[zaloguj się]
[pdf]

PRZĘDZIWO (42) sb n

o prawdopodobnie jasne (tak w -o).

Fleksja
sg pl
N przędziwo
G przędziwa przędziw
D przędziwu
A przędziwo przędziwa
L przędziwie

sg N przędziwo (13). ◊ G przędziwa (19). ◊ D przędziwu (1). ◊ A przędziwo (5). ◊ L przędziwie (1). ◊ pl G przędziw (1). ◊ A przędziwa (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. przędza, Linde XVII – XVIII w.

1. Włókno roślinne lub zwierzęce służące do wytwarzania nici; filum, pensum BartBydg, Cn; calestrum BartBydg (19): Oracż niegdy był lnu náśiał/ Iżby z niego przędziwo miał BierEz N; Pensum, deliberatio, vel filatura in mensura data, prząndzyvo BartBydg 111, 21b, 58b; Ná co ſie poddał/ y płáćił káżdy rok Krolowi Hiſzpáńſkiemu dań/ źiołá s ktorych przędźiwo piękne bywa/ tákież drzewo Sándálowe/ y korzenie wſzelkie BielKron 443; stuparius malleus, Tárlicá/ trzepáczká álbo młot do tárcia przędźiwá Mącz 423d, 71d, 195a; Licia – Poſtaw, item przedziwo. Calep 602b; A około świętego Marćiná/ [...] máią zwieść [...] przędźiwá/ poważywſzy oddáć. [...] A potym popiſawſzy wagi/ rozdawáć prząść porządnie GostGosp 52, 72 [2 r.], 114 [3 r.], 122; Bierze wieyſkie vboſtwo/ płotno y przędźiwo: Połćie/ ſádło/ ná źimę zchowáne wárzywo. KlonWor 35; [ArtNom L3v].

przędziwo z czego (1): Naca vel Nacca Walkierz. [...]. Vel opera ex Lana, Robotá á przędźiwo z wełny. Mącz 240c.

Szereg: »kądziel i przędziwo« (1): nálazł tám vbożuchną wdowę ze trzemi corkámi [...] pilnie robiące około kądziele y przędziw ná chleb y wyżywienie. SkarŻyw 413.
2. Rośliny uprawiane na włókna (12): przyſzli do iedney źiemiánki ná wśi/ rzekli iey: Pani ślachethna náwiedza ćię Kryſtus z Apoſthoły [...] maſz iákie obruſy albo prześćieradłá [...]/ á gdy vkazáłá iedno wyiąwſzy ie s ſkrzynie/ rzekli: tho my s ſobą wieźmiemy ábyć ſię przędźiwo rodziło BielKron 420v; Linum, len/ Przędźiwo. Mącz 195a; WerGośc 218; Przędźiwá iáko w dworze ták y ná wśi nie ſuſzyć [z powodu groźby pożaru]: kto ná ſłońcu zámieſzka/ choway do látá przez rok GostGosp 24; Głowáte konopie iż ſą poznieyſze niż inſze przędźiwo/ kiedyby ſie omieſzkáły/ tedy ná Wioſnę zetrzeć GostGosp 74, 52, 112 [2 r.], 124, 146, 167.
Szereg: »konopie ani przędziwo« (1): Konopi áni żadnego przędziwá nie ma dopuśćić mocżyć w ſtáwie Młynarz/ Włodarz/ Vrzędnik. GostGosp 62.
3. Przędzenie (7): w Syciliey miáſto [...] Meſáná w ktorym iedwabie ſpráwuią przez cżyrwie robaki/ máiąc doſyć drzewá [...] z ktorego ći robaći liśćiem żywią ſie/ wypuſzcżáiąc z ſiebie iedwab iáko páiąk czyni páięcżynę/ potym wárząc ſubtylnie ku przędziwu ſpráwuią. BielKron 276v; Dworki máią [...] około przędźiwá kmiotowny odpráwowáć/ ktore też ſobie máią prząść połowicę roku/ á połowicę Pánu GostGosp 76; [Żony też lecie tych ogrodników około plewidła i przędziwa robią. LustrPom 172, 173, 182].
Przen: Wymysły (5): Abowiem ony [rozmowy] [...] mało nie wſzytkie ſtáre przednieyſze przywáry przędziwá ſzátáńſkiego/ y Antichriſtowego/ wam ſnádno pokażą. CzechRozm A8, A7v; iż nas/ ktorzyſmy iuż z łáſki Bożey/ przędźiwá tego tám Antychryſtowſkiego ſą wolni [...]/ trudno máią zbić/ z fundámentu tego CzechEp 110, 6, 360.
4. Nici (4): tákież ſie dźiwowáli ſukniom z wełny/ gdyż oni tylko skotonu ſzáty czynią: ieſt przędźiwo iáko ze lnu piękne y ſubtelnieyſze nád Iedwab. BielKron 451; y dáć tkacżom ſnowáć: [...] potym zważyć niż dáć ná bielnik/ ieſli wagá ſpełná: bo około przędźiwá nawiętſze złodźieyſtwo. GostGosp 114.
Zwrot: »przędziwo wić« (1): Panus, Céwká ná którą tkacze przędźiwo wiyą. Mącz 276b.
Wyrażenie: »surowe przędziwo« (1): [pokrzywy z jęczmieniem] ná żywot pod pępkiem przykłáday ćiepło/ ná ſurowym przędźiwie/ ktore dopiero z motowidłá zięto SienLek 100.

DDJ