[zaloguj się]
[pdf]

2. PRZYGRODEK (4) sb m

przygrodek (4), [przyhorodek].

Teksty nie oznaczają ó oraz é lub oznaczają niekonsekwentnie; e prawdopodobnie jasne (tak w -ek).

Fleksja
sg pl
N przygrodek
G przygrodka, przygrodku przygrodk(o)w
D przygrodk(o)m
A przygrodek przygrodki
I przygrodki(e)m przygrodkami
L przygrodku

sg [N przygrodek.] ◊ [G przygrodka, przygrodku.] ◊ A przygrodek (1). ◊ [I przygrodki(e)m. ◊ L przygrodku.] ◊ pl G przygrodk(o)w (1). ◊ D przygrodk(o)m (1). ◊ A przygrodki (1). ◊ [I przygrodkami.]

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII(XVIII) w.

1. Gród warowny (miasto) zależny i podległy grodowi zwierzchniemu (2): [król] ćiągnął dáley do Wlodimirſkiego kráiu/ gdzie gdy żadnego odporu niemiał/ Lucká/ Włodimirzá/ y Oleſká zamkow mocą dobył/ á drugich przygrodkow ſnádnie przez podánie doſtał. StryjKron 447; [Tymi czasy Tatarow piętnaście tysiąc wybrali, wyżgli Wołeńską Ziemię. [...] Książąt Zacławskich w przygrodku dobyli. ListyPol I 1534/76; A Iarosław otrzymawſzy sławne zwyćięſtwo/ ćiągnął do Kijowá/ y opánował go ze wſzyſtkimi przygrodkámi/ ktore mu ſię dobrowolnie podawáły. StryjKron 168 (Linde); Mingajło pod Horodcem wojska ich poraził, Gród spalił, Połock osiadł, a swą wolą skaził. Tak dostał z przygródkami połockiego księstwa StryjPocząt 183].

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy zwierzchniego grodu (1): ſtámtąd Waſili iego Brát ku Kijowſkim ſię przygrodkom obroćił/ Zytomirá/ y Owruciá dobywał StryjKron 712; [i na tym domowieli, że beło Nam bratu swemu postąpić Połocka i połocki przyhorodków [!] i Kurski Ziemie za Dźwiną. DiarPos 262; obległ [Witołd] naprzod Siebież przygrodek Pſkowſki/ [...] á wziąwſzy Siebież Zamek przez podánie/ obległ drugi przygrodek Pſkowſki/ Porchowo rzeczony StryjKron 544].

[Szereg: »przygrodek albo straż«: Zamek porchow przed tym był w miaſto przygrodka albo ſtraży pſkowſkiey/ co zową łáćinnicy munitio RymszaDeket 70 marg.]
2. Mała forteca poza murami obronnymi zamku lub miasta (1): Pocżęli iuż Grekowie przygrodek od morzá puſzcżáć/ á do miáſtá ſie ćiſnęli bronić/ tám w fortce Ceſarz vgniećion y vmarł. BielKron 251v; [Przygródek izbicami drzewianemi opasany, już barzo wątły i obleciały. LustrSand 154; Oznaimuie tesz wm ze w stroni Agru Oonet zameczek, ktorego [Tatarzy] dostawali, nie mogli dostacz, iedno przigrodek i to go spalily. CorfusDocum ⟨1599⟩ nr 209.]
3. [Teren między murami obronnymi zamku; przedzamcze, dolny zamek: WizytGn 1556/723; Tenże mur, który idzie wokół tego zamku, a zwłaszcza przygrodka pierwszego, jest na wielu miejscach nowo poprawiony. LustrPom 187; w której [izdebce] jest piec zielony, okna 4 wielkie śćklane, 2 są na pojrzenie na jezioro, a 2 na przygródek. LustrPom 197, 187; Byłem na zamku, który jest na górze dosyć wysokiej, murem mocnym, kwadratowym opasany, i wieże okrągłe wkoło. Wjachawszy w przygrodek, w lewie jest jako forteca niewielki plac RadzPodróż 170; ábowiem ſam kopiec teráznieyſzego zamku práwie nápoły zgniłego/ ieſt ná zwyſz ſam w ſobie iáko wierzch Ratuſzá Krákowſkiego/ á w ſzerz y wzdłuż iáko ieſt zamek w ſobie Krákowſki z przygrodkiem wſzytkim. WerSposób 9.
Wyrażenie przyimkowe: »na przygrodku«: Item in antemurali castrensi alias na przygrodku est domus ampla per olim reverendissimum dominum Latalski constructa [...] Pernecessarium tamen est, ut antemurale istud alias przygrodek tutiori praesidio muniatur et restauretur WizytGn 1556/723.]
4. Fortyfikacje znajdujące się przed zewnętrznymi murami obronnymi i zewnętrzne mury obronne [czyje] (1): Zrzućiłeś przymierze z ſłużebnikiem twoim [prawdopodobnie: Dawidem] [...]. Popſowałeś wſzytki przygrodki iego [destruxisti omnes macerias eius]/ á poborzyłeś báſzti iego. BibRadz Ps 88/41.

Cf 2. PRZEGRODEK

MP