[zaloguj się]
[pdf]

PRZYŚPIESZAĆ (4) vb impf

e pochylone.

Fleksja
indicativus
praes
sg pl
3 przyśpiészå przyśpiészają
praet
sg pl
3 m przyśpiészåł m pers przyśpiészali
f przyśpiészała m an
imperativus
sg pl
2 przyśpiészåj przyśpiészåjcie
conditionalis
pl
3 m pers by przyśpiészali

praes 3 sg przyśpiészå (1). ◊ [3 pl przyśpiészają.] ◊ praet [3 sg m przyśpiészåł.] f przyśpiészała (1). ◊ 3 pl m pers przyśpiészali (1). ◊ imp 2 sg przyśpiészåj (1). ◊ [2 pl przyśpiészåjcie.] ◊ [con 3 pl m pers by przyśpiészali.]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

I. Intransit.; accelerare, approperare, festinare, properare Cn (4):
1. Szybko podążać (iść, biec, jechać) (3): [Yſch dnia wczoraiſchego na Nowigrobli widzial, gdi Iacub Katowczik z zoną Waczlawową, y teſch z dziewkami ymo on prętko biegli, i pital czobi ſzię dzialo ze tak prziſpieſchali ZapWpolActAdv 204/200v, 204/201; hnet ieden do Krolá wſzedł/ y opowiedźiał/ iże páni wdowá z dobrą bárzo nowiną/ do W.K.M. idźie/ ponieważ ochotnie á weſoło przyśpieſza HistFort C8.]

[przyśpieszać do czego: Ey co prędzéy do broni do ſtrzelby/ á wſzędźie Do blánków/ przyſpiéſzayćie [ferte citi ferrum, ... ascendite muros IX 37]/ nieprzyiaćiél iedźie VergKoch 244.

przyśpieszać k komu: Pstry Harpalos [bieży] ochotnie kniemu przyspieszáiąc. ZbylAkteon 49.

przyśpieszać przed kim: On [Akteon zmieniony w jelenia] ucieka, á owi [psy] spore dogoniáią, A przed nimi myśliwy chciwi przyśpiészáją ZbylAkteon 49.]

przyśpieszać za kim [= goniąc kogoś] (1): KlonWor 43; [Ci [straż] ſie w zawod zá nim [tym, kto porwał królewnę] puśćili/ około ſtá koni/ ku ktorym Pánná krzycżáłá by zá nią przyśpieſzáli. HistOtton 59].

[przyśpieszać dokąd: Zá nimi w inſzych nawách záraz przyśpieſzali Do Helu/ co ze Gdańská pośledz wyiecháli. ZbylDroga D.]

Zwroty: »prędko, [co prędzej] przyśpieszać« (1): A gdyzá nimi tłuſzcża prędko przyśpieszáłá: Oſtátek im konceptow w głowie pomieſzáłá. KlonWor 43; [VergKoch 244].

»rychlej przyśpieszać« (1): ale by Pilát ſkázaniá nieodwolál/ tego ſie báli [Żydzi]/ przeto tymrychléy s nijm [Jezusem idącym na śmierć] przyſpiéſſali. OpecŻyw 137v.

Przen [do czego] (1):

W przeciwstawieniu: »przyśpieszać ... wlec się« (1): Ale do złego cżłowiek ná koniu rącżym przyśpieſzá/ á ku dobremu ná wole ſię wlecze. SkarJedn 383.

a. [Biec szybciej niż poprzednio: Iáko lew/ ktory gdy gdźie obaczy dużego Wołu ſrożeiącego ku boiu/ przyſpieſza [advolat X 456] VergKoch 289.
2. Czynić coś szybko (1): [Tem się [sługa] wymawiał, że tego nie słyszał, żeby je [ryby] miał piec; przeto tak przyśpieszał. Awa panowie jedno się naśmiali, Przypiekanych ryb wiarą dosięgali. Otwin(?)Erot 85.]

[cum inf: Gdy tę nowinę za pewne usłyszał, Do domu jachać już nie tak przyśpieszał. Otwin(?)Erot 101.]

Zwrot: »z pomocą przyśpieszać« (1): [gdy biegunka człowieka osłabi] iż potym krwáwe ſtolce przychodzą kthore czerwonką zową: przeto zá białey biegunki/ s pomocą przyśpieſzay SienLek 101.
II. [Transit. Sprawiać, że coś nastąpi wcześniej; accelerare, admaturare Cn [co]: iż ći/ którzy Kośćioły złupili/ pogwałćili/ y ſpuſtoſzyli [...] przećiwko Státutóm [...] wielé zbroili y broią/ Bogá bluźnią/ á pomſtę Bożą ná nas przyśpiéſzáią SolikZiem E3.]

Formacje współrdzenne cf ŚPIESZYĆ.

Cf PRZYŚPIESZAJĄC

KO