[zaloguj się]
[pdf]

RZEMYK (24) sb m

e jasne.

Fleksja
sg
N rzemyk
G rzemyka
A rzemyk

sg N rzemyk (1). ◊ G rzemyka (17). ◊ A rzemyk (6).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Dem. od „rzemień” ‘pasek ze skóry’; corrigia PolAnt, Vulg, Cn; lorum Cn (24): [Mówi Abram do króla Sodomy:] Podnoſzę rękę moię ku Pánu Bogu nawyſſemu/ [...] iſz od namnieyſſey nići ſnowáney/ do rzemyká napodleyſzego/ nie wezmę ze wſzyſtkich rzecży ktore thwoie ſą Leop Gen 14/23; Tám w Afryce będąc/ v obywátelow ſtárgowáłá [Elissa] plác zyemie coby ſkorá wołowa záſtáłá. Gdy iey to zá łácne pieniądze przedáli/ kazáłá ſkráiáć ſkorę wkoło co nacieniey/ y ſkráiano ná długi rzemyk iż záſtał ná milę w okoł. BielKron 75v.
[Przysłowie: hnet obacżył [pan Andolon] że go ná noclegu ſzyndowano/ á frymárk z nim bez litkupu vcżyniono/ dawſzy mu łycżko zá rzemyk. HistFort L6v].
Zwrot: »rozwięzać (a. odwięzać) rzemyk; rzemyk rozwiąże się« [w tym: (u, od) trzewika(-ow) (13), (u) bota(-ow) (6), u nogi (1)] = solvere corrigiam calceamentorum PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (20;1): [Mówi Jan Chrzciciel:] Ia was Wodą krztzę/ ále on/ ktoremum ia nieieſt godzien vpadwſzy rzemyká rozwięzáć v trzewikow iego/ was okrzći Duchem Swiętym. KrowObr 83v, 49, 206; á pás ná biodrách iego [Pomazańca] nie rozepnie ſię/ y rzemyk v trzewiká iego nie rozwiąże ſię. BibRadz Is 5/27; y wyznawał to [Jan Chrzciciel]/ że miał zá nim przyść ten/ ktorego on był nie godzien rozwięzáć rzemyká v thrzewiká iego. RejPos 9, 9, 12, 12v, [2 r.], 13 [2 r.], 277v, 288; BudNT Luc 3/16; CzechEp 172, 304; ReszPrz 7; LatHar 685; [Mówi Jan Chrzciciel:] Idźie zá mną ten ktory możnieyſzy ieſt niżli ia: do ktorego nog przypadſzy nie ieſtem godźien rozwięzáć rzemyká trzewikow iego. WujNT Mar 1/7, Luc 3/16, Ioann 1/27.
Wyrażenie:»rzemyk u trzewika(-ow), botow, u bota(-ow), od trzewika, trzewikow« = corrigia calceamentorum PolAnt, Vulg [szyk 17:2] (10:3:3:2:1): cf Zwrot.
Przen (1):
Fraza: »nie zstawa [komu] rzemyka« = ktoś nie ma potrzebnej wiedzy (w nawiązaniu do nienotowanego u nas znaczenia ‘nie ma pieniędzy’) (1): Ci [homouzjanie] przeto iż z Arriany ludzmi [...] vcżonemi wielki ſpor wiedli/ a nie z stawáło im (iáko mowią) rzemyka/ przeto fałſzowániem piſmá/ ſwey rzecży pomágáli. BudNT przedm b8v.
[Zwrot: »ciągnąć rzemyk« = oszczędzać: Przyiechawſzy tedy ku Morzu/ [...] przedał [Andolon] koń y zbroie/ á wśiadł podło do okrętu/ ćiągnąc rzemyk żeby go zſtawáło HistFort M.]

ECB