[zaloguj się]
[pdf]

PRZYKROŚĆ (109) sb f

o jasne.

Fleksja
sg pl
N przykrość przykrości
G przykrości przykrości
D przykrościåm
A przykrość przykrości
I przykrością przykrościami
L przykrości przykrościach
inne sg a. pl G - przykrości

sg N przykrość (17). ◊ G przykrości (11). ◊ A przykrość (19). ◊ I przykrością (7). ◊ L przykrości (1). ◊ pl N przykrości (3). ◊ G przykrości (13). ◊ D przykrościåm (1). ◊ A przykrości (15). ◊ I przykrościami (1). ◊ L przykrościach (1). ◊ G sg a. pl przykrości (20).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

I. Odnosi się do subiektywnie odczuwanych wrażeń negatywnych (107):
1. Niechęć, odraza, wstręt; fastidium Mącz, Calep; abominatio Mącz; satietas, taedium Calep (5): Mącz 1c, 119b; Taedium, Fastidium, satietas – Przikroſcz, omierznienię. Calep 1044b.
Zwrot: »przykrość mieć« = abominari, fastidire Mącz (2): Abominor, Przikrość mam. Mącz 1c, 119b.
Szereg: »brzydkość albo przykrość« (1): Fastidio, Gardzę kim/ brzidkość álbo przikrość mam/ Nie mam chući. Mącz 119b.
2. Uczucie niezadowolenia, rozgoryczenia, smutku, żalu wywołane przez negatywne bodźce; molestia Mącz, Calep, Cn; fastidium Mącz, Calep; aegritudo Mącz, Cn; dividia Calep, Cn; amaritudo, tristitia PolAnt; moles, taedium Calep; afflictatio, anxietas, cordolium Cn (27): Devorare molestiam paucorum dierum, Kilko dni przikrość wycierpieć. Mącz 507d; Dividia, Taedium, ex molestia – Przikrosć. Calep 336b; Iákoż/ ſkorom z twey drogi/ Boże wiecżny/ Vſzedł: rádośći nie zna ſmyſł ſerdecżny/ A ieſli ktory dźień/ wdźięcżnym ſię ziáwił/ Ten mi naprzykrſze gorkośći zoſtáwił. Więc/ gdym z ſwych błędow przykrośći doświadcżył/ Proſzę/ ábyś me głupſtwo/ przeyźrzeć racżył GrabowSet Tv.

przykrość z czego (1): Zmiłuy ſie nád námi/ Pánie/ bo lud hárdy/ Obroćił doległość/ ná nas wſzelkiey wzgárdy. Iuż duſzá/ pod zbytkiem ćięſzkośći vſtawa/ Ludźiom obfitośći/ pośmiechem ſię sſtawa/ A ći/ co przykrośći/ z przypadkow nie znáią/ Pyſznymi wzgárdámi/ nas w tecż [= na oślep] vrągáią. GrabowSet S2v.

przykrość czyja [= kto odczuwa] (2): Wierny rátunku/ ktory w wielkiey cenie Maſz: wiernych ćięſzkość/ życżliwych przykrośći GrabowSet Y2v. Cf »z przykrością«.

W przeciwstawieniu: »przykrości ... rozkosz« (1): áni w thámtey ſwoiey ſproſney miłośći [młodzi ludzie] iną roſkoſz czuią/ chybá tę ktorą ine nieme źwirzętá: á przykroſciam záſię przećiwko they roſkoſzy/ miáry niemáſz GórnDworz Ll2v.

W połączeniu szeregowym (1): Wſzeláka przykrość/ y popędliwość/ y gniew/ y wołánie/ y złorzecżenie/ niech będźie odięte od was/ z wſzelaką złośćią. BibRadz Eph 4/31.

Fraza: »przykrość [komu] była« (1): Nápirwéy drábi tzo go ſtrzegli [naśmiewali się z Jezusa]/ bo cij [...] odzienijé iego wziąwſſy/ na cżworo ié rozdzielili/ ij koſtki onie miotali/ tzo ſie komu doſtatz mialo/ a to wſſytko przykroſtz Iezuſowi byla. OpecŻyw 142.
Zwroty: »przykrość (u)czynić, zada(wa)ć, wyrządzać« = molestare HistAl, Calep; parere aegritudinem Mącz; molem afferre, molestia afficere Calep; esse alicui molestiae Cn [szyk zmienny] (5:2:1): Tedi Alexander pocżął w ſwym ſercu myſlić powiedz mi naſwiętſze drzewo kto mię ma zábić. Drzewo odpowiedziáło [...]. W ten cżás rzekł do niego ſtárzec ktory wiodł Alexandrá/ nie cżyń więcey przykroſći tym drzewam pytánim prziſzłych rzecży HistAl L3; Ne tibi aegritudinem pater parerem parsi sedulo, Strzegłem tego pilnie ábych ći przikrośći nie zádał. Mącz 277c; abuti alicuius pacientia, Cierpliwośći cziyey źle vżywáć/ to yeſt/ co dáley to więtſzą przikrość wyrządzáć/ nie mieć nań wzglądu. Mącz 511a, 278b, 468d; Kto ſyná ſwego náucża/ przykrość vcżyni nieprzyiáćielowi ſwemu [in zelum mittet inimicum]/ á miedzy przyiaćioły ſwemi z niego ſię rádowáć będzie. BudBib Eccli 30/3; Calep 670a; Y byli niektorzy co ſię gniewáli ſámi w ſobie [...]. Y fráſowáli ſię ná nię [niewiastę, która wylała olejek spikanardowy na głowę Jezusa]. A IEſus rzekł: Dayćie iey pokoy/ czemu iey przykrość czynićie [Quid illi molesti estis]? WujNT Mar 14/6.

[»przykrość zadawać« = naprzykrzać się: Był niektory ſędźiá w mięśćie niektorem/ [...] A wonymżeto mieśćie była téſz niektorá wdowa/ i przychádzáła do niego/ mowiąc iemu Pomściśię mnie/ nad przećiwnikiem moięm/ A on niechciáł przes niektory czas/ Wſzakże potem/ rzekł ſám wſobie/ Acz śię Boga nieboię i na człowieka nic niedbám/ wſzakże iſz mi ta wdowa przykrość zadáwá [Propter praebere mihi molestiam viduam hanc]/ pomſzczę śię iéi/ bymi na oſtatek przychodząc nieurągała. MurzNT Luc 18/5 (Linde).]

Wyrażenia przyimkowe: »bez, oprocz przykrości« (1:1): nemo potest hoc citra fastidium identidem audire, Nikt nie może bes/ [!] przikrośći tego záwżdy słucháć. Mącz 54c; Nákłoń vchá twego vbogiemv oprocż przykrośći [sine tristitia]/ y rozmow ſię znim przyiáćielſkie w ćichośći. BudBib Eccli 4/8.

»na przykrość [komu]« (1): Potym gdy [Ie]zuſa przed wiétnicę ku Pilatowi przywiedli/ proporce mu ſie ſklanialy/ cżeſtz iemu cżynily/ ale ſie żydowie o to gniewali mnimaiątz by rycerze ijm to na przykroſtz dzialali. OpecŻyw [123]v.

»z przykrością« = aegre, dolenter, graviter, iniquo animo, moleste Calep (6): Devorare orationem alicuius, S przikroſcią kogo słucháć mowiącego. Mącz 507d; Oggannio, Occino, inculco, eadem ad fastidium usque repeto – Toz z przikroſcia powtarzam. Calep [727]b, 31b, 670a.

~ z przykrością czyją (1): WujJud a5 cf Szereg.

W połączeniu szeregowym (1): O nędzneż takich kochanie, Ano je gryzie Samnienie Zawżdy z gniewem i z przykrśocią, Z uciskiem, z wielką żałością. BierRozm 7.

Szereg: »z żałością i przykrością« (1): O pokoiu lepak y zgodzie dźiśieyſzych obywátelow náſzych mowić niepotrzebá/ gdyż ſie iey W. K. M. y w Rádzie/ y w Poſelſkim kole/ y ná Sądziech z wielką [...] żáłośćią y przykrośćią ſwoią náſłucháć y nápátrzyć vſtáwicżnie możeſz WujJud a5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.] ~

W przen (2): Abowyem dla ciebyem [Boże] wytrwał poháńbienie dziwne/ Twarz moię ták záſłoniły przykrośći ſprzećiwne LubPs P6v; żeſmy kreſu dobiegli onego/ Ná ktorym zakład zawodu dawnego/ Płaca puſtoty/ á nagrodá złośći/ Ciężar przykrośći. GrabowSet N.
3. To, co wywołuje nieprzyjemne doznania, to, co złego kogoś spotyka; molestia(-ae) Mącz, Calep, JanStat, Cn; amara, mala, taedium, vis PolAnt; incommoditates Modrz; gravitas, solicitudo Calep; dura Vulg; displicentiae JanStat; acerbitas, afflictatio, afflictio, asperitas, asperitudo Cn (58): Nicz tu Mniſku Foſky twoye Wſſak wies przikazanie moye Niemaſs tam wýmyſłow zadnych Ani też przikroſczi zdradnich RejKup cc2, n5v; Zołnierz wieſz iákich záwżdy vżywa przykrośći/ Waży ſie gárdłá/ guzow/ y dziwnych trudnośći RejWiz 21; Bo będźie pámiętał wſzythki ony przykrośći ktore go potykáły od nas BibRadz 1.Mach 10/5; gdyſz towárzyſtwo iey [mądrości] niema w ſobie żádney przykrośći/ á ſpolne żyćie znią nie vcżyni ſmętku żádnego/ owſzem rádość y weſele. BudBib Sap 8/16; Będzieſz przyimował w dom cżęſtuiąc pićiem niewdzięcżniki/ á nád to násłuchaſz ſię przykrośći. BudBib Eccli 29/30; Dość przykrośći ten náſz lós iuż záwiéra w ſobie: Zalu mową przyczyniáć nie przyſtoi tobie ZawJeft 39; Calep 669b; Zmiłuy ſię/ bom cżłek nieſzcżęśćiem ſtrapiony/ A wiek moy w krotki cżás bárzo śćiśniony/ Więc ieſt nápełnion roznośćią przykrośći GrabowSet T2v, E, I, K2; Oto przyſzedł Pan [...]/ áby czynił ſąd przećiwko wſzytkim/ y ſtrofował wſzytki niezbożniki/ ze wſzytkich vczynkow ich niezbożnych ktore niezbożnie płodźili/ y ze wſzytkich przykrośći ktore mowili przećiw iemu niezbożni grzeſznicy. WujNT Iudae 15; NIektóré przykrośći álbo ſpory między poddánémi náſzémi y ſzláchtą w polowániu wczynáią ſie ztąd/ iż niektórzy źwiérz popędzony/ álbo pſów cudzych bráć ſie nie boią/ áni wſtydzą SarnStat 672.

przykrość czyja [= kogo dotycząca] (1): Ale Práwo nie może bez ſprawiedliwośći Być dobre y chwalebne/ krom ludzkiey przykrośći. KlonWor 66.

W przeciwstawieniach: »przykrość (przykrości) ... miłość, wesele« (2): Lecz ty miaſto tey miloſczy Czyniles wielkie przykroſczy. Panu ſwemu y blyzniemu Niedufaiąċ nigdy iemu. Bos zawzdy blyznego ſwego Darles zawzdy czos mogl ſniego. RejKup g6; Bo iáko ná wieki wiekow/ od wſzelkiey troſki duſzney/ y boleśći ćieleſney/ y przykrośći iákiey świeckiey/ wybráni Boży wolnemi będą: ták bez przeſtánku/ y odmiány/ ná duſzy y ná ćiele/ weſela wſzelkiego/ obfićie/ y zgodnie pełni będą. LatHar 681.

W połączeniach szeregowych (4): A záś mamy to wiedzieć pewnie/ że w onym żywoćie do ktorego przez śmierć iáko przeze drzwi wchodzimy/ żadney troſki niebędzie/ żadney przykrośći/ żadney złey odmiány. KarnNap E2; LatHar 681; GDźiekolwiek Zyd przez páńſtwá náſzé poiedźie/ żaden iemu trudnośći iákiéy/ álbo przykrośći/ álbo obćiążenia niech nie czyni SarnStat 253; Iż kiedy którzy ſynowie ábo dźiéwki Rodźice ſwé [...] biliby/ ábo z domu y z imięnia ich wyganiáli/ álbo iákié inné gwałty/ krzywdy y przykrośći wielkié á znáczné/ y nieprzyſtoyné czynili/ tedy [...] SarnStat 1159.

Zwroty: »przykrości cierpieć« (1): Pytáli go niektorzy cżemu wżdy o ſobie komu z ſwych kápłanow niepowiedział? rzekł: dla tego/ áby káżdy przymuſzony od Ceſarzá beśpiecżnie przyśiąc mogł/ iſz o mnie niewiedział. Ták w tym nietylko ſobie/ ále y duſzom ludzkim rádził: áby dla niego nikt przykrośći niećierpiał. SkarŻyw 392.

»przykrość (przykrości) (u)czynić, zada(wa)ć, działać, stroić, wyrządzać; przykrości będą zadawane« [w tym: komu (30)] = afflictare, opprimere, vim inferre PolAnt; incommoditatibus afficere Modrz; molestiam(-as) inferre; molestiae inferuntur JanStat [szyk zmienny] (25:2:1:1:1;1): Drudzy rozgniewáwſſy ſie nan lantzuchem go wglowę bili ij nogami kopali/ tak ijż w oné wielkié rocie/ nie byl żádny ktoryby mu nie vcżynil przykroſci. OpecŻyw 122v; RejPs 30, 52v; RejKup g6; GliczKsiąż O7v; LubPs F3, H4, P6v, I3; Ale nie dziw iż im ták ty przykrośći ſtroią/ Bo ſą drudzy co ie więc by niechcieli poią. RejWiz 73; Ale niechay v ćiebie mieſzka ná ktorym ſie mu mieyſcu podobáć będźie/ w ktorymkolwiek miáſtecżku wáſzem/ á nie czyń mu przykroſći. BibRadz Deut 23/16, Ex 23/9, 2.Mach 8/32; BielKron 355; Quod sine molestia tua facere possis, Yeſli k temu możeſz ſnádnie prziść/ yeślićby tá rzecz przykrośći którey nie zádáłá. Mącz 343d; HistHel B2v; CzechRozm 76v; Wielkie niektorzi mężowie zwykli żonam ſwem cżynić przykrośći: ktore o nie namniey nárzekáć ábo śię vſkárżáć nieśmieią/ boiąc śię więtſzych trudnośći. ModrzBaz 32v; Węże y inne iádowite robaki modlitwą y mocą Chryſtuſową wypędził/ iſz mu przykrośći żadney nie cżyniły. SkarŻyw 167; Cżęſtokroć ſkoro ſpáć pocżął/ ſzátan go budził/ á mniemáiąc áby iuſz świtáło/ cáłą go noc nieſpániem morzył: Cáłą pięć lat ná nogách iego wnocy legał/ y obroćić mu ſię prze wielki ćiężar niedał. y inych mu wiele przjkrośći cżynił SkarŻyw 571, 453; iż Bog zoſobná tho też między inſzymi roſkazánie dał/ [...] żeby Izráelcżycy/ pámiętáiąc ná to/ iż też ſámi tułaki y przychodniámi w cudzey źiemi byli/ gośćie y przychodnie przymowáli: przykrośći im nie wyrządzáli CzechEp 59; ArtKanc Q6v; Czynią wiele przykrośći ludźóm ſpokoynym ſzaleni/ którzy [...] rozumu pozbyli KochPij Cv; LatHar 29; [kupcy] którzy ſą w poddánośći náſzéy/ y zakonu/ niech wſzędźie ná źiemiách y ná wodách będą przeſpieczni y wolni: y żadné przykrośći im ná potym niech nie będą zádawáné SarnStat 1098, 176, 253, 1113, 1159; KlonWor 23.

Wyrażenie: »ciężkie przykrości« (1): Téż żadna ſtroná nie ma żadnégo álbo żádnych [!] poddánych drugiéy ſtrony w Páńſtwách chowáć y ćiérpieć: którzyby drugiéy ſtronie poddánym álbo poddánému chćieli odpowiedáć/ álbo odpowiedáli/ ſzkody czynili/ álbo zdradzáli/ álbo iákie iné ćiężkié przykrośći vczynili SarnStat 1113.
Szeregi: »niebeśpieczeństwo a przykrości« (1): Rzekł by ktho/ á wyęcby yuż dla nyebeſpyecżeńſtwá á przykrosći yákich żaden nye myał ſmyeć ná kápłáńſtwo. GliczKsiąż O7.

»niewczas i przykrość« (1): Omni molestia vacare, Być próżen wſzelákiego niewczáſu y przikrośći. Mącz 472a.

»niewola i przykrość« (1): ták ſię rownię [!] z tym dzieie: ktoremu cżárt v ſercá iego bluzni y ſprośnie mowi/ á on tym ſię brzydzi/ vćiec chce/ nie może/ ani onego słuchánia zbyć może: nie tylko grzechu nie ma: ále zá on fráſunek o krzywdę Bożą/ wysługuie ſobie łáſkę/ á niewolą onę y przykrość zpożytkiem zbáwiennym znośić może. SkarŻyw 294.

»przykrości a (abo) szkody« [szyk 1:1] (2): GliczKsiąż O7v; rácż odpuśćić grzechy/ y nam/ y nieprzyiaćiołom/ nienawiſtnikom/ y prześládownikom náſzym. Pokaż łáſkę y tym/ ktorymeſmy y my kiedy ſzkodę ábo przykrość iáką vcżynili. LatHar 29.

»uciski i przykrości« (1): iż [...] częſtokroć obywátele téyże źiemie rozmáitémi obyczáymi bywáią vćiśnieni/ y vćiſki y przykrośćiámi trapieni [oppressionibusque, et molestiis afficiuntur JanStat 797] SarnStat 1054.

»złość i przykrość« (1): Czemuś mi Pánie vkazał złość y przykrość/ iż pátrzę ná łupieſtwá y nieſpráwiedliwość? SkarKaz 3a.

Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i inne przykrości« (1): á gdyby przez kogo byli vtrapieni álbo náiéżdżáni którymkolwiek ſpoſobem: tedy zá ich przy nas przeſtánie tákże od naiázdów/ gwałtów/ woien/ y innych przykrośći ktorychkolwiek bronić/ ſczyćić rzeczą y ſkutecznie o nie ſie zákłádáć [...] będźiemy powinni. SarnStat 1053.

W przen (3): Abowiemeś ty chodząc po rozlicznych drogach napiłeś ſie wiele kroć wody rozlicznych przykroſći RejPs 165v; Pánie [...] Roſpuść ſwoie promienie/ W náſze ſtráſzne ćięmnośći/ Vſkrom nawáłność pełną wſzech przykrośći/ By ſpokoyne płynienie/ Weſołe/ drogi ſwey/ miáło ſkońcżenie. GrabowSet M4, G3v.
4. Zjawisko przykre z natury (11):
a. Gorzki smak; acerbitas, acerbitudo, acredo, acrimonia, acritudo, durus sapor Cn (1): a ſſedſſy ieden wziąl hupkę/ ij napelnil ią otztu z żolcią/ oblożywſſy Izopem ij mirrą/ a to vcżynil dlá więtſſé przykroſci/ ij wlożywſſy na trcinę/ podal mu pitz. OpecŻyw 149v.
b. Gorącość, żar (2):
Wyrażenie: »słoneczna przykrość« (1): IAk ptaſzek rozrzewniony/ Co ſwoie doległośći/ W krzu/ ná gáłążce/ liſtkiem záſłoniony/ Od ſłonecżney przykrośći/ Spiewániem ćieſząc/ niechce odmiennośći: Ták w nocy/ we dnie ktemu/ Też płácżę/ vtrapiony/ Zá me wyſtępki/ ćięſzkie ſercu memu. GrabowSet G2v.
Przen (1):
Wyrażenie: »przykrość ognia« (1): Bo ieſlibyſmy dobrowolnie grzeſſyli/ po wźięćiu vznánia prawdy/ iużći nie ieſt zoſtáwioná offiárá zá grzechy/ ále nieiákie ocżekawánie ſądu ſtráſzliwie/ y przykrość ogniá [ignis aemulatio]/ ktora ma poźrzeć przećiwniki. Leop Hebr 10/27.
c. Dolegliwość fizyczna (8):
α. Objaw chorobowy (2):
Wyrażenie przyimkowe: »bez, krom przykrości« (1:1): W téy ſławie/ y mniémániu/ przyſzedł ku ſtárośći/ Którą ón ſnádnie nośił/ króm żadnéy przykrośći. KochTarn 78.

~ Jako ostatni człon we współrzędnym połączeniu wieloczłonowym: »i bez ktorej przykrości« (1): Carere dolore, febri, molestia, Bez boleśći/ febry/ y którey przikrośći być. Mącz 38c.~

β. Nudności, mdłości, wymioty; malacia fastidium, nausea, nauseola Mącz (6): Malacia fastidium, Przikrość która ſie zwłaſzczá niewiáſtóm Brzemiennym przigadza. Mącz 205a; Restringit nauseam haec herba, Odraża/ odbiya przikrość. Mącz 422b, 242d.
Zwrot: »zadać [komu] przykrość« = wywołać wymioty (1): Movere mensam [błędnie zam. nauseam] Zádáć komu przikrość/ brzidliwość. Mącz 242d.
Szereg: »przykrość, (a) brzydliwość« (3): radix nauseosa, Korzeń przikrość á brzidliwość poruſzáyąci. Mącz 242d; Nauseola, Máła przikrość/ brzidliwość. Mącz 242d, 242d.
5. Nieprzyjazny, wrogi stosunek do kogoś; stomachus Mącz, Cn; acerbitas, austeritas Mącz; torvitas Calag; asperitas Calep; odium Cn (5): Acerbitas, Gorſkość/ okrutność/ okrućieńſtwo przikrość. Mącz 2b, 22a; Scheutzligkeit. Przikrość. Sręgłość. Srogość. Torvitas. Calag 413b; Asperitas, cui opponitur lenitas – Oſtroſzcz, przikroſzcz. Calep 103a.

W połączeniu szeregowym (1): Stomachus, [...] Aliquando accipitur, Miáſto gniewu niechući y przikrośći. Mącz 420a.

6. Cecha tego, co jest przykre [czego] (1): Wyćiſzkaſz Sędziſłáwſki przykrośćią ſłow ſwoich To ná mnie, że co memu milczeniu y wierze Podufano, żeby to było w táiemnicy, Odkryć ći to iuſz wſzyſtko y zwierzyć ſię muſzę. CiekPotr 10.
II. Odnosi się do cech obiektywnych; o powierzchni (2):
1. Pochyłość, spadzistość, stromość; acclivitas Calep, Cn; arduitas, asperitas, clivulus, clivum, clivus, declivitas, devexitas, difficultas, proclive, proclivitas Cn [do czego] (1): Acclivitas – Przikroſzzcz do wchodzenią. Calep 14a.
2. Nierówność, wyboistość (1):

przykrość czego (1): Asperitas viarum, Oſtrość á przikrość dróg. Mącz [18]a.

[W przeciwstawieniu: »przykrość ... drogi rowne«: Wſzelki podwyſzſzony będzie/ á wſzelka gorá y pagorek vniżony/ á będą rownośći w nierowność/ á przykrośći drogámi rownymi [erunt ... aspera in vias planas Vulg Is 40/4]. GilPos 263v.]

Szereg: »ostrość a przykrość« (1): Mącz [18]a cf przykrość czego.

MP