[zaloguj się]
[pdf]

PRZEWAŻYĆ (10) vb pf

e jasne, a pochylone.

Fleksja
inf przewåżyć
praet
sg
3 f przewåżyła
conditionalis
sg pl
3 m m pers by przewåżyli
f by przewåżyła m an

inf przewåżyć (2). ◊ fut 2 sg przewåżysz (1). ◊ 3 sg przewåży (2). ◊ praet 3 sg f przewåżyła (2). ◊ con 3 sg f by przewåżyła (1). ◊ 3 pl m pers by przewåżyli (1). ◊ part praet act przewåżywszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Przewyższyć wagą, okazać się cięższym [kogo] (6): Doſyć było bogóm/ lub miedźi/ álbo złotá/ Lub żelázá tyle dáć/ ile máłé látá/ Swiéżo przeważyć mogły dźiéćięćiá rodnégo [tj. wagę noworodka]/ A tym okup rodzáiu vczynić ludnégo GosłCast 45.
a. Przechylić ramię, szalę wagi wskutek większego ciężaru (też o ważeniu grzechów na sądzie bożym) (5): o byś ty/ Pánie/ ná wadze położył grzechy náſze/ ktoremiſmy twoy gniew záſłużyli/ á mękę rozlicżną/ ktorą vćierpiał dla nas niewinny Syn twoy/ záprawdęć/ Pánie/ táby przeważyłá LatHar 272.

przeważyć kogo, co (4): A takechmy o Sądzili Aby ſię ſſobą ważili [tj. Czart i Książę mają kłaść na szale wagi dobre i złe sprawy żywota Księcia] A tam kto kogo przewazi Iuż yako chcze niech go dłażi RejKup aa7; Lekki narod ieſt człowieczy/ Niemáſz tám nic coby grzeczy: By ná wágę náſtąpili/ Pióráby nie przeważyli. KochPs 89; SkarŻyw 413. Cf przeważyć co czym.

przeważyć co czym (1): [Maryja na sądzie bożym] do ſędziego przyſtąpiłá/ y on zołtarz [który zmarły król nosił za życia przy sobie, lecz go nie odmawiał] ná wagę włożyłá/ á ták onym zołtarzem złośći onego Krolá y złe vtzynki iego przeważyłá KrowObr 156v.

[Wyrażenie: »ciężarem przeważyć«: Iupiter wyćiągnąwſzy wagi wyrownáne Dźierży w ręku/ á obu rózno obiecáne Sczęśćie pokłáda ná nich/ kogoby zbáwiłá Praca/ á śmierć ćiężarem iákby przeważyłá [quo vergat pondere letum XII 727] VergKoch 367.]
2. Zważyć więcej niż wynosi właściwa waga, nadważyć; przen (1):

W przeciwstawieniu: »nie doważyć ... przeważyć« (1): Cnotá ma ſwoię miárę y wagę: zle w niey nie doważyć/ źle też y przeważyć. SkarKazSej 691b.

3. Wypoziomować, wyznaczyć poziom gruntu za pomocą synwagi (2): A wſzákóż potrzebá tego/ áby ważnik Synwagę [tj. przyrząd do ustalania poziomu] obracał/ káżdy raz inſzym kóńcem/ á to dla tego/ áby ſye nádawáło drugim kóńcem/ co piérwſzym vpuśći. Wſzákże to napewnieyſza/ przeważywſzy/ wróćże ſye záś ná zad z ſwoią wagą: ieſli ſye Wagá będźie tráfiáła w té kárby iákoś piérwéy ważył: tedy iuż dobra waga. Strum B2v.

przeważyć co czym (1): Zrąbiwſzy then Vpuſt [...] ták wyſoko/ iákobyś chćiał mieć/ przeważyſz go Synwagą od kóńcá do drugiégo kóńcá/ pátrz równoli zrąbiony ieſt. Strum L3v.

4. Osiągnąć coś ryzykując (1):
Przysłowie: A gdyż iuż wiele Kſiążąt y Krolewicow kazał pośćináć [król Antioch, który postanowił oddać rękę swej córki temu, kto odgadnie zagadkę]. Tedy Appollon Krol Tyrſki vsłyſzawſzy o tey krolewnie/ á o niewymowney pięknośći iey/ y theż o mądrośći oycá/ y o iego nagłośći/ pomyſlił ſam w ſobie. Ktoż tego nie wie iże kto nie waży [tj. nie ryzykuje] ten nieprzeważy. Poydę á vyźrzę co vmie. HistRzym 9.

Formacje współrdzenne cf WAŻYĆ.

Cf PRZEWAŻENIE

MPi