Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [PRZEZWYSZAĆ]

Następne hasło: PRZEZYSKAĆ »

PRZEZYSK (78) sb m

e jasne.

Fleksja

	sg	pl
N		przezyski
G		przezysków
D		przezyskóm
A		przezyski
I		przezyski, przezyskami
L	przezysku	przezyskach, przezyskoch

sg L przezysku (2). ◊ pl N przezyski (11). ◊ G przezysków (32); -ów (22), -(o)w (10). ◊ D przezyskóm (3). ◊ A przezyski (12). ◊ I przezyski (1) GroicPorz, przezyskami (1) OrzRozm. ◊ L przezyskach, [przezyskoch] (16); -ach (11), -åch (5); -ach GroicPorz (3); -åch GórnDworz; -ach : -åch UstPraw (1:1), SarnStat (7:3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w.

Znaczenia

praw. Należność przyznana wyrokiem sądu (oddawana wygrywającemu sprawę przez stronę przegrywającą bądź też zapisana na jej dobrach); też: dochodzenie w sądzie o odszkodowanie, wyrok w takiej sprawie lub dokument stwierdzający postanowienie sądu w tej sprawie (korzystny dla pozywającego) (kalka z lat. perlucrum) (78)

praw. Należność przyznana wyrokiem sądu (oddawana wygrywającemu sprawę przez stronę przegrywającą bądź też zapisana na jej dobrach); też: dochodzenie w sądzie o odszkodowanie, wyrok w takiej sprawie lub dokument stwierdzający postanowienie sądu w tej sprawie (korzystny dla pozywającego) (kalka z lat. perlucrum); perlucrum JanStat; lucrifacta pecunia, lucrum ex lite Cn (78): tedj pan Cziechonowski yvsz tho nassia bierze isz ma ymienie ono s onych przezysskow oczysscicz ZapWar 1548 nr 2668; tam ze w Varssevie xyęza s kapituly ktorzi na ten czas przi koscziele bęndą bendą povinny pana Viernossa v Act Consistorskich qwitovacz y vypusczicz dobrovolnie spostempku prawa y sprzezyskoff ktore byly przevyedly na nym w Duchownym prawie ZapWar 1550 nr 2665, 1522 nr 2277; Porządek w Przezyſkách gdy Stroná pozwána do Sądu nieſtawa. GroicPorz C marg; ktory [dłużnik] ma być przes Vrząd ták długo záchowan/ áż Powodowi w długu wedle przezyſkow doſyć vczyni/ álbo go Powod wolno puſći. GroicPorz q4v; Exekucya s przezyſkow rozna/ wedle roznych żáłob. GroicPorz nn4v, C [2 r.], C4v, q, q2v; UstPraw A3, H; Ciążánié w Przezyſkach ad Brachium Regale. SarnStat 548; Wſzákże dobrá wiánu żeninému poddáné od przezyſków ſą wolné. SarnStat 549; tedy Stároſtá mieyſcá Woźnégo przyda/ [...] áby támże zárázem práwem zwyćiężony temu/ który práwem wygrał/ w dobrá przerzeczoné ná których tákowé przezyſki ſą przewiedźioné/ w wiązánié iſtotnie y zárázem dał SarnStat 831, 543, 543 żp, 544, 582, 636 [2 r.] (24); [ZapKrak 1543 60/27; A thak then wyelmozny Yendrzey Stadnyczski po vkazanyv thych tho zapyssow, s ktorych thy tho przezysky vrosly [...] powyedzyal, yz [...] ZapKrakBiec 1543 10/94, 10/94].

przezyski na kogo (1): Abowiem złego dłużniká/ raz oblicznie pozwánego/ ná drugi y trzeći obliczny pozew mogł by nigdy nie wyſzpiegowáć/ gdy by ſye iuż chronił vchodząc ná ſye przezyſkow álbo przewodu Práwá/ wedle troiákiego pozwánia oblicznego. GroicPorz q2.

przezyski przeciw komu, przeciw czemu (4): W trzećiey [części] o Poſtępku Sądowym/ ták w przezyſkách práwnych przećiw ſtronie gdy do Sądu pozwána nieſtánie/ iáko też w ſpráwách wſzytkich/ gdy do Sądu ſtánie. GroicPorz C; Stároſtowie winni exequowáć przezyski przećiw kożdemu pod winą ſtem grzywien. UstPraw A3. Cf »przezyski otrzymać«.

przezyski czyje [w tym: G sb (3), ai poss (3), [pron poss]] (6): Zſtrony przezyſków interim otrzymánych przećiw miáſtóm/ tákże téż mieſczan przećiw ſzláchćie/ to ſie záchowáć ma do vznánia náſzégo [tj. króla]/ iáko około przezyſków Duchownych. SarnStat 139 [idem (4)] 320 [2 r.], 856 [2 r.]; [yz prawo y przezysky swe na pana Stadnyczskiego wlał ZapKrakBiec 1543 10/94; Na then ze czass thamze pan Spithek [...] ze swimy przeziski przerzeczonemy Nyema Nycz skodzicz ymenyu pana Ianovemu przess decreth nassz przissąndzonemu ZapKrakBiec 1544 9/321].

W połączeniach szeregowych (4): A ták ty dwie rzeczy [tj. formalności, których ma dopełnić urzędnik sądowy] [...] w káżdym pozwie ſą ták potrzebne/ iż y ſkazánie/ y poſtępek [tj. proces]/ y przezyſki bes nich bywáią niczemne GroicPorz p4; á [possessor] dekrét przerzeczony/ przezyſki/ rękoiemſtwo/ dług y poſseſsiiéy podánié/ w áktách opiſány/ káſsowáć y wpiſáć powinien SarnStat 1168, 685, 1168; Apráwne [!] wypominánia/ dekrety/ przezyſki/ intromiſsie/ bánincie [!]/ y ſáme proſcriptie/ iuż ſie też (ſłuſznym dopuſzcżenim Boſkim) z klątwámi zrownáły PowodPr 25; [A thak tho ymyenye czwarthą cząscz przerzeczoną pan sanoczski trzyma za wyązanym y za prawem, y za przezysky y za zapissem ZapKrakBiec 1543 10/95].

W charakterystycznych połączeniach: przezyski niczemne, wielkie; przezyskow egzekucyja, wyiszczenie (2); fantowanie wedle przezyskow; przezyskow uchodzić; od przezyskow (być) wolny (2), wypisać; wwiązać mocą przezyskow; z przezyskow oczyścić; przezyski egzekwować (2), kasować, [na kim] przewieść; przezyski urosły, zaszły ([na kim]) (2); w przezyskach ciążanie, egzekucyja, porządek (2).

Zwroty: »przezyski otrzymać; przezyski (prawem) otrzymane, odzierżane« = perlucrum obtinere (a. obtentum) JanStat [w tym: przeciw czemu także też przeciw komu (3)] [szyk zmienny] (4;6:2): y przezyssky iesly by tham ktore nathem ymienyv ktos kolik dotego czassu otrzymal tedj pan Cziechonowski [...] ma ymienie ono [...] [z nich] oczysscicz ZapWar 1548 nr 2668; A Stároſtá potym ón/ niech doſyć czyni rzeczy oſądzonéy/ to ieſt przezyſkóm w inſzym powiećie práwem otrzymánym [rei iudicate, alias illorum perlucrorum JanStat 655]. SarnStat 544 [idem 771]; gdyż wedle práwá opráwy [tj. majątki żon otrzymane od mężów] nie podlégáią przezyſkóm ná mężu odźierżánym/ máią zoſtáć w poſseſsiiéy opráwy ſwéy SarnStat 637 [idem 591], 139, 320, 591, 688, 760 (11); [then tho rzeczony Creczslaw [!] Woysszyk [...] otrzymal przezysskow thyssąncz zlothych zakladv ZapKrakBiec 1543 10/94].

»w przezyskach skazać; skazan(y) w przezysku« (1;2): Iáko gdy iednego w wielkich przezyſkach ſkazano/ pocżął płákáć/ á ſyn do niego rzekł/ Cżemu w.m. płácżeſz/ Odpowiedział ociec/ ábo mam ſpiewáć po tákim dekrecie. GórnDworz R6v; Zá którą [winę] záraz ma bydź ſkazány w Przezyſku [pro qua statim debet condemnari in perlucro JanStat 637]. SarnStat 799, 799.

»wziąć przezyskami« (1): vkaż mi áby ktory Iágełło wźiął co komu przezyſkámi: á ia tobie bes liczby powiem nádánia domu Iágełłowego/ ktore między námi ſą OrzRozm Ov.

Wyrażenia: »przezyski dobre [= równoważące stratę]« (2): Sędźia ná żądánie Powodu obaczywſzy ieſli przezyski dobre/ będźie winien Powodowi Spráwiedliwoſć vczynić s Pozwánego GroicPorz q2v, C.

»przezyski niesprawiedliwe« (1): Przezyſki nieſpráwiedliwé zwykł Sędźia retráctowáć. SarnStat 1296.

»wwiązanie w przezyskach« = doprowadzenie do objęcia w posiadanie zasądzonych wyrokiem dóbr (1): A powodowi ma być dan Woźny ná w wiązánie w onych przezyſkach y w winie wedle ſkaźni. UstPraw C3.

Szeregi: »długi i przezyski« (1): Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią⟨te⟩; o długách y przezyſkách. SarnStat 693 żp.

»przezyski i kondemnacyje« (1): Item, wſzyſtkié przezyſki y condemnatiȩ do onégo Státutu iáko pod ſznur przykłádáią. SarnStat 1296.

»przezyski i skaźnie« (1): Kſięgi ſądowne máią być w káżdym powiećie/ w ktore máią wwodzić wſzelákie przezyſki y ſkaźnie. UstPraw G2v.

»summy i (albo) przezyski« (3): A ieſliby to było ná Séymie tym to náleźiono/ iż tákowé dobrá [...] w iákich ſummách/ álbo przezyſkach téż były przez przodki náſzé komu odięté: tedy tákowé dobrá [...] będźiem powinni temu/ komu będźie należáło wróćić SarnStat 94, 688, 760.

»przezyski i wina« (1): UstPraw C3 cf »wwiązanie w przezyskach«.

»zakłady i przezyski« (1): Ieſliby téż był dług oycowſki ſuper bonis minorennium [tj. na dobrach osób niepełnoletnich], á zakłády y przezyſki ieſcze nie záſzły/ [...] tedy opiekun [...]/ ma wczás puśćić w ſummách głównych dobrá minorennium. SarnStat 582; [A vrzand groczki starossczy Crakowski skazal, aby było rumovanye ymyenya tego wssythkyego [...] w tychze zakladzyech troyakych y w przezyskoch na stronye pozwaney ZapKrak 1543 60/5]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»zyski, przezyski« (3): przerzeczony A. obowięzuie ſie [...] od wſzyſtkich zapiſów piérwſzych/ pozwów zánieśionych/ [...] zyſków/ przezyſków którychkolwiek ieſli któré ſą/ [...] przerzeczoné ſługi kośćielné [...] bronić SarnStat 1252, 1249, 1254. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]