Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYSCHŁY

Następne hasło: [PRZYSCHNIONY] »

PRZYSCHNĄĆ (18) vb pf

W temacie praet i con -sechł, -schł- (12), -schnął, -schnęła (3); -sechł, -schł- RejPs (4), LubPs, RejWiz, BibRadz (2), BudBib, LatHar (2); -schnął, -schnęła TarDuch, Leop; -schł- : -schnął FalZioł (1:1).

Fleksja

praet
	sg		pl
3	m	przysechł, przyschnął	m pers
	f	przyschła, przyschnęła, przyschła jest	m an
	n		subst	przyschły

imperativus
	sg
3	niech przyschnie

conditionalis
	sg
3	m	by przysechł, by przyschnął
3	f	by przyschła

praet 3 sg m przysechł (3), przyschnął (1). f przyschła (3), przyschnęła (1), przyschła jest (1) [może PRZYSCHŁY N sg f]; przyschła : przyschła jest RejPs (1:1). ◊ 3 pl subst przyschły (2). ◊ imp 3 sg niech przyschnie (3). ◊ con 3 sg m by przysechł (1), by przyschnął (1). f by przyschła (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

Wysychając przywrzeć, przylepić się, przylgnąć do czegoś (18)
- Przen (2)

Wysychając przywrzeć, przylepić się, przylgnąć do czegoś; adhaerere Vulg, PolAnt (18): Też Emplaſtr z kadzidła maſticis á z ſmoły/ dobrze na pierſi przykładać/ albo pod pierſi/ Ale pierwiey na ciele oleiem iakiem pomazać, aby Emplaſtr nie przyſchnął/ albo ſkori nie zmarzſzcżył. FalZioł V 36v; Przetni zyemię nápoły/ iużći ſie nie zgoi/ Ni ſie ſámá ſwą mocą iuż nigdy nie ſpoi. Aliż ią muśiſz zlepić y ſpołu położyć/ Przedſię áliżby przyſchłá/ toż ná ſtronę włożyć. RejWiz 113.

przyschnąć do czego (10): Cf Frazy.

przyschnąć ku czemu (4): ſkorę ktoraby prziſchła ku ciału: [mięso rakowe z miodem] odwilża ią. FalZioł IV 31a. Cf Frazy.

[przyschnąć w co: yely czyągnącz gwaltem pawloke ſzniego [...] O tv ſylna boleſcz bila panv Iezvſzowy bo kozda rana bila odnowyona bo moczno pawloka wewrzala y przyſchla zekrwyą wrany RozmyślDomin 67.]

Frazy: bibl. »przysechł język do podniebienia« [o pragnieniu] (1): Przyſechł ięzyk niemowlątká do podniebienia iego/ dla vpragnienia [Adhaesit lingua lactentis palato eius propter sitim] BudBib Thren 4/4.

»język przyschnął (przysechł) ku podniebieniu, [do podniebienia], do paszczeki« [o słabości] (1:1): Wyſchnęła iako koſć ſiła moia/ y ięzyk moy przyſchnął do paſzcżeki moiej [lingua mea adhaesit faucibus meis Vulg Ps 21/16] y w piaſek ſmierci dowiodłes mie. TarDuch A3; Iáko ſkorupá wyſuſſona ſtáłá ſie moc moiá y ięzyk práwie przyſechł ku podniebieniu moiemu/ á práwiem ſie ſtał iáko martwy ktory iuż bywa y prochem przytrzęſiony. RejPs 32; [SkarKaz 170b (Linde)] [zawsze przekład tego samego tekstu].

»niech przyschnie (by przysechł) język do ust, do podniebienia, ku podniebieniu« = adhaereat lingua palato PolAnt [w solennym przyrzeczeniu] [szyk zmienny] (2:1:1): nieſtárayćie ſie nic iedno przed ſie trwayćie w wiernoſći ſwoiey/ á was nigdy nieprzeſtánie práwicá moiá á ſnadz by przyſechł ięzyk ku podniebieniu memu by ſie ſlowá moie miáły wniwecz obroćić. RejPs 204 [przekład tego samego tekstu BudBib, SkarKazSej]; BudBib Ps 136/6; Niech ięzyk moy do vſt moich przyſchnie/ ieſli ćię kiedy zápomnię: nadrożſza dźiewico napięknieyſza oblubienico Bogá náſzego/ napierwſza po Chryſtuśie poćiecho y ſłodkośći moiá. SkarKaz 578b; SkarKazSej 665b.

»przyschła(-y) kość (kości) do skory, do ciała« = ktoś wychudł, znędzniał [szyk zmienny] (1:1): Kośći moie przyſchły do ſkory moiey [adhaesit os meum carni meae] dla głoſu nárzekánia mego. BibRadz Ps 101/6 [przekład tego samego tekstu] LatHar 166.

»skora przysch(nę)ła do kości, ku kościam« = ktoś wychudł, znędzniał; adhaesit pellis ossibus PolAnt [szyk zmienny] (2:1): RejPs 148; Thákże gdy iuż opádło ćiáło moie/ ſkorá moiá przyſchnęłá do kośći moich/ zoſtáły tylko wárgi przy zębiech moich [Pelli meae ... adhaesit os meum]. Leop Iob 19/20; BibRadz Thren 4/8.

»usta przyschły do ciała« (1): Zápomniałem chlebá ſwego yeść y wiecżor y ráno/ Od głoſu płácżu y żalu odełkánia wielkiego/ Práwie nędzne vſtá moie przyſchły do ciáłá mego [adhaesit os meum carni meae Vulg Ps 101/6] [przekład tego samego tekstu cf »przyschła kość do skory, do ciała«]. LubPs X3v.

[Szereg: »wewrzeć i przyschnąć«: RozmyślDomin 67 cf przyschnąć w co.]

Przen (2):

przyschnąć do czego (1): Duſzá moiá rowno z prochem złożoná ieſt: á brzuch moy przyſechł do źiemie. LatHar 612.

przyschnąć ku czemu (1): PRáwie przyſchłá ieſt duſſá ma ku ćiáłu moiemu/ proſſę moy pánie áby ią raczył odżywiwſſy prziwroćić ku pierwſſemu iey ſtanowi RejPs 177.

Formacje współrdzenne cf SCHNĄĆ.

Cf PRZYSCHŁY, [PRZYSCHNIONY]