[zaloguj się]
[pdf]

RYBKA (67) sb f

a jasne.

Fleksja
sg pl du
N rybka rybki
G rybki rybek
D rybk(o)m
A rybkę rybki rybce
I rybkami rybkoma

sg N rybka (11). ◊ G rybki (2). ◊ A rybkę (5). ◊ pl N rybki (11). ◊ G rybek (19). ◊ D rybk(o)m (1). ◊ A rybki (10). ◊ I rybkami (2). ◊ du A (cum nm) rybce (1) RejPos 80v, [WujPosN I 193]. ◊ I (cum nm) rybkoma (5) TarDuch B3v, RejPos 81, 82, 183, 312.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Dem. od „ryba” w znacz. podstawowym; pisciculus Murm, Mymer1, PolAnt, Mącz, Modrz, Calep, Vulg, Cn (66): ieden podáwál a kraiál chléb/ drugi rybki obierál panu niebieſkiemu OpecŻyw 38v, 38v; Murm 43, 89; Mymer1 37v; Iezu ienżes pięciorgiem chleba j dwiema ribkoma wielką thłuſzcżą naſycił. ſmi⟨łuj⟩ ſie nad nami. TarDuch B3v; KromRozm II d3v; Potym nákładſzy ogyeń ony kurki wárzą/ Rybki pyeką s káſztány/ á iábłuſzká ſmáżą. RejWiz 65v, 14v, 65, 176v; RejFig Dd8v; RejZwierz 112, 130; BibRadz Mar 8/7; Auspicalis pisciculus, Rybká która przed ſiecią vſkákuye. Mącz 21d, 284d, 301a; ieſt thu iedno dzyecię ktore ma pyęcioro chlebá ięcżmiennego y dwye rybce [Vulg Ioann 6/9] RejPos 80v, 80v, 81, 182v, 183 [2 r.], 185 [3 r.] (12); RejZwierc 109, 172v; Strum I, Iv; BudNT Matth 15/34; CzechRozm 29, 96; (nagł) Blizyeńſcy Zderkowie. (–) W Byſtrey wodzye Zderecżki ty rybki pływáią/ Y ochotnie igráiąc w niey ſie vwiyáią/ Y tych ſnadź dla ochoty Zderkámi názwáli/ Bo cżyśći chłopecżkowie chociaſzći to máli PaprPan L3; gdy kupiono dla niego [św. Tomasza] innych rybek ktore Włoſzy ſardy zowią/ cudem Bożym/ wſledzie ſię tákie iákich prágnął/ obroćiły SkarŻyw 202; KlonŻal C2; Calep 808b; LatHar 56 [2 r.]; WujNT Matth 15/34, Mar 8/7; [A tedy panna [...] wzyęla albo yadla barzo malo pyeczoney rybky y kęſz byalego chleba yem na poczyeche. RozmyślDomin 90; WujPosN 1584 I 193 (Linde); WujPos 1590 307 (Linde); GębMemor 154].
Przysłowie: Bo mała rybká zie mnieyſzą niż ſámá/ onęż záśię druga: y ták to idźie PowodPr 79.
[Zwrot: »drżeć jako rybka«: O yakoz thedy lezącz na kamyenyv czyęſzko wzdychal y drzal yako rybka przed czyęſzkoſzczyą męk⟨y⟩ RozmyślDomin 28.]
Wyrażenia: »mała (a. namniejsza), drobna rybka« = minutus pisciculus Mącz [szyk 10:3] (9:4): FalZioł IV 29d, 31d, 34b, 43c; BLaznowi máłą rybkę/ ná tálerzu dáli/ A ſámi ſobie więtſze/ z miſy rozebráli. RejFig Dd8v; Mącz 65c, 223a, 238c; Y nie trzebá ſye temu dźiwowáć/ że tám v nich Stáwy drogo kupuią: ábowiém namnieyſzą Rybkę przeda/ którą v nas v ſpuſtu chłopi dármo wezmą. Strum K4; Z tych tedy słow [...] iáśnie ſię okázuie/ że to ieſt bárzo wielka Rzecżypoſpolitey zarázá/ ieſli miedzy dobremi á złemi żadney roznośći niebędźie: á dáleko więtſza/ [...] iáko Cato powieda/ ieſli będą drobne rybki [pisciculi] drożey ſzácowáne niżli woły. ModrzBaz 46v; StryjKron 352; Calep 260a; PowodPr 79.

»rybka morska« (3): Mącz 238c; wierzymy rzecz być prawdźiwą/ że okręthy ná morzu bárzo wielkie/ ktorych żeglarze dla wielkiey nawáłnoſci/ obyczáiem żadnym záſtánowić niemogą/ á rybká iedná morſka gdy ſye do okrętu przypije/ ſtać muſzą LeovPrzep a3v; Calep 260a.

Przen (7): [rozkosze tego świata] Są iáko oná wędká [...] Ktora niewinne rybki záwżdy zdrádnie niſzcży RejWiz 27v; pośila nędzną duſzę náſzę onym pięciorgiem chlebá/ oną piącią ran ſwoich/ [...] y onymi dwiemá rybkomá/ tho ieſt/ dwoią iſtnoſcią Boſtwá y cżłowiecżeńſtwá ſwoiego. RejPos 82; záſlepiły nam ocży ty rybki ktore łápamy á drzemy łuſkę z nich/ tego ſmrodliwego morzá á nędznego ſwiátá tego RejPos 175v, 176v [4 r.].
2. n-pers (1):
Zestawienia (1): Item zeznal yſch v Maczyeya Ribky w Gąbiczach oſtawyll ſvknya bląkythna przekrawana LibMal 1545/97; [Dom rzeczony Strzelimusenski, [...] który teraz trzyma Jakub Rybka mieszczanin kleparski LustrKrak I 28].

JR