Słownik polszczyzny XVI wieku - przysłuchać się

« Poprzednie hasło: PRZYSŁUCHAĆ

Następne hasło: PRZYSŁUCHAJĄC »

PRZYSŁUCHAĆ SIĘ (51) vb pf

sie (37), się (14).

a jasne.

Fleksja

inf	przysłuchać się

praet
	sg		pl
1	m	przysłuchåłem się, -m się przysłuchåł	m pers	-chmy się przysłuchali
2	m	-ś się przysłuchåł	m pers
3	m		m pers	przysłuchali się
3	n	przysłuchało się	subst

plusq
	sg		pl
3	m		m pers	byli się przysłuchali
3	f	była się przysłuchała	m an

imperativus
	sg	pl
1		przysłuchåjmy się
2	przysłuchåj się

conditionalis
	sg		pl
1	m		m pers	by(s)my się przysłuchali
2	m	byś się przysłuchåł	m pers
3	m		m pers	by się przysłuchali

inf przysłuchać się (21). ◊ fut 1 sg przysłuchåm się (1). ◊ 2 sg przysłuchåsz się (4). ◊ 3 sg przysłuchå się (2). ◊ 2 pl przysłuchåcie się (1). ◊ praet 1 sg m przysłuchåłem się, -m się przysłuchåł (2). ◊ 2 sg m -ś się przysłuchåł (1). ◊ 3 sg n przysłuchało się (1). ◊ 1 pl m pers -chmy się przysłuchali (2). ◊ 3 pl m pers przysłuchali się (2). ◊ plusq 3 sg f była się przysłuchała (1). ◊ 3 pl m pers byli się przysłuchali (1). ◊ imp 2 sg przysłuchåj się (6). ◊ 1 pl przysłuchåjmy się (1). ◊ con 2 sg m byś się przysłuchåł (2). ◊ [1 pl m pers by(s)my się przysłuchali]. ◊ 3 pl m pers by się przysłuchali (1). ◊ part praet act przysłuchåwszy się (2).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. przysłuchać.

Znaczenia

Uważnie wysłuchać czegoś, poznać coś słuchając, też zastanowić się nad tekstem pisanym (51)

Uważnie wysłuchać czegoś, poznać coś słuchając, też zastanowić się nad tekstem pisanym; auscultare Calag (51): [panowie namawiali, aby przy apelacjach wolno było być wszystkim, kto by chciał] nie aby sądzili, ale aby się przysłuchali. Diar 54; A tu ſie przyſłuchay ty on beſpiecżniku/ ktory powiádaſz iż nie wſzytkiego Pan tu będąc poſtánowił ná ziemi/ bo powiádał Apoſtołom: [...] RejAp 32; oto nie obrzezáne vcho ich/ áni ſię mogą przysłucháć [et non poterunt attendere PolAnt, et audire non possunt Vulg] BudBib Ier 6/10; Calag 591b.

przysłuchać się czego (2): ále záwżdy tym więcey y ſrodzey záćmione á záſlepione będą/ y zátkáne vſzy ich/ ták iż ſie áni przypátrzyć/ áni przyſłucháć/ áni wyrozumieć nic nie będą mogli/ ſwiętych táiemnić [!] iego. RejPos 210. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

przysłuchać się czemu (32): ábowiém iż Geometria ieſzcze nigdy w Polſkim ięzyku nie byłá/ áni ſye ieſzcze náſzy tákowym rzeczam przyſłucháli: przeto [...] GrzepGeom N2v; Dał też tákie vſzy/ iż ſie przyſłuchawſzy ſwiętym ſpráwam iego/ mogą ſie ſpráwić y wyrozumieć o dziwnych możnoſciach iego. RejPos 206, 183, 205, 206, 206v, 260 (11); Tákie dziſia práktyki dziwne powſtawáią/ Iż kto ſie im przyſłucha włoſy ná nim wſtáią. RejZwierc 252v; PaprPan B3; SkarJedn A4; KlonŻal C3v; A żeby pijańſtwo zárażáło duſzę przyſłuchay ſię iedno onym ſtráſznym groźbam/ onym przykrym a nieodmiennym dekretom Boſkim ná pijánice WerGośc 212; KochCz A2v; A ieſli ſię też obiekcyam áduerſarzow náſzych chcemy przyſłucháć/ y to ku obiaſnieniu prawdy nam pomoc może. WysKaz 32, 14; [AktaSejmikPozn 1587/64]. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym, Zwroty.

przysłuchać się o czym (1): A tuchmy ſie iuż przyſłucháli o Boſtwie y o cżłowiecżeńſtwie Páná náſzego RejAp 46v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikami: tego (1), temu (1); zaimek pytajny (9), że (2)] (11): Támże ſie dopirko przyſłuchaſz iákie ſą rádośći niebieſkie zgotowáne wiernym páńſkim RejAp BB5v, 34v, 113v; RejPos 289, 326, 334v; A wżdibyś ſie też przyſłuchał/ co cnotliwemu á poććiwemu przyſtoi/ ábyś ſie wżdy theż do czego kiedy przygodził. RejZwierc 160; Oczko A2v; WerGośc 232; Abowiém od dawnych wieków iuż ſye temu ludźie przypátrzyli/ y przyſłucháli/ że ná cokolwiek iednoſtáynie wſzyſcy ſye zezwaláią/ to trudno chybić ma. KochWr 19; WitosłLut A5.

W połączeniach szeregowych (3): y co ſie s tych nowin [tj. ze zwiastowania] sſtáło ſwiátu wſzytkiemu/ to ſie iuż káżdy ſnádnie temu przypátrzyć/ przyſłucháć/ y przydziwowáć może. RejPos 305, 205, 210.

Zwroty: »dobrze się przysłuchać« [w tym: czemu (3)] [szyk zmienny] (5): BiałKat 11; BiałKaz Dv; Oczko A2v; A káżdy z tych [języków: angielski, szkocki, duński] ieden od drugiégo ták rózny, y ták ieden drugim nákáżony, że téż trudno, áż ſie dobrze przyſłuchaſz, poznáć, áby z niemieckiégo poſzedł. JanNKar D; Przyſłuchałem ſię dobrze/ y wiem o tym pewnie/ Ze tych zbytkow nie chwaliſz/ iáko y ia rownie. ZbylPrzyg ktv.

»przysłuchać się głosowi« (1): á rácż nas wywieść s ták wielkich obłędliwoſći tego márnego ſwiátá/ á day ſie przyſłucháć y przypátrzyć głoſowi twemu á woley twoiey ſwiętey RejPos 262v.

»przysłuchać się pilno, z pilnością« (2:2): Ale przyſłuchay ſie tu iedno pilno czo też Pan do tego koſciołá ták w tych bogáctwiech omylnie vnieſionego wſkázowáć racży RejAp 34v; RejPos 183, 231, 289.

»rozmowie się przysłuchać« (1): y życżyłbych był tego wſzytkiemu Lublinowi/ áby ſię byli rozmowie náſzey przyſłucháć mogli/ ponieważ prawdá lubi świátłość NiemObr 25.

»przysłuchać się słowom [czyim]« (5): iuż nielza iedno ſie ćiſnąć do tey łodki/ w ktoreyby mogł náleść Páná ſwoiego/ á przyſłucháć ſie y przypátrowáć ſie ſwiętym ſłowom iego. RejPos 176; Przyſłuchayże ſie tu pilno ſłowom Proroká tego RejPos 231, 89v, 215, 245.

»[czemu] uszyma się przysłuchać; [czemu] uszy przysłuchać się mogą« (1;1): cżemu ſie káżdy ocżymá ſwoimi przypátrzyć y vſzymá przyſłucháć ſnádnie może. RejAp 110v; bo ſie iey [niedbałości polskiej] iáſnie ocży káżdego przypátrzyć y vſzy przyſłucháć mogą/ kto iedno kęs iákiego rozważnego bacżenia v ſiebie ználeść będzye mogł. RejZwierc 182.

Szeregi: »przysłuchać się a nakłonić ucha« (1): Bo przyſłuchay ſie iedno s pilnoſcią/ á nákłoń do tego vchá twoiego/ czo tu Pan [...] łáſkáwie á miłośćiwie mowić racży RejPos 289.

»i przysłuchać się i napatrzyć« (1): Iż tá beſtia chciáłá też ten ogień ſpuſzcżáć z niebá/ [...] to iáko ſie dzyało y dziś ſie dzyeie/ iuż ſie thego káżdy y przyſłucháć y nápátrzyć iáwnie może. RejAp 113v.

»(ani) przypatrzyć się i (ani, abo, a) przysłuchać (się)« [szyk 8:6] (14): RejAp 110v; A kto ſie temu lepiey przyſłucháć ábo przypátrzyć chce/ przecżći ſobie tę hiſtorią tego to Sálomoná krolá Duchem s. nápełnionego. RejPos 349, 176, 183, 205, 206, 206v, 260, 262v; Dźiwnéś mi rzeczy powiedźiał: muſzę śię temu dobrze przypátrzyć/ y przyſłucháć: ázabych mógł tych táiemnic Bożych co poznáć. BiałKat 11; RejZwierc 182; WerGośc 232; KochWr 19; y ieden nád drugiégo/ czemum ſie ſam częſto przyſłuchał y przypátrzył/ nie mieli/ áni mieć chćieli rzeczy ſwych cenſorá wiernieyſzégo y przednieyſzégo. KochCzJan A2v; [AktaSejmikPozn 1587/64]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

Formacje współrdzenne cf SŁUCHAĆ.