[zaloguj się]
[pdf]

RZEPA (63) sb f

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N rzepa
G rzepy
D rzepie
A rzepę rzepy
I rzepą
L rzepie rzepåch

sg N rzepa (26). ◊ G rzepy (11). ◊ D rzepie (1). ◊ A rzepę (21). ◊ I rzepą (1). ◊ [L rzepie.] ◊ pl A rzepy (3). ◊ [L rzepåch.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. bot. Brassica rapa L.; rzepa, jednoroczna lub dwuletnia roślina jadalna z rodziny kapustowatych (Brassicaceae); rapa Murm, Mymer1, Calep, JanStat, Cn; napus Mącz, Calep, Cn; rapulum Mącz (62): Murm 115; Mymer1 17; Iaycza theż barzo pomagaią mężom ku gamratowaniu, á zwłaſzcża cebulę á rzepę przy tym iadać FalZioł IV 20b; Bo tak lepſze trawienie bywa. [...] Marchwie/ rzepy/ grochu/ ſkromnie pożyway. FalZioł V 64v, +4c, I 66a, 106c, 119c, d [7 r.] (17); rzepy miáſto przepiorek Nárwie w wácek y wkápturek RejRozpr H2; ZapWar 1558 nr 2686; Więc ſoli więc y chlebá cżáſem nie doſtánie/ Rzepá w dole ſprochniáłá bo kápáło ná nię. RejWiz 92, 56v; Salagma, Wſzelákie konfekty z owoców vcżinione/ álbo ſamy owoce/ yáko yábłka/ gruſzki/ yágodi/ wiśnie/ rzepá/ orzechy/ ná długie chowánie vłożone y przypráwione. Mącz 365a, 93d, 210b, 240d [2 r.], 345d [2 r.]; NA wſzeláką chorobę nożną/ rzepę ſurowo s ſolą vtłukſzy ná bolące mieſtce przyłoż. SienLek 120, 8v, 9 [2 r.], 48, 119, 135v (9); RejZwierc 110 [2 r.]; ZOſtáwiłem y tu Greckie słowo Akrides [...]. Iedni domnimáią żeby to były gruſzki/ drudzi że ráki/ inſzy to maią zá rzepę/ inſzy zá ſerduſzká v zioł/ etc. Náſzy tłumácze wſzytcy ſzáráńcżą to przełożyli BudNT Hhv; KochWr 29; Napinae – Ogrod rzepą poſiani. Calep 687b, 894a; W dworſkich folwárcech gnoią cebule y rzepy/ kapuſty/ y inſze ogrodne rzecży/ y ſádowe tákże: coby miáło zgnić/ to przedáć GostGosp 72, 68, 70, 72 [2 r.], 108, 122 (10); WyprPl C2; GDźiekolwiek pługiem w ogrodźie álbo ná polu będźie orano/ Dźieśięćiná zupełnie ma bydź dawáná/ wyiąwſzy Rzepę/ mák/ [...] y iné rzeczy tym podobné ná ogrodźie ſie rodzącé. SarnStat 185; [Kápuſtá wrzepach kwaſnia. Ein kraut ſawer kraut Wokabul 1539 X8v; Rzepá długa y małdrzykowáta/ Rapum longum. Napus vulgaris et rotundum SienHerb L2#v; RAPA, GONGILIS, Gongolida, Rapum, Rzepá UrzędowHerb 261b, 262a (Linde)].
Przysłowie: Vmyy szłapy boć ná nich/ błotá pełno wſzędy/ Zeby mogł rzepy náſiać/ podzyáławſzy grzędy. RejZwierz 139v; RejZwierc 61v; WerGośc 235.
[Wyrażenia: »rzepa nasienna, do nasienia«: LustrPłoc 207; za rzepę do nasienia ... gr. 2 16 den. 9 InwBiskWłocł 1582 68; za rzepę nasienną ... gr. 2 InwBiskWłocł 1582 330.

»rzepa więdła [= ususzona na zimę]«: psczół pniów 6, rzepy więdły ćwiertnia jedna, kapusty kwaśny kłoda jedna. InwSzlachKal 1576/33.]

Zestawienia: »rzepa domowa« (1): Też maſz wiedzieć iſz ieſt dwoiaka rzepa/ iedna domowa o ktorey tu piſzemy/ druga polna ktorą żową Rapula według Pandecti FalZioł I 119d.

»rzepa mała« (1): Druga rzepa ieſt mała kthorą zową rapula ta cżyni wiatry y nadimanie w żiwocie á nietak dobrze tucży iako pierwſza. FalZioł I 120b.

»rzepa polna« (1): FalZioł I 119d cf »rzepa domowa«.

2. Zestawienia w funkcji różnych nazw botanicznych (1):
[»rzepa błędna« = prawdopodobnie: Rapistrum Crantz L.; rzodkiew świrzepa, roślina należąca do rodziny kapustowatych (Brassicaceae): Rzepá błędna/ Rapum ſylveſtre. Seuruben. SienHerb L2#v.]

»rzepa okrągła« = prawdopodobnie: Brassica napus L.; brukiew, karpiel, roślina uprawna z rodziny kapustowatych (Brassicaceae) (1): Napus – Rzepa okrągła. Calep 687b.

[»rzepa świnia« = prawdopodobnie: Tacca leontopetaloides L. (Kuntze); krąpiel pierzastodzielna, roślina zielna z rodziny krąpielowatych (Taccaceae), chętnie spożywana przez wypasaną trzodę; leontopetalon Cn: Rzepá świnia/ Leontopetalum. Sewwurtz SienHerb L2#, E3#.]

Synonim: 1. kolnik.

DDJ