[zaloguj się]
[pdf]

PRZEDMIEŚCIE (70) sb m

Pierwsze i drugie e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg pl
N przedmieścié przedmieściå
G przedmieściå
A przedmieścié przedmieściå
I przedmieści(e)m, przedmieścim przedmieściami
L przedmieściu przedmieściach

sg N przedmieścié (8); -é (1), -(e) (7). ◊ G przedmieściå (9); -å (7), -(a) (2). ◊ A przedmieścié (16); -é (2), -(e) (14). ◊ I przedmieści(e)m (1), [przedmieścim]. ◊ L przedmieściu (26). ◊ pl N przedmieściå (1). ◊ A przedmieściå (5). ◊ I przedmieściami (1); -ami (1), [-åmi]. ◊ L przedmieściach (3); -ach (1) Leop, -åch (1) PowodPr, -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Obszar wokół miasta, w ówczesnej Polsce i Europie uzależniony od niego prawnie i gospodarczo; suburbanum Miech, Vulg, PolAnt, Mącz; suburbium Murm, Miech, Mącz, Calep; praeurbium Mymer1, BartBydg (66): Aż ieden dobri drug lékárz s przedmieſciá/ ijmieniem Nędza/ pocżnie przy nijm [młodzieńcu] vſtawicżnie byćz/ goiącz mu rany ForCnR D2; Murm 27; Preurbium. Vordſtadt. Przedmieſcie. Mymer1 12v; BartBydg 123; MiechGlab 55; LibMal 1546/112v; A pieć [!] tyſięcy [łokci] ktore zbywáią w ſſyrokośći przez dwádzieśćia y pieć [!] tyſięcy/ poſpolite będą miáſtu ku mieſſkániu/ y ná przedmieśćia Leop Ez 48/15; gdy ći Fráncuzowie z Germany przyciągnęli do Rzymá/ oblegli y zápalili przedmieſcie. BielKron 122; [Bajazet] Około Konſtánthynopolá przedmieśćie/ polá/ winnice/ ogrody roſkoſzne popalił BielKron 240; W mieśćie ſą dwie wielkie drodze od zamku áż do klaſztorá/ kámieńmi kwádratowemi położone. Ieſt przedmieśćie ná zachod pułmile ná dłużą. BielKron 277v, 107v, 238, 316, 396v; Suburbana, Przedmieſcie przed ſámym miáſtem leżące. Mącz 508b, 508b; [św. Chryzostom do Cesarza:] A ták tobie przyſtoi/ ábo ich [arian] do iednośći kośćielney przywieść: ábo ie z miáſtá [Konstantynopola] wygnáć. Tym wzruſzony Ceſarz/ zwoławſzy ſtárſzych ich/ á vpor zrozumiawſzy: wygnał wſzytki ná przedmieśćie. SkarŻyw 87; Miſtrz ſam/ dwoie przedmieſćie/ iedno ná gorze/ drugie wdole pod zamkiem Iunigedą ſpalił. StryjKron 305, 306, 308, 320 [2 r.]; WerGośc 223; Calep 1023b; chceſz abym ći Dał sioſtrę ſwą w małżeńſtwo. Weſela nieſpráwiwſzy, nie dawſzy wypráwy Słuſzney; nie odliczywſzy ná koniec poſágu. Nieprzyſtoyna to ieſt rzecz. [...] wiedz o tym, że ia tobie sioſtry Niedam zá praczkę, álbo zá Náſtkę z przedmieścia. CiekPotr 54; Tych ludźi prożnuiących/ to cudze nieſzcżęśćie/ Każe práwo wywodźić w pole zá przedmieśćie. KlonWor 37; [Słowo Hywreyſkie Migraſzim inny przedmieśćiami tłumácżą/ ále nie wł: Bo przedmieśćie/ ſą domy przed miáſtem álbo rádſzey miáſto nie obmurowáne przed miáſtem obronnym/ záś Migraſzim płáć [!] goły około miáſtá/ dla páſtwy bydłu zoſtawiony BudBib I 223b marg (Linde)].

W połączeniu z nazwą przedmieścia (7): Tenże Iwo ſzpytal S. Duchá ná Prądniku [...] zbudował [...]/ do kthorego przywiodł bráthy Rycerſkie goſcinne z Sáxiey [...]/ á dał do niego przedmieśćie Krowodrzą y oboy Wronin/ y dzieſięćin niemáło z biſkubſtwá. BielKron 359v; Bieſz rychło ná gośćiniec prosto ná przedmieście Krákowſkie CiekPotr 83, 33. Cf »na przedmieściu«.

W połączeniu z nazwą miasta lub przymiotnikiem od tej nazwy [w tym: ai (5), G sb (1)] (6): Wijechawſzy toż kxiążę z przedmieſcia Legniczkiego/ woyſko ono wſzytko na cżtyrży huphy rozſzykował. MiechGlab 9; Pierz idzie ſtámtąd z przedmieśćia Kálekutu. BielKron 268v, 367; StryjKron 717; [Sluzebnyk zyemsky Mykolay rathay z przedmiescza byeczskyego zeznal yz [...] ZapKrakBiec 1543 9/243]. Cf »na przedmieściu«.

W przeciwstawieniu: »miasto ... przedmieście« (5): Roſkazał też Pan Bog/ áby Lewitom dano miaſt ku mieſzkániu cżterdzyeśći y ośḿ/ áby w mieſciech mieſzkáli/ á przedmieścia dla dobytká záchowáć. BielKron 43v, 249; SarnStat 1274; Wzgárdźilić ći ludźie [arianie] świátem: zacnych ſtanow y máiętnośći wielkich odſtąpiwſzy/ obráli Fáryzeyſkie Apoſtolſtwo: Przenieśli ſie z kośćiołow do ogrodow: z zamkow/ páłacow/ y dworow/ do ſádow ábo kucżek: z miaſt ná przedmieśćia: z tłuſtych gruntow ná piaſki PowodPr 36. Cf »na przedmieściu«.

W charakterystycznych połączeniach: przedmieście oblec, osieść, spalić ((po)palić, zapalić) (7), zburzyć; przedmieścia bronić.

Zwrot: »mieszkać po przedmieściach; mieszkanie, mieszkający na przedmieściu« [szyk zmienny] (1;1:1): Alie y z ſynow Aaronowych ktorzy mieſkáli po polach/ y po przedmieśćiách miáſt ſwoich [per agros et suburbana urbium] iuż byly náznáczeni mężowie ktorzyby oddzieliáli dziáły wſſyſtkiey płći męſkiey/ z kápłánow y Lewitow. Leop 2.Par 31/19; BielKron 249; Item Przedmieſczánié ná przedmieśćiu mieſzkáiący máią ſie ſkłádáć [na podwodę] SarnStat 972.
Wyrażenie: »przedmieścia miast, miesckie« = suburbana urbium Vulg, PolAnt; suburbana civitatis Vulg (2:1): A będą przedmieſćia mieſckie/ ná pułnocy dwieſćie y pięćdzieſiąt/ ná południe dwieśćie y pięćdzieſiąt/ ná wſchod ſlońcá/ dwieśćie y pięćdzieſiąth/ á do morzá dwieśćie y pięćdzieſiąt tyſięcy. Leop Ez 48/17, 2.Par 31/19; BibRadz Ios 14/4.
Szereg: »(ani, jako) miasto ani (tak, [abo]) przedmieście; miasto (i) z przedmieści(e)m« = urbes et suburbana PolAnt (2;1): Bo było ſynow Iozefowych dwoie pokolenie/ Mánáſſe y Efráim/ áni dáli dźiáłu Lewitom w źiemi/ oprocz miaſt ku mieſzkániu y z przedmieśćiámi ich/ dla bydł y dla trzod ich. BibRadz Ios 14/4; [Iozue Krol Izráelſki Ták był w ſwym dárze obfity Iż dárował ná Leuithy Ośm miaſt y ktemu czterdźieſći A káżde miáſto z przedmieſćim KorczRozm H2v]. Cf »na przedmieściu«. [Ponadto w przeciwstawieniu 6 r.]
Wyrażenia przyimkowe: »na przedmieściu« (25): LibLeg 11/89v; Item [Stanisław z Głuchowa] czlowyekowy yednemv ſzyekyerą zwozą ſyall thu na przedmyeſczyv przed 15 nyedzyel LibMal 1543/75, 1545/104, 1552/169v; RejWiz 38; Bacżąc to Dawid zlękł ſie/ y niechciał dopuśćić do ſiebie/ Arki złożyć/ ále ią złożyć kazał ná przedmieściu do iednego Lewity Obethedom Geleyſkiego BielKron 70; Thátárowie po wygráney bitwie przyſzli do Krákowá [...]/ popalili wſzytko okrom kośćiołá S. Andrzeiá ktory był ieſzcże ná przedmieśćiu BielKron 360v; Kośćioł ná Zamku precżyſtey murowány/ inſze z drzewá/ ná przedmieśćiu [Smoleńska] Klaſztorow doſyć ſpuſtoſzáłych. BielKron 431v, 372, 417; Podoba ſię tedy nam niektorych ludźi ten zwycżay/ yżeby dziątki ſwoie álbo na przedmieśćiach/ álbo kędykolwiek indźie v przirodzonych/ álbo dobrych prziyaćioł wychowywali KwiatKsiąż Ev; WerGośc 223, 224; SLáchtá w mieśćie by ſpołu obecnie mieſzkáłá/ Wſzyſtki mieyſckie porządki ſámá opatrzáłá. Krámarz/ ſzynkarz/ rzemieſłnik/ ná przedmieśćiu robił/ Cżym kto może nalepiey w żywnośći ſie ſobił. BielSjem 20. Cf »mieszkanie na przedmieściu«.

~ W połączeniu z nazwą przedmieścia (4): Item thu wpoznanyv na przedmyąſzczyu za swyathym Marczinem, koſſulką nyewyąſczyą ſplothv zyall za yednym domem. LibMal 1545/94v; Iſch myąſchkayącz v Maliſzky na przedmyeſczyu v Wronyeczkiey bramy vkradla yey zloza wnoczi o ſzyodmey godzinye dwa worky pyenyedzi LibMal 1551/164v, 1554/187; Nád tho [w Augsburgu] Fokárowie ludziem niedoſtátnim látá Bożego 1516. więcey niżli ſto domow by iákie miáſtecżko zbudowáli/ nádáli/ ſwym nakłádem ná przedmieśćiu świętego Iákubá. BielKron 288.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miasta (2): LibMal 1551/163; Pierz rośćie ná przedmieśćiu Kálekuckim BielKron 454v; [daliśmy i dopuścili przywilejem naszym, aby było wolno Żydom miasta naszego Ploczka cmyntarz na przedmieściu ploczkim [...] mieć DokumPłock 1570 nr 688].

W przeciwstawieniu: »w mieście ... na przedmieściu« (1): Tegoż czáſu Senat Argentińſki vſtáwił/ áby od tego cżáſu niechowano zmárłych ludzi w mieście/ y dla tego kilko plácow ogrodzono ná przedmieśćiu. BielKron 205.

Szereg: »(ani, jako) w mieście ani (tak, [abo]) na przedmieściu« (2): Aby żaden nie śmiał od śiódméy do dźiewiątéy godźiny ná pułzegárzu/ do Wárſzáwy ná moſt wiéżdżáć/ áni w vlicach/ w mieśćie/ áni ná przedmieśćiu záćieśniáć/ zwłaſczá wozmi SarnStat 17, 16; [yeſlyzeby chtory ſznych wthym byl dwiema ſzffiadkoma wyary godnymy wmyeſczie abo na przedmieſczyu, Na wſſzy abo na polu yednym ſzffiadkiem prziwiedzion y przeſzffiaczon, thedy thakowy zawiath Sta zlotich dzierſzawczy Coſczienyskyemu na on czaſſ bendunczemu przepada. ZapWpolKośc 1547 1/77]. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.] ~

»po przedmieściach« (2): Przetoż [Ezdrasz] w Mieśćie nápráwiwſzy w tym rząd/ opátrzył y brany mieyſkie/ áby Pogáńſtwo o świętach niewiedzące [...] nieśmiało potrzeb przewoźić. A gdy potym po przedmieśćiach chćieli przedawáć/ y lud Boży od nabożeńſtwá odrywáć/ Ezdrás odſtráſzył ich ſtrzelbą PowodPr 52. Cf »mieszkać po przedmieściach«.

Przen: W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Słyſzałby tám był lámenty niewieſcie/ Kiedy nieſiono ciáłá na przedmieſcie. KochSz B4v.
2. Prawdopodobnie: Niezabudowany ze względów militarnych teren wokół zamku (1):
Wyrażenie przyimkowe: »na przedmieściu« (1): A ták ruſzył ſie [król Zygmunt] od Orſzey ku Smoleńſku/ á thám ſie pod zamkiem położyli ná przedmieśćiu. BielKron 406.
3. Pas ziemi wolnej wokół świątyni Jahwe w Jerozolimie, oddzielający obiekt sakralny od miasta kapłanów i mający ustrzec świątynię przed możliwością profanacji (2): Z tąd oddźielony będźie plác ná święte mieyſce/ pięć ſet laſk thám y ſám ná cztery ſtrony wſzędy w okrąg/ á pięćdźieſiąt łokći plác przedmieſćia [suburbanum] wſzędy w około. BibRadz Ez 45/2.
Wyrażenie przyimkowe: »na przedmieściu« (1): Odrzućił też [król Jozyjah] konie/ ktore byli dáli Słońcowi krolowie Iehudſcy/ od wchodu domu Iehowy/ do komory Nethan-melechá ochmiſtrzá/ ktora ná przedmieśćiu [in suburbanis]/ á wozy słońcowe ſpalił ogniem. BudBib 4.Reg 23/11.
4. W tłumaczeniu grec. propolis: Zasklepienie wlotu ula, wykonane z kitu pszczelego (1): Propolis, Latine quasi Suburbanum, Przedmieście yeſt nieyákie pſzczelne z wosku álbo z wiąźy budowánie/ które pſzczoły przed dźiurą vlową czinią. Mącz 326d.

MPi