[zaloguj się]
[pdf]

PRZEDWIECZNY (122) ai

Oba e jasne.

Fleksja
sg
mNprzedwieczny fNprzedwiecznå nNprzedwieczn(e)
Gprzedwieczn(e)go Gprzedwieczn(e)j Gprzedwieczn(e)go
Dprzedwieczn(e)mu D Dprzedwieczn(e)mu
Aprzedwieczn(e)go Aprzedwieczną Aprzedwieczn(e)
Iprzedwiecznym I Iprzedwiecznym
Lprzedwiecznym Lprzedwieczn(e)j Lprzedwiecznym
Vprzedwieczny Vprzedwiecznå V

sg m N przedwieczny (19). ◊ G przedwieczn(e)go (8). ◊ D przedwieczn(e)mu (3). ◊ A przedwieczn(e)go (13). ◊ G a. A przedwieczn(e)go (1). ◊ I przedwiecznym (5). ◊ L przedwiecznym (12). ◊ V przedwieczny (8). ◊ f N przedwiecznå (1). ◊ G przedwieczn(e)j (2). ◊ A przedwieczną (2). ◊ L przedwieczn(e)j (1). ◊ V przedwiecznå (2). ◊ n N przedwieczn(e) (9). ◊ G przedwieczn(e)go (16). ◊ D przedwieczn(e)mu (2). ◊ A przedwieczn(e) (5). ◊ I przedwiecznym (2). ◊ L przedwiecznym (11).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w.

Przymiotnik od „przed wieki” ‘przed początkiem stworzenia’; głównie w sporze o nieuznawany przez arian dogmat istnienia Chrystusa przed Jego wcieleniem (122):
a. Wieczny, niemający początku w czasie, tj. istniejący jeszcze przed początkiem stworzenia, „przed wszystkimi wiekami”; qui ante saecula est Cn (87): Toć to ieſt chytre ono mátáctwo/ ktorego vżywa [czart] y o ſwoim Kryſtuśie przed wiecżnym GrzegŚm 34; CzechRozm 158, 158v; Iż Pan Kryſtus przed ſamą męką ſwą [...] modlił ſię/ áby oná zaſługá cżłowiecżenſtwá iego/ ktorą przez nádchodzącą mękę ſwą wykonáć miał/ przynioſzlá [!] mu [...] ſkutek iemu powinney chwały przedwiecżney Boſkiey CzechEp 200, 266; ZAprośiłem ćię dźiś/ przedwiecżny zbáwićielu y odkupićielu narodu ludzkiego/ Pánie IEzu Chryſte/ grzeſzny cżłowiek/ [...] do bláhego przybytku y mieſzkánia mego/ vpadkom podległego. LatHar 238; O Pánie IEzu Chryſte/ źwierćiádło iáſnośći wiecżney/ przedwiecżna mądrośći nawyżſzego Bogá Oycá/ wſpomni ná ono vżalenie twoie LatHar 293, 340, 378 [2 r.], 527 [5 r.].

W połączeniach szeregowych (10): [ksiądz kanonik Powodowski] Fundáment ſwoy wſzytek ná tym Iezuśie Chriſtuśie Bogu z Bogá przedwiecżnym/ Bogu oycu ſpoliſtym y we wſzem rownym zákłada CzechEp 224, 224, 225 [2 r.], 226, 230, 254, 259; [ksiądz kanonik Powodowski] poki tych ſłow: Syn Boży przyrodzony/ przedwiecżny/ z iſtnośći Oycowſkiey vrodzony: Bog ieden z oycem: ábo/ Oćiec/ ſyn/ duch ś. trzy perſony w iedney iſtnośći: á ogułem mowiąc: Bog w troycy iedyny rć. [...] wyráźliwie nie vkaże/ niechay ſię wſtydźi NiemObr 95; LatHar 394.

W przeciwstawieniach: »przedwieczny ... urodzony (a. narodzony) (3), stworzony, doczesny« (5): CzechRozm 33, 37; Gdyż nie o dwu/ ále o iednym: nie przedwiecżnym/ ále w Betlehem ná rodzonym [!] ieſt mowá. CzechEp 300; myſlże teraz cżęſto/ iáko miłośćiwie dla ćiebie przedwiecżny Bog sſtał ſię docżeśnym/ wiekuiſty dźiśieyſzym/ nieśmiertelny śmiertelnym LatHar 394; Ieſli ſto tyśięcy lat [...] przed ſtworzenim widomym: iuż było to Słowo. nigdy początku nie miáło/ y przeto ieſt nie ſtworzone/ ále przedwieczne/ przechodźi czáſy/ y wieki/ y látá/ iáko mowią święći. SkarKaz 485b.

Wyrażenia: »(Jezus Chrystus) Bog przedwieczny; bostwo przedwieczne (Pana Chrystusowe)« [szyk 11:7] (14;4): żebych ná kilku mieyſcách Rozmowy ſwey Chriſtyáńſkiey twierdźił/ iákoby boſtwo Páná Chriſtuſowe przedwiecżne y Oycu ſpoliſtne/ było wymyſłem nie dawnym Antychriſtowym/ piſmu ś. przećiwnym. CzechEp 216, 218, 224 [2 r.], 225, 227, 297; nie ták mácie mowić: ále ták/ iż Bog on przedwiecżny/ ſtał ſię cżłowiekiem. NiemObr 101, 93, 99, 103 [2 r.], 109, 117 (10); LatHar 394.

»przedwieczna bytność, istność [w tym: Jezusa Chrystusa (2), Syna Bożego (1)]« [szyk 3:2] (4:1): Iáko my przyznawamy bytność przedwiecżną ſyna Bożego. CzechEp 269 marg, 225, 226, 252; Ieſli idźie o ty ſłowká od ludźi zmyślone: iſtność przedwiecżna: y wiekuiſte Boſtwo: ty nie ſą ták trudne/ iżebychmy ich z drugimi wymowić nie mogli NiemObr 113.

peryfr. »Słowo (jest) przedwieczne« = Logos, Chrystus jako druga osoba Trójcy Św. [szyk 5:1] (6): SkarŻyw 81; Tám ſłowo przedwiecżne/ ſłowem chleb w ćiało ſwe zmieniło LatHar 384, 380, 528; SkarKaz 484b, 485b.

»Syn przedwieczny [w tym: Boży (20), Boga (2), Bog (7)]; synostwo przedwieczne Chrystusowe« [szyk 25:14] (38;1): CzechRozm 23, 26, 27 [2 r.], 33, 34 (11); SkarŻyw 1; [ksiądz Powodowski] rozbieráiąc wyznánie Piotrá ś. o Chriſtuśie Pánie vcżynione/ kłádąc ie zá dowod 9. ſynoſtwá przedwiecżnego Chriſtuſowego przychodźi do tego/ [...] iżby [św. Piotr] ták mowić miał CzechEp 199, 142, 177 [2 r.], 187, 203, 225 [2 r.] (16); Bo gdyż oni [katolicy] Chriſtuſá ták opiſuią: iż ieſt wtorą oſobą Boſtwá: ſyn przedwiecżny: z iſtnośći oycowſkiey vrodzony/ ktory ſię złącżył z cżłowiekiem/ w iednę oſobę/ w ktorey oſobie/ ieſt Bogiem/ y cżłowiekiem rć. NiemObr 110, 95, 138 [2 r.], 139; LatHar 6, 57, 335, 378, 526; á Syn Boży mowi: Vczynił mię Bog Pánem wſzytkiego niebá y źiemie. Byłem tym Pánem záwżdy wedle boſtwá/ iáko przedwieczny Syn Boży SkarKaz 551b.

Szeregi: »przedwieczny (a) procz (a. bez) czasu (urodzony)« [szyk 1:1] (2): Opuśćić Iezuſá zbáwićielá cżáſu pewnego ſyná Bożego vrodzonego/ á chwytáć ſie zá przedwiecżnego zmyſlonego/ á procż cżáſu wſzego/ to ieſt/ nigdy nie vrodzonego CzechRozm 37; [słowo] Záwżdy było/ gdźie iedno y ſkąd pocznieſz/ nie ſtworzone áni czynione: ále wynikáiące y rodzone/ záraz bez czáſu przedwieczne było. SkarKaz 484b.

»przedwieczny, bez początku (u)rodzony« (2): CzechRozm 23; Syn Boży/ ſłowo oycá/ y Bog práwy/ dla nas z wyſokośći zſtąpił/ á przedwiecżny bez pocżątku rodzony z Oycá/ z mátki ſię przecżyſtey dziś oſmy dzień/ vrodził SkarŻyw 1.

»przedwieczny, niemający początku i końca« (1): chcąc koniecżnie przez ſłowo rozumieć ſyná Bożego przedwiecżnego/ nie máiącego pocżątku y końcá CzechEp 277.

b. Zaistniały „przed wszystkimi wiekami” (35): A to z ſtąpienie/ ták Iezuſowe/ iáko y náſze przezeń/ płynie z onego przedwiecżnego poſtánowienia/ przeyźrzenia y vmiłowánia Bożego: ktorym nas ſobie/ Bog w tym namileyſzym vlubił CzechRozm 28, 29, 171, 171v, 214v, 221v; CzechEp 234, 269, 300.

W przeciwstawieniu: »przedwieczny ... docześny« (2): NARODZENIE Chriſtuſowe ták przedwieczne iáko y docześne niewyſłowione. WujNT Aaaaaa2, 431.

Wyrażenie: »przedwieczne (u)rodzenie (a. narodzenie) [w tym: Syna Bożego (3), Chrystusowo(-e) (2), boskie (1), wtorej osoby w bostwie (1)]« [szyk 14:12] (26): O tym tám przedwiecżnym z iſtnośći vrodzeniu od Antychriſtá wymyſlonym/ nic nie myſlił Páweł CzechRozm 33v, 12v, 33v, 35, 35v, 37 (9); Nie mniey zły y ſproſny wykład ieſt ſłow Eza. 53. Národzenie iego y ktoż wypowie (fol. 59. 92.) ponieważ ſłowá te ćiągnie przećiw ſmyſłowi prorockiemu/ do przedwiecżnego rodzenia ſyná Bożego/ według ktorego (iáko wykłáda támże) prawdźiwie Pan Chriſtus nie ma w niebie mátki. CzechEp 156, 156 [2 r.], 219, 220, 234, 253; NiemObr 98, 102, 118; LatHar 360 marg; WujNT 431 [2 r.], Aaaaaa2; SkarKaz 118a, 484a [2 r.].

Synonim: przebędący.

RS