[zaloguj się]
[pdf]

PRYWATA (48) sb f

priw- (27), priu- (11), pryw- (10).

Pierwsze a pochylone, końcowe jasne.

Fleksja
sg pl
N prywåta
G prywåty prywåt
D prywåcie
A prywåtę prywåty
I prywåtą prywåtami

sg N prywåta (17). ◊ G prywåty (7). ◊ D prywåcie (6). ◊ A prywåtę (9). ◊ I prywåtą (2). ◊ pl G prywåt (1). ◊ A prywåty (4). ◊ I prywåtami (2); -ami (1), -(a)mi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Prywatna korzyść, osobisty interes, własny pożytek, stojące zazwyczaj w sprzeczności z dobrem publicznym; privatum (commodum) Cn [privatus – osobliwy, osobny, własny Mącz 322d; – sam swoj, sobie wolny Calep] (47): RejZwierz 56; Ale gdybychmy ſie wſzyſcy chcieli moczno thego viąć [że działanie króla ograniczone jest przez prawo]/ á iżby nam on nieſláchethny á ſprochniáły pień drogi nie záwálił/ co gi priwatą zową/ zda mi ſie pewnie iżby on [król] nam pomogł do wſzytkiego/ á zwłaſzcżá do dobrego RejZwierc 193v, 41, 188v; [przodkowie Stanisława Rydzińskiego] SKIErowáć ſie nie dáli s práwego gośćyncá/ Prywatá nie miewáła v onych przodkow mieyſcá. MycPrz I A2v; Wſzák ſie tych przeſzłych czáſow [posłowie] ſámi obieráli/ Dla priuaty Krolowi wiele pozwaláli MycPrz I B3v, B3; WierKróc Av; Wten tzas wzgardzona bela tą ſlachatna cznota/ Gore miała nienawiſc i ona niemota. Co ya zowa priuata PaprUp A3, H3v; ActReg 29; VotSzl D.

prywata czyja [w tym: pron poss (11), G sb i pron (2), ai (1)] (13): gdyż wſzytko cokolwiek przez nie [tj. obywateli] bywa ſpráwowano/ nie ku ich priwacie/ ále ku zdrowiu Oycżyzny obrácáć ſie ma Phil B2; GrabPospR L. Cf Wyrażenia.

W połączeniach szeregowych (2): Przeto ymi naſleduimi ych [tj. przodków, którzy zgodnie wybierali króla] wtey mierze porzuciwſzi priuate/ vpor/ y obludnoſcz takze niezgode wobieraniu Panow PaprUp D2v; Abyśćie W.M. [...] porzućiwſzy niezbedne y łákome prywaty/ nieſzczęſne inuidiae, nie Chrześćijáńſkie ámbicye/ ſimultates, y inſze peſtes Reipub: Naprzod głowę [...]/ potym y inſze członki Rzeczypoſp: do tego wiedli/ pobudzáli/ á ſámi wprzod/ chętnie et animosé ſzli/ iákoby o obronie oyczyzny náſzey/ o lepſzym porządku/ y zgodźie w niey/ ſeriò rádźili VotSzl A2v.

W przeciwstawieniach: »prywata ... pospolite dobro (a. dobre) (4), publika (2), Rzeczpospolita (2), ojczyzna« (9): iedno iż ſye bárzo w to koło [koło poselskie]/ niewiém iáko/ zákrádłá páni Práktyka [tj. intryga, zmowa]/ która nam w Polſzce wſzyſtko pſuie: tá nam Rzeczpoſpolitą obraca w ſwą priuatę OrzQuin Cv; RejZwierc 253; [Kt]orzy [przodkowie Aleksandra Chodkiewicza] Krolom/ Oycżyznie/ Rzecżypoſpolitey/ Doſtáli ſwym Rycerſtwem ſławy známienitey. [Cżę]ſto Tátárow/ Moſkwę/ z Oycżyzny płoſzáiąc/ Priwatę w poſpolitym dobru zámykáiąc. StryjWjaz Av; Piotr y Marcin Zborowſci na onim ziezdzie v Lwowa won Rokos ktori poſpolſtwo zowie kokoſza woina/ [...] priuate puſtzaiac na ſtrone/ Publike na pietzi mieli PaprUp F2; JanNKar A4v; GrabPospR L; Bo iż [kradziestwo] nie Bogu áni poſpolitemv dobremu/ ále priwaćie ſzkodźi/ tedy ſie go ludzie áż nazbyt mſzcżą. PowodPr 79, 10 marg, 72; [bo to WM nie prywacie naszy uczynisz, ale wszycki rzeczypospolitej i ojczyźnie swojej. ListyZygmAug 1569/567].

W porównaniu (1): Iáko trochá wody prętko vſchnie y zginie: ále gdy ſię wrzekę ábo w morze wleie/ iuſz ſię ná wieki záchowywa. ták náſzá prywatá y oſobliwe poćiechy prętko wyſchną y zginą/ gdy ſię z ſpoſpolitem [!] niezmieſzáią/ y wnim nieogárną. SkarŻyw 115.

W charakterystycznych połączeniach: prywata łakoma, miła, nędzna (2), nieszlachetna, niezbędna; prywatę miłować.

Przysłowie: Dobrać miła priwatá gdy publiká kwitnie/ Ale gdy tey nie sſtánie/ wnet priwatá zniknie. RejZwierc 253.
Wyrażenie: »sw(oj)a (a. nasza, u. moja, a. własna) prywata« [szyk 8:3] (11): OrzQuin Cv; SkarŻyw 115; Mowię tedy znowu/ iż wiernemu y prawdźiwemu Chriſtyáninowi [...] nie godźi ſie nigdy/áni dla ſwey właſney prywaty [...]: áni zgołá dla żadney rzecży procż iáſnego y oſobliwego roſkazánia ſłowá Bożego/ nikogo prześládowáć CzechEp 27; Nie idźieć nam o naſzę prywatę [...]: ále tylko o ſámę chwałę Bożą CzechEp 47, 51; Idzie mi tez y omoię priwatę bomi od Cesarza Tureckiego obiecał ziednac przyczynne listy doOyca Papieza oCardinalstwo. ActReg 69; Vkazował to Im Pan Kanclerz ze 230000 iako od smierci krola niebosczyka wydał, naswe prywaty ActReg 96; JanNKar A2; Bo gdy káżdy zwas oſobne namowy poſpolite do ſwey priwaty poćiąga [...]: niedźiw iż wſzyſtkie złe rázy/ ná Rzecżypoſpolitey ze wſzyſtkiego ogoloney zoſtáwáią. PowodPr 78, 10 marg, 64; [ListyZygmAug 1569/567].
Szeregi: »łakomstwo abo prywata« (1): Otoz y na to pomnicie gdi v Pana wlaſce beli [Zborowscy] ázas ich yakie lakomſtwo ábo priuata yaka vwiodla PaprUp F3.

»swa wola abo prywata« (1): Ale cośći inſzego było co ich [przodków] wielkimi vcżyniło [...]: domowa dzielność/ przećiw poddánym ſłuſzne roſkázowánie: á vmyſł wpoſpolitych rádach ſzcżyry áni ſwą wolą ábo priwatámi iákimi niezáćiągniony. PowodPr 78.

[»prywata i własna sprawa«: każdy z nich [panow litewskich] ſwoiey priuaty/ y właſney ſpráwy pilnował/ á żadnego ſtáránia około Rzeczypoſpolitey nie mieli StryjKron 698 (Linde).]

Personifikacja (6): Ale dziś ſzpetnie then Pater patriae/ Pániey priwacie kwoli ocży krije. Zacna tho páni iſcie po thy látá/ S pánną niecnotą wielmożna priwatá. RejZwierc 222v, 222v.

W przeciwstawieniu: »publika ... prywata« (3): iż ieſli Publiká zginie/ Priwatá ſkákáć muśi iáko iey zágędą. RejZwierc 188; Dziś iuż priwatá rowno s pány chodzi/ Nędzna publiká z dáleká k nim godzi. RejZwierc 222v, 222v.

W porównaniu (1): Kiedy publiká ſtroną ſobie chodzi/ Priwatá ná nię by kot ná myſz godzi. RejZwierc 222v.

W przen (5): RejZwierc 252; Ale Praktyki nagorſze ktorych ſie námnożyło w Páńſtwie Korony Polſkiey/ á priuata bárzo ſie w páſłá ták w ſtan Dignitárſki iáko y Rycerſki MycPrz II A4v.

W przeciwstawieniach: »publika, spolne dobre([-o])... prywata« (2): Mieyćie o ſpolnym dobrym pilnieyſze rozmowy. Niedayćie ſie ná ſtronę priwaćie vwodzić BielSen 11; Pomozec [cnota] y pochlebſtwa wignac/ nienawiſci/ Agdi ſpolnie ſta cnota [lege: z tą cnotą] zbrataia ſie wſziſci. Wnet opſtza [lege: opuszcza] priuate/ ſkotza do publiki PaprUp A3v; [StryjGoniec V2v].

Wyrażenia: [»chciwa prywata«: Spolnemu dobru nie chćiwey priwacie/ Pomożcie s chęcią/ gdy k temu cżas macie StryjGoniec V2v.]

»święta prywata« (1): Iedno ſwięta Priwatá tá dziś napłatnieyſza v nas/ á ná tęchmy wſzytki rády ſwe záłożyli. RejZwierc 188.

2. Majętność, dobra prywatne; sinus Cn [czyje] (1): Aby [członkowie rady i Senatu] wierną rádę dawáli/ ná ſámo ſię dobre poſpolite oglądáiąc/ á domy y prywaty ſwoie dla niego rádzi trácąc/ gdyby tego potrzebá. SkarKaz )(2v.

MPi