Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: SAMORODNIE

Następne hasło: SAMOROSŁY »

SAMORODNY (5) ai

sa- (3), [så-]; oba o prawdopodobnie jasne (tak w samo- oraz rodny).

Fleksja

sg
m	N	samorodny	f	N	samorodnå, samorodn(a)	n	N	samorodn(e)
	G			G	samorodn(e)j		G	samorodn(e)go
	A			A			A	samorodn(e)
	I	samorodnym		I			I

pl
N	subst	samorodn(e)

sg m N samorodny (1). ◊ I samorodnym (1). ◊ f N [samorodnå], samorodn(a) (1). ◊ [G samorodn(e)j.] ◊ n N samorodn(e) (1). ◊ G samorodn(e)go (1). ◊ [A samorodn(e). ◊ pl N subst samorodn(e).]

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Powstały bez wpływu z zewnątrz (5)
- Przen żart. (1)
- a. Naturalny, niewykonany przez człowieka (4)
  - α. O elementach topografii (1)
  - β. O roślinach: nieposiany przez człowieka (1)
- b. [Mający wiedzę niepochodzącą z wykształcenia]
2. [Należący do tego samego rodzaju, społeczności]

1. Powstały bez wpływu z zewnątrz (5):

Przen żart. (1): Czwarty [namalował] chłopá drugiego/ á on Klimká [tj. poprzedniego] oſrał. A ná wirzchu nápiſał/ otoż tobie Klimku/ Coś nam chciał Sowy potłuc/ gowno w vpominku. A ták onego Klimká poſpołu y z rymem/ Opalił ſzpetnie Bártek/ ſámorodnym dymem. RejFig Bb7.

a. Naturalny, niewykonany przez człowieka; nativus, vivus, voluntarius Cn (4): ſamorodne Złoto bywa naidowano/ wedle wſzytkiey potrzeby cżyſte FalZioł III 34a; [Weźmi żywice białey z Iáłowcu 4. vncye/ [...] Kánfory ſámorodney dwie drágmie. SienHerb [578]b; Weźmi świeżego gałganu dobrego/ gwoźdźikow kramnych/ Ingbieru/ Kwiátu muſzkatowego káżdego po drágmie. To zgrubá przetłucż [...]. A gdy w nim [w półkufku] pomoknie do trzećiego dniá/ Sſtanie ſie winem ták dobrym/ iáko ſamorodna Máłmazya. SienHerb 622a].

W przeciwstawieniach: »samorodny ... działany, [uczyniony]« (1): SAletra ieſt dwoia/ iedna ſamorodna á druga dzałana [!] FalZioł III 41a; [SienHerb 593a; Buris vel Bura Klęk/ ieſt to drzewo v Rádlá krzywe ſámorodne/ álbo vcżynione UrsinGramm [389]].

α. O elementach topografii (1): [zwłaszcza, iż tam góry wysokie wkoło i wały, także przekopy samorodne. StryjPocząt 468; Jest jaskinia niewielka, samorodna w górze, do której przymurowała św. Helena ścianę RadzPodróż 90.]

W przeciwstawieniach: »samorodny ... kopany, [sypany]« (1): Sżkárpáwá byſtra wſzytkiey wiſły głowá/ Nurt ſámorodny/ kopána záś owá Nieśie do Gdańſká náſzę oźiminę/ W cudzą kráinę. KlonFlis H; [ale ty groble, że dawne, zdadzą się niektóre, iż samorodne góry; jednak znać, kto się przypatrzy, że sypane RadzPodróż 148].

β. O roślinach: nieposiany przez człowieka; per se nascens PolAnt; per se radicatus, sponte natus, suae spontis Cn (1): Iowel będzie to v was/ on rok pięćdzieſiątj: nie będziećie ſiać áni żąć ſámorodnego zboża BudBib Lev 25/11; [będziećie ieść tego roku ſámorodne [sponte nascens] (żyto) y drugiego roku też ſámorodne/ á trzećiego roku ſieyćie y żnićie BudBib Is 37/30].

b. [Mający wiedzę niepochodzącą z wykształcenia: Empiricus [...] Sámorodny lekarz (co nie z nauki ale z doſwiaczenia leczy) ArtNom K4v.]

2. [Należący do tego samego rodzaju, społeczności: [prostytutki o innych prostytutkach:] Żebyśmy [...] je zaś w swą szkołę przyjęły, Żeby tak z nami na sejmiech słynęły, Gdyż są naszego cechu dobrze godne, Jako to siostry nasze samorodne. Otwin(?)Erot 96.]

Cf NIESAMORODNY

KW, (LWil)