Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: 2. PRZEMIANA

Następne hasło: 2. [PRZEMIANEK] »

1. PRZEMIANEK (1) sb m

Oba e oraz a jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	przemianek	przemianki
A	przemianek	przemianki
I	przemianki(e)m	przemianki

sg N przemianek. ◊ [A przemianek. ◊ I przemianki(e)m. ◊ pl N przemianki. ◊ A przemianki. ◊ I przemianki.]

Sł stp brak, Cn: przemianki s.v. przemiana w innym znaczeniu, Linde także XVII w.

Znaczenia

Inne, nowe imię, nazwa, określenie
- a. [Przezwisko nadawane uczniom rzemiosła po wyzwolinach]
- b. Agnomen, przydomek rzymski (1)

Inne, nowe imię, nazwa, określenie: [TEn ſpoſob modlenia iuż námieniony/ nie iednákie záwſze miał przemiánki: ále go poſpolićie krzcżono imieniem Korony/ Pſałterzá/ álbo też y Rożáncá świętego. BzowRóż 6; A do tego wſzytkiégo przydáć ſie mogą niezliczoné przemiánki inſzé/ którémi ią [Maryję Pannę] oycowie święći przezywáią: iáko wieczernikiem Tróyce świętey/ świątnicą Ducha ś. SokołJanPoseł 43.

przemianek czyj [G sb i pron]: FlawHist 95v; Anyoł imieniem Bożym roſkazał dáć mu imię IESVS. ktore ſłowo Zydowſkie, znaczy Zbáwićielá. Vrząd tedy iego/ dla ktorego ná świát sſtąpił/ imię to pierwſze IESVS nám opiſuie: drugi też iego przemiánek, zacność a godność wielką nam opowiada. Abowiem tu ſłowko Greckie CHRISTVS [...] wykłada ſie po náſzemu Pomázániec HerbNauka C5v.

W połączeniu z nazwą:

~ Nazwa w składni zgody: ábráhám oćiec náſz [...] mieſce koſćiołá twego wezwał. [...] Apierwſſeć ymie było Salem: á ſtądże rozumie ſie przemiánek twoy Ieruzálem FlawHist 95v; odmienilimu żydowie ymię/ y názwáligo poczćiwym przemiánkie^m/ Iehonátaſzem FlawHist 149.

Nazwa w G: á to [Wy ieſteśćie światłośćią ſwiátá. Leop Matth 5/14] Páſterzom oſobliwie nowego Zakonu ſłuży/ ktorzy [...] z iáſnośći w iáſność iáko od Duchá Páńſkiego przemieniáć śię máią. A iż im [pasterzom] ie [przykazanie boże] też Pan Chriſtus przemianek [!] świátłośći dác racżył/ tedyć właſnie im to ſłuży/ áby świátłośćią tych ktorzy ſą w ćiemnośćiách/ y náucżyćielmi proſtacżkow/ á miſtrzami dźiećinſkimi byli. KuczbKat 263. ~

Zwroty: »przemianek dać«: KuczbKat 263; y támże pan Bog dla iego mocy creował go iákoby Sláchćicem/ á przemiánek mu dał rzekąc: nie Jakob ale Izráel imię twoie niech będźie. MrowStadło C.

»przemiankiem [jakim, czyim] nazwać (a. przezywać), nazwan«: FlawHist 149; Abowiem [opat] CHRISTVSOW vrząd w klaſztorze ná ſobie nośi/ ponieważ iego przemiánkiem ieſt názwan RegułaKlon F3; Co ów ludzkich y bozkich praw iáwny zbóycá Synan Báſzá (tákiégo bowiém rad tákiémi przemiánki przezywam) [...] powiedźiał MalaspJan B3v (Linde).

Wyrażenie: »przemianek imienia«: Abowiém y ſam [Abraham] gdy od Páná Bogá przyymował Teſtáment obrzezowánia/ tegóż dniá z ſwoią małżonką przemiánek imieniá ſwego przyiął: bo mu rzekł Pan Bóg/ Iuż ćię nie będę miánowáć Abram/ ále będźieſz názwan Abráhám BiałPos 144 (Linde).

Szereg: »tytuły i przemianki«: A widźiſz Chrześćijáńſki człowiecze/ iákié to ſą imioná/ iákié przezwiſká/ y iákié Tituły Piſmá świętégo Pánu/ którégo ná świát przyśćié roſpámiętywamy. [...] on Bóg prawdźiwy y wieczny/ którému té Tituły y przemianki [!] przynależą BiałPos 6 (Linde).]

a. [Przezwisko nadawane uczniom rzemiosła po wyzwolinach: cum puerum seu iuvenem artis doleatorum didicerit, eum ad seniores magistros Posnanienses pro edoctionis testimonio, alias po przemianek [...] remittat WilkPozn III 1554 nr 36, III 1560 nr 47.

przemianek czyj: po kontrowersyjach długich, które wiedli wyżej mianowani bednarze poznańscy z pyzdrskimi o przemianki uczniow [...] wolno panom bednarzom pyzdrskim przemianki dawać WilkPozn III 1598 nr 99.

Zwrot: »przemianek(-ki) da(wa)ć«: bendzie iem [mistrzom] wolno temu chlopczowi [tj. czeladnikowi] przemianek dacz ÿ za towarziſſa prziiącz MetrKor 1578 117/446v; WilkPozn III 1598 nr 99.]

b. Agnomen, przydomek rzymski [od czego] (1): Było iego imię właſne Március/ á Koryolan przemiánek od miáſtá Koryolo/ ktore był wzyął pod Wolſkimi. BielKron 110.

Cf 2. PRZEMIANA