[zaloguj się]
[pdf]

PRZYSTAWIĆ (52) vb pf

a jasne.

Fleksja
inf przystawić
praet
sg pl
1 m m pers -smy przystawili
3 m przystawił m pers przystawili
imperativus
sg
2 przyståẃ
conditionalis
sg
2 m byś przystawił
3 m by przystawił
impersonalis
praet przystawi(o)no
participia
part praet act przystawiwszy

inf przystawić (19). ◊ fut 3 sg przystawi (1). ◊ 3 pl przystawią (1). ◊ praet 3 sg m przystawił (6). ◊ 1 pl m pers -smy przystawili (1). ◊ 3 pl m pers przystawili (1). ◊ imp 2 sg przyståẃ (9); -ẃ (6), -(w) (3). ◊ con 2 sg m byś przystawił (1). ◊ 3 sg m by przystawił (1). ◊ impers praet przystawi(o)no (1). ◊ part praet act przystawiwszy (11).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w.

1. Postawić coś blisko czegoś (27):
Zwrot: »do ognia przystawić« [w tym: co (5)] [szyk zmienny] (10): [Ezop] W wielki gárniec wody nálał: Ziárno ſzocżewice weń włożył/ A ták do ogniá przyſtáwił. BierEz C2, C2; á włożyć w nie [wino] łyżkę cżyſthego miodu/ hałunu też iako włoſki orzech, przyſtawić zaſię do ognia aż trochę wezwre FalZioł V 91v, II 21a, IV 45d, V 108v; gdy kto karmią do ognia przyſtawiwſzi barzo przepełni, thedy albo ſkipi albo rozmoknie niżli wezwre GlabGad G5; SienLek 39, 127, 133v.
a. Postawić przy czymś, oprzeć o coś (o ścianę, mur) [co] (8): A potym ſam Olgerd kopiją o ſćiánę zamkową ſkruſzył/ á drugie Látopiſzcze ſwiádczą/ iż tylko przyſtáwił StryjKron 421.

przystawić do czego (2): áby mu [Olgierdowi] wolno było do Zamku Moſkiewſkiego z częśćią Rycerſtwá [...] zbroyno wiecháć/ á kopiją do ſćiány Zamkowey przyſtáwić StryjKron 421. Cf Zwrot.

przystawić gdzie (1): Też [Olgierd] chce Kopiją Litewſką pod Zamek Moſkiewſki przyſtáwić/ áby wiedział Kniáź Moſkiewſki/ iż nie to woiennik co do roku odkłáda StryjKron 420.

Zwrot: »przystawić drabinę (a. drabinki, a. drabi)« [w tym: ku czemu (2), do czego (1)] = applicare a. erigere scalas Mącz [szyk zmienny] (5): OpecŻyw [155]; [Derszniak] przyćiągnął w nocy pod Zator przyſtáwiwſzy drábinki vbieżał miáſto mieſzcżány powiązał BielKron 388; Erigere scalas ad moenia, et ad murum, Drabi prziſtáwić ku murowi. Mącz 350c, [305]a; SkarŻyw 31.
b. Postawić coś obok czegoś tak, by boki się stykały, zestawić razem [co ku czemu] (1): Item powyedzial yſch pyothr zmaruchna kozdą nocz liegall wgiſzdbye lawką ſobie kvlawye prziſtawiwſchi. LibMal 1544/80v.
c. Przyłożyć do czegoś, położyć na czymś tak, aby coś przywierało, ściśle przylegało [w tym: co (4)] (5): Weźmi dwá gárnki ták wielkie wktoreby ſye po iednym cycku wmieśćiło przyſtaẃże ie miáſto bániek SienLek 110v.

przystawić gdzie (2): Potym wziąwſzy bańkę ſzyroką albo garnek: pod pierſiami przyſtawić moczno FalZioł V 28. Cf Zwrot.

Zwrot: »bańkę(-i) przystawić« [w tym: gdzie (1)] (3): Ale ma niewiaſtha przy takowym lekarzſtwie: wznak nadoł głową ſie nakłoniwſzy leżeć/ á niżey pępka bańkę ſuchą przyſtawić. FalZioł V 29; Na priſzcż też możeſz bańkę przyſtawić/ iako y na bolącżkę/ aby iad wyciągała. FalZioł V 71v, III 31a.
d. Postawić na wierzchu [czym] (1): Też niektorzy [wódki] cżynią nakładſzy na iakie nacżynie ziela z wierzchu ogniem przyſtawią á tak wodka przez chuſthę na doł do nacżynia wyciecże. FalZioł II 1c; [To wſzyſtko zmieſzawſzy zley w iednę báńkę ſklaną wielką. [...] wſtaw w kąpiel Máryey/ á przyſtaw Alembikiem SienHerb 546b].
e. O tekście [co] (2):
α. Umieścić w jakimś miejscu tekstu [gdzie] (1): ále iż ſię tám niektore przypiſki prze ćiáſność kráiow niemogły z ſtáwić/ przetoſmy ie tu ná końcu przyſtáwili. BudNT Ff6.
β. Dołączyć, dodać fragment tekstu [do czego] (1):

W porównaniu (1): tedy ſie koniecżnie o tym zwątpić muśi/ áby to Mátheuſz w Nowym Teſtámenćie piſáć miał. Ale to potym/ do iego piſánia/ iáko iednę łátę nieprzyſtoyną/ przyſtáwiono. CzechRozm 125v.

2. Napełnić wodą, nalać wody [czego] (1): Ieſliże też maſz ſádzawecżki álbo ſtawki iákie/ [...] nadobnie dno przeſuſzywſzy/ á gdy iuż trawecżką podroſćie nie głęboko wody przyſtáwić RejZwierc 108v.
3. Wyznaczyć kogoś do pełnienia przy kimś jakiejś funkcji, zwykle pomocniczej lub nadzorczej; constituere PolAnt [kogo] (15): RejPos 328; A gdy Młynarz iáki niepewny/ niewierny/ tedy Mierniká/ iákikolwiek młyn/ pewnego/ pilnego/ wiernego przyſtáwiwſzy doświadcżyć GostGosp 62.

przystawić do kogo (3): Rácżże thy miłośćiwe ſtroże á ty opiekálniki náſze przyſtáwić do nas/ áby nas vſtáwicżnie od tych ſrogich ſprzećiwnikow náſzych bronili RejPos 332v; A wſzákóż do nich [rękojmi] wolno téż przyſtáwić temu kto ſzkodę ma/ iednégo ábo dwu ſzláchćiców/ [...] dla świádectwá ná rękoymie. SarnStat 1160. Cf »przystawić sługę«.

przystawić do czego (1): A dziękuię onemu ktory mię zmacnia w Chriſtu Ieſuśie [...]/ że mię zá wiernego pocżytał/ przyſtáwiwſzy mię do ſłużby [ponens in ministerio] BudNT 1.Tim 1/12.

przystawić komu (2): A nie tylko ábyś ſie námi ták miłośćiwie opiekáć [...] miał/ ále y Anyoły ſwe przyſtáwićieś tákiemu [...] racżył RejPos Ooo2v. Cf przystawić komu ku czemu.

przystawić komu ku czemu (1): iż ieſzcże thu nas [Bóg] [...] ſtrzeże á pilnuie/ [...] Anyoły ſwoie s. nam przyſtáwiwſzy/ ku dziwnym pilnoſciam á ſłużbam náſzym. RejPos 341v.

przystawić ku komu (2): Anyelſką ſtraż możnośći ſwey ku nyemu przyſtáwił LubPs I2. Cf »przystawić sługę«.

przystawić nad kim (1): Kto przeto ieſt wierny ſługá y rozumny/ ktorego przyſtawił pán iego nád cżeládzią ſwoią/ dáwáć im żywność wczas. BudNT Matth 24/45.

cum inf (1): BudNT Matth 24/45 cf przystawić nad kim.

Zwroty: »przystawić sługę [do kogo, ku komu]« [szyk zmienny] (2): Mátká wnetże vżyie mężá/ iſz mu [synowi] dádzą ná one [!] vtrátę ſto złotych: przyſtáwiwſzy do niego ſtátecżnego ſługę/ áby tego na cżym inſzym márnie nieutráćił. SkarŻyw 134; Kędy Pan w robotách álbo w Vrzędniku y Włodárzu álbo w nierobotnych Kmiotkách [...] wątpi [...] álbo ſam/ álbo pilnego ſługę w naypilnieyſzą robotną chwilę ku Vrzędnikowi przyſtáwić ma pámiętáć GostGosp 150.

»straż (a. stroże) przystawić« [w tym: ku komu (1), nad kim (1)] (5): LubPs I2; á [godpodarz] páná thák ſpiącego kazał ſługom ſwym nieść do iednego ſklepu/ [...] y tám kazał go [...] zámknąć kilkiem kłotek ſtraż v drzwi przyſtháwiwſzy. GórnDworz S6v [idem WerGośc]; RejPos 332v; WerGośc 247; A oni [kapłani i faryzeusze] ſzedſzy/ obwárowáli grob/ zápieczętowawſzy kámień y ſtraż przyſtáwiwſzy [cum custodibus] WujNT Matth 27/66.

4. Zbudować; przen [co] (2):

przystawić gdzie (1): Vkażeć ná oney ſcieſcze [...] wielkie krotofile/ iużby thy mnimał żeś dobrze záwędrował/ y iużbyś tám wárſtát ſwoy rad przyſtáwił/ ále wierz mi iż ſie omyliſz. RejZwierc 138.

a. Zbudować blisko czegoś, dobudować (1):

przystawić do czego (1): iż diabeł nigdy nie zámieſzka/ áby bożnice ſwoiey nie przyſtáwił do koſciołá Páńſkiego RejAp 57.

[przystawić gdzie: Iáko Szátan wſzędy gdzie iedno Koſcioł Boży budowány był/ też ſobie káplicę przyſtháwił GilPos 13v.]

5. Dać, obdarzyć czymś (2):

przystawić co komu (1): A nie tylko Aniołowi ále ſnadź iákiemu zacnemu ptakowi źleby ták porucżyć pilność/ á tákie ſtáranie/ około iego [człowieka]/ iákąś ty o wſzechmocny Pánie iemu przyſtáwić racżył RejPos 329v.

Przen (1): Nie trzebá nam pomiárow/ rozmierzy nas cnotá/ Ze y więcey przyſtáwi/ w kim będzie ochotá. RejZwierc 251.
6. Zastawić, pożyczyć pieniądze pod zastaw [zawsze w strukturze: by ‘choćby’ przystawić ...] [kogo, czego] (4): RejWiz 15; CVdź wżdy brácie ty Konie/ choć owſá nie mamy [...]. Boć ich iednák nie wygnáć/ by ſzubki przyſtáwić/ Wſzák możemy powoli/ lecie iną ſpráwić. RejZwierz 136v, 137v; Vpierzy ſie chłop by paw/ dobrze iż nie wzleći/ By więc miał cżáſem ná to y przyſtáwić kmieći. RejZwierc 244.
7. Zestawić, porównać [co do czego] (1): Niechcę więcey piſmá przywodzić s tego rzędu/ ále do tey Reguły przyſtaẃ wſzytki piſmá ich [kacerzy]/ ſprobuy ie iáko złoto w ogniu SarnUzn 7v.

Formacje współrdzenne cf 1.STAĆ.

Cf PRZYSTAWIENIE, PRZYSTAWIONY

LWil