupow ieden Primás: nád wielą Primáſow ieden Pátryárchá: á nád nimi ieden Piotr ábo Papież SkarKazSej 691a; [Támże ná ten cżás Mikołay Trąbá Arcybiſkup Gniezneńſki vmárł/ ktory naprzod Primáſem ſię iął piſáć BielKron 1597 324 (Linde), 664; I z tym wszytkim posadzony [król] przez prymasa polskiego na stolicy królewskiej jest srogą przysięgą przedtem, a niźli koronę na głowę swoję wziął, przez prymasa k temu obowiązany, aby koronę polską, na się włożoną prymasową ręką, tak miłował, jako głowę własną swą. OrzPolic 98].

prymas czego a. alicuius rei (9): gdy Toletańſki Arcybiſkup przyiechał do Rzymá y papieżowi poſluſzeńſtwo obiecał/ á Papieſz go zá to Primáſem wſzyſtkiey Hiſpánigey vtzynił KrowObr 30; OrzQuin [Aa6]; SkarJedn 369; SkarŻyw 335; SarnStat 170, 171, 834, 948, 1214; [Abowiem gdyż prymas nie w Gnieźnie ani w Polszcze, ale Królestwa Polskiego prymasem wezwany jest, musiał też on być od Królestwa Polskiego na prymasostwo wybierany OrzPolic 99].

W połączeniach szeregowych (4): KrowObr 36; OrzRozm K; Arcybiſkup Gniéźniéńſki/ ieſt w Polſzce Kápłan naywyżſzy/ Primas Króleſtwá Polſkiégo: Poſłániec ſtolice Apoſtolſkiéy: zwiérzchni Biſkupów Polſkich: początek Rády: ręká y vſtá Bożé. OrzQuin [Aa6]; SarnStat 170.

Wyrażenia: »arcybiskup prymas« (1): Ná tym ſeymie Arcybiſkup Gnieznieńſki/ wypráwił ſobie liſty/ iż ſie Prymáſem piſſe. (marg) Arcybiſkup Prymás. (–) BielKron 385v.

»prymas Krolestwa (Polskiego), regni« = primas regni JanStat [szyk 4:2] (4:2): OrzQuin [Aa6]; SkarJedn 369; Przy czym byli Naywielebnieyſzy y wielebni w Pánu Kryſtuśie Oycowie y Pánowie/ Andrzéy Gniéźniéńſki y Primas Regni/ Biernat Lwowſki [...] SarnStat 948, 170, 834, 1214.

Szeregi: »(nie) (kościoła gnieźnieńskiego a. gnieźnieński) arcybiskup i (ale) prymas; prymas to jest arcybiskup gnieźnieński« = Gnesnensis Ecclesiae Archiepiscopus et Primas JanStat, JanPrzyw; Archiepiscopus (Gnesnensis) et primas JanStat (I2;1): A ieſliby mu [Metropolicie Rosji] ſię dáleko [do Rzymu] zdáło/ mógłby to podobno Papież Prymaſowi kroleſtwá tego/ to ieſt Arcybiſkupowi Gnieznieńſkiemu polećić/ y tę moc [błogosławieństwa papieskiego] dáć: nie iáko Arcybiſkupowi/ ále iáko Prymáſowi. SkarJedn 369; Przy czym byli vczćiwi w Pánu Kryſtuśie Oycowie/ Wielmożni y Szláchetni/ Woyćiech świętégo Kośćiołá Gniéźnieńſkiégo Arcybiſkup y Primas/ Zbigniéw Krákowſki/ Ian Włodzłáwſki/ Ian Chełmſki/ Biſkupi: [...] SarnStat 895, 170, 171, 380, 383, 900 (11). [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»legat (a. legatus natus) i prymas« (3): ITEM, NA ARCYBISKVPA, iáko ná tégo, który iest Legatem y Prymáſem, ieſcze więtſzé y twárdſzé powinnośći [przysięga składana przy wstępowaniu na urząd senatorski] wkłáda. SarnStat 224, 224, 1214. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen [nad czym] (1): Weźmiſz ſobie do rády ony co naprzednieiſze pány to ieſt ſpráwiedliwość/ pomiemość/ pobożność/ poććiwość/ wſpaniłość/ káżdemu nieodmienną wiárę á prawdę. A odwiernym miey ſławę/ á primás niech będzie nád wſzyftkiemi rozum/ á boiażń Boża Kánclerzem/ tedy nigdy od ſłuſzney drogi ſpáść nie będzieſz mogł. RejZwierc 146v.

Cf PRYMAT

JDok