[zaloguj się]
[pdf]

SAKRAMENTARZ (56) sb m

Pierwsze i drugie a oraz e jasne, trzecie a pochylone.

Fleksja
sg pl
N sakramentårz sakramentårze, sakramentårzowie
G sakramentårza sakramentårz(o)w
D sakramentårzóm
A sakramentårza sakramentårze
I sakramentårzmi
L sakramentårzoch
V sakramentårzu

sg [N sakramentårz.] ◊ G sakramentårza (2). ◊ A sakramentårza (1). ◊ V sakramentårzu (1). ◊ pl N sakramentårze (16), sakramentårzowie (3); -e : -owie KromRozm III (3:2), OrzQuin (1:1). ◊ G sakramentårz(o)w (12). ◊ D sakramentårzóm (5); -óm (2), -(o)m (3). ◊ A sakramentårze (6). ◊ I sakramentårzmi (9). ◊ L sakramentårzoch (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

Nazwa (z odcieniem pejoratywnym) nadawana zwolennikom reformacji (często z jej odłamu pochodzącego z dzisiejszej Szwajcarii) jako tym, którzy zanegowali wiarę w sakramenty głoszoną przez Kościół katolicki (56): Bucerus czáſem z Sákrámentarzmi przećiw Lutrowi/ czáſem przećiw nim z Lutrem dźyerży o yedneyże rzeczy. KromRozm I H4; OrzList e2v, e3 [2 r.], e3v, e4; Pánie Boże day to/ y rácz ſtrzédz w Polſzce téy Ierárchiéy świętéy/ [...] rácz iéy brónić Swięty Pánie/ przećiwko tym Sákrámentarzóm ślepym y ſzkodliwym OrzQuin Y, L3, Z4v; [Luter] Odmienił po tym poczćiwość/ wiárę/ y náukę przećiwko temuſz Sákrámentowi [ciała i krwi]/ gwoli Sákrámentarzóm BiałKat 333v, 121; KuczbKat a2; Bo y Luter y Melánchton/ y Confeſsia Augſzpurſka/ y iakmiarz wſzyſcy práwi Luterani/ obrázy y Ceremonie zátrzymáli: ktore ći z Kálwinem y z Sákrámentarzmi Iconodáſtámi [lege: ikonoklastami]/ to ieſt Obrázokaźcámi wyrzucáią. WujJud 208, 11v, 171, 173, 249v; SkarŻyw 545; Słuchayćie też co Lutheranowie o Kálwiniſtách piſzą y wołáią. Nie godni práwi/ ći Sákrámentarze/ áby ich źiemiá noſiłá ReszPrz 66, 66; WujNT 333 marg; Y dla tego ći Sákrámentarze y przodek ich Berengárius/ ták te ſłowá ś. Ewángeliey pſowáć chćieli SkarKaz 204b, 81b; [wnet z niey [tj. z nauki Lutra] troiáka ſektá ſye vrodźiła: [...] wtora Sakramentarzow/ trzećia Nowokrzczeńcow. RodzajLutera B].

W połączeniu z zaimkiem dzierżawczym „wasz”, „swoj”, podkreślającym dystans autora wypowiedzi ze względu na różnicę wyznania (4): Grekowye/ Ormyánye/ Indy/ y wſſytcy Azyátycy y Afrykani wyęcey ſye ſnámi y z Rzymſkim koſćyołem/ niżli z wáſſymi Luterány/ Sákrámentarzmi y Nowokrzczeńcy zgadzáyą. KromRozm I E4; OrzList i; przypátrz śie iáko wykłáda Luter z ſwoimi vczniámi: iáko Zwingliuſz z ſwoimi Sákrámentarzmi BiałKat 118v; WujJud 171.

[W połączeniu z nazwiskiem: Nie tákći vmieráli Swięći Zakonnicy; iáko Luter Apoſtátá: nie tak prawi Ewángeliſtowie; iáko Kálwin Sákrámentarz HerbOdpow V3.]

W połączeniach szeregowych (20): Prawdáć iż Melanchton y Luter gányą nyeco w Sákrámentarzoch/ tákże w Munſterſkich doktorzech/ álbo w Nowokrzczeńcoch. KromRozm I K2v; Y teras nye mnyey ſye piſmem bronyą Nowokrzczeńcy/ niż Luteranowye álbo Sákrámentarze. KromRozm I M3v, E4, [P2]v; Wſſák Lutheranowye myędzy ſobą yednoſtáyny porządek máyą/ tákże y Sákrámentarzowye/ y Czechowye myędzy ſobą. KromRozm III G3v; V Pikártow/ Huſow/ Nowokrzczeńcow/ Sákrámentarzow/ Lutheranow/ Proteſtántow/ y wſſech inych/ ktorzy ſye od nas odłączáyą/ wſſyſtko ſye odmyeniło? KromRozm II I4v, B6, D7, G6v, H7, H7v (10); gdyż tám [tj. w Niemczech] ieſt wiele ludu roſpuſnego rozmáitich wiár/ ſąm Nowokrzcżeńcy/ Sákrámentarze/ Luterowie/ Huſſowie BielKron 213; OrzQuin Kv; Ażaż nieſłychaſz Pikártow/ Lyſkow/ Zwinglianow/ Sákrámentarzow/ y inſzych niezliczonych Sektarzow LeovPrzep G2; zá iákie was prziymowáć mamy: ieſli zá proſte Luterany/ cżyli zá Zwingliany/ Sákrámentarze/ Kálwiniſty/ álbo Hugonoty. WujJud 165, 131, 214v; [Pikárći, ſwiętym czynią Huſá ſwego; Luterani, Lutrá; Sákrámentarze, Kalwiná: krotko mowiąc/ káżdy ſwego. HerbNauka L6 (Linde); HerbOdpow V3 (Linde); [wyznanie Doktorów Kościoła] Przeciw Berengáryanom/ Luteranom/ Zwinglianom/ Kálwiniſtom/ Sákrámentarzom/ y inſzym bluźnierzom tego nachwálebnieyſzego Sákrámentu WujPosN 1584 I 244 (Linde)].

W przeciwstawieniach: »sakramentarz ... papież [= papista], papieżnik« (2): y żebym ia Sákrámentarzá zá Krolá nieobrał/ iedno Papieżniká OrzList i, i.

Wyrażenie: »sakramentarz luterski« (1): któré [tytuły urzędników królewskich według nazewnictwa tureckiego i tatarskiego] w Polſzce odnowili/ y vſtáwicznie odnawiáią/ ći Sákrámentarze Luterſcy/ Caluiniſt&ecaud;, Stancariſt&ecaud;, y ini OrzQuin Kv.
Zestawienia: »helwet sakramentarz« (1): Confeſsioniſte iáko ſie z Helwetámi Sákrámentarzmi zgadzáią. WujJud Ll3.

»nowy sakramentarz« (1): Kálwiniſtámi teraz poſpolićie nowe Sákrámentarze zową/ że oni [...] nowym nieiákim fortelem prawdę Sákrámentu chcą wyniſzcżyć. WujJud 172v.

»sakramentarz zwinglijan« (1): Gdyż wierzą [prawi luterani] práwą bytność Ciáłá y Krwie Páńſkiey w Sákrámenćie/ cżego Sákrámentarze Zwinglianowie nigdy niepozwolą. WujJud 14v.

Szeregi: »sakramentarze i anabaptyste« (1): [w rzeczach gruntownych, tj. fundamentalnych] v was roznic doſyć/ gdy iedni obrázy wyrzucáią/ iáko Sákrámentarze y Anábáptyſte etć. á drudzy ie chowáią/ iáko Confeſsia Augſzpurſka WujJud 140v.

»(albo, ani) luterani i (albo, ani) sakramentarze« [szyk 2:1] (3): Ale myędzy Sákrámentarzmi y Lutherany/ ták yeſt yednoſtáyny [= jednomyślny] rząd koſcyelny/ iż nyerzkąc w powyećye/ ále w myeſcye káżdym inákſſy KromRozm III G3v; ácż wy [konfesjoniści] dla zgody/ iego [tj. Kalwina] náuki odſtępuiąc/ niewiem co zá łataninę y mieſzáninę cżynićie/ niechcąc áni Luteranow áni Sákrámentarzow rozgniewáć. WujJud 171, 173v; [Nuż tedy/ ieſli wam co lepſzego okażą Luterani/ álbo Sákrámentarze/ [...] odſtąpicieſz od wáſzey confeſſiey; cżyli nie HerbOdpow C3 ]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 16 r.]

»sakramentarze i (ani) nowokrzczeńcy« (2): KromRozm I K2v; Iáko tedy to mieyſce [w Piśmie Świętym: Nawyżſzy nie mieſzka w kośćielech ręką vczynionych Act 7/48] Sákrámentarzom nic nie pomaga: ták áni Nowokrzczeńcom/ ktorzy kośćioły [...] ták lekce poważáią/ iáko y [...] domy poſpolite. WujNT 425. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.]

MC