[zaloguj się]
[pdf]

SAMICA (90) sb f

Oba a jasne (w tym w pierwszym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N samica samice
G samice samic
D samicy samicåm, samic(o)m
A samicę samice
I samicą samicami
L samicach

sg N samica (48). ◊ G samice (6). ◊ D samicy (3). ◊ A samicę (8). ◊ I samicą (7). ◊ pl N samice (6). ◊ G samic (3). ◊ D samicåm (2), samic(o)m (2) SienLek (2:2). ◊ A samice (1). ◊ I samicami (2). ◊ L samicach (2); -ach (1), -(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Istota płci żeńskiej; f(o)emina Vulg, PolAnt, Calep, Cn; uxor PolAnt; mulier Mącz (70):

W przeciwstawieniu: »samiec ... samica« (4): Bowiem wſzelka ſamicza zimnieyſzego ieſt przyrodzenia niżli ſamiec GlabGad C8, D; Genus promiscuum apud Grammaticos vocatur quo sub una terminatione utrumque sexum significat, Rodzay w którym nie rozeznáć ſámice od ſámcá. Mącz 224b; Calep 976b.

Szereg: »(tak) samiec (jako) i samica« (2): bądźcieſz tedy roſtropnęmi iako wężowie aproſtęmi iako gołębice (marg) Słowo łacińskié i greckié znaczy i ſamcą [!] i ſamicę [...] (–) MurzNT Matth 10/16; Mącz 106b. [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.]
a. Zwierzę uznawane za osobnika płci żeńskiej (52): Simius. eyn aff Máłpá ſámyeć. Simia. eyn affin Sámycá. Murm 42; Barani iako i kozłowie maią głos oſobny ktorym ſamicze kſobie wołaią FalZioł IV 2d; Może theże ſamiczę vmniſzić aby tłuſtſza była FalZioł IV 3c, IV 3c, d, 4a, b, 7b (10); A iáſzczurczętá gdy ſye máią wylągnąć/ wygryzáią ſye z żywotá ſámice GroicPorz ll3, ll3 [2 r.]; RejWiz 38; BibRadz I 88d marg; [struś] Ieſt złey pámięći gdy iáycá znieſie ſámicá/ zágrzebie ie w piaſek ćiepły/ zápomni ich BielKron 271, 4v, 463; Mulier etiam de brutis dicitur, Sámicá. Mącz 235d; KmitaSpit C2.

W połączeniu z nazwą zwierzęcia (1): Simia. Effyn. małpa. ſamica. Mymer1 27.

W przeciwstawieniu: »samiec ... samica« (12): BDły morſkie ſą dwoiakie, iedny ſą pobielałe albo ſzare á gęſte małe dziurki maiącze/ to ieſth ſamiecz/ Drugie ſą wielkich dziur á rzadkich/ á to ieſt ſamicza FalZioł I 142a; iż Zaiącz iednego kxiężycza będzie ſamczem/ á drugiego ſamiczą FalZioł IV 11d, IV 20c, 21a, 36b, 38d [2 r.]; Cżemu ſamci lepiey ſpiewaią niżli ſamice. GlabGad D, C8, H5v, H7; KmitaSpit A2v.

Zwrot: »zejmować się, schodzić się, złączenie z samicą« [szyk zmienny] (2:1:2): Gdy go [krokodyla] nadeydzie iego natura ku złącżeniu z iego ſamiczą/ tedy ſie ſkrobie zębami prawey cżeluſci w prawy bok FalZioł IV 32d; GlabGad D; GroicPorz ll3; y vzrzałem we śnie iż ſámcowie zeymowáli ſye z ſámicámi [ascendentes mares super feminas] Leop Gen 31/10, Gen 31/12.
Szereg: »(tak) samiec (jako) i (a(l)bo) samica; samiec z samicą« = masculus et f(o)emina Vulg, PolAnt; vir et uxor PolAnt (12;4): Tak ſamczy iako y ſamicze rodzą cżaſu ſwego/ á tego chczą iż Zaiącz iednego kxiężycza będzie ſamczem/ á drugiego ſamiczą FalZioł IV 11d; SeklKat K4v; GliczKsiąż Q3; GroicPorz ll3; Leop Gen 7/9, 16, 31/10; Thákże y ptakow powietrznych [weźmiesz do arki] po śiedmi par ſámcow y ſámic BibRadz Gen 7/3; Ale ieſliż tá ofiárá będźie z owiec ku ſpráwowániu ſpokoyney ofiáry Pánu/ ſámiec ábo ſámicá/ thedy ią niech ofiáruie zdrową. BibRadz Lev 3/6, Gen 6/19, 7/2 [2 r.], 9, 16; BielKron 4v; BudBib Gen 6/19. [Ponadto w przeciwstawieniach 12 r.]
b. O kobiecie (11): ſámicá człowiek/ przyrodzenie tákie ma/ iż gdy ſye Máćicá ná káżdy Mieſyąc nieſoczy/ płodu ſye żadnego ſpodźiewáć nie trzebá SienLek 108; Sámicá rozumié ſye to o niewieśćie ták iáko y o dźiewce SienLek T[tt], 109, T[tt]; ábowiem kto lepiey fráſunki z głowy wybić męſzcżyznie [...] może/ nád ſámicę? GórnDworz Bb6, X8; [ktoryby [czart] ſzedł w poſelſtwie do Ráiu/ do tego Nowáká Adámá/ y do iego ſámice PostępekPrCzart 2v].
Szeregi: »tak otrok jako i samica« (1): Ty lekárſtwá do pierśi/ [...] ſą poſpolite y vżytne/ ták otrokom iáko y ſámicom. SienLek 86.

»tak samiec jako i samica« (1): Ty lekárſtwá ſą poſpolite y vżyteczne thák ſámcom iáko y ſámicam SienLek 108.

α. Żeński płód ludzki (3): bowiem gdi cicek prawy twardſzi niż lewy znamię ieſt pocęcia [!] płodu otrocego [...] zaſię przeciwnym obycżaiem bywa na lewey ſtronie gdy ſie ſamicza pocżyna. GlabGad D7.

W przeciwstawieniu: »otrok ... samica« (1): Na prawiey [!] ſtronie boku otrok/ á na lewey ſamiza [!] [...] zawſze odpocżywa. FalZioł V 31.

Szereg: »otrok i samica« (1): Dla tego na ten cżas poſpolicie rozne bliznięta bywaią, Otrok i ſamicza FalZioł V 31. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]
2. Roślina (też grzyb) uznawana za osobnika płci żeńskiej (15): Barwę ma korzeń tey paproczi cżarny s cżyrwonoſcią zmieſzany/ á ta paproć ieſt ſamicza FalZioł I 55d, 86c, 115a; Verbenaca – Koſzyczko ſámicá. Calep 1111b.

W przeciwstawieniu: »samiec ... samica« (8): POkrzyk ieſt dwoiaki/ ieden ſamiecz drugi ſamicza FalZioł I 86c; Samiec [mandragory] [...] ma iabłko dwa razy więcſze nizli ſamicza FalZioł I 86d, I 48c, 85d, 145a [2 r.], III 3b, c; [iż ſámiec záwſze pierwey liſt puſzcża ná wioſnę niżli ſámicá Cresc 1571 67].

Szereg: »samiec i samica« (4): Szcżyr [...] ieſth dwoiaki ſamiecz y ſamicza FalZioł I 85d, 145a, 150b, III 3b. [Ponadto w przeciwstawieniach 8 r.]
3. Koryto rzeki (5): Retae [...], Krzewie álbo krzewiná chwóſt ná brzegách álbo też w ſámicách rzék roſtąca. Mącz 354a; Grund. Dno/ Sámicá. Fundus, alveus. Calag 259a.
a. Główne koryto rzeki (3): Tedyć powiedam iż Wiſłá dwoiáka. Iedná Sámicá/ druga Láchá/ nowem Co ćiecże rowem. KlonFlis F2, F2 [2 r.].

KW, (LWil)