Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYKŁADNOŚĆ

Następne hasło: [PRZYKŁANIAĆ] »

PRZYKŁADNY (31) ai

-kład- (24 + kust), -kłåd- (2); -kład- : -kłåd- BielKron (11:1), HistRzym (1:1).

comp przykładni(e)jszy (1).

Fleksja

sg
m	N	przykładny	f	N		n	N
	G	przykładn(e)go		G			G
	A	przykładn(e)go, przykładny		A	przykładną		A
	I	przykładnym		I			I	przykładnym
	L	przykładnym		L			L

pl
N	m pers	przykładni, przykładni(e)jszy
N	subst	przykładn(e)
G		przykładnych
A	m pers	przykładn(e)
A	subst	przykładn(e)
L		przykładnych

sg m N przykładny (9). ◊ G przykładn(e)go (2). ◊ A przykładn(e)go (1), przykładny (1). ◊ I przykładnym (3). ◊ L przykładnym (1). ◊ f A przykładną (1). ◊ n I przykładnym (1). ◊ pl N m pers przykładni, przykładni(e)jszy (2). subst przykładn(e) (2). ◊ G przykładnych (4). ◊ A m pers przykładn(e) (2). subst przykładn(e) (1). ◊ L przykładnych (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. Przykładowy, mogący służyć jako przykład, wzór (8)
2. Cnotliwy, wzorowy, idealny (20)
3. Sentencjonalny; posługujący się przykładem – formą literacką (3)

1. Przykładowy, mogący służyć jako przykład, wzór; archetypus, exemplaris Mącz (8): ábowiem ſámothny cżłowiek nie máiąc przed ocżymá przykłádnych ludzi/ wpada cżęſto w Melánkolią BielKron 334v, 167v; Mącz 14d; Przykładny żywot świętego Alekſzego/ Abyſmy roſkoſzy tego świátá wzgardzáli. HistRzym 123, 126v.

przykładny komu (2): OrzRozm I4; ábyſmy żywotow ich [świętych] nam przykłádnych oſtrádáć mieli? Wielkaby to ſzkodá nam byłá SkarŻyw A5v.

Szereg: »przykładny a cnotliwy« (1): Przerzeczeni zwolennicy mieli też miedzy ſobą vſtawy przykłádne á cnotliwe/ áby żadny w tym zborze nic właſnego nie miał BielKron 139v.

2. Cnotliwy, wzorowy, idealny; exemplaris Cn (20): WróbŻołt A5; Słudzy Boży ku bliźnim máią ſie ſprawowáć zewnętrznym przykłádnym opcowánim/ ku Bogu wnętrznym nabożeńſtwem Leop 2.Cor 6 arg; Márek ſwięty [...] ták był przykładny/ iż ſobie palec wtory vciął/ áby nie był godzyen kápłanem być. BielKron 143v; BielSpr c; Nad to dziśieyſzych cżaſow widziem iż náuká kwitnie/ rozumy ſie wludziách oſtrzą: ále przykłádnych kápłanow y ludzi y plebanow duchownych máło. SkarŻyw A4, A4, 544.

przykładny w czym (1): Ten [Jan Kochanowski] Láćińſki Maro grzmotny/ ten ieſt Naſo ſnádny/ Ten ieſt Flaccus w obycżáiách y w wierſzách przykłádny KlonŻal B4.

W połączeniach szeregowych (2): ADryan był Papieżem lat trzynaſcie/ ten też nie był poſlednieyſzy od inych dobrych ludzi/ ábowiem był przykłádny/ vcżony/ ſtały/ cnotliwy BielKron 168, 258.

Wyrażenie: »przykładny(-e) żywot (a. życie)« [szyk 3:2] (5): BielKron 396v; Biſkup do pewnego klaſzthoru mniſzek w Padwi/ dał mnichá/ o ktorego náuce/ y przykłádnym życiu wſzytczy ludzie dobrze rozumieli GórnDworz Q2v; BiałKat 386; Świecę mu [chrzczonemu dziecku] też goráiącą dodawáią/ áby ſie świátłośći práwey/ to ieſt/ Páná Chriſtá/ ktory oświeca káżdego cżłowieká/ dzierżáło/ á ſámo też wiárą y przykłádnym żywotem świeciło. KarnNap Cv; SkarŻyw 388.

Szeregi: »przykładny i (a) dobry« [szyk 2:1] (3): BielKron 118v, 396v; Macie iuſz okazane oſobi godne [...] Xiędza Iozepha Wereſczinſkiego [...] dobrego aprzikladnego [!] Kaplana PaprUp L4.

»nabożny y przykładny« (1): WItellianus s kráin Włoſkich był Papieżem cżternaſcie lat/ był cżłowiekiem nabożnym y przykłádnym BielKron 166v.

»przykładny i cnot okwity« (1): Zywot dziwnie przykłádny y cnot wſzelákich okwity S. Athánázyuſzá: pobudzić wſzelkie ſtany do dobrego w Bogu żywotá może SkarŻyw 388.

»przykładny i poczciwy« (1): á w tym [wierze i pokorze] wyćwiczony/ możeſz ſye pánu Bogu podobáć: poczćiwy żywot y przykłádny miedzy ludźmi w tobie mnożyć/ y nabożeńſtwo chrześćiáńſkie vmocniáć [pokora i wiara] będą BiałKat 386.

»uczony a (i) przykładny« (2): ábowiem máiąc káżdy krol tákie ludzi vcżone á przykłádne záwżdy przed ocżymá ſwemi/ łácno przez ich przykład [...] będzye odwrocon od ſkázy ſzkodliwey kroleſtwu y iego oſobie. BielKron 9, 396v.

3. Sentencjonalny; posługujący się przykładem – formą literacką (3):

Wyrażenia: »domysł przykładny« (1): Domyſły iego [Boecjusza] przykładne. BielŻyw 168.

»nauka przykładna« (2): Nauki przykładne iego [Platona] te ſą. Wſzey mądroſci grunt ieſt cirpliwoſc. Zle obyczáie zawſze przekazaią dobre cżynienie BielŻyw 84; BielKron 244.

Cf NIEPRZYKŁADNY