[zaloguj się]
[pdf]

SAMOŁOWKA (37) sb f

Oba a oraz pierwsze o jasne (w tym w pierwszym a 3 r. błędne znakowanie); -łów- (3), -łow- (3); -łów- OrzRozm, PudłFr; -łów- : -łow- Mącz (1:3).

Fleksja
sg pl du
N samołówka samołówki
G samołówki samołowek
D samołówk(o)m
A samołówkę samołówki samołówce
I samołówką samołówkami
L samołówce

sg N samołówka (12). ◊ G samołówki (1). ◊ A samołówkę (6). ◊ I samołówką (5). ◊ L samołówce (2). ◊ pl N samołówki (3). ◊ G samołowek (3); -owek (1), -(o)wek (2). ◊ [D samołówk(o)m.] ◊ A samołówki (3). ◊ I samołówkami (1). ◊ du A [cum nm] samołówce (1) RejPos 247v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Pułapka w postaci zamaskowanego dołu; decipula Vulg, Cn; cuniculus Mącz; decipulum Cn (4): Zádzierżána będzie nogá iego w śidle [...]. Skryta ieſth w źiemi ſtępicá iego/ á ſámołowká iego ná śćieſzce. Leop Iob 18/10; Cuniculus, [...] Chód álbo rów pod Ziemią tayemny/ Sámołówká. Mącz 72b; [Była tam dla tych dziwowidzów przed wroty na Rabsztynie samołówka uczyniona. Co gdy kto nie wiedział, niejeden się przestraszywszy, w niej nakąpał. KronMieszcz 122].
Przen (2): Słuchayże co ieſt ſwiát/ iáko gi piſmo zowie/ márna omyłká/ łotrowſka iáſkinia/ omylna ſámołowká RejPos 317.
Zwrot: »wpaść w samołowkę« (1): gdy obaczył/ iż go woyſko Iágełowe/ y Niemieckie wkoło iáko wieńcem obſtąpiło/ wyrozumiał iż nieopátrznie wpadł w Sámołowkę StryjKron 467.
2. Złe zamiary wobec kogoś, podstęp, zdrada; niewidoczne niebezpieczeństwo (przen); laqueus Mącz, PolAnt; anfractus, dolus, fallacia Mącz; captio Calep (33): OrzRozm S2; Anfractus iudiciorum, Labirynti/ álbo/ Samołówky/ Sądowne wykręty/ któremi ſchitrzáyą drugie w práwie. Mącz 9d, 35b; GórnDworz T6v; Ten wywod nie ieſt ſłowo Boże/ ále ſámołowká rozumu ludzkiego CzechRozm 84v; PudłFr 54; Iurisdictiey Duchowney hámowánie według piſmá ieſt ſámołowką niezbożną. PowodPr 21 marg; Calep 161b; Więc ſobie twarz nabożną zformował y mowkę: Y ná onę odpowiedź vprządł ſámołowkę. KlonWor 70; [BusLic 5v].

[samołowka do czego: Iż pochlebſtwo [...] do vpadku Krolá káżdego ieſt pewną ſámołowką WerReguła 113.]

samołowka ku czemu (1): A nic nie ieſt ták miłego/ ták przyiáznego nieprzyiaćielowi náſzemu ſzátánowi/ iáko Opilſtwo/ ktory rozumie/ iż ieſt wielką ſámołowką y śidłem ku zátráceniu duſz náſzych. WerGośc 204.

samołowka przeciw komu (1): Compoſicia [tj. sejmowy projekt zniesienia dziesięcin] iaką ſámołowką przećiw Bogu y ſługom iego PowodPr 23 marg.

samołowka na kogo (10): RejWiz 79v, 83v; Fallaciam invenire, Sámołówkę ná kogo wymyślić. Mącz 482d; GórnDworz C3; Wſzákże tym zakonni oni ludzie zwyćiężyć ſię niedáli/ y vmrzeć zá prawdę rádzi chćieli. áliſz inną na nie ſamołowkę nálaſł Ceſarz. SkarŻyw 300. Cf »samołowkę stawiać«.

samołowka czyja [w tym: ai (poss) (3), G pron (1), pron poss (1)] (5): GrzegRóżn D2; Mącz [388]d; CzechRozm A7, 222; SkarŻyw 59; [KrowObraz L4; BusLic 2v; ná tym co Słowo Boże mowi/ przeſtawam/ [...] ná twoię [tj. szatana] Rherorikę [!] y ſámołowki niedbam. ArtTanat 100].

W połączeniach szeregowych (1): Ad Chrisippi laqueos revertamur, Wróćmy ſie záś do Chriſippowych ſámołowek/ chytrośći/ śidł. Mącz 388d; [Lecż iesli iako o was rozumiem/ Miłośnicy Mądrośći/ prawdy/ proſtoty y ſkromnośći: Ieſteśćie nieprzyiaćiele vporu/ plotek y wykrętow/ ſámołowek y łápacżek/ ſnádnie prawdę y świátłość południową oglądaćie/ ktorzy iey teraz malucżko przez ſpárę widźićie. CampWilkow 59].

W porównaniach (1): [...] niewroćiwſzy mi pieniędzy/ bráć mi Státutem Alexandrowym/ iáko ſámołowką iáką imienie OrzRozm O2; [Abowiem iż ći Antykryſtowego [tj. papieskiego] ćiáłá popierácże ſą iáko miedziáne piſzcżałki/ zwodząc ludki proſte á niewinne s práwey drogi/ á zwábiáiąc ie iáko ptaki do ſámołowki iego/ á do onych ſiatek ſwych KrowObraz L4].

Zwroty: »samołowkę(-i) stawiać (a. zastawować), narządzać, założyć, zasadzić; samołowka jest postawiona« [w tym: na kogo, na co (5)] [szyk zmienny] (3:1:1:1;1): dolos struere, Sámołowkę ná kogo nárządzáć/ wymyślić yákoby mogł zdrádzić oſzukáć. Mącz 422c; [Bóg] Dwie tu ſámołowce ná nie [przyrodzenie nasze] záłożyć racżył/ áby ie wżdy iáko táko ſkromić mogł. RejPos 247v; tyſiącmi ieſt ſámołowek záſádzono ná cżłowieká bogátego RejPos 264, 248; CzechRozm 222; [...] niechcąc ſámołowki ná proſte ludźi ſtáwiáć/ ábo kuglárſtwá ſproſnego ſtroić CzechEp 246; PowodPr 66.

»w samołowce uwiąznąć« (1): muſzą w téy conſequencyéy widoméy/ iákoby w ſámołówce iákiéy ći Kácérzowie vwiąznąć. OrzQuin Aa4.

»w samołowkę(-i) wpaść« (3): Powiedáią przećiwnicy/ że náuká dawna ktorey ſie my dzierżymy zgadza ſie s Turecką wiárą/ Izaſz tu oni ſámi prędzej w tę ſmrodliwą ſámołowkę nie wpádną? SarnUzn D4, D3; CzechRozm A7v.

Wyrażenie: »chytra samołowka« [szyk 4:1] (5): Ach nieſzcżęſna roſpuſto/ ſwawolo wſzetecżna/ Chytraſz to ſámołowká ná nas práwie wiecżna. RejWiz 79v, 83v; GórnDworz C3; ktore [mowy] nic innego ſą iedno chytre ſámołowki ſzátáńſkie CzechRozm 222, A7.
Szeregi: »samołowka i (a, abo) sidło« = laqueus et rete PolAnt [szyk 3:1] (4): iáko też oni ſámi ſwemi ſię ſámołowkámi ábo śidłámi wiążą/ ktore mniemáią żeby nániżſze [!] vcżynili. GrzegRóżn D2; BudBib Is 8/14; WerGośc 204; PowodPr 66. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»sieci (a. [siatki]) i ([a]) samołowki« [szyk zmienny] (1): wdáiem ſie ſami w niebeſpiecżeńſtwo w ijch [kacerzy] śieći y ſamołowki náglądáiąc. SkarŻyw 59; [KrowObraz L4].

KW, (LWil)