[zaloguj się]
[pdf]

PURPURA (47) sb f

a jasne.

Fleksja
sg pl
N purpura purpury
G purpury, purpure
A purpurę
I purpurą
L purpurze

sg N purpura (11). ◊ G purpury (11), purpure (1) Calep. ◊ A purpurę (16). ◊ I purpurą (6). ◊ L purpurze (1). ◊ pl N purpury (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Mięczak z rodziny rozkolcowatych (Muricidae), używany do wyrobu barwnika – purpury; conchylium, murex, ostrea, purpura Cn [purpura – niejaki morski żółw albo ryba, która z siebie puszcza szarłatny pot, który zbierają na szarłatną farbę Mącz 332b; – ryba której wilgotność sposobna do farbowania Calep; pław morski ostroskorupy, szarłatniczy; szarłat, purpura, małż morski, z którego szarłatną farbę wyciskają, ryba, żółw, ślimak morski szarłatny – purpura Cn] (11): PVrpuri ſą małżowie, morzkie/ ſkorupą ſie zakriwa z wierzchu y zeſpodku FalZioł IV 38c; tey purpuri ſkorupa ieſt ſucha/ á dla tego ſuſzy rany każde FalZioł IV 38c, +7c, IV 38b, c [2 r.]; Purpurá ieſt rybá/ ktora cżáſze noſi ná ſobie/ ſniey ſok biorą ktorym drogie ſzáty fárbuią. BielKron 267, 267 [4 r.].
2. Barwnik naturalny, koloru od intensywnie czerwonego do fioletowego, otrzymywany z wydzieliny gruczołu śluzowego mięczaków z rodziny rozkolcowatych (Muricidae) [szarłat farba, szarłatny sok, którym szatłat farbują – purpurae sanguis a. succus Cn] (5): Mącz 332c; Murex – Ribą morską purpurę z ſebie [!] puſzczaiąca. Calep 681a; Purpurarius, Quod ad purpuram pertinet: ut officina purpuraria, in qua purpura tingitur – Naliezaci, do purpure. Calep [877]b, [742]b.

W porównaniu (1): MVrix ieſt małż morzki ktori też włazi w ſkorupę iako j małżowie, ktorzi inaceygo zową Kokilem/ dla tego iż gdy ią łupią żelazem, tedy łzy z ocżu cżyrwone iako purpura wypuſzcża FalZioł IV 37b.

3. Tkanina w kolorze purpury; też szata z tej tkaniny; purpura HistAl, Calep, Vulg [purpura – pawłoka Mymer1 [312], Mymer2 33; purpura damascena – adamaszek BartBydg; szarłat materyja, jedwab, sukno; szarłatna szata – purpura Cn] (31): Náoſtátek gdy ſie iuż [Etruskowie] poddawáli Rzymiánom/ przynieſli wſzytki ornámentá krolewſkie do Tárquiniuſá/ ktorymi byli zwykli krolá wybieráć/ to ieſt/ koronę złotą/ ſtołek s kośći Wſłoniowey/ ſceptrum/ [...] ſzaty s purpury BielKron 102v; Diadema, obwiąská głowna z purpury yáką przed láty Krolowie y krolowe noſyły. Mącz 84b, 456d, 499a; BudBib Prov 26/8; Calep 231a, 317b; A gdy ſię z niego [żołnierze z Jezusa] nágráli/ zwlekli go z purpury/ y oblekli go w ſzáty iego WujNT Mar 15/20.

W połączeniach szeregowych (11): Biedá/ biedá onemu miáſtu wielkiemu/ w ktorym ſiedzi niewiáſtá przybrawſzy ſię w Purpurę/ w Złotho/ w Kámień drogi/ y w Perły KrowObr 28, 132v; Przeto zá ich dobrodzyeyſtwo vſtáwili ten obycżay w Rzymie/ áby pániom wolno chodzić we złocie/ áxamicie/ w purpurze/ w páwłoce/ cżego przed tym broniono. BielKron 110, 35v; RejAp 151, 151v; Biſkupi ſwe vbiory dla ſtanow godnośći/ Swietnie przygotowáli przeważney hoynośći/ Tákże Senatorowie/ y wſzyſcy Rycerze/ Iedni ſzáty przeważne/ á drudzy páncerze. Ci purpurą á drudzy drogim złotogłowem/ Y ſuknem Attálickim/ y Phrigiyſkim nowem. StryjWjaz Bv; SkarŻyw 491; niech máią purpurę: złotá y ſzat doſtátek OrzJan 44; WujNT Apoc 18/12, 16.

Zwrot: »w purpurę (przy)oblec (a. obłoczyć się), (przy)obleczon(y), przybrać się, przybran(y) (a. ubran(y))« [w tym: obleczon i przybran a. ubran (2)] = induere purpura HistAl, Vulg; purpura ornatus Calep; circumdatus a. indui purpura Vulg [szyk zmienny] (3:4:1:4): HistAl C6v; Wiem dobrze otym/ iż Kryſtus byl w Purpurę ná pośmiech obletzon y vbran KrowObr 106v, 28, 106v, 132v; Purpuratus, Purpura ornatus – W purpuſre [!] vbrani. Calep [877]b; Był niektory człowiek bogáty á obłoczył ſię w purpurę y w biśior WujNT Luc 16/19, Mar 15/17, Apoc 17/4, 18/16.
Szeregi: »purpura i bisior« = purpura et byssus Vulg [szyk 1:1] (2): Co ieſt biśior y purpurá, pátrz Luk: 16.19. WujNT 879 marg, Luc 16/19. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»purpura, (a, albo) szarłat« [szyk 2:1] (3): Coccina, Odzienie álbo ſzátá z purpury á z Szárłatu. Mącz 58c, 453d; Calep 319a.

»złoto i purpura« (1): Smierć niezna złotá/ y drogiéy purpury/ Mknie [tj. porywa] po iednému/ iáko z koycá kury. KochFr 14. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

Cf [PURPUR]

ECB