Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZYWROCIĆ

Następne hasło: PRZYWROCON »

PRZYWROCIĆ SIĘ (49) vb pf

sie (38), się (11).

-ó- (10), -o- (4); -ó- OrzJan, SarnStat (7); -ó- : -o- OpecŻyw (1:2), Mącz (1:2).

Fleksja

inf	przywrócić się

praet
	sg		pl
2	m	-ś się przywrócił	m pers
3	m	przywrócił się, przywróci(e)ł się	m pers	przywrócili się
	f	przywróciła się	m an
	n	przywróciło się	subst

imperativus
	pl
2	przywróćmy się
3	niech się przywrócą

conditionalis
	sg		pl
1	m	bych się przywrócił	m pers
2	m	byś się przywrócił	m pers
3	m	by się przywrócił	m pers	by się przywrócili
	f	by się przywróciła	m an
	n	by się przywróciło	subst

inf przywrócić się (12). ◊ fut 1 sg przywrócę się (2). ◊ 3 sg przywróci się (5). ◊ 1 pl przywrócimy się (2), KromRozm II, SarnStat, przywróciemy się (1) Mącz. ◊ 3 pl przywrócą się (3). ◊ praet [2 sg m -ś się przywrócił.] ◊ 3 sg m przywrócił się (3) OpecŻyw, BielKron, SkarŻyw, przywróci(e)ł się LibMal (3). f przywróciła się (2). n przywróciło się (1). ◊ 3 pl m pers przywrócili się (1). ◊ imp 2 pl przywróćmy się (1). ◊ 3 pl niech się przywrócą (1). ◊ con 1 sg m bych się przywrócił (1). ◊ 2 sg m byś się przywrócił (2). ◊ 3 sg m by się przywrócił (2). f by się przywróciła (1). n by się przywróciło (1). ◊ 3 pl m pers by się przywrócili (2). ◊ part praet act przywróciwszy się (3).

Sł stp, Cn, Linde brak.

Znaczenia

I. W funkcji równoznacznej ze stroną czynną (45)
- 1. Przybyć z powrotem do miejsca, z którego się wyruszyło, wrócić (16)
  - Przen (4)
- 2. Zacząć znowu robić coś wcześniej zaniechanego, wznowić działanie (16)
  - a. W sprawach religii (12)
  - b. O Bogu (2)
- 3. Zaistnieć na nowo (5)
  - Przen (2)
- 4. Stać się znowu takim jak poprzednio (3)
  - Przen (1)
- 5. Objąć z powrotem w posiadanie (3)
- 6. Podjąć na nowo opuszczony temat (2)
II. W funkcji strony biernej (4)
- 1. Zostać doprowadzonym do wcześniejszego stanu (2)
- 2. Zostać oddany, zwrócony, przekazany (2)

I. W funkcji równoznacznej ze stroną czynną (45):

1. Przybyć z powrotem do miejsca, z którego się wyruszyło, wrócić; redire Mącz, JanStat; converti Vulg; convertere se Mącz [w tym: dokąd (11)] (16): GDy ſie przywrócil pán Iezus do Nazaret/ licemiernicy mowili iemu [...] OpecŻyw 51, 36; A gdy ſzye prziwrocziel do poznanya myal ſnym rozmową okolo wyary LibMal 1554/188v, 1544/87v, 1553/175, 1554/194v; Convertemus nos in Asiam, Przywróciemy ſie do Aſiey. Mącz 487b; [Witay miły ſynu: Radem iżeś ſye zdrów do domu przywróćił. SolikZiem A2].

przywrocić się k(u) komu, ku czemu (3): [Jezus mówi do apostołów:] Iuż cżás ieſt bych ſie przywrocil ku oyttzu/ ktory mie na ten ſwiat zeſlál OpecŻyw 172v; Acz ſye ku onemu myeyſcu y ſkrzyni bożey [tj. do świątyni Salomona] nigdy yuż [Żydzi z niewoli babilońskiej] przywroćić nyemáyą/ wedle proroctwá Danielowego/ to znák/ iż yuż konyecznye kápłáńſtwo ono y ofyáry vſtáły KromRozm II l; Bonis auspiciis eas, meliori auspicio redeas, Boże dáy ábyć ſie fortunnie na drodze wodziło/ á yeſzcze fortunniey k nam ſie prziwroćił. Mącz 21d.

przywrocić się skąd (1): iednák [Żydowie] támże w Bábilonie/ y potym z nie^go ſie do źiemie ſwey przywroćiwſzy/ záwżdy niektore z domu Dáwidowego nád ſobą przełożone miewáli CzechRozm 167v.

W charakterystycznych połączeniach: przywrocić się do miasta, do mieszkania, do ziemie swej; przywrocić się ku onemu miejscu, ku ojcu; przywrocić się rychło, trzeci raz.

Zwrot: »zasię się przywrocić« (1): á gdy będzie po zmienieniu powietrza [morowego]: możeſz ſie zaſię przywrocić do mieſzkania twe^go FalZioł V 73v.

Przen (4):

przywrocić się do czego (3): [gdy obywatel będzie zaklęty] á tákową klątwę dłużéy niż rok práwny vpornie będźie ná ſobie nośił/ ániby ſtárał ſie do rámięniá świętéy mátki Kośćiołá przywróćić/ [...] tedy [...] wſzyſtki dobrá onégo záklętégo [...]/ máią bydź wźięté przez Stároſtę SarnStat 190 [idem] 898, 1213.

W przeciwstawieniu: »być wyjęty ... przywrocić się« (1): Téż ći wſzyſcy [...]/ ktorzy przedtym od práwá Kśięſtw przerzeczonych byli przez nas wyięći/ [...] máią ſie przywróćić do tákowégóż porządku práwá SarnStat 1213.

Fraza: »modlitwa w łono się przywroci« = modlitwa nie zostanie wysłuchana (1): Humiliabam in ieiunio animam meam: et oratio mea in ſinu meo conuertetur. Korzyłem poſtem duſzę moię/ modliłem ſie ża nię/ ale modlitwa moia w łono moie ſie przywroci. WróbŻołt 34/13.

2. Zacząć znowu robić coś wcześniej zaniechanego, wznowić działanie; reverti Vulg, JanStat (16):

przywrocić się ku czemu (2): A ieſli przećiwnie temu vczynią [Krzyżacy przeciw warunkom pokoju] [...]: tedy poddáni ich od wſzytkich przyśiąg poddánſtwá máią bydź wolni y wyſwobodzeni w tym czáśie: áż ſie ku chowániu wiecznégo pokoiu przywrócą. SarnStat 1079, 1115.

a. W sprawach religii (12):

przywrocić się do czego (3): nie trudnoć ſię w tym będzie przełomić [narodzie ruski]/ ábyś ſię z pokory y ćichośći Chryſtuſowej/ do zbáwiennego rządu przywroćił. SkarJedn 374; SkarŻyw 58. Cf Zwrot.

przywrocić się k(u) komu, ku czemu (6): Roſpamiętaią ſie y przywrocą ſie ku panu/ wſzytki kończe ziemie. TarDuch A4; RejPs 129; KromRozm II m2; [Ezechiasz] Piſał do ſynow Izráelſkich áby ſie przywroćili ku ſłużbie Bożey/ według vſtáwy kościołá oycow ſwoich ſtárych/ Moiżeſzá/ Aaroná/ y inych. BielKron 88v; iż zginęły bráćiſzek/ á obłądzona owiecżká/ przywroćiłá ſie ku oney ſpołecżnośći/ w korey [!] oni wiecżnie Páná ſwego/ [...] chwalić y wyznáwáć máią. RejPos 147v; [SolikZiem F2v]. Cf Zwrot.

W przeciwstawieniu: »odstąpić ... przywrocić się« (2): á iżby też Odſzcżepieńcy y Kácerze zdrowego rozumu doſtáli/ y ku ſpolnośći Kośćiołá Bożego/ od ktorey byli odſtąpili/ záś śie przywroćili KuczbKat 390; teraz wiele ich [chrześcijańskich królestw] odſtąpiło [od Kościoła rzymskiego] y poginęło. á co my wiemy ieſli ſię przywrocą? SkarJedn 384.

W charakterystycznych połączeniach: przywrocić się do jedności prawdy, do Kościoła bożego, do wiernego stadka, do zbawiennego rządu; przywrocić się ku Panu, ku służbie bożej, ku spolności Kościoła bożego, ku społeczności.

Zwrot: »zaś (a. zasię), znowu się przywrocić« [w tym: do czego (2), ku czemu (2)] [szyk zmienny] (3:1): KuczbKat 390; á iáka ieſt rádość Anyołow s. [...]/ nád cżłowiekiem nędznym á zginęłym/ ktorj ſie záſię vzna á przywroći ſie ku łáſce Páná ſwoiego. RejPos 19v, 168v; áby ći ktorzy ſię błędem rozlicżnym vplątáli/ [...] do iednośći prawdy twoiey znowu ſię przywroćili LatHar 621.

b. O Bogu (2):

przywrocić się ku czemu (1): rozwazywſſy wyſtępki naſſe iſz wedle ſprawyedliwoſci zaſluzyliſmy karanie twe: racz ſie miłoſciwye przywrocic ku miłoſierdziu ſwoiemu RejPs 191.

przywrocić się do czego w czym (1): Przywrocę ſie do Ieruzálem w miłoſierdziach [...]/ mowi Pan zaſthępow Leop Zach 1/16.

3. Zaistnieć na nowo (5): á zabiwſzy gi nogą [jeleń węża, gdy mu rogi ciężą] pożira potym gdy wſzythek opuchnie/ do wody prętko bieży/ á wtymże mu rogi ſpadną/ y młodoſć ſie przywroci FalZioł IV 8c; I ieſliby [kapłan] obaczył że ſie pierwſſa bárwá nie przywroćiłá [na tkaninie po praniu; faciem quidem pristinam non reversam]/ áni przyroſlo onego trędu/ oſądzi być ſſátę niecżyſtą/ y ſpali w ogniu Leop Lev 13/55.

przywrocić się komu (1): [Szaweł miał widzenie Ananiasza] wkłádáiącego ręce ná głowę iego/ áby mu ſie przywroćił wzrok iego. RejPos 283.

Przen (2): [Panie Boże/ rácż nam dać to, aby ſie ten ſwięty porządek przywroćił HerbOdpow Cc2v.]

przywrocić się komu, czemu (2): OrzJan 133; O Boże day wam ten rozum/ ábyśćie ſię ná páná ſwego [...]/ rozſądek dawáli/ [...] rychłoby ſię wam zgodá/ y z nią wſzytko dobre przywroćiło. SkarKazSej 675a.

4. Stać się znowu takim jak poprzednio; reverti PolAnt (3): Y posłáł kniemu [trędowatemu Naamanowi] Elizeuſz posłáńcá ſwego rzekąc/ idz/ á omyi ſię ſiedm kroć w Iordanie/ y przywroći ſię ćiáło twoie/ á ocżyśćiſz ſię. BudBib 4.Reg 5/10.

Zwrot: »ku pierwszemu [czemu] się przywrocić« (1): Abowiem mowi Dijabeł/ iż kiedyby iemu tákowa wánná [z wodą święconą]/ ku omyćiu byłá nágotowaná/ dawnoby ſię iuſz od wſzelkiey ſſkárádośći omył/ y ku pierwſzey cudnośći przywroćił. KrowObr 70v.

Przen (1):

Zwrot: »ku pirwszemu [czemu] się przywrocić« (1): ázaliby ſie ieſzcże ſtárość iego [Kościoła Pańskiego] w tych ſrogich niedoſtátkoch ku pirwſzey cżerſtwośći/ á ku oney kwitnącey młodośći przywroćić mogłá. LubPs A4v.

5. Objąć z powrotem w posiadanie (3):

przywrocić się do czego (1): A ieſliby [wypędzeni mieszczanie] ſie do domów álbo dóbr przedánych/ dárowánych chćieli przywróćić [redditum habere velint JanStat 882]/ [...] máią bydź wróconé SarnStat 1103.

przywrocić się na co (2): Tego roku [jubileuszowego] káżdy przywroćił ſie ná ſwoię dzyerżáwę BielKron 36. Cf Zwrot.

Zwrot: »na stolicę się przywrocić« (1): Iuſz po trzy kroć wyrzucony/ trzeći raz ſię ná ſwoię ſtolicę przywroćił Athánázyuſz/ y zwielką poćiechą Kátholikow/ vrząd ſwoy ſpráwował SkarŻyw 391.

6. Podjąć na nowo opuszczony temat [ku czemu] (2): KromRozm II n3; Ale przywroćmy ſye ku náſſey rzeczy. (–) Dobrze. Ná tymeś był ſtánął/ vkazawſſy porządek ápoſtolſki koſcyołowi zoſtáwyony KromRozm III L4.

II. W funkcji strony biernej (4):

1. Zostać doprowadzonym do wcześniejszego stanu; reverti Vulg; reponere Mącz (2): áby ſie ochłodziłá wſſyſtká źiemiá/ y przywroćiłá ſie wyzwolona z twoiey gwałtownośći Leop 4.Esdr 11/46.

Zwroty: »na swoj stan się przywrocić« (1): In gradum reponere, Záś ſie ná ſwóy ſtan prziwroćić. Mącz 311d.

»zaś się przywrocić« (1): Mącz 311d cf »na swoj stan się przywrocić«.

2. Zostać oddany, zwrócony, przekazany; reverti JanStat (2): Item powyada yſch Maruſcha [...] vkradla kocziel v doctora ſtruſzka kthori thaſch Catharzina [...] veſpolek y ſtha maruſcha zaſtavila [u Żyda] alye ſzye prziwrocziel then kocziel LibMal 1546/115.

przywrocić się do kogo i czego (1): [szlachta z zamki i majętnościami] do Miſtrzá y Conuentu/ [...] ná przerzeczony czás Niedźiele Srzodopoſtnéy niech ſie przywrócą. SarnStat 1080.

[W przeciwstawieniu: »być odjęt ... przywrocić się«: dał cudzym gránicam pokoy/ oprocż to biorąc co od Korony nieſłuſznie odięto było/ co ſie wſzyſtko tuż przy koronowániu przywroćiło. HistOtton 117.]

Formacje współrdzenne cf WROCIĆ.