[zaloguj się]
[pdf]

RZYMSKI (2723) ai

Fleksja
sg
mNrzymski fNrzymskå, rzymska, rzymsk(a) nNrzymskié
Grzymskiégo Grzymskiéj, rzymski Grzymskiégo
Drzymskiému Drzymskiéj, rzymskie Drzymski(e)mu
Arzymskiégo, rzymski Arzymską Arzymski(e)
Irzymskim Irzymską Irzymskim, rzymski(e)m
Lrzymskim, rzymski(e)m Lrzymski(e)j Lrzymskim, rzymski(e)m
Vrzymski Vrzymskå V
pl
N m pers rzymscy
m an rzymskié
subst rzymski(e)
G rzymskich
D rzymskim
A m pers rzymskié
subst rzymskié
I m rzymskimi, rzymski(e)mi
f rzymski(e)mi
n rzymskiémi
L rzymskich
V subst rzymski(e)
inne formy
sg m G a. A - rzymski(e)go; du A - rzymski(e); sg n D skostn - po rzymsku

sg m N rzymski (497). ◊ G rzymskiégo (637); -égo (33), -(e)go (604). ◊ D rzymskiému (122); -ému (6), -ęmu MurzHist (4), -(e)mu (112). ◊ A rzymskiégo (74), rzymski (61); -égo (9), -(e)go (65). ◊ G a. A rzymski(e)go (1). ◊ I rzymskim (113). ◊ L rzymskim (79), rzymski(e)m (1) ModrzBaz. ◊ V rzymski (5). ◊ f N rzymskå (91), rzymska (3), rzymsk(a) (2); ~ (attrib) -å (89), -a (3); -a BielSpr; -å : -a BielKron (11:1), SkarJedn (12:1); ~ (praed) -å (2). ◊ G rzymskiéj (116), rzymski (1); -éj : -i NiemObr (9:1); -éj (2), -(e)j (115). ◊ D rzymskiéj (28), rzymskie (1) OpecŻyw. ◊ A rzymską (58). ◊ I rzymską (14). ◊ L rzymski(e)j (34). ◊ V rzymskå (2). ◊ n N rzymskié (68); -é (1), -(e) (67). ◊ G rzymskiégo (84); -égo (3), -(e)go (81). ◊ D rzymski(e)mu (32). ◊ A rzymski(e) (62). ◊ I rzymskim (19), rzymski(e)m (2); -im : -(e)m RejAp (1:2). ◊ L rzymskim (28), rzymski(e)m (2) SarnUzn, ModrzBaz. ◊ pl N m pers rzymscy (113). m an rzymskié (1) (cum sb: orły). subst rzymski(e) (36). ◊ G rzymskich (165). ◊ D rzymskim (30). ◊ A m pers rzymskié (37); -é (2), -(e) (35). subst rzymskié (37); -é (1), -(e) (36). ◊ I m rzymskimi (8), rzymski(e)mi (7); -imi BielŻyw, SkarJedn, SkarŻyw (2), NiemObr (2), RybGęśli; -(e)mi BielKron (4), PaprPan, ModrzBaz; -imi : -(e)mi CzechEp (1:1). f rzymski(e)mi (4). n rzymskiémi (2); -émi (1), -(e)mi (1). ◊ L rzymskich (36). ◊ V subst rzymski(e) (1). ◊ du A (cum nm) rzymski(e) (1). ◊ sg n D skostn po rzymsku (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Odnoszący się do Rzymu – miasta i państwa w starożytności; Romanorum BartBydg, Miech, HistAl, Mącz, Modrz; Romanus Miech, Vulg, Mącz, Modrz, Cn; Romanensis, Romanicus, Romuleus, Romulus Cn (879): OpecŻyw C, 133; PatKaz III 103, 104, 150v; Murm 152; Toga, pallium, vestis communis Romanorum, rzymska szata yako plascz BartBydg 160; FalZioł ‡2v, IV 34b [2 r.]; SCipio Senator Rzymſki od zwycięſtwa Africſkiego panſtwa nazwan był Affricſki BielŻyw 115; TVllius przezwiſkiem Marcus, á Cicero, ten był nazacnieyſzy z Senatow Rzymſkich. BielŻyw 117, 115, 116 [3 r.], 123, 124, 142, 168; MiechGlab *8 [2 r.], **3, **5v, 46 [3 r.], 47, 53; Ráyce Rzymſcy ſlyſząc przyſcie Alexandrá bárzo ſie przelękli HistAl B5v, D5; KromRozm II b; KromRozm III M5v, N7v; GliczKsiąż P8; KrowObr 28, 101; OrzList ev; CElezinus Rzymſki Pan/ iuż cżłowiek nie młody/ Lituiąc poſpolitych vpadkow y ſzkody. Wiele mowił beſpiecżnie przećiw Ceſárzowi RejZwierz 27, aa2, aa3, aa4, aa4v [2 r.], bbv [2 r.] (23); BibRadz I 451a marg [2 r.]; OrzRozm O3v; Zadna Monárchia ná świećie ták długo nie trwáłá iáko Rzymſka. BielKron A6v; Dobywſzy też Romulus Kruſtumu/ vcżynił tám poſádę Rzymſką. BielKron 99v; Ten [Mitrydates] z Rzymiány XXXX lat bitwę wiodł/ y wielekroć porażał Rzymſkie Ráyce BielKron 130; OKrutna á ſtráſzliwa ná ten cżás byłá w Rzymie roznicá miedzy Senatem/ ktora wielką ſzkodę vcżyniłá rzecżypoſpolitey wſzythkiemu páńſtwu Rzymſkiemu BielKron 130v; Pompeius kośćioł nigdy od Rzymſkiego rycerſtwá nie tykány wźiął BielKron 265v; Byłá niegdy Dálmácia mocna źiemiá/ thák iż kſiążęthá iey Rzymſkiemu páńſtwu ſmieli ſie ſprzećiwić BielKron 274v; Ale iż Senatowie Rzymſcy ſtátut byli ſrogi vſtáwili/ áby káżdy Krześćiánin był zátrácon BielKron 288v; vpátrzywſzy Roxolani cżás wnętrznych walek w Kzymie [!]/ poráźili dwie woyſká Rzymſkie w Miſyey BielKron 336, 9v [2 r.], 10 [2 r.], 43 marg, 99, 99v (137); KwiatKsiąż D3v, F3v, Iv, N, N3, N4, O; Curulis, Stolec z Elephántowych kośćy á zwłaſzczá z zębów/ ná którym Senatorowie á rádá Rzimska byłá wożona. Mącz 74a; Provincia triumphalis, Podbita ziemiá pod moc Rzymską co w yechániem Triumfskim potwierdzono y poſwiádczano było. Mącz 466b, 27b, 47a, 56d, 79b, 93b (42); LeovPrzep L4; To iuż wiemy co ſiedḿ głow ieſt/ iż miáſto Rzymſkie ktore ſiedzi ná ſiedmi gorach. RejAp 112, BB3, BB3v, CC2v [3 r.], 58v, 90 (39); GórnDworz F7v, Q3v, Z3 [2 r.]; Hiſtorie Rozmáite z Rzymskich y z innych dźieiow wybráne HistRzym kt, [2], [2]v żp, 72, 72v, 124, 131v; RejPos 21, 251v, 324; Pátrzże záſię co Scewolá ono Rzymſkie panię ſláchetne był vcżynił/ gdy krol ieden możny z wielkiemi woyſki Rzymu dobywał RejZwierc 86; Tákże też potym Hetman drugi Rzymſki Lukulus/ gdy s Tygráńſkim krolem miał bitwę zwieść/ tedy mu drudzy Hetmáni rozradzáli RejZwierc 149, 23, 60v [2 r.], 93, 101v [3 r.], 149 (17); Papirius Curſor zebrał woyſko wielkie przećiw nim [Samnitom] [...] y podbił ie pod Rzymſką moc. BielSpr 46v, b4, 11, 12, 18v, 28v (20); WujJudConf 180v; BudBib I 441c marg; á nigdy Sármátȩ nie byli Ołdowniki áni Alexándrowi wielkiemu áni Pańſtwu Rzymſkiemu MycPrz II D; CzechRozm 77v, 165v, 168v [2 r.], 169; PaprPan kt, Ov, P2v, Q, Q3v (19); że zá cżáſow dawnych/ iáko Hiſtoriae Rzymſkie świádcżą/ ludźie vbodzy Rzecżpoſpolitą bárzo dobrze rządźili ModrzBaz 42v; Przed dawnemi cżáſy Páńſtwo Rzymſkie podbiwſzy pod ſwą moc wſzytkie w ſąśiedztwie będące narody/ y niemáłą cżęść świátá/ [...] vpádło ſámo ModrzBaz 106, [16]v, 25 [2 r.], 32, [41]v, 42v (21); MWilkHist B2; SkarJedn A8v, 93, 168, 173, 174 (10); ſtáráiąc ſię mátká [tj. św. Helena] o ſyná/ ktory wſzytkiemu świátu Rzymſkiemv roſkázował: pokwápiłá ſię do Hieruzálem SkarŻyw 398, 20, 28, 51, 68, 80 (23); Atila Teodoryka Wyſegotſkiego Krolá/ y Eciuſſá Rzymſkiego Hetmána poráził. StryjKron 51 marg, 26 [3 r.], 41, 51 [2 r.], 56, 66 [2 r.] (18); Azaż to nie on ſtáry błąd pogáńſki Rzymſki kogo chćieć po śmierći w pocżet Bogow [...] położyć CzechEp 80, 299, 335, 355 [3 r.], 356, 357 (20); NiemObr 158, 159 [3 r.], 160, 169, 173 [3 r.]; KochFr 58; BielSjem 7; Gdźie Kárthago/ y Korint? gdźie ſławné Atheny? Gdźie ſye oná gwałtowna Rzymſka moc podźiáłá? KochTarn 77; GórnRozm B3v, G4, K4, L3, M3; KochWr 20, 27 [2 r.]; Calep 290a, 924b; GostGospSieb +3; GrochKal 23; Bo ten [Sylla] wielkość Rycerſtwá Rzymſkiego dał pozábijáć y wywołáć Phil O, D4, G4, I3, O3 [3 r.], Q4, R; OrzJan 21, 39; LatHar ++2 [2 r.], ++3v; Bo nie pierwey Antychriſt przyidzie/ áż páńſtwo Rzymſkie/ do końcá zniſzczone [...] będzie. WujNT 716, Act 2/10, 16/37, s. 514, 716, 807 (13); JanNKar Cv; Rzymſka Monárchia w piſmie ś. od wielkiey mocy y trwáłośći/ byłá żelázu przyrownána PowodPr 77, 56, 78, 79; SkarKaz 517b, Oooo2c [2 r.]; VotSzl A4; iż tákie były łupieſtwá y vćiśnienie vbogich od Chrześćiáńſkich Rzymſkich vrzędnikow/ iż lud radby był Gotty Aryany zá pány przyiął SkarKazSej 706b, 690a [2 r.], 691a; KlonWor ded **3v, 13; ZbylPrzyg B2v. [Cf 2. »państwo rzymskie« RejAp 145v.]

W połączeniu z imieniem = Rzymianin, Rzymianka (66): By byłá Penelope tkanecżek nie tkáłá/ A Lukrecia Rzymſka theż nie háfftowáłá/ Trudnoby ſwą ſtátecżność były záchowáły RejWiz 60v, 99v; RejZwierz aa, aa2v, aa3v, bb2v, bb3 [2 r.] (16); ktory [Cycero] [...] przez dźielność ſwą ktemu był przyſzedł/ że Rzym on wielki zginął/ á Cicero Rzymſki zoſtał OrzRozm Q2, Q2; [Fredrusz] roſpuśćił koń ze wſzego ſkoku dobrowolnie/ iáko ieden Kurcyus Rzymſki/ ſkocżył miedzy nie [nieprzyjaciół] BielKron 418, 118v, 177v marg, 296, 341, Kkkk3, Llll, Llll3; OrzQuin R; RejZwierc 38, 101v; MycPrz II A3; StryjWjaz Av; NI w cżym go [Andrzeja Ostrowskiego] nie celuie dawny Rzymſki Kato/ Tákże też y on Grecki náucżony Plato PaprPan I3; Wierz mi że náſz Iezyorkoś choć lichey vrody/ Nie zleknie ſie [!] Sewerá Rzymſkiego oſoby. PaprPan Bb4, B, B4, G2, G3v, H (23); SkarŻyw 89; StryjKron A6, 51, 722; Ten Propertius miłoſny y Polſki Tibulus Też cżáſem Lesbiey śpiewa iák Rzymſki Catullus. KlonŻal B4; KochWr 29; KołakCath B3; RybGęśli A3; SarnStat 1267; KmitaSpit B.

W połączeniach szeregowych (2): SPRáwá Rycerſka według poſtępku y zachowánia ſtárego obycżáiu Rzymſkiego/ Greckiego/ Mácedońſkiego/ y innych Narodow BielSpr kt; SkarKazSej 690a.

Wyrażenia: »cesarstwo rzymskie« [szyk 10:3] (13): Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 312. Tu przeſzło Ceſárſtwo Rzymſkie do Konſtántynopolá BielKron 155v, 147v; CzechRozm 165v; SkarJedn 173, 206, 256, D4; ktorego [cesarza Jowiniana] gdy żołnierze ná Ceſarſtwo Rzymſkie podnośili/ mowił im: iam ieſt Chrześćiánin SkarŻyw 392; StryjKron 95 [2 r.]; CzechEp 355, 374, 380.

»cesarz rzymski« = imperator Romanus Mącz, Modrz [szyk 109:31] (140): OpecŻyw 74v, 126v; KromRozm III C4; KrowObr 29v [2 r.], 30v, 101; RejZwierz aa, aav [3 r.], aa2v, aa3v, bb3v (17); PO Oktáwianie Ceſárzu wybran ieſt Klaudyus Tyberyus ná mieyſce iego trzeći Ceſarz Rzymſki BielKron 140; GAlleryus y Konſtáncyus Ceſárze obá Rzymſcy/ z wielką pochwałą pánowáli po Dyoklecyanie BielKron 154v; Iulius Rzymſki Ceſarz podbiwſzy pod Rzymſką moc źiemię Fráncuſką Anglią/ y inne inſuły páńſtwu Rzymſkiemu przyłącżył. BielKron 277, 138, 141, 146, 147v, 266v (21); KwiatKsiąż F3, L4; Octavius, Rzimski Ceſars był Auguſtem pirwy názywány/ á po nim ini wſziſzcy [!] Ceſarze. Mącz 20d, 177c, 246a, 280c, 470d; RejAp 113, 142v; HistRzym 129v; RejPos 18v, 251 [2 r.], 300, 312; RejZwierc 53, 81v; BielSpr 48v; położył ſie tu cżytelniku miły Dekret Ceſárzow Rzymſkich ſtárych/ z ktorego ſie ſpráwić będźieſz mogł ſnádnie/ kogo ná on cżás zá Heretiká miano. WujJudConf 19v; CzechRozm 169; On Tytus Ceſarz Rzymſki ácż był wiełmi ſzcżodry/ Krotofilny y bácżny ktemu bárzo dobry/ Iuż go tym ći [Drojewscy] celuią PaprPan Nv, E4, K, X3, Gg4 [2 r.]; Aelius Lampridius piſze/ iż Alexander Seuerus Rzymſki Ceſarz miał to w obycżáiu/ że nic nieſtánowił/ okrom vcżonych á mądrych ludźi ModrzBaz [16], 26v, 46, 85v; SkarJedn 172, 173, 201, 394; SkarŻyw 46, 304, 396, 453; StryjKron 71; á Paterſowie to ſtárzy iáſnie mowili/ iż po zniſzcżeniu Ceſárzow Rzymſkich Antychriſt ich ſtolicę ośieść miał CzechEp 426, 190, 342, 355 [2 r.], 356, 370 (16); KochJez A3; NiemObr 59, 158, 159, 160 [3 r.], 161, 163, 169; Przeto on Rzymſki Ceſarz/ w Rzymie to był ſpráwił/ Zeńſki Senat Vććiwy/ oſobny vſtáwił BielSjem 5; WujNT 498; SarnStat 1262; PowodPr 63; Seneká gáni Brutuſá/ ktory dla nádźieie wolnośći Iuliuſzá Ceſárzá pirwſzego Rzymſkiego zábił SkarKazSej 690b.

»krol rzymski« [szyk 19:4] (23): GliczKsiąż P8; RejZwierz 8v; TVllus Hoſtylius będąc z oycá páſterzem/ krolem Rzymſkim zoſtał BielKron 101, 101 [2 r.], 102, 102v, 103v [2 r.], 104v, 110v, Llll2; Numa, Właſne ymię wtórego królá Rzimskiego po Romuluſie. Mącz 253a, 358b; GórnDworz F7v; HistRzym 114; BiałKaz I4v; PaprPan Cv, Cc2v, Gg, Ff2v żp, Hhv; Tárkwinius Krol oſtátni Rzymſki/ będąc prze okrucieńſtwo ſwe z Rzymá wygnány/ zwątpiwſzy w pomocy Láćinnikow/ vdał ſie do Miáſtá Hetruſzkow Phil E.

»krolestwo rzymskie« [szyk 3:1] (4): PO śmierći tráfney Romuluſowey/ Senat kroleſtwo Rzymſkie ſpráwował BielKron 101; LeovPrzep Cv; CzechEp 357; ták Zydowſka źiemiá wzgárdzona w niewoli ieſt/ y będźie záwſze/ że vlękſzy ſie Rzymſkiégo króleſtwá/ niechćiáłá popiéráć króleſtwá Páná Kryſtuſowégo. OrzJan 32.

»lud rzymski« = populus Romanus Mącz, Cn; nomen Romanum Mącz [szyk 30:3] (33): BielŻyw 94; Gdy ſie lud Rzymſki zebrał/ potkáli ſie s Sabiniány BielKron 99v, 109v, 226v, 266; Rem Romanam omni tempore ac loco munifice adiuvit, Wiernie á pilnie ſpomagał/ żadney rzeczy nie litował dla ludu Rzimskiego. Mącz 237d, 126b, [176]a, 198a, 201c, 216b (16); HistRzym 129v; PaprPan Gg2, Hh3; ModrzBaz 104; SkarŻyw 436; StryjKron 26; Tákże Páweł Swięty w liśćie ſwoim mowi/ ná on cżás k Rzymſkiemu wſzytkiemu ludowi/ Iż ktorzyſmykolwiek w Kryſtuśie zekrzcżeni/ że ieſteſmy wſzyſcy w śmierć iego pokrzcżeni. ArtKanc N4; [Horacjus Kokles] Vyrzawſzy lud Rzymſki boiázliwy y do odporu niemáiący ſie/ pocżął go vpomináć/ fukáć/ áby ſie do zbroie mieli Phil C, C3, F, S; WujNT 525.

»mieszczanin rzymski« = civis Romanus Vulg [szyk 4:3] (7): BOetius Mędrzec Rzimſki mieſzcżanin. Ten był mąż ſtatecżny á miłoſnik ſprawiedliwoſci BielŻyw 167; Leop Act 22/26, 29; Tám ſie nań [na Juliusza Cezara] wyrwáli Brutus y Káſſyus mieſzcżánie Rzymſcy/ zadáli mu ran XXIII áż vmárł BielKron 131, 174v; Mącz 316b; Co maſz czynić? bo ten człowiek [tj. św. Paweł] ieſt Rzymſki mieſzczánin. WujNT Act 22/26.

»prawo rzymskie« = ius Romanum, lex Romana a. Romanorum Modrz [szyk 23:8] (31): OpecŻyw 120v, 133v; GroicPorz a3v; Wiedz to że áni w Czeſkim Práwie/ áni w Rzymſkim thego nienaydźieſz/ áby Krol zápowiedźiał ſłucháć ſam śiebie/ gdy by co komu przećiwko Práwu roſkazał. OrzRozm L2v; Municipium, Miáſto ktore miało práwo Rzimskie/ to yeſt było vczeſnikiem wſzelákich praw/ wolności/ podátków y poſtępków Rzimskich. Mącz 237c, 237c, d; Wedle ſtárodawnych Rzymſkich praw/ iáwne złodźieie karano nágrodzeniem we cżwor naſob ModrzBaz 78; A przeto z Rzymſkich praw trzebá wźiąć drogę y ſpoſob ſtánowienia praw ModrzBaz 98, 75, 82 [2 r.], 97 [2 r.], 98 [4 r.], 133; WerGośc 264; WujNT 498; SarnStat *3, *4 [2 r.], *5, 2v, 332, 422, 552; Bo wiádoma rzecz ieſt/ iż one ná dwánaśćie tablicách práwá Rzymſkie/ ná trzy częśći rozdźielone były. SkarKazSej 678b.

»rzeczpospolita rzymska« = res Romana, Roma Modrz [szyk 15:4] (19): BielKron 101, 109 marg, 199, 338; Mącz 201c, 435c; Rzymſka Rzecżpoſpolita iż byłá ták wielka/ niemniey ſie do tego białegłowy przycżyniły/ niż męſzcżyzni. GórnDworz Zv; Zwycżáiem ſtárożytnym/ á rycerzmi cnemi/ Rzymſka Rzecżpoſpolita trwa cżáſy dawnemi. ModrzBaz 5, 25; CzechEp 375, 376, 379 [2 r.]; NiemObr 159; KochWr 26; Phil Q4, S; R.P. Rzymſka trwa ſtárymi obycżáymi/ y ſtárym męſtwem. PowodPr 77.

»senat rzymski« = senatus Romanus Modrz [szyk 27:2] (29): Cirpiał Senat Rzymſki tákież Plebei okrućieńſtwo Tárquiniuſowo BielKron 104; Ceſarz Oktáwian tego mieſiącá od Senatu Rzymſkiego był ná Ceſárſtwo przełożon BielKron 418v, 24v, 100, 101, 105, 107 (18); ktory [Katon] wten cżas gdy Senat Rżymſki w radzie ſiedział/ cżęſtokroć zwykł był Xiąſzki ná ratuſzu czytać KwiatKsiąż G3v, Nv; BielSpr 12v; PaprPan S4v, Gg, Ggv, Gg2, Gg3; Był ten obycżay v Senatu Rzymſkiego/ iż gdy przednieyſzi ſpytáni wotá ſwoie podáli/ [...] tedy śię iuż drudzy wotowániem niebáwili ModrzBaz 28v; NiemObr 159, 160; WujNT 299.

»stolica rzymska« (1): Gdy pobożny Ceſarz Conſtantinus Stolice ſwey Rzymſkiey/ Stolicy Chryſtuſowey vſtąpiwſzy/ do Grecyey ſię przenioſł [...] PowodPr 32.

Zestawienia: »jugerum [= morga] rzymskie« (1): Iugerum tedy Rzymſkié/ vczyni Puł morgá Mázowieckiégo/ y ośḿ Pólek. GrzepGeom N2.

»pes [= stopa] rzymska« (1): Dźiewięć pedes Rzymſkich/ vczynią pięć łokiet Krákowſkich. GrzepGeom Nv.

»poczet rzymski« = okres lat piętnastu, używany przy obliczaniu kalendarza, a w szczególności przy oznaczaniu daty Wielkanocy (1): [Te]go Roku będzie Złote Ciſle 6. Okręgu Słonecznego 4. Pocżeth Rzymſki 6. Goski ktv.

»pręt rzymski« = miara długości wynosząca około 4,5 m (1): iż Actus ma ná dłużą y ná ſzérzą ſto y dwádźieśćiá pedes, któré czynią prętów Rzymſkich po dźieśiąći pedes dwánaśćie. GrzepGeom Nv.

Szeregi: »(i) rzymski i grecki« = Graecus et Romanus Modrz [szyk 1:1] (2): Więc Lucullus/ Silla/ Pompeius/ Brutus/ y ini Rzymſcy/ y Greccy Hetmánie wſzytcy vcżeni byli GórnDworz G4; ModrzBaz 97. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rzymski i łaciński« (1): Tedy mniemáli Grekowie/ áby ſię do nich páńſtwo Rzymſkie przenioſło/ y tym ſobie gorne myſli cżynili: chcąc Rzymſką y Laćinſką ſławę [...] záćmić SkarJedn 173.

W przen (4): [Hannibal] zadał ſobie iad/ [...] áby żywo w Rzymſkie ręce nie przyſzedł. BielKron 129v; Niebrzydźiły ſię Rzymſkie vſzy temi słowy fáłſz y łeż. ModrzBaz 60v; KochProp 12; CiekPotrSzym )?(3v.
2. Odnoszący się do średniowiecznego i współczesnego autorom cesarstwa zachodniego (od XV w. nazwanego Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego); Romanorum Miech, Modrz; Romanus Modrz (162): BielKron 217v, 326; RejAp 165v; Boże day/ áby to Rzymſkie imię/ ktore teraz niemáłą cżęść Chrześćijáńſtwá pod ſwą mocą ma/ śiłę ſwoię rácżey obroćiło przećiw nieprzyiaćiołom páńſtwá ſwego ModrzBaz 106; A Ty Rzymſki Monarcho RVDOLFIE ſzcżeſliwy/ Ceſárzu Krześćijáńſki y Pánie cnotliwy. Wſiaday ná koniá z ſercem ſwym Skánderbekowym CzahTr F.
Wyrażenia: »cesarstwo rzymskie« (7): HEnrykus wtory/ rzecżony Klaudus/ trzećinaſty Ceſarz Niemiecki/ ten napirwſzy od Krfierſtow ieſt wybran ná Ceſárſtwo Rzymſkie BielKron 176; Potym Otto pierwſzy wielki Ceſarz odiął to miáſto [Kolno, tj. Kolonię] Fráncuzom/ á ku Ceſarſthwu Rzymſkiemu przyłącżył. BielKron 285v, 170, 174, 175v, 188v, 198v.

»cesarz rzymski« = Romanorum imperator Miech, Modrz; imperator Romanus Modrz [szyk 30:5] (35): MiechGlab 67; To Práwo Máydeburſkie [...] Otto wielki/ Ceſarz Rzimſki [...] Mieſzczánom dał GroicPorz a3v, a3v; RejZwierz bbv, 8, 29v; LAtá od národzenia Páná Kriſtuſá 805. Károlus ſyn Pipinow krolá Fráncuſkiego/ Ceſarz Rzymſki roſkázował Węgrom BielKron 299, 231v, 278, 303v [2 r.], 326v [2 r.], 327 [2 r.] (12); á tá Wieżá/ to ieſt/ Policya ſtárádawna/ zá łáſką Bożą w Niemcách/ iáko ſtoi táko ſtoi: przedśię tám Króle/ y Ceſárze Rzymſkié/ Kápłan Koronuie OrzQuin I4, I4; PaprPan R2v; ModrzBaz [16], [16]v, 78, 80; około roku 1165. Ceſarz Cárogrocki tenże Mánuel Kommenus [...] widząc iż Ceſarz Rzimſki Fryderyk Bárbároſſa rzecżony/ wielce Papieżá y Rzymſki Kośćioł przenáſládował: [...] zacne poſelſtwo do Papieżá Alexándrá po dwá kroć wyprawił SkarJedn 256, 170, 200, 216 [2 r.], 217, d6v; NiemObr 61; CzahTr F; SkarKazSej 691a.

»krol rzymski« [szyk 82:8] (90): MetrKor 59/75; LibLeg 9/50v, 51, 11/40v, 42v; ComCrac 12v; á ktemu mowimy o Krolu Polſkim/ nie o Rzymſkim/ áni o Czeſkim OrzRozm L2, L2v; Poſłał krol Zygmunt poſłá ſwego Kryſztofá s Szydłowcá do Prági do krolá Rzymſkiego BielKron 190v; Tegoż cżáſu Ceſarz obeſłał Kſiążę Sáſkie przez Mogutińſkiego Arcybiſkupá/ [...] áby przyiechał ná wybieránie Krolá Rzymſkiego do Kolná BielKron 209v; Aták Krol Rzymſki Ferdynánd/ zebrał lud rozmáithego narodu/ byli Niemcy/ Słowacy/ Włoſzy/ Węgrzy/ Cżechowie/ Polakow trochá BielKron 309; Látá 1412. Wypráwił ſye Włádźisław do Węgier/ á tám był od Zygmuntá Krolá Rzymſkiego wdzyęcżnie przyięt BielKron 384v, 162 [2 r.], 162v, 165v, 175 [2 r.], 190 (79); LeovPrzep D3v; PaprPan kt; CzechEp 378; ActReg 5.

»rzymskie krolestwo« [szyk 6:4] (10): FErdynandus krol Cżeſki y Węgierſki á Rákuſkie kſiążę/ ná kroleſtwo Rzymſkie koronowan w Kolnie Agrypinie 1530. BielKron 190v; Ellectia koronáciey thegoſz Máximilianá Krolá Cżeskiego/ ná Rzymskie kroleſtwo: ktora ſie ſtáłá w Fránkfurćie v Menu BielKron 330, 168v, 210v, 328, 330v, [3322], Llll; WujJudConf 125v; BudBib I 441c marg.

»państwo rzymskie« = nomen Romanum Modrz [szyk 11:5] (16):Oſſwieczoney [...] Iaduidze Marcrabiney Brandemburſzkiey Rzymſzkiego panſtwa Electorcze stetynſzkiey Pomorſzkiey Caſſubſzkiey LibLeg 8/132; BielKron 289v, 290v, 291, [3322] [2 r.], [3322]v; Wyſławiwſzy Duch ſwięty ſtan y ſpráwy ſtárego y nowego páńſtwá Rzimſkiego y przełożonych iego/ thu dáley opowiedáć racży ſpoſob zginienia y zátrácenia iego RejAp 145v, 150v [2 r.], 170v, Ee4v; ModrzBaz 106 [2 r.]; ktora [jedność wiary] ſię w Niemcech przez ośm ſet lat záchowáłá/ y w niey narod ten był y w rzecżách świeckich/ á przenieśienim do nich páńſtwá Rzymſkiego/ vbłogosłáwion. SkarŻyw 520; OrzJan 64.

3. Odnoszący się do średniowiecznego i współczesnego autorom miasta Rzym (24): nogi im Pánowie zacni/ cżáſem y Kſiążętá/ á záwſze ſláchtá Rzymſka [...] vmywáią ReszHoz 120, 125, 126; ReszList 158, 162 [2 r.], 166, 171, 173.

W połączeniu z imieniem = rzymianin (1): Tego to [Grzegorza V] Ceſarz Otho iáko krewnego ná ten ſtolec dał/ przećiw ktoremu Kreſcencyus Rzymſki powſtał BielKron 175v.

Wyrażenia: »lud rzymski« = rzymianie (1): poſłáli do Othoná Niemieckiego krolá/ áby lud Rzymſki wyzwolił od tego niegodnego Papieżá. BielKron 174.

»miasto rzymskie« = Rzym [szyk 9:3] (12): ReszPrz 26; Krotkie opiſanie y świádectwo/ o Mieśćie Rzymſkim/ o iego wierze/ y dobrych vcżynkách/ ktore ſię w nim dźieią ReszHoz 114; ták iż wy też iego [szatana] wierni dyſcypułowie ná Rzymſkie Miáſto/ gdźie ſię tá miłość náyduie/ łáſkáwi być nie możećie. ReszHoz 135, 114, 115 żp, 117, 134; ReszList 142, 179 [2 r.], 180, 182.

4. Odnoszący się do Rzymu jako siedziby papiestwa; zwykle z zatarciem funkcji odmiejscowej, określający jedno z wyznań chrześcijańskich: katolicki, też papieski; Romanus Modrz, JanStat (1640): RejKup k7; KromRozm I F3; KromRozm III O4, P2v; Diar 56; KrowObr B3v, 29v, 31 [2 r.], 55, 107 (10); Pycháć Rzymſka/ Sodomia, Simonia, Sacrilegia, bella, faſtus, et aliae Pompae, toć vpaſć muśi OrzList h3v, e, h3; RejZwierz 60; Tho piſánie potym Luter wyłożył ná Niemiecky ięzyk glozuiąc ſzeroko/ iż ſam Papież wyznawa złośći Rzymſkie/ á wżdy broni o nich powyádáć BielKron 199; ábowyem wyele tych ieſth/ ták duchownych iáko ſwieckich/ ktorzy ſie ſkárżą ná Rzymſkye błędy w wierze krześćiáńſkiey BielKron 199; Nie daie temu wiáry Herberſtyn/ áby on [książę Wasyl] kiedy żądał v Papieżá álbo Ceſárzá pomázánia ná Kroleſtwo Moſkiewſkie/ [...] gdyż on ieſth nieprzyiaćielem Papieżowi/ [...] á mieni go być nie Papieżem/ ále Doktorem Rzymſkim BielKron 429v, 162, 163, 177, 177v, 187 (19); Bo náſz Kátholik łáie ludźiem rożney wiáry, Ci záſię nárzekáią ná Rzymſkie przywáry. Prot D, B2; RejAp 76v, 114v, Ff3v; KuczbKat 75; RejZwierc 187, 195v; Przeto też obrázy nietylko Rzymſcy Theologowie/ ále y Dámáſcenus/ y Gregorius/ y inſzy kśięgámi proſtych ludźi zową. WujJud 49v, 174, 175, 187v; Ale y to dobrze bacżymy/ że Concilia wſzyſtki Rzymſkie/ ktore ſie pod opánowániem Papieſkim gromádzą/ Powſzechnemi y wolnemi Synodámi być żadną miárą niemogą. WujJudConf 158v, 33, 49, 62, 91v, 92, 174; CzechRozm 73, 118v, 169; ModrzBaz 133; Tedy Papież Dámáſus z onym zborem Rzymſkim/ wſzytko co ſię wiáry wyznánia około Duchá S. dotkło poćwierdził. SkarJedn 176, 108, 117, 124, 128, 187 (12); SkarŻyw 335, 336; StryjKron 100; A iż wedle Kátholiki Rzymſkich piſárzow/ rog máły znácży Antychriſtá CzechEp 380, 376; CzechEpPOrz *; Niechayże káżdy bácżny rozſądza/ iákie to plotki y nieſtátek/ tych Rzymſkich forytarzow. NiemObr 54, 58 [2 r.], 59, 66 [2 r.], 85, 87, 158; POſle Papieſki Rzymſkiégo narodu/ Vczyſz nas drógi/ á ſam chybiaſz brodu. KochFr 21; ReszPrz 105; ReszList 182; OrzJan 27; LatHar [+12]v; WujNT 125 marg, 525, Vvvvv2v, Xxxxx; SarnStat *4, 175, 176, 192, 193 [2 r.], 214; PowodPr 32, 45.

W połączeniach szeregowych (10): Ale ten S. Rzymſki y ápoſtolſki koſcyoł nye od ápoſtołow/ ále od ſámego páná zbáwićyelá náſſego przodek álbo przełożeńſtwo wźyął KromRozm III N5v; A to co było v Zydow/ wſzytko ſie to v nas w Krześćiáńſtwie náyduie/ bo ſie tákież ná troie rozdzyelili/ iedni Rzymſcy/ drudzy Greccy/ drudzy Nowokrzcżeńcy BielKron 119; WujJud 167v; RejPosWstaw [1432]v; SkarJedn 295; TEn ták święty zacny y wielki Doktor/ niech da świádectwo o prawdźie y náuce kośćiołá świętego powſzechnego/ Rzymſkiego/ Apoſtolſkiego. SkarŻyw 456; CzechEp 12; ReszHoz 135; ReszList 154, 179.

W przeciwstawieniach: »carogrodzki (3), grecki (2), konstantynopolski, ruski ... rzymski« [w tym: ruski abo grecki (1)] (6): KrowObr 29v; Y trwáli [Ormianie] w iednośći kośćielney y pod poſłuſzeńſtwem ſtholice Rzymſkiey (á nie Carogrockiey [...]) SkarJedn 304; W ćżym [w zachowaniu jedności Kościoła] dáleko był záwżdy bácżnieyſzy Kośćioł Rzymſki/ á niżli Grecki. SkarJedn 370, 39, 251, 385.

Wyrażenia: »biskupstwo rzymskie« (1): Kto ſię temu dwoiemu iego byćiu w Rzymie y wyćiekániu Piotrá S. do inych kośćiołow poſługi [...] przypátrzy: á iáko w niebytnośći ſwey przez inne vcżnie ſwe/ Biſkupſtwo Rzymſkie ſpráwował: [...] SkarJedn 98.

»brewijarz rzymski« (53): Ziáwienie S. Micháłá Archániołá/ wyięte z Brewiarzá Rzymſkiego. SkarŻyw 422; Skoro wſtánieſz/ moẃ z Kośćiołem BOżym. (marg) Z brewiarzá Rzymſkiego. (–) LatHar 4; Do Syná Bożego Páná Iezuſá poránna modlitwá kośćielna. (marg) Z Brew: Rzymſk. (–) LatHar 20, 13 marg, 18 marg, 36 marg, 58 marg, 59 marg (52).

»rzymscy duchowni (a. duchownicy); rzymskie duchowieństwo« [szyk 5:3] (5;3): BielKron 221; á ieſli was nieſłuſznie á nie z miłoſci Pánowie Duchowni Rzymſcy/ iáko piſzećie/ Heretykámi zową/ niech to káżdy oſądźi. WujJud 21; WujJudConf 19v, 80v; IZ iuż Grekowie w tym cżáśie/ to ieſt po tjm wygnániu Rzymſkiego Duchowieńſtwá z Bulgáryey/ ſerce byli do iednośći świętey ſtráćili SkarJedn 230, 229, D3v; miał zá ſobą [Jezus] o tym [o wygnaniu kupców ze świątyni] proroctwo/ iż to vcżynić miał [...]. Ktorego iż Rzymſcy duchownicy nie máią: prożno ten przykład iego zá ſobą ćiągną. CzechEp 49.

»rzymskie godziny Panny Maryjej« [szyk 15:2] (17): Do tegoż Syná Bożego/ świętego Thomaſzá z Aquinu prośbá o rozmáite dáry. (marg) Naydzież ią w Godzinách Rzym: P. Máryey. (–) LatHar 21; Podźiękowánie zá mękę Páńſką/ z prośbą o rzecży rozlicżne. S. Grzegorzowi przypiſáne. (marg) Z Rzymſkich godzin Pánny Máryey/ y ſtarych Hortuluſow. (–) LatHar 280; Druga bárzo nabożna [modlitwa] Kośćielna/ w długich á ćieſzkich fráſunkách. (marg) Z Rzymſkich godźin Pánny Máryey ſkrocona nieco. (–) LatHar 584, 12, 24 marg, 41 marg, 50 marg, 54 marg (17).

»kapłan rzymski« [szyk 19:10] (29): OrzRozm I2v; GDy záſię Auſzpurcánie wiárę odmienili/ rozgniewáli ſie Rzymſcy kápłani/ wyſzli precż z Miáſtá/ żáłuiąc ſie przed ſwym Biſkupem ná Senat mieſcki BielKron 216; á ták kápłani Rzymſcy znowu poświącáli kośćioły/ ołtarze po luteryaniech BielKron 230, 203, 206, 213v, 214 [4 r.], 217, 223; vkaż mi to/ iż nie może być żaden vrzędny Koronator Królewſki/ mimo Kápłaná Rzymſkiégo? OrzQuin V4; Król ſam w Polſzce ſądźi: á Kápłan Rzymſki/ niech nas nie ſądźi. OrzQuin Z; Królá Polſkiégo od Kápłaná odrywaſz/ y z Polſki wypądzaſz Arcybiſkupá Gniéźniéńſkiégo/ Kápłaná Rzymſkiégo OrzQuin Aa3, A3, G2, V2v marg, V4 [2 r.], V4v (15); BudBib b4; StryjWjaz C4v.

»kapłaństwo rzymskie« (1): Odrzucamy tedy ná ſtronę wſzyſtko kápłáńſtwo Rzymſkie/ choćiaż poſługę ſłowá Bożego pozwirzchną [...] zoſtáwuiemy. WujJudConf 147.

»kardynałowie rzymscy« [szyk 2:1] (3): Kárdynałow Rzymſkich przyſięgá iaka. liſt. 35. KrowObr Ss; BibRadz I 141a marg; ReszList 145.

»katechizm rzymski« = katechizm wydany na polecenie soboru trydenckiego w latach 1562 – 1566 (1): Naydą też Plebani wykład obrzędow Krztu świętego/ w Káthechizmie Rzymſkim/ doſtátecżnieyſzy. KarnNap C2.

»katedra rzymska« = stolica papiestwa (1): Pátryárchowie ábo Biſkupi Miáſtá onego [Konstantynopola] [...] pocżęli ſię nád Kátedrę Rzymſką mátkę ſwą wynośić PowodPr 32.

»katolicki rzymski« (5): SkarJedn 230; SkarŻyw A2v; Haeretyk ieſt káżdy/ wedle Páwłá S. ktory vczy przećiw temu co Apoſtołowie podáli/ y co wierzy y trzyma kośćioł Kátholicki Rzymſki. WujNT 747; A tego Bogá chwaląc y miłuiąc przodkowie náſzy/ zá iednąż powſzechną wiárą kátolicką Rzymſką/ [...] zoſtáwili nam dawną Confederácią przećiw ſektam PowodPr 43, 44.

»rzymska konfessyja« (1): Tá tedy Ewángelia/ nie Augſpurſkiey ále Rzymſkiey Confeſſyey/ przepowiedána ieſt po wſzytkiemu świátu WujNT 103.

»rzymski kościoł« = świątynia Kościoła katolickiego (1): kapłani ſpiewáli exekwie/ y inne Cerymonie cżynili/ iáko w Rzymſkich kośćielech bywa BielKron 222.

»rzymski krześcijanin« = katolik (1):iż nie ták przed tym wierzono o duchu świętym/ iáko teraz Rzymſcy krześćiánie dzierżą. CzechRozm 14.

»księża rzymscy (a. księża rzymska)« [szyk 5:3] (8): BielKron 200v; iáką [spowiedź] ſobie ich Miłość kśięża Rzymſcy poſtánowili. WujJudConf 82, 88v, 123, 244v; Iáka tedy rożność dniá od nocy/ thák rożne ſą poſtępki Rzymſki Xiężey/ od ſpraw y poſtępkow Apoſtolſkich NiemObr 88, 39, 155.

»legat rzymski« (1): STároſtá iednéy pániéy roſkazał obiáwić/ Ze Legatá Rzymſkiégo v niéy miał poſtáwić KochFr 31.

»rzymska litanija« (1): Zá Krolową. (marg) Po wielkiey cżęśći z Rzym: Litániey. (–) LatHar 627.

»miasto rzymskie« = Rzym jako stolica papiestwa [szyk 6:2] (8): Záprzeć ſię nie możeſz Heretyku/ y to dobrze wieſz iż w mieśćie Rzymſkim Piotrowi ś. pierwſza ſtolicá Biſkupia podaná ieſt. SkarJedn 92, 90, 91, 93; Y poſtánowił vdać ſię ná pielgrzymowánie [...] pierwey chcąc mięſkánie Apoſtolſkie/ święte miáſto Rzymſkie náwiedzić. SkarŻyw 353, 93, 408 marg; Ey toć twoię stolicę, przednieyſzego Miásta, Pietrze miły, Rzymskiego, záśiádłá niewiástá. CzechEp 417.

»msza rzymska« (1): Tákże y Mſzą Rzymſką widźimy być przećiwną temu Sákrámentowi [tj. eucharystii]. WujJudConf 179.

»rzymski mszał« (63): Modlitwá kośćielna kiedy dzwonią w południe/ o męce Páńſkiey/ zwłaſzcżá w Piątek. (marg) Z Rzym: Mſzałá. (–) LatHar 54; Przy krotſzych prośbách Kościelnych/ ktore Kollektámi názywáią/ modl ſię ták. (marg) Z Rzym: Mſzałá. [...] (–) LatHar 87; O náwrocenie Odſzcżepieńcow/ iácy ſą Grekowie y Ruś. (marg) Z Rzym: Mſzałá. (–) LatHar 621, kt, 11 marg, 48 marg, 55 marg, 88 marg (63).

»nabożeństwo rzymskie« = wiara, religia katolicka [szyk 9:8] (17): SarnUzn D8; CzechEp 10, 14, 427; Choćiaż ći to nabożeńſtwo Rzymſkie/ ieſt náturze ludzkiey ſkáżoney y miłe y wdzięcżne [...] CzechEpPOrz **4v, *2, *2v, *4, **4, **4v [2 r.], *; W Rzymſkim nabożeńſtwie/ lubuią ty ćiemnośći/ brzydząc ſię prawdźiwą świátłośćią Ewánieliey NiemObr 84, 59, 159 [2 r.]; Przydáne ieſt krotkie opiſánie nabożeńſtwá RZYmſkiego/ pierwey potocżnego: á potym oſobnego ReszPrz kt.

»odpusty rzymskie« (3): RejWiz 160v marg, Cc8; Leo papież obawyáiąc ſie iákyego odſtąpienya ludźi od odpuſtow rzymſkich/ vſtáwił y obiáwił nowym wyrokiem y inne odpuſty BielKron 194v.

»papiestwo rzymskie« (4):Abowiem tám obiecuiećie bronić/ nie kośćiołá onych Apoſtołow vbogich ále papieſtwá y páńſthwá Rzymſkiego/ poććiwośći KrowObr 131v, 128, 131v; ktory [Benedykt IX] oddawſzy ſie cżártowi y z vrzędem y ze wſzyſtkyemi ſpráwámi ſwoiemi doſzedł był Papieſtwá Rzymſkiego RejAp 165v.

»papież rzymski« = papa Miech [szyk 221:32] (253): MiechGlab 18, 57; KromRozm III P3, P4v; Diar 45; Przeſto obatzywſzy Konſtántynus Ceſarz takową pychę Papieżá Rzymſkiego/ názwał go iáwnie Bogiem ziemſkim. KrowObr 8v; byłá tákież wielka niezgodá/ miedzy trzećim Bonifácyuſem Papieżem Rzymſkim/ á miedzy Pátryárchą Konſtántynopolſkim KrowObr 29v; Otho maſz przed otzymá náukę Papieżá Rzymſkiego Antykryſtá KrowObr 51; iż tá Mſza wáſzá/ nieieſt poſtánowioná áni od Kryſtuſá Syná Bożego/ áni od Apoſtołow Swiętych iego/ ále ieſth poſtánowioná od Włochow Rzymſkich Papieżow. KrowObr 199, kt, B3v, Cv [2 r.], C4v, D (87); OrzList hv, h2; ktorą [koroną] Koronowány ieſth Boleſław Chábry Krol náſz pierwſzy przez Gándencyuſá [!] Arcybiſkupá Gnezneńſkiego/ z roſkazánia Benedyktá VII. Papieżá Rzymſkiego. OrzRozm D2v, C, F3 [2 r.], F3v; W tym mieśćie [tj. Awinionie] ſtolec Rzymſkich Papieżow był przed tym BielKron 281, 145v, 166, 190 [2 r.], 193, 196 (10); OrzQuin K, K2v [4 r.]; RejAp 196v; Słuſznie ſie náſzy Prełaći Powſzechnego Kośćiołá/ y Papieżá Rzymſkiego widomey głowy iego ná świećie trzymáią WujJud 117, 7v, 24v, 194; WujJudConf 125, 141v, 170v; á wżdy tho wſzyſtko Krzesćiánie ná roſkazánie Pápieżow Rzymſkich chowaćie: á o vſtawy Iezuſá wáſzego máło co ábo nic dbaćie CzechRozm 73, 6, 70v, 73, 81, 81v [2 r.], 169, 255; iż Alexándryiſki y Antyoſki Pátryárchá do tego cżáſu zá głowę ſwoię y ſtarſzego/ nie Cárogrockiego/ ále Rzymſkiego Papieżá ználi. SkarJedn 251, 118, 139, 172, 211, 242, 252; SkarŻyw 392; StryjKron 100, 295; iż bez wſzego ſporu y wątpliwośći/ nie kto inſzy ieſt Antichryſtem/ iedno Papież Rzymſki. CzechEp 323; Ani mowi [Chrystus]/ oto ná mieyſce Piotrowe/ ábo oto w oſobie Piotrowey Papież Rzymſki páść was będźie. CzechEp 331, *4v, 9, 13, 14 [2 r.], 16 (53); Przyidźie mi iuż porządnie mowić/ o włádzy y zwierzchnośći Papieżá Rzymſkiego/ ktorego pochlebnicy/ ná ſtolicy Piotrowey ſádzáią. NiemObr 48; Potym ieſzcże cżás niektory/ opieráli ſię y drudzy Ceſárzowie/ niechcąc dáć Papieżom Rzymſkim nád ſobą przewodźić NiemObr 63; Było wiele ludźi zacnych y vcżonych onych cżáſow/ ktorzy tę cżártowſką pychę w Papieżách Rzymſkich/ gánili/ y przećiwko iey piſáli NiemObr 154, 20, 24, 38, 41, 48 (50); ReszPrz 29; ReszList 143; OrzJan 119; Wielka tedy ieſt przewrotność odſzczepieńcow/ ktorzy z tych ſłow/ nie iednego ktorego Rzymſkiego Papieżá/ [...] ále wſzytkie Papieże [...] Antychriſtem onym przednieyſzym vczynić chcą WujNT 716, 51, 60, 288, 525; PowodPr 31.

»papieżowa rzymska« (1): my przedſie poſtáremu więcey będziemy ſlucháć/ Ianowey oſmey Papieżowey Rzymſkiey/ [...] á niſſli tych Heretykow KrowObr 236.

»pasterz rzymski« (2): Aleć iedno te ſą prawdźiwe owiecżki Boże/ ktore iednego Páſterzá Rzymſkiego ſłucháią/ ktoremu w Pietrze rzecżono: Páś owiecżki moie. WujJud 18v, 30v.

»patryjarcha rzymski« (1): A coż to g rzeczy/ iżeby Papyeż/ to yeſt biſkup á pátryárchá Rzymſki też zwirzchnoſć myał myeć? KromRozm III N3.

»powszechny rzymski« (1): To też prawdźiwie Kośćioł Powſzechny Rzymſki o ſwey náuce trzyma. WujJud 131.

»prałat rzymski« [szyk 2:1] (3): WujJudConf 117; Tu z tego iednego mieyſcá cżytelniku miły/ obácżyć możeż/ z iáką opátrznośćią/ Ich mość Práłaći Rzymſcy/ piſmo święte przywodzą/ y gwałtem ná ſwą ſtronę náćiągáią NiemObr 21, 90.

»rzymskie procesy (a. [processyje])« = dekretały (1): BielKron 393v; [A ták Mikołay Pięniążek Stároſtá Krákowſki [...] Ianá Biáłká/ Ianá Lelowſkiego Wicárie ich/ Marćina Rymſzę Mánſyonarzá/ y innych wiele ktorzy przyimowáli Rzymſkie Proceſſie to ieſt/ liſty przećiw práwu Polſkiemu w Dálmutiach z Kośćiołá wywlokſzy z miáſtá wignał. Respons K3 [idem: BielKron: proceſy]].

»reliija rzymska« [szyk 2:1] (3): StryjKron 567; SarnStat 868; iż to Kroleſtwo Polſkie ieſt zdawna ná religiey kátolickiey Rzymſkiey záſádzone PowodPr 44.

»stolec rzymski« (1): Piſał też [Erazm z Rotterdamu] y Luterowi przyiacielſkim obycżáiem/ áby przymowek przeſtał przećiw Stolcu Rzymſkiemu BielKron 195.

»stolica rzymska« [szyk 86:26] (112): iż ápoſtolſka ſtolicá/ to yeſt Rzymſka/ vſtáwyoná yeſt od bogá pewnym á nyeporuſſonym grunthem álbo vtwirdzenim KromRozm III P4, N7, O2, O4, O8, P4v, P5, Q2; KrowObr 127v; RejAp CCv; KuczbKat 75; v ktorych [doktorów Kościoła] widźićie w iákiey ważnośći thá Rzymſka Stolicá záwżdy ſłuſznie byłá? WujJud 33v, 117v; WujJudConf 10; Theodorytus [!]/ ſtolica Rzymſka/ powiáda/ trzyma rządzenie wſzytkich kośćiołow wſzytkiego świátá SkarJedn 112; Przetoſz do teyże Rzymſkiey ſtolice záwżdy wſzytko Chrześćiáńſtwo około wjznánia práwdy wiáry Chryſtuſowey vćiekáło SkarJedn 146; Wſzákże my Etyopiánie w tákiey wadze mamy ſtolicę Rzymſką: iſz tych nogi cáłuiem/ ktorzy z Rzymu do nas przychodzą SkarJedn 310, A6, A8, A8v, [A*2], 84 (67); Oczko 30; Tym cżáſem oni Biſkupi ktorzy przy S. Chryzoſtomie ſtali/ ćierpiąc od przećiwnych onych Biſkupow przenáſládowánie: do Rzymſkiey ſię ſtolice vćiekli SkarŻyw 89, 26, 318 [2 r.], 319, 321, 336; á ten rog ábo Antychriſt [...] ná beſtyey oney/ to ieſt/ ná páńſtwie y ſtolicy Rzymſkiey vśiadł CzechEp 380, 379; NiemObr 15, 20, 48, 54 [2 r.], 57 (11); ReszPrz 69; ReszHoz 138; WujNT 96, 97 marg, 288, Yyyyy4; PowodPr 31, 32; Przetoż ſtolicę Rzymſką ś. Piotrá ſtolicą Apoſtolſką ſtárzy święći y Doktorowie zowią SkarKaz 607a; SapEpit B4v.

»wiara rzymska« [szyk 21:20] (41): Biſkup Konſtancieńſki Ianá Hugliná dał ſpalić zá odſzcżepieńca/ yż odſtąpił Rzymſkiey wiáry w Merſzprgu. BielKron 204v; Papież poſłał do Niemiec trzech Biſkupow z Indultem/ áby námawiáli Luteryany kápłany ná Rzymſką wiárę BielKron 234, 198 marg, 208v, 215, 217, 222v (11); OrzQuin Kv; RejAp 179v; A mać ieſzcże y będźie miał Pan Bog y w Niemcách/ y w Helwecyey/ we Fráncyey/ w Szkocyey/ w Dániey/ w Niderlánćie/ niezlicżone ludźi; ktorzy prawdźiwą á Powſzechną wiárę Rzymſką mocnie trzymáią WujJud 2, 7, 8 marg, 21v, Mmv, Nn2v; SkarJedn 230; StryjKron 100 marg, 427; choćiaż Rzymſkiey wiáry wodzowie záwżdy inſzych w ſák ſwoy wypráwić ſię kuśili CzechEp 12, 12, 13, 54, 81, 83, 108; CzechEpPOrz *4v; ReszHoz 135; ReszList 154, 190; Tenże Doktor vczy/ iż wiárá Rzymſka táż ieſt co y Kátholicka. WujNT 525, 525 [4 r.], Bbbbbb3v [2 r.]; PowodPr 43.

»rzymski zakon« = wyznanie, religia katolicka [szyk 8:2] (10): StryjKron 552, 572; KV tęmu téż obiecuiemy [...] wſzech przerzeczonych Kśiążąt źiemie Wołyńſkiéy obywátelów/ y potomków ich/ ták Rzymſkiégo iáko y Gréckiégo zakonu będących/ w ich ſtárádawnéy czći [...] záchowáć SarnStat 115 [idem 1192]; iednák kauzy Duchowné zakonu Rzymſkiégo którébykolwiek ná tym ſądźie Kápturowym były ſądzoné/ wolnémi czyniémi y káſsuiemi od wſzelákich Dekrétów SarnStat 876, 1059, 1062, 1063, 1188, 1192 [2 r.].

»zbor rzymski« = Kościół katolicki (1): A ták iáko cżłonek świętego zboru Rzymſkiego powtarzam/ y proſzę dla Páná Bogá/ ábychmy [...] Polakow ná ſie nie iątrzyli BielKron [3323].

Zestawienia: »biskup rzymski« [szyk 162:66] (228): MurzHist N2; A vſtáwá koſcyelna każe/ áby ſye żadne vſtáwy w koſcyelech nye vſtáwyáły/ mimo zdánye Rzymſkyego biſkupá. KromRozm III O5v, N3, N6, O2, P, P2v (11); Powiedz mi proſzę ćie? kto tákowe hárde y pyſzne przezwiſko/ PAPA/ dał Biſkupowi Rzymſkiemu? KrowObr 7; Izaſz niewieſz: iż ſię przed thym Fokáſem Biſkupi Rzymſcy Papieżmi nienázywáli KrowObr 7, 6v [3 r.], 7 [2 r.], 8, 17v, 18 [2 r.] (25); BielKron 254, 255; RejAp 133; HistRzym 127v; BiałKat 123v; Słuſznie też y ſpráwiedliwie Ceſarz y wſzyſcy Krolowie Chrześćiáńſcy zwierzchność Biſkupá Rzymſkiego iáko práwego namieſtniká Páná Chriſtuſowego á potomká Piotrowego/ cżcą y ważą WujJud 84v; Ten przełożony od Bogá nie od ludźi/ ieſtći v nas Biſkup Rzymſki/ ná ktorego ten vrząd należy. WujJud 153, 6 marg, 27, 84v marg, 117, 117v (18); WujJudConf 6v, 84v, 117, 126v, 140, 151; BiałKaz Kv; Biſkup Rzymſki od wiekow Apoſtolſkich áſz do tego cżáſu zwierzchnośći ſwey od Bogá dáney/ nád wſzytkimi po wſzem świećie Chrześćiáńſkimi kośćioły vżywał SkarJedn A8; Auguſtyn S. wylicża Biſkupy Rzymſkie/ y kłádzie pierwſzego Piotrá S. SkarJedn 92; Na przywileie y nawyżſze Páſterſtwo y Biſkupſtwo Piotrá S. w kośćiele Chryſtuſowym/ wſtąpili práwem Bożym Biſkupowie Rzymſcy SkarJedn 101; áby ſię Koncilia bez dozwolenia Rzymſkiego Biſkupá nie zbyráły/ ani żaden Biſkup potępiony był. SkarJedn 106, A3v, A8, 32, 89, 101 (61); Práwo kośćielne każe/ áby wſpráwach wielkich nic ſię bez Biſkupá Rzymſkiego nie ſtánowiło SkarŻyw 394, 88, 89 marg, 93 [2 r.], 211, 316 (17); CzechEp 323, 370, 411; á ći ſą Biſkupi/ ná mieyſcu inſzych Apoſtołow: á ná mieyſcu Piotrowym ſam Biſkup Rzymſki. NiemObr 29; Iż też w Rzymie Piotr vmárł/ y to nie k rzecży/ áby dla tego Biſkup Rzymſki Piotrowę zwierzchność vſurpowáć miał. NiemObr 52; iż nie tylko fundámentu/ ále y namnieyſzey podpory w piśmie ś. tá ſtolicá Biſkupá Rzymſkiego nie ma NiemObr 55; K temu y to ſię pokázuie/ z Hiſtorykow/ iż ſię ná ten cżás/ Biſkupi Rzymſcy/ v Ceſárzow ordinácyey dokupowáli. NiemObr 60, 26, 29 [2 r.], 30, 47, 48 (65); ReszPrz 29, 107; ReszHoz 138; ſzáfárzem naywyżſzym vcżynił Pan Bog Piotrá świętego Apoſtołá ſwoiego/ y wſzyſtkie po nim inne namieſtniki/ Biſkupy Rzymſkie ReszList 151, 151, 152; Przetoż wielki ieſt niewſtyd y bluznierſtwo dzieśieyſzych haeretykow/ [...] ktorzy [...] namiáſtká Chriſtuſowego Biſkupá Rzymſkiego Antychriſtem czynią WujNT 103, 461; PowodPr 32; od Rzymſkiego Biſkupá dzielić ſię/ toż ieſt co ſię dzielić od kośćiołá Chryſtuſowego SkarKaz Oooo2c, 417b, 550a, 607a.

»kościoł rzymski« = Romana Ecclesia JanStat [szyk 354:157] (511):GlabGad K; LibLeg 7/69; SeklWyzn A, a2, a4, c2v [2 r.]; RejKup z5; Grekowye/ Ormyánye/ Indy y wſſytcy Azyátycy y Afrykani wyęcey ſye ſnámi y z Rzymſkim koſćyołem/ niżli z wáſſymi Luterany/ Sákrámentarzmi y Nowokrzczeńcy zgadzáyą. KromRozm I E4, E4, E4v [2 r.], G4 [2 r.], G4v [2 r.], I2v [2 r.]; a terás przyſzedł na drogę światłości i prawdy/ i od kacerſtwa się ku matce świętei/ kościołowi Rzymſkięmu nawrócił. MurzHist D2v, C3v, C4v, F3, M3v, N2, N2v, T3; Abowim/ yáko ya ſlyſſę/ od tych dwu [cesarzy Konstantyna i Fokasa] Rzymſki koſcyoł á papyeż władzą wźyął y zwirzchnoſć nád inymi koſcyoły. KromRozm III O8v, L6, N5v, N6v, O, Ov [2 r.] (11); Bo ten dziſieyſzy kośćioł Rzymſki/ nie ieſt budowánie Apoſtołow ſwiętych/ ále ieſt budowánie Papieżow/ Báłwochwálcow y Apoſtatow KrowObr A3; przeſtho dáleko więcey przyſtoi/ áby dźiſieyſzy kośćioł Rzymſki/ był názwan iakim dworem wielkim/ ſwowolnym/ y nietzyſtym/ matką wſzyſtkich złośći y bluznierſtw/ a niſſli kośćiołem. KrowObr A3v; przeſto tedy ten Vigiliuſz Papież fáłſzywie kośćioł Rzymſki názywá máthką y miſtrzową inſzych kośćiołow krześćiáńſkich KrowObr 24v, A2v, A3, A3v [2 r.], A4, B [3 r.] (44); ten [cesarz Anastazjusz] poſłał do Papieżá chcąc bronić Rzymſkiego kościołá od kácerzow BielKron 167v; Acżkolwiek był Iágiełło wſzytki pokrzćił w Litwie iáko oćiec ná Krześćijáńſką wiárę według kośćiołá Rzymſkiego/ wſzákże ſie ich wiele ku Grecżyznie z Moſkwą obroćiło BielKron 412, 146, 155v, 157, 162, 163v (32); LeovPrzep C2; RejAp 76v, 116; Swięty powſzechny y Apoſtolſki Kośćioł Rzymſki/ wſzytkich Kośćiołow mátką y miſtrzynią być wyznawam WujJud 27; tylko ſam ieden był y ieſt Kośćioł Rzymſki/ do ktorego niewiárá y błędy [...] nigdy przyſtępu mieć niemogły WujJud 121, kt, bv, 1, 8 marg, 14v (48); WujJudConf 7v, 12v, 15, 127v, 161v; RejPosWstaw [1432]v, [1434], [1434]v; StryjWjaz C4; CzechRozm 223; Auguſtyn S. w kośćiele Rzymſkim/ piſze/ záwżdy Apoſtolſkiey ſtolice przodkowánie trwáło SkarJedn 111; By nie Rzymſki kośćioł/ iużby chrześćiánie dawno z heretycżawſzy ſpogánieli SkarJedn 151; Grekowie odrywánia ſię od kośćiołá Rzymſkiego/ przycżyny ſzukáiąc/ Lácinſkiemu Kośćiołowi w tym przyganiáć pocżęli SkarJedn 176; Tego tylo dotknę/ iż ták wielki był iad Grekow przećiw Rzymſkiemu kośćiołowi/ iż by byli y pod ziemią potwarzy nań ſzukáli SkarJedn 240; A w Moſkwie ták rzecż ieſt brzydka Rzymſkiego Kośćiołá Chrześćiánin/ iſz go zá pogániná pocżytáią SkarJedn 350, A3, A3v, A4 [2 r.], A7v, A8v [5 r.] (199); iż ći święći wſzyſcy w Papieſtwie byli/ wſzyſcy ſie wkośćiele Rzymſkim y w iego iednośći wychowáli SkarŻyw A3v; O ſzcżeśliwy kośćiele Rzymſki/ w ktory Apoſtołowie wſzytkę ze krwią ſwoią náukę wlali SkarŻyw 408; Mieyże zá to/ namilſzy cżytelniku/ iſz Kośćioł Rzymſki/ ſtolicá Piotrá świętego/ tá ieſt ſamá ná ktorey Piotrowá wiará nieuſtáie SkarŻyw 601, A2v, A3v [3 r.], A4, 62, 80 (45); StryjKron 275, 482, 587; Acżkolwiek ći y to inſza/ kupce/ iákich ieſt pełen kośćioł Rzymſki/ z kośćiołá Bożego wygnáć: á inſza cżłeká przeſládowáć y mordowáć. CzechEp 30, 11, 14, 63, 76, 111 (27); NiemObr 19, 53, 88; ReszPrz 30 [3 r.], 31, 32 marg, 33 [2 r.], 39, 111; ReszList 143, 144, 179, 191; ActReg 16; Pod rozſądek Kośćiołá S. Powſzechnego Rzymſkiego wſzytko niech podlęże. WujNT kt, 3, 125, 288, 349, 393 [2 r.] (31); SarnStat 115, 193, 380, 382, 939 (8); PowodPr 31 [2 r.], 32 [2 r.]; Po wſzytki wieki częśćiey niżli ſto lat miał kośćioł ś. Rzymſki y powſzechny ludźie święte/ ktorzy cudá mocą Bożą czynią. SkarKaz 418b, 419b, Oooo2c; SkarKazSej 682a.

Szeregi: »apostolski, (a, i, to jest) rzymski« [w tym: apostolska, rzymska stolica (8)] [szyk 9:1] (10): KromRozm III O8, P4; KrowObr 127v; Summá w krotkośći/ dlacżego y kiedy Grekowie odſtąpili od iednośći kośćiołá Bożego y posłuſzeńſtwá Stolice Apoſtolſkiey Rzymſkiey. SkarJedn A8, 369; naprzod niedaymy w ſobie gáśić wiáry S. powſzechney Kośćiołá Apoſtolſkiego Rzymſkiego SkarŻyw 114, 26, 80; WujNT 96, 288. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»(tak) rzymski, (i, jako (i)) grecki« [szyk 10:3] (13): krzeſt żadny/ ták Rzymſkim obycżáiem iáko Greckim/ áby nie był odnawian BielKron 171v; Skądkolwiek rzecżeni ſą Ruſzacy álbo Moſkwá/ wſzyſcy ſą Słowieńſkiego ięzyká/ y Krześćijánie/ iedni obycżáiem Greckim/ drudzy Rzymſkim. BielKron 427, 420; StryjKron 587; CzechEp 355; SarnStat 115, 1059, 1062, 1063, 1188, 1192 [2 r.]. Cf Wyrażenie przyimkowe. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r., w przeciwstawieniu 1 r.]

»rzymski co i katolicki« (1): Skąd znáć/ że iáko ieden y tenże ieſt kośćioł Rzymſki co y Kátholicki: ták też iedná y táż wiárá ieſt Rzymſka ktora Kátholicka. WujNT 525.

»rzymski i (albo) łaciński« [szyk 4:1] (5): SkarJedn 39, 218, 229, 349; Znáć pewnie iſz ná pocżątku v Ruśi Rzymſkie y Láćinſkie kośćioły były SkarŻyw 576.

»rzymski a papieski« (1): Cypryan S. [...] do Korneliuſá papyeżá w trzećim liſcye vczyniwſſy zmyenkę ſtolice Pyotrowey/ to yeſt Rzymſkyey/ á papyeſkyey/ [...] przykłáda: [...] KromRozm III O2.

»Piotrow (a. Piotra), to jest rzymski« [szyk 3:1] (4): KromRozm III O2, Q2; ále wiárá Piotrowá/ to ieſt Rzymſka (wedle obietnice Páńſkiey) nigdy nievſtáłá. WujJud 7; SkarJedn 177.

Wyrażenie przyimkowe: »po rzymsku« (7): Ceſarz w Auſzburku roſkazáł/ áby zaſię po Rzymſku Boża chwałá byłá w kośćielech BielKron 230; wierzy ten Krol [Jan] w Kryſtuſá y Ewángieliey/ wſzakże nie po Rzymſku. BielKron 462, 230v, 238; SkarJedn 265 marg; CzechEp 100.
~ Szereg: »lubo po grecku, lubo po rzymsku« (1): O iákobyſmy ſię w ſobie vćieſzyli/ [...] gdybyś my my do wáſzego/ á wy do náſzego kośćiołá chodząc/ [...] lubo po Grecku/ lubo po Rzymſku/ Ofiáry przenaświętſze cżynili SkarJedn 366. ~
W przen (18): Ale nie dźiw/ iż w tym Bábilonie Rzymſkim nic/ áni ná Bogá/ áni ná Doktory kiedy co dobrze mowią [...] żadnego bacżenia nie máſz NiemObr 54, 55.
Wyrażenia: »ławica rzymska« = Kościół katolicki (1): wſzyſcy przećiwnicy łáwice tey Rzymſkiey/ o tę ſkáłę łby ſobie potłuką OrzList h2v.

»matka rzymska« (3): Nie vmiał Páweł ś. tych práktyk Włoſkich mátki Rzymſkiey/ ktora miſternie ſwoie towáry pokrywáć zwykłá. NiemObr 87, 86, 87.

»Piotr rzymski« = papież [szyk 9:3] (12): A nuż ten Piotr Rzymſki z Biſkupy Polſkimi zbłądźi/ więc my nań napráwę wſzyſtkiégo Króleſtwá Polſkiégo [...] przypuśćić mamy? OrzQuin G, G, I2v, Xv, X2, X2v; od tego Piotrá Rzymſkiego y páſterzá wſzytkich owiec Chryſtuſowych kto odſtąpi/ do prawdy Bożey nie tráfi. SkarJedn 144, A4v, 144, 153, 166, 167.

α. W funkcji rzeczownika: »rzymscy« = katolicy (1): Henryk brát w wiązał ſie w Lipſko Drezdę y ine páńſtwá. Krfierſt brát był nátym/ áby mu tego pomagał/ bo był tey nádzyeie/ iż miał trudność mieć od Rzymſkich BielKron 217v.
a. W połączeniu ze zwykle złośliwymi określeniami papieża i katolicyzmu używanymi przez innowierców (112):
Wyrażenia: »antykryst rzymski« = papież [szyk 46:2] (48): Odrzuććie fáłſzywe Báránki/ y Antykryſtá Rzymſkiego/ náuki/ y rozmiłuićie ſię Báránka tylko iednego ná práwicy Bożey ſiedzącego Páná Iezu Kryſtá KrowObr 70; Toć ſą ty wielebne Reguły/ nie od Iezu Kryſtá ſyná Bożego [...] vſtáwione/ ále od oycá kłamce Dijabłá wymyſlone/ y od Antykryſtá Rzymſkiego potwierdzone KrowObr 137; [o Grzegorzu VII:] O niewſthydliwy Mnichu Antykryśćie Rzymſki/ w ktoreyżeś ſie tego ſſkole náutzył/ áby Bog wſzechmogący kxiędzom/ álbo kośćielnym ſlugom/ vććiwego małżeńſtwá bronił y zákazał? KrowObr 235, C [2 r.], C4, 2, 72v, 73v (25); á przez ten rog máły rozumieć ſię Antykryſt bądź Máchomet/ bądź theż Antykryſt Rzymſki BibRadz I 451a marg; BielKron 226v; OrzQuin K [4 r.], K2v; CzechRozm A3v, 262, *; Znałem ia niektore [...] ktorzy [...] iż ſię im niechćiáło nędze ćierpieć domá/ [...] ktorych Antychriſt Rzymſki/ przez ſwoie dawnieyſze dworzány/ tymi iábłuſzkámi ſwoimi połowił CzechEp 350, 104, 110, 152, 172, 177 (11); CzechEpPOrz *3v; NiemObr 162.

»bałwaństwo rzymskie« = katolicyzm (1): podobáło ſię też Luteryanom/ oznaymić przez liſty wſzyſtkę rzecż ktora ſie tocżyłá ná Seymie w Kolnie/ krolowi Fráncuſkiemu y Angielſkiemu/ iáko ſtroná przećiwna wzgárdziłá Ewángelią ſwiętą/ á ku Báłwáńſtwu Rzymſkiemu przyniewala wſzytki. BielKron 209v.

»bestyja rzymska« = papież [szyk 3:1] (4): Záwżdy Beſtia Rzymſka byłá y ieſt inſtrumentem do przeſládowánia Koſciołá páńſkiego RejAp Ff4v, Ee4v, Ff2v [2 r.].

»rzymska bożnica« = Kościół katolicki (1): ktory [błąd] wedle Dánielowego proroctwá then nieſromieźliwey twarzy Kſiądz Rzymſkiey Bożnice Báłwan/ [...] w ſwey záráźliwey winnicy hoynie roſpłodźił to źiárno BibRadz *2v.

»rzymska głowa« = zwierzchnictwo biskupa Rzymu (1): zá ktorych [apostołów] wieku y potym przez kilká ſet lat po Apoſtolech ſtał Kośćioł Powſzechny w doſtátecżnym porządku/ choćiaż ieſzcże tey Rzymſkiey głowy y przodkowánia iego nic ſłycháć nie było. WujJudConf 125v.

»katolika rzymska; katolicy rzymscy« [szyk 24:22] (43;3): Gdyż oni mili pátruſowie: nie tylko ták między ſobą ſą niezgodni: ále ſię áni z tą teráznieyſzą Rzymſką Kátoliką zgodzą bárzo w wielu rzecżách CzechEp 36; to ſię zá pomocą Bożą iáśnie pokazáć może/ iż teraźnieyſza Rzymſkich Kátolikow ſrożſza y iádowitſza niż Káimowá ſpráwá CzechEp 36; Aleć zá nic v Kátholikow Rzymſkich ták ſam Chriſtus Pan/ iáko y to co co [!] cżynić roſkazał CzechEp 43; iż ponieważ náuká Apoſtolſka plácu w Papieſtwie nie ma/ ábo w Rzymſkiey X⟨iędza⟩ K⟨anonika⟩ Kátholice: tedy oná do Apoſtołow nie należy CzechEp 361, 6, 26, 27 [2 r.], 28, 35 [2 r.] (45); CzechEpPOrz *3.

»rzymski ksiądz« [szyk 3:1] (4): Rzadki powiedáią/ Ptak/ Fenix ná ſwiećie/ ále dáleko rzádſzy Rzymſki Kxiądz tzyſty. KrowObr 228v; á gdy też tego Bog nie kazał żebyſmy w Rzymſkiego kśiędzá Papieżá wierzyli CzechEp 14, 425 [2 r.].

»rzymski pan« = papież [szyk 1:1] (2): CzechRozm 220; ktory [papież] ſam ieſt wedle dekretow ſwych Bogiem, y Rzymſkim pánem CzechEp 421; [Znajomość wolej Bożej kluczem Pan mianuje, który sobie rzymski pan hardzie przypisuje OtwinPis 162].

»papa rzymski« [szyk 4:2] (6): ále zgołá Antychriſt, ktorym iest Papa Rzymski, zá nic ma Bogá oycow ſwych CzechEp 414; Bo, á komu to więcey służyć może iáko Papie Rzymskiemu, ktory ſię ſam Bogiem cżyni: żadnemu ſię ſądzić nie da CzechEp 420, 324, 405, 417, 421.

[»tatuś rzymski«: Kto tedy nie jest skaran od Boga ślepotą, Uciekaj z tej Sodomy z serdeczną ochotą, Widząc tę Alchimiją tatusia Rzymskiego BogowieFałsz 200.]

5. Łaciński (o języku i literach) (9): W tey źiemi wiele miaſt wielkich á roſkoſznych/ źiemiá obfita/ dla tego też tám Rzymiánie pogáni mieſzkáli/ cżego ſą znáki wielkie iáko napiſy Rzymſkie ná Kámieniu wielkim á drogim BielKron 285; bo té Tytuły/ PALatinus, Caſtellanus, Marſſałcus, Cancellarius, Theſaurarius, Capitaneus [...] przez Królá Polſkiégo Z Rzymu mácie. Nie piérwéy temi Rzymſkiémi ſłowy y Tytuły Król Polſki was obdárzył/ áż ſam piérwéy tym imieniem REX POLONIAE, Láćińſkim obdárzóny [...] był. OrzQuin K.
Wyrażenia: »rzymski(-a) język, mowa« [szyk 3:2] (4:1): Ktemu Rzymſki ięzyk/ dla tego ieſt wzięty/ iż ći kthorzy nim mowili/ władáli wſzytkim ſwiátem. Pátrz w. m. iż zá krolow Rzymſkich nie byłá w thákiey wadze Rzymſka mowá/ áni ták obfita: cżemu? GórnDworz F7v; SkarJedn 173, 216 [2 r.].

»rzymskie litery, pismo« (1:1): [w mieście Awentikum] Są y kámienie niekthore połąmáne Rzymſkiemi literámi wybite. BielKron 283; kthore [wojsko rzymskie] Báworowie/ Niemcy/ z drugiey ſtrony Dunáiá cżęſto wyganiáli y porażáli/ cżego ieſzcże dziś ſą znáki ſtárych kámieniow pogáńſkich/ Rzymſkim piſmem wybithych BielKron 288.

Szereg: »rzymski to jest łaciński« (1): y [cesarzowie rzymscy] iężykiem [!] Rzymſkim/ to ieſt Láćinſkim/ páńſtwo ono Swiáta práwie wſzytkiego ſpráwowáli SkarJedn 173.
Wyrażenie przyimkowe: »po rzymsku« (1):
~ Szereg: »ni po grecku ni po rzymsku« (1): Ni po Grecku ni po Rzymſku/ nie daſz mi goworzyć. (–) Owo rzy & ć. KlonŻalEcho E4v. ~
6. Zestawienia w funkcji nazw specjalnych (8):
»dom rzymski« = nazwa ratusza we Frankfurcie nad Menem [szyk 4:1] (5):wſzythcy z goſpod ſwoich wyiecháli [...] y ziecháli do domu Rzymſkiego/ tho ieſt do Ratuſzá/ ábowiem w Fránkfurćie ták Ratuſz przezywáią BielKron 330; Záthym Ceſarz ze wſzytkimi kſiążęty nowego Rzymſkiego krolá/ ná dom Rzymſki/ to ieſt ná Ratuſz prowádzili BielKron 331, 331, [3323] [2 r.].

»koperwas(er) rzymski« = siarczan żelaza (1): FalZioł I 6b; [Weźmi octu [...]/ włoż weń otroćin miedziánych/ [...] Koperwáſu Rzymſkiego/ Háłunu/ Grynſzpanu/ káżdego po rowney cżęśći SienHerb 587a].

a. bot. (2):
»macierza duszka rzymska« = Thymus serpyllum L. (Rost); macierzanka piaskowa, roślina lecznicza z rodziny wargowych (Labiatae) (1): Naprzod wezmi ſerpillum romanum: to ieſt macierzey duſzki rzymſkiey/ ſtłucż z winem á przyłoż na rane FalZioł V 115v.

[»rzymska miętka« = Chrysanthemum Balsamita L. (Rost); bylina z rodziny złożonych (Compositae) rosnąca w basenie śródziemnomorskim, powszechnie używana w dawnym lecznictwie: Ieſt trzećia [miętka] ktora ma oſtrſze/ ſzerſze y dłużſze liśćie/ tę zową Rzymſka ábo Włoſka miętka Cresc 1571 255 (Linde).]

»spica nardi rzymska« = Lycopodium clavatum (L.); widłak goździsty, roślina z rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae) (1): A SPicanardi ieſt troiaka/ iedna ieſt korzenna/ tha ieſth ciepła w pirwſzym ſthopniu á w wtorym ſucha. Druga ieſt rzimſka zową ią Spica Celthica. FalZioł I 137b.

7. Zestawienie w funkcji n-loc (1):
»Rzymski wał« (1): Ziemie Holandſkiey Miáſtá/ y Wśi nawiętſze záginęły z Ludźmi y z Bydłem/ Abowiem Miáſto Rzymſki wał/ Deukiland weſpoł y z ſześcią wśi zátonęli StryjKron 26.

LWil