[zaloguj się]

205. Jednostki podobne.

W obrębie danej jednostki frazeologicznej grupujemy w zasadzie wszystkie jej warianty formalne, o ile nie wiążą się z nimi zróżnicowania semantyczne. A więc łączymy razem:

a. Odmianki słowotwórcze wyrazów niehasłowych.

Np.: ciągnąć, wyciągnąć i wyciągać; kara i karanie; mały i maluchny; głowa i głowka; wrodzony i przyrodzony itp.
Należy jednak pamiętać, że z niektórymi odmiankami słowotwórczymi, zwłaszcza z czasownikami o różnych przedrostkach, łączą się mniej lub bardziej wyraźne różnice znaczeniowe, które mogą przesądzać o utworzeniu innej jednostki lub w ogóle o niezaliczeniu danego wyrazu do frazeologii.

b. Wyrazy synonimiczne i bliskoznaczne.

Np.: trzymać i dzierżeć; boj i bitwa; naturalny i przyrodzony; krol i krolowa; krol i cesarz itp.
Tu również zalecana jest ostrożność, gdyż zapewne nie wszystkie połączenia o synonimicznym znaczeniu mają charakter jednostki utartej. Tak jest zwłaszcza w zakresie zwrotów z czasownikiem o wyspecjalizowanym znaczeniu oraz ich odpowiedników z czasownikiem ogólnym, jak uczynić itp.; i odwrotnie: synonim należący do słownictwa rzadkiego nie może stanowić składnika frazeologii utartej (tak np. »korroborowany konstytucyją« nie jest wyrażeniem, choć stanowi synonim do »utwierdzony konstytucyją«).

aa. Uwaga o szeregach.

Nie łączymy w jedno szeregów, których drugie człony (wyrazy niehasłowe) są między sobą synonimiczne, lecz tworzymy z nich odrębne szeregi, np.:

»chwała i godność«,
»cześć, godność«
– lub wyjątkowo bierzemy jedną odmiankę w nawias, np.:
»korona i radość (a. wesele)«.

c. Warianty kategorialne.

Polegają one na przynależności do różnych części mowy oraz użyciu różnych przypadków lub przyimków, np.: hetmana i hetmański; na morzu i morski; chwilę i chwili; do bitwy, na bitwę i ku bitwie; sercem i z serca itp.

d. Różne odmianki strukturalne danej jednostki.

Np. pod zwrotem »szumieć w głowie« też wyrażenia:

»szumienie w głowie«,
»szum w głowie«,
»szumiąca głowa«
i fraza:
»szumi głowa«.