[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:Andrzej Glaber
tytuł:Gadki z pisma wielkiego filozofa Arystotela
rok wydania:1535
1:


strona: A

1:
Problemata Ariſtotelis.
2:
Gadki z piſma wielkiego philozo
3:
pha Ariſtotela, y też inſzych medrczow tak przyro=
4:
dzoney iako y lekarſkiey nauki z pilnoſcią wybrane
5:
Pytanie rozmaite o ſkładaoſci cżłowiecżich człon=
6:
kow rozwięzuiące, ku biegłoſci rozmowy ludz
7:
ſkiey tak roſkoſznie iako y pożytecżne.

strona: Av

1:
Wielmozney paniey y dobrze zacz=
2:
ney. paniey Hedwidze z Koſcielcza, Kaſztelancze Zar=
3:
nowſkiey. Zuppnicżcze, Wielkiey rządćiney, Burgra=
4:
biney Krakowſkiey. Oſwięcimſkiey Zatorſkiey Biecż
5:
ſkiey Rapſtinſkiey Czchowſkiey Oc. Staroſci
6:
ney Paniey łaſkawey. W. Andrzey Gla=
7:
ber z Kobylina ſłużbę ſwą wſkazuie.
8:
grafika

strona: A2

1:
M
Iedzi inſzymi przy=
2:
czynami (Wielmożna á bar
3:
zo ſławna goſpodze) przecż
4:
mężowie ſwich przodkow na=
5:
ſladuiącz vſtaw, tak vſtawili
6:
y pilno tego ſtrzegą, aby bia=
7:
łe głowy piſma ſie nie vcżyli y xiąg żadnych,
8:
czo ſie tycże biegłoſci á wycżwicżenia rozumu
9:
nie cżytały. Ta ieſt iedna przycżyna, iż oni, cho=
10:
cia inſze wymowki maią, wſzakoż więcey to cży
11:
nią z nieiakiey zazroſci. Abowiem wiedzą to
12:
dobrze z nauki Areſtotileſa philoſopha, powia=
13:
daiączego w xięgach ktore o duſzy napiſał, iż lu
14:
dzie ſubtilnego ciała, ſprawnieyſzego bywaią
15:
rozumu nad inſze, ku wſzelkiey nauce y obacże=
16:
niu rzecży każdey dowcipnieyſzy, tamze tego da
17:
wa przycżynę, iż podług ſkładnoſci ciała duſza
18:
ſie też ſprawuie. A tak im ſubtilnieyſze ciało
19:
tim duſzy bywa powolnieyſze, gdyż ona w nim
20:
ſprawy ſwe wſzitkie wolniey j doſtatecżniey mo
21:
że cżynić. Iakoż zaſię to ieſt rzecz pewna, iż lu
22:
dzie grubego przyrodzenia, bywaią proſci, á ro
23:
zumu też grubeo. Bacżącz tedy mężowie ſkład
24:
noſć płci panienſkiey iż ieſt barzo ſubtilna, á ro
25:
zum ich ku nauce y wyrozumieniu wſzelkiey rze
26:
czy oſtry á prętki więczey niż otrocży (iakoż ſię
A ij


strona: A2v

1:
to iawno vkazuie w dziadkach z młodu, gdyż
2:
dziewecżki rychley ſie imuią mowić niżli chło=
3:
pecżkowie, to wſzytko ſprawuie przycżyna prze=
4:
rzecżona. Przeto oni boiąc ſie ſwey ſławy vtra
5:
cić, aby białe głowy rozumem ich nie przecho=
6:
dziły chcząc wiele vmieć bronią im cżitania piſ
7:
ma głębokiego, chyba modlitw á paciorkow.
8:
Wſzakoż mądremu rozumowi nie zda ſie tho
9:
rzecż ſłuſzna, aby dla iedney niewiaſty abo dwu
10:
(ktore mądroſci zle pożywaiąc ku złemu ia ob
11:
raczaią) Iuż by więc wſzytkie miały ſtradać
12:
dobra od Boga cżłowieku danego. Gdiż pan
13:
Bog nie chciał tilko ſamych otrokow na ſwie=
14:
cie mieć, Ale iak ſkoro Adama ſtworzył, tudzież
15:
dał mu towarzyſzkę, we wſzytkim temu podoną,
16:
Y owſzem z rzecży ſubtelnieyſzey ſtworzoną, bo
17:
wiem z koſci białey, gdyż mąż vlepion ieſt z zie
18:
mie grubey. Przecz że thedy one niebogi ma=
19:
ią być tak wzgardzone á podleyſze niżli mężo=
20:
wie. Zwłaſzcża gdi my cżitamy iż bywało (ieſz
21:
cże y za pogańſtwa) iako v Rzymianow ta=
22:
kież v krzeſcianow wiele pań ſtatecżnych, mą=
23:
drych/ y przeważnych/ kthore rozumem ſwym
24:
chwalebnie ſie ſprawowały ſnadz lepiey niż dru
25:
dzi mężowie (o ktorychże w richle za łaſką Bo
26:
żą xięgi polſkie będą wydane ku pocieſze y ku
27:
pobudzeniu na cznoti dobre, paniam ktore ſwą

strona: A3

1:
ſprawą chcą po ſobie dobrą ſławę zoſtawić)
2:
wſzakoż na ten cżas opuſzcżaiąc inſze przykładi
3:
Była v polakow iedna krolewna Weda, czor
4:
ka Grakuſowa od ktoreo Grakow ieſt wezwan,
5:
ktorey imienia iż łacinnici inacey nie mogli wy
6:
piſać, przeto iedni Venda drudzi Vanda piſa
7:
li. Ta acz była panna młoda y barzo czudna
8:
tak iż czudnoſcią ſwą wiele paniąt znakomi=
9:
tich ku ſobie przyciągała, iako Węda riby, Z
10:
tądże też imiona wędy doſtała. Wſzakoż tak
11:
ſtatecżna y mądra była, iż po ſmierci iey otcza
12:
panięta wſzztkie polſkie nie ſtrachowały ſie rzą
13:
dzenia panſtwa otczowſkiego, iey w moc poru=
14:
cżyć. Gdyz tedy tak ieſt iż pan Bog z dawna
15:
dawał kroleſtwu polſkiemu ku zachowaniu ie=
16:
go mądre rządziciele, nie tilko męże zaczne, ale
17:
też y panie ſlachetne bez wątpienia y teraz ma
18:
takowe ktorim tilko tego nie doſtawa iż piſma
19:
nie cżytaią, á niewiedzą czo ſie w kxięgach na
20:
ſzych dzieie. Przeto ia chcząc pożytek im vcżynić
21:
á zwłaſzca ku rozmnożeniu nauki w piſmie pol
22:
ſkim. Wyłożyłem tymi cżaſi Problemata, to
23:
ieſt gadki, Nie plotki ani mataninę, ale opowia
24:
danie przycżyn rzeci rozmaitich przyrodzonych
25:
Z głębokoſci philoſophiey, to ieſt, nauki mądro
26:
ſci Ariſtatileſa y inſzych philozophow wybrane
27:
Chcząc aby to było polſkiemu iązikowi iawno
A iij


strona: A3v

1:
czo grekowie pirwey, po tym łacinnici ſkricie
2:
napiſali pilno ſie około teo badaiąc y pewnoſci
3:
doſwiadcżaiącz.
4:
Ale iż ten obycżau ieſt miedzi vcżonymi, gdy ia
5:
kie kxięgi napiſzą, zwykli ie nie ktoremu panu
6:
przemożnemu przipiſować (á to ktoremu ſie ch=
7:
czą zachować) Aby tak imię pana onego, piſ=
8:
mem takowym było ſławnieyſze, gdyż wſzytkie
9:
rzecżi na ſwiecie przemijaią, tilko ſława takie=
10:
go, ktorego piſmo zalecza, dłużey ſie zachowa=
11:
wa y podalſzych ſie krainach rozchodzi. Ale
12:
gdyżem te kxiąſki napiſał tim względem ia=
13:
kom pirwey namienił, aby też y panie litthery
14:
znaiące, nieiako zakuſiły piſma, w kthorym ſie
15:
mądroſć zamyka, przeto widziało mi ſłuſzno
16:
aby one na ſwiatło były wydane pod imieniem
17:
nieiakiey pani znakomitey/ ktorich acżkolwiek
18:
kroleſtwo polſkie, za łaſką Bożą ma niemało
19:
Wſzakoż ile ku tey rzeci T. M. zda mi ſie bar
20:
zo godna że bym ſie tey zachował te xiąſki przi
21:
piſuiąc iako wielki polak they kthora z wielkiey
22:
polſkiey poſzła. Racżyż tedy łaſkawa goſpodze
23:
od ſługi ſwego (chocia nie rownego) przyiąć
24:
ten mały dar za wielki, á chciey ſie dowiado=
25:
wać tego, czo tilko ſamym vcżonym ieſt iaw=
26:
no. Aby tak iako T. M. inſze panie dobrze zac
27:
ne znamienitoſcią rodu, doſtatkiem, y vrodą

strona: A4

1:
przechodzi, takież y w rozumie nad ine podley=
2:
ſza nie była. Kterey ſie ia łaſzcze porucżam, na
3:
potim wietſze rzeci przyrzekaiąc ieſtli tę małą
4:
pobacżę być wdzięczną. Dan w Kra=
5:
kowie w dzień cżwartkowy pirwſzego dnia kxię=
6:
cza Lipcza. Roku od porodzenia panny
7:
Mariey we trzydzieſci pięć po tiſiączu
8:
y piąciſet.
9:
Metaphraſtes ad lectorem.
10:
Et ſi non poſſum infitiari Candide lector, permulta huc
11:
eſſe tralata ex eo tractatu qui vulgo Problemata Ariſto=
12:
telis licet falſo, inſcribitur. Verum ſi quiſpiam diligentius con
13:
tulerit, inueniet nonnulla magna ex parte mutata quae il=
14:
lic neglientius ſcripta ſunt, plurima ex autoribus pro=
15:
batis tum philoſophis, tum medicis deſumpta quae huic
16:
operi conſentire viſa ſunt, vt in ſequentibus duobus tra
17:
ctatibus videre licebit. Tu eme et iudica.
18:
Kxiąſki te naſze na trzy cżęſci rozdzielimy.
19:
W pirwſzey będzie pytanie o przycżinach rzecżi
20:
kore przyrodzenie dało cżłowieku, albo y dru=
21:
giem zwierzętom.
22:
W drugiey cżęſci o pokarmach ktore ſą cżło=
23:
wieku przyrodzone albo nie, y też czo ſie z ich
24:
pożywiania cżłowieku przydawa.
25:
W trzeciey pytanie czo ktory ſpoſob albo po=
26:
ſtawa cżłonkow cżłowiecżych znamionuie, ie=
27:
ſtli dobroć albo złoſć przyrodzenia.

strona: A4v

1:
Przedmowa.
2:
A
Riſtoteles nawyſſzy Philozoph v
3:
Grkow, w kxięgach ſwych pirw=
4:
ſzych, ktore nazwał Metaphiſica
5:
to ieſt o rzecżach nad przyrodzenie,
6:
piſze, Iż każdy cżłowiek z natury ſwey ma tę żą
7:
dzą aby nieczo vmiał y wiedział. Przycżyna te
8:
go ieſt, iż wſzelka rzec ſtworzona żawſze ciągnie
9:
ku doſkonałoſci ſwey. A ile nawięcey może tim
10:
barziey żąda przyrownać ſie ku oney bytnoſci
11:
pirwſzey ánie ſmiertelney, ktora ieſt Pan Bog
12:
ſtworzyciel wſzego. Gdyz tedy nauka y vmie=
13:
iętnoſć duſzę cżłowiecżą cżyni doſkonałą y do
14:
ſtatecżną. Nie dziw tego iż ludzie wſzytci żą=
15:
daią nauki y vmieiętnoſci. Ieſzce też rzecż
16:
wſzelka tego żąda czo ſie iey dobrego widzi, ale
17:
nauka ieſt miedzi inſzimi rzecż barzo dobra, ſłu
18:
ſznie tedy ma ſie kniey cżłowiek wſzelki. Nie bez
19:
przycżyny dobrego zawſze żądamy gdyż wſzytci
20:
chczemy wiecżney trwałoſci á zachowania, cże
21:
go wzdy nie możem mieć, iedno od dobrey rze=
22:
ci á nie od złey, przeto tego dobra żądamy. Ale
23:
aby nauka była dobra rzecż to iawnie poznać
24:
możemy, poſtawiwſzy dwu cżłowieku, iednego
25:
mądrego, drugieo proſtaka, wſzelki bacżny hnct
26:
ſie będzie miał ku mądremu, j ieſt poſpolita przi

strona: A5

Przedmowa.
1:
powieſc, iż ſie nie mogą ludzie mądrego naſłu
2:
chać. Gdyż zaſię głupiego każdy ſie chroni á
3:
brzydzi. Także iuż iawno ieſt iż nauka y vmię
4:
iętnoſć ieſt dobro wielkie. Acżkolwiek tedy wie=
5:
le rzeci vmieć á wiedzieć ieſt pożytecżna rzecż.
6:
Wſzakoż od tego ſłuſza pocżątek vcżynić, czo
7:
ſie około nas dzieie, cżego kto nie wie iakoż mo=
8:
że rzeci inſze pobacżyć ktore okrom nas ſą, al=
9:
bo nad nami. Przeto tu nauka będzie dawa=
10:
na Philoſophiey, to ieſt mądroſci przyrodzonej
11:
ktora nad inſze nauki roſzkoſz czyni nie małą y
12:
pożytek cżłowiekowi na ſwiecie, tak ieo rozum
13:
oſwieczaiąc, iż dla obacżenia rodu y ſkładnoſci
14:
rzecży przyrodzonych obracza ſie y podnoſi ku
15:
oney pirwſzey á wiecżney bytnoſci Pana Bo=
16:
ga, á takżego poznawſzy (bowiem ieo pozna=
17:
nie ieſt prawy żywot) chcze ſie z nim złączyć
18:
á nieiako porownać. Ale iż miedzi wſzytkimi
19:
ſtworzonymi á żywymi rzecżami nad cżłowie
20:
ka nic nie ieſt ſlachetnieyſzego, bowiem on wſze
21:
mu ſtworzeniu rozkazuie. Przeto godzi ſie
22:
od cżłowieka pocżąć naſze powiadanie y
23:
onim gadek zadawanie/ cżemu by
24:
on tak był ſtworzon á nie inacey
25:
pocżąwſzy od głowy
26:
aż do nog.
A v


strona: A5v

1:
Dla zrozumienia rzecżi niżey opiſanich trzeba
2:
wiedzieć iz wſzytkie ſmyſły cżłowiece w głowie
3:
ſą zamknione. Pięć zewnętrznych, widzenie w
4:
ocżu, ſłuch w vſzu, wonianie w noſie, ſmakowa
5:
nie w ięziku, dotikanie po wſzitkim ciele. Pięć w
6:
nętrznich prawie w mozgu maią komori, trze=
7:
mi ſubtilnymi błonkami rozdzielone. Pirwſza
8:
w cżele ta ma troy rozdział, Naprzod ieſt ſmyſł
9:
poſpoliti ktorim rożnoſć rzeci obacżamy. Przy=
10:
nim ieſt fantaſia, j dumanie trzeci ſmiſł, wſrzod
kolumna: a
1:
ku domni=
2:
manie zatim
3:
pamięć w ti
4:
le mozgu ia=
5:
koż tho do=
6:
brze iawnie
7:
w tim obra=
8:
zie głowy y
9:
twarzy ieſth
10:
wyrażono
11:
wſzythkich
12:
ſmiſłow wy
13:
piſanie.
kolumna: b
1:
grafika

strona: A6

1:
Wyrazenie składnoſci człon=
2:
kow ciała człowieczego.
3:
grafika
4:
[Anatomia corporis humani.]

strona: A6v

1:
Rozdział 1. O glowie człowie
2:
cżey.
3:
P
Rzecż ſam cżłowiek miedzi inſzymi
4:
zwierzęti ma twarz wzgorę podnie
5:
ſioną. Pirwſza przycżyna ieſt wo=
6:
la Boſkiego zrządzenia, ktorą on y
7:
inſze wſzytkie rzecży ſprawui, iako racży. A tak
8:
że to iedno odpowiedzenie doſić vcżyni wſzytkie
9:
mu pytaniu w tich kxięgach. Wſzakoż według
10:
przyrodzoney przycżyny może być to odpowie
11:
dzenie/ iż duſza cżłowiecża ieſt rozumna, á ſa=
12:
ma ku poznaniu boga ſtworzona/ także aby ſie
13:
ona vſtawicżnie ku boſkiemu rozmyſlaniu pod
14:
noſiła gardząc ziemſkimi rzecżami. Przetho
15:
twarz ma ku niebu podnieſioną. Też człowiek
16:
dla tego proſto chodzi aby on był panem wſzyt
17:
kich zwierżąt ktore ſie ku dołu zchylaią aby ie
18:
go moci wſzytkie były poddane. Ieſzcże ſłuſza
19:
ło na mądroſć Boſką, aby każdemu ſtworze=
20:
niu taką dał figurę y poſtawę, iakaby ku iego
21:
biegu była przyſłuſnieyſza. Przeto niebu dał
22:
okrągłoſć aby ſie około wſzytkich rzeci obracza
23:
ło. Ogniowi dana poſtawa klinowata á iako
24:
by zakoncżona iżby on zawſze wzgorę ćiągnął
25:
Także też cżłowieku dana figura podnieſiona
26:
aby on proſto chodził, á nad wſzytkie inſze rzeci
27:
wyſſzey ſie podnoſi.

strona: A7

O głowie.
1:
Cżemu głowa nad inſze cżłonki włoſami
2:
barziey poraſta. Odpowiedz na to. Iż włoſi
3:
dany ku okraſie czudnoſci cżłowieka. Też iż gdi
4:
mozg w głowie ieſth barzo wilgotny, także on
5:
wilkoſci zawſze z ſiebie wzgorę przez mięſo wier
6:
chnie wypuſzcża, z ktorych ſie włoſi rodzą, kto=
7:
re nic inſzego nie ſą iedno wilkoſć wyſchła. Z
8:
tądże mamy bacżyć iż we wſzytkim cżłowiecże
9:
nic niemaſz ſuſſzego nad włoſi. Bowiem ſą nie
10:
ktore zwierzęta ktore ſie koſciami karmią tilko
11:
ſamymi. Ale tak włoſi iako y pierze żadne=
12:
go pokarmu nie cżynią, gdyz ich żadne zwierzę
13:
ſtrawić nie może dla ich zbitniey ſuchoſci nad
14:
wſzytko inſze. Gdzież ieſt nauka iż mozg cżwo
15:
rako ſie cżyſci. Na pirwey od zbytku wilgotno=
16:
ſci wodnych, á to bywa, przez ocży, Drugie od
17:
wilkoſci melankoliey to bywa przez włoſi. Trze
18:
cie od kolery, á to bywa przez vſzy, Cżwarte od
19:
flegmy, á to bywa noſem.
20:
Cżemu ludzie dłuſſze włoſi na głowie mie
21:
waią niż inſze zwierzęta. Na to odpowiedz.
22:
Bowiem v cżłowieka mozg ieſt wilgotnieyſzy
23:
niżli v ktorego zwierzęcia, z ktoregoż wychadza
24:
pot vſtawicżnie, przemieniaiąci ſie w włoſi.
25:
Też v cżłowieka takowe wilgoſci ſą tłuſte á nie
26:
rychłe ku wyſchnieniu, także ſie daley po wło=

strona: A7v

O Głowie.
1:
ſach rozchodzą niżli v inſzych zwierząt, przeto
2:
też dłuſſze włoſi mnożą.
3:
Cżemu v niewiaſt dłuſſze włoſi roſtą niżli
4:
v otrokow. Odpowiedz. Bowiem niemiaſty
5:
wilgotnieyſze ſą y pełnieyſze flegmy niżli otroci
6:
A tak więcey materiey maia ku włoſow roſnie
7:
niu y przedłużeniu. A zwłaſzcża gdy iuż białey
8:
głowie przyrodzenie v pławu bywa, tedy wię=
9:
cey materiey w głowę pochodzi kthora włoſi
10:
mnoży.
11:
Przecż niewiaſtam broda nie obraſta. Od
12:
powiedz. iż wſzytka ona materia z ktorey tako
13:
wa broda pochodzi, wſtępuie w głowę, á tak
14:
włoſi gęſtſze cżyni y dłuſſze niż v otroka á nie
15:
na brodzie.
16:
Cżemu włoſi albo ſierſć v inſzych zwierząt
17:
tilko z ſamey ſkory wyraſtaią, gdyż v cżłowie=
18:
ka z mięſa prawie przez ſkore wychodzą. Od.
19:
Bowiem v cżłowieka wiele ieſt takowey mate
20:
riey, ktora też w mięſie ma grunt á pocżątek. A
21:
ta też ieſt przycżyna, cżemu v inſzych zwierząt
22:
według odmiennoſci ſkori y włoſi się też odmie
23:
niaią, iako widamy gdzie ſą pſtrociny na byd=
24:
lęciu, cżego v cżłowieka nie bywa chyba blizny
25:
gdzie była pirwej rana. Tam więcz inakſze wło
26:
ſi cżaſem roſtą.

strona: A8

O Głowie.
1:
Przecż v iednego cżłowieka grube włoſi ro
2:
ſtą v drugiego miękkie á ſubtilne. Odpowiedz.
3:
Iaka ſkora takie włoſi. Ale iż v iednego cżło=
4:
wieka bywa twarda á gruba ſkora, v drugiego
5:
ſubtilna, przeto włoſi przez grubą ſkore wycho
6:
dząći, bierzą też w ſię grubą materią a z ſubtil
7:
ney też ſubtilną. Takież gdy pory (to ieſt dziur
8:
ki w ſkorze przez ktore pot wychadza) beſtwor
9:
ne bywaią/ tedy też y włoſi przez nie grubſze prze
10:
chodzą. A z ſubtilnych porow wychodzą wło=
11:
ſi miękkie y ſubtelne.
12:
Przycżyna też ta ieſt cżemu v białych głow
13:
włoſi miękcżeyſze. bowiem vnich pori dla zim=
14:
noſci przyrodzoney ſą ſczieſnione tak iż włoſi
15:
grubo nie mogą wychodzić.
16:
Przeto też Colerici to ieſt, ludzie ſuſzi á wy
17:
ſoci, poſpolicie grubſze włoſi miewaią dla be=
18:
ſtwornoſci poruw, y broda też rychley y barziey
19:
im obraſta. Stądze też bacżyć przycżynę
20:
możemy cżemu zwierzęta miąſſzey ſierci (ia=
21:
ko ieſt kon, lew albo wieprz) ſmielſze bywaią niż
22:
li miękkiey wełny, iako zaiąc albo owcza, abo=
23:
wiem ta gruboſć ſierſci pochodzi z kolery ktorą
24:
ku gniewu á ku walce prziwodzi, dla ſwey go=
25:
rączoſci zapalaiączey, ktora też w ciepleyſzych

strona: A8v

O Głowie
1:
krainach cżyni włoſi twarde, iako ſą v murzi=
2:
now, zaſię w krainach zimnych ſubtelnieyſze.
3:
Cżemu niektorzy ludzie maią kędzierzawe
4:
włoſi, drudzi proſte. Odpo. Bowiem zbytnoſć
5:
ciepła przyrodzoneo wzgore wſchodzącza wło=
6:
ſi podnoſi á cżyni zakrączone. Znamie teo ieſt
7:
gdy kto do łazniey wchodzi tedy cżuie nieiakie
8:
włoſow podnieſienie. A dla tego też łaziebni=
9:
ci poſpolicie włoſi kędzierzawe miewaią.
10:
Zaſię przycżyna proſtich włoſow ieſt wil=
11:
koſć dymna á cięſzka, ktora włoſi ku dołu ſkła=
12:
nia, przeto też niewiaſty poſpolicie proſte włoſi
13:
miewaią dla zbytku zimney wilgotnoſci.
14:
Cżemu białe głowy około żywota obraſta
15:
ią, á otroci na pierſiach á na brodzie, Przycży=
16:
na tego iż v niewiaſt nawiętſza wilgoſć tam
17:
ſie zchodzi, á to dla bliſkoſci mecherza z maci=
18:
czą. Bo v otrokow mecherz w ktory vrina w
19:
chodzi wyſſzy ieſt niżli v niewiaſth, przeto theż
20:
wilgoſć z niego wzchodzi aże ku pierſiam z kto
21:
rey one poraſtaią/ ten też zbytek wilgoſci ieſth
22:
przycżyna włoſom pod pachami y indzie. &c.
23:
Cżemu niewiaſty maią gładſzą płeć y ſub=
24:
telnieyſzą niżli mężowie. Odpo. Bowiem wſzit
25:
ka miąſſzoſć materiey z ktorey ſkora bywa, wy

strona: B

O Głowie.
1:
biega precż z wilgoſcią v pławow, ktora v otro
2:
kow zoſtawa, á przeto one nie tak bywaią ku=
3:
dłate na ciele (chyba iżby ktora była gorętſze=
4:
go przyrodzenia nad inne) Przeto też białym
5:
głowam nie tak cżęſto cieka krew z noſa y nie
6:
miewaią cżęſtich bolącżek pod pachą albo
7:
gdźie indzie.
8:
Cżemu baby niektore albo ſtare żony wą=
9:
ſi albo brody poroſłe miewaią. Odpo. Przycżi
10:
na ieſt wilkoſci v pławow ktora iuż zaſtanowią
11:
ſie około piącidzieſiąth lath, á tak wzgorę w=
12:
zchodzi y zniey ſie włoſi mnożą też około vſt.
13:
Cżemu ſzubienczom wiſzącim roſtą włoſi
14:
Odpo. Bowiem oni wiſſzą na gorączu ſłonec
15:
nym, ktore, wilkoſci w ciele ich roſtopiaiąc pod
16:
noſi aże w głowę, ſtądże włoſi roſtą.
17:
Cżemu włoſi na brodzie mięſſze bywaią
18:
niż indzie. Też im cżęſciey kto ie goli tim grub=
19:
ſze roſtą? Odpo. Im więcey z ktorey rzeczi wil
20:
gotnoſć wyciſkaią tim więcey ſie tam iey za=
21:
ſię nabiera iako bacżimy w gębcze. Takież wło
22:
ſi im cżęſciej ie ogala, tim gęſciey y mięſſzey ob
23:
raſtaią dla przybywania materiey.
24:
Cżemu miedzi inſzymi zwierzęti, ſami til=
25:
ko ludzie ſiwieią. Odpo. Iż cżłowiecże ſercze
B


strona: Bv

O Głowie.
1:
nad inſze zwierzęta ieſt gorętſze, przeto natura
2:
ku ochłodzeniu iego (by ſie tak cżłowiek wiel=
3:
ką gorączoſcią nie vduſił) na przeciwko poſta
4:
wiła mozg barzo zimny, z ktorego zbytniey zim
5:
noſci włoſi na ſtaroſć bieleią, ale z młodu iż
6:
zimnoſć mozgowa ſerdecnej gorączoſci nieprze
7:
chodzi, dla tego młodzi nie ſiwieią.
8:
Z tąd mamy bacżyć iż ſiwizna ieſt niemoc
9:
włoſow á niedoſtatek ieden, ktory z bytniey á
10:
zimney kurzawy we włoſach zoſtawiaiączey
11:
pochodzi, ktora więc tam ſie zagnije á tak zbie=
12:
leie. Acżkolwiek też cżaſem ſie przydawa ſiwiz
13:
na ze złey cplexiey, albo z troſki y z prace wiel=
14:
kiey albo też z boiazni, iako ſie przydawa kup=
15:
czom ktorzy po drogach ieżdząc zawſze w boiaz
16:
ni nie bezpiecżnego żywota bywaią. Takież y
17:
więzniom na gardło ſiedzącim.
18:
Cżemu ryſzawe albo liſowate włoſi richlej
19:
zbieleią niżli inakſze. Odpo. Bowiem cżyrwo
20:
noſć włoſow ieſt też ich niedoſtatek, gdyż wło=
21:
ſi takie pochodzą z materiey barzo mgłey, kto=
22:
ra od zimna richley ſie może zmienić.
23:
Cżemu wilci zawſze ſzarzeią á nie ſiwieią.
24:
Odpo. Bowiem ſiwizna cżyni ſie z niedoſtat
25:
ku ciepła przyrodzonego ktorego wilk ma do=

strona: B2

O Głowie.
1:
ſić. Ale ona ſzaroſć iego albo buroſć pochodźi
2:
z wielkiego żarłactwa, tak iż on połyka oblem
3:
nie wiele żuiąc, á ieden raz gdy ſie naije może
4:
trwać do trzeciego dnia. Także ona potrawa
5:
cżyni w nim wilgotne á grube pary z ktorych
6:
on ſzarzeie na ſierſci. Tu obacż roznoſć ſiwoty
7:
od ſzaroſci.
8:
Cżemu ludzie łyſieią, albo liſcie z drzewa
9:
opada. Odpo. Iednaka ieſt oboiey rzeczi przi
10:
cżyna, abowiem niedoſtatek wilgotnoſci przy=
11:
rodzoney/ przeto też otrokom zbytnie ſwadzieb
12:
nym poſpolicie włoſi opadaią, á łyſi bywaią,
13:
gdyż w takowey ſprawie wychodzi barzo wiele
14:
ciepłey wilgoſci przyrodzoney ktora ieſth ma=
15:
theria włoſow.
16:
Cżemu niewiaſty nie łyſieią. Odpo. Bo=
17:
wiem one ſą zbitnie wilgotne ktora wilgotnoſć
18:
cżyni trwałoſć y doſtatek włoſow więczey niż
19:
v otrokow.
20:
Cżemu otroci rzezani nie łyſieią. Odpo.
21:
Bowiem taci poſpolicie bywaią niewieſciego
22:
przyrodzenia, á pricźina łyſoſci ſuchoſć á ciepło
23:
ktore pori włoſow roztwiera, á tak włoſi padaią.
24:
Ale oni ſą zbytnie wilgotney iako y niewiaſty
25:
Cżemu łyſi bywaią chytrzy, Bowiem łyſi=
B ij


strona: B2v

O Głowie.
1:
na vkazuie komplexią, to ieſt, ſlożenie przyrodze
2:
nia z kolery. A kolerici poſpolicie z przyrodze=
3:
nia ſwego chitrzi bywaią, według dawney przi
4:
powieſci, chceſzli ſwego dobrego ſtrzeż ſie zawſze
5:
łyſego, więczey liſowatego, nad wſzytkie ſzepiet
6:
liwego, tak po łatinie mowią, A rufo, caluo, ble
7:
ſo libera me domine guſo.
8:
Cżemu ſlepi poſpolicie nie łyſieią. Odpo.
9:
Bowiem oni maią doſtatek wilgoſci w głowie
10:
gdyż ona materia ktoraby ocżyma miała wy=
11:
chadzać wſtępuie w głowę á obraca ſie w włoſi
12:
Cżemu ludziem boiaznym poſpolicie wło=
13:
ſi padaią. Odpo. Iż gdy ſie kto lęka á boi, te
14:
dy wſzytko ciepło przyrodzone opuſzcżaiąc cłon
15:
ki wierzchnie wſtępuie w nątrz chcząc dać po=
16:
moc ſercu. Także gdy cżłonki one oziebną tedi
17:
pori w ktorich włoſi ſtarcżą zamkną ſie á włoſi
18:
z nich wypadaią, Ieſth tego znak w zwierzę=
19:
tach niemich j wptakach, iako w żorawiach, abo
20:
w pawiech z ktorich pierze pada gdy vciekaią.
21:
Cżemu głowa cżłowiecża ieſt okrądła.
22:
Odpo. Bowiem okrągła figura ieſt na god=
23:
nieyſza ku przijęciu wſię wiela rzecżi, ale głowa
24:
wiele w ſobie zamyka, iako ſmyſły wnętrzne y
25:
zewnętrzne, takież j ſprawy ich, przeto ſłuſza aby

strona: B3

O Głowie.
1:
okrągła była
2:
Cżemu głowa ieſt twardſza niż inſze cżłon
3:
ki. Odpo. Bowiem ona w ſobie zamyka rzecż
4:
barzo miękką á wilgotną ktora ieſt mozg, dla
5:
ktorego obrony potrzeba mocney twardoſci.
6:
Cżemu głowa cżłowiecża nieprawie okrąg
7:
ła ale trochę podługowata. Odpo. Aby w
8:
niey tym ſnadniey mogły być rozdzielone trzy
9:
komorki potrzebne, pirwſza fantaſiey albo oba=
10:
cżenia á ta ieſt w cżele, wtora rozumu á ta ieſth
11:
we ſrzodku trzecia pamięć á ta ieſt w tile.
12:
Cemu cłowiek nie czo wymyſlaiąc podnoſi
13:
głowę y ocży wzgorę. Odpo. Bowiem ko=
14:
morka mozgu wymyſlaiąca ieſt w przodku gło
15:
wy, Przeto gdy głowa bywa wzgorę podnieſio
16:
na tedy ſie ona komorka odtwarza, á tak rich=
17:
leyſze może być wymyſlenie.
18:
Cżemu myſląci o rzecżach przyſłych gło=
19:
wę na doł zchylaią. Odpo. Bowiem pamięć
20:
ieſt w tile głowy gdzie ſą zachowane wſzythkie
21:
przeſzłe rzeczi, także gdy głowa bywa ku ziemi
22:
zchylona tedy ſie komorka pamięci odtwarza
23:
á wiatrowie duſzni tam wchodząc pamięć po
24:
ruſzaią.
25:
Cżemu głowa nie ieſt tak mieſiſta iako in
B iij


strona: B3v

O Głowie.
1:
ſze cżłonki. Odpo. Aby tak inſzym cżłonkom
2:
nie ciężała na wirzchu będąc, Przeto v kogo
3:
ieſt wielka á mięſiſta głowa znamionuie cżło=
4:
wieka leniweo á złey complexiey ku rozumowi
5:
Cżemu głowa cżęſto bala. Odpo. Bo=
6:
wiem głowa ma ſie w ciele iakoby komin w do
7:
mu gdyż w nie ze wſzytkiego ciała zwłaſzcża z
8:
żołądka dymy wſtępuią, ktore gdy będą grube
9:
obrazaią mozg/ Bowiem dwie wielkie żyle od
10:
mozgu pochodzą aże do cżeluſci żołądkowych
11:
A tak gdy żołądek bywa przepełnion, tedy żyły
12:
one zatkaią ſie złą wilgotnoſcią, ktora do moz
13:
gu wſtępuiąc obraża, y przydawa ſie też bolenie
14:
głowy z picia mocznego, ktorego dym moczny
15:
mozg zaraża. Takież z obciążenia pothraw
16:
oſtrych, iako ieſt cżoſnek, czebula, &c. Albo też
17:
z zaſtanowienia wiele flegmy w żołądku z kto=
18:
reo febra vſtawicna przichadza y bolenie głowy
19:
Cżemu niewiaſty cżęſciey głowa bala niż
20:
otroki. Odpo. Bywa to z wilgoſci zbytnich z
21:
ktorich onym vpławy bywaią, z ktorych pow=
22:
ſtawa plugawy á ſmrodliwy dym ſzukaiąc wy=
23:
ſcia przez głowę także tą poruſza.
24:
Cżemu mozg ieſt biały. Odpo. Iedna te=
25:
go przycżyna iż on ieſt zimny, bowiem zimno

strona: B4

O Głowie.
1:
ieſt matka białoſci, iako gorączo cżini cżarnoſć
2:
y ogorzenie. Druga przycżyna aby on mogł w
3:
ſię przjąć podobę każdej baruey iako wełna bia
4:
ła wſzelką baruę na ſię prziymuie, cżego cżar=
5:
na nie dopuſzcża.
6:
Cżemu mozg ieſt wilgotny. Odpo. Aby
7:
tim łaczniey w ſię przijął wſzelkie wyciſnienie
8:
iako woſk miękki albo ciaſto richley w ſię wſzel
9:
ki obraz prziymie cżego kamien nie dopuſci.
10:
Cżemu mozg ieſt zimny. Odpo. Napir=
11:
wej aby zimnoſcią ſwą wycżiſciał á oſwieczał
12:
rozum/ Drngie aby zimnoſcią chłodził gorą=
13:
czoſć ſerdecżną.
14:
Cżemu gdi ſerce bywa obrażono abo mozg
15:
cżłowiek nie może być żyw. Odpo. Bowiem
16:
te ſą cżłonki naprzednieyſze we wſzytkich zwie=
17:
rzętach, przeto na ich vrazi zadnego lekarſtwo
18:
nie może być.
19:
Cżemu wſzytkie ſmyſły ſą w głowie. Od.
20:
Bowiem tam ieſt ſtolec mozgowy od ktorego
21:
wſzytkie ſmyſły rządzą ſie, przeto aby tim pil=
22:
niey były ſprawowane, poſtawioni ſą blizu nieo
23:
Rozdział 2. O pirwſzym ſmy
24:
ſle ktory ieſt widzenie.
B iiij


strona: B4v

O widzeniu.
1:
C
Zemu niektore zwierzęta ſlepo ſie
2:
rodzą iako ſzcżenięta, kocięta &c.
3:
Odpo. Bowiem takowe ieſzce nie
4:
bywaią prawie doſtałe gdy ſie ro=
5:
dzą, gdiz ieſzcże w nich żiwnoſć pokarmu nie do
6:
ſtatecżnie ſie rozeydzie. A dla tego też nie kto=
7:
rych zwierząt dzieci rodzą ſie prawie martwe
8:
Iáko lwięta, niedzwiedzięta &c.
9:
Cżemu ieden nos mamy á dwie oce. Od.
10:
Bowiem widzenie potrzebnieyſze ieſt cżłowieko
11:
wi niżli powonianie. Przeto też natura z łaſki
12:
ſwey tak ſprawiła iż gdy by kto był oſlepion na
13:
iedno oko á drugie czało zoſtało, tedi w onym
14:
iednim przybędzie mu oſtroſci wzroku więczey
15:
niżli kiedy w parzze było. Abowiem duchy one
16:
widzenia pirwey rozdwoione, zchadzaią ſie ku
17:
iednemu oku.
18:
Cżemu dzieci z młodu miewaią poſpolicie
19:
ocży iakoby wypukłe, ktore więc pod cżaſem z
20:
ſciencżaią á widzą ſie mnieyſze. Odpo. to by=
21:
wa dla zbytniey mozgu w nich wilgotnoſci, kto
22:
ra ie też cżyni barziey ſpiące niż kiedy pothym
23:
wzroſtą.
24:
Cżemu ludzie rozney farby ocży miewaią,
25:
á nie wſzytci iednakie iako miedzi inſzymi zwie=

strona: B5

O widzeniu.
1:
rzetu. Odpo. To bywa dla roznych wilgotno=
2:
ſci w ludziech. Gdzież godzi ſie wiedzieć iż w
3:
ocżach ieſt cżworaka błonka, Pirwſzą á wierch=
4:
nią zową broniączą, á to dla iey mocznoſci á
5:
nieiakiey tłuſtoſci, drugą zową rogową, bowi
6:
ieſt iaſna á przezrziſta na wzraz rogu wyciąg
7:
nionego. Trzecia ieſt Iagodowa, na wzraz ia
8:
gody wielkiey Cżwarta ieſt wezwana paięcży=
9:
na, dla wielkiey ſubtilnoſci. Takież w oku każ=
10:
dim wilkoſć ieſt troiaka. Pirwſza ieſt na wzraz
11:
białka iaiecżnego. Wtora lodowata na wzraz
12:
lodu przezrziſtego. Trzecia ſklana na wzraz
13:
ſkła iaſnego. Ta troiaka wilgoſć cżyni też roz
14:
noſci ocżu cżłowiecżych, iako ktora v kogo więt
15:
ſze ma panowanie.
16:
Cżemu ocży cżarne lepiey widzą wednie,
17:
nie ták w noci. Odpo. to bywa dla niedoſtatku
18:
ognia ktoriby mogł moczniey wilgoſć lodową
19:
tą oſwieczać, iako bywa w ocżu kotowych al=
20:
bo inſzich zwierząt.
21:
Cżemu ocży żołte lepiey w noci niż wednie
22:
widzą. Odpo. Bowiem żołtoſć zawſze ieſt iaſ=
23:
na, á ſama ſiebie oſwiecza, także ony duchy oſ=
24:
wieczone, wednie nieiako mgleyſie bywaią dla
25:
ſłonecney iaſnoſci, ale we dnie lepſzy wzrok mie
26:
waią dla ſloncza oddalenia.
B v


strona: B5v

O widzeniu.
1:
Cżemu iedno oci dobrzi ſtrzelci bywaią, al
2:
bo cżemu ſtrzelaiąci poſpolicie iedno oko zam=
3:
rużaią. Odpo. Bowiem wſzelka moc gdy poſ=
4:
połu będzie, ſilnieyſza ieſt niżli rozdzielona. Ia=
5:
ko gdy wiele ſwiec ſpołem będą, więtſze ſwiatło
6:
podawaią niż gdi ſtoią iedna tam druga ſam.
7:
Tak też moc wzroku gdy ſie z obu ocżu do ied
8:
neo zbierze, pewniey rozeznawa y lepiej obacża
9:
niżli obiema.
10:
Cżemu ludziem gdy moczno piją, albo gdi
11:
ſie długo ſmieią łzi z ocżu pochodzą. Odpo.
12:
Abowiem cżaſu picia duch nie może z gardła
13:
wychodzić, przeto ſie gwałtem wzgore ciągnie
14:
á przez ocżi wychadzaiąc, wilgoſć z ſobą tam
15:
wyciąga. Toż ſie też przydawa cżaſu chychota
16:
nia to ieſt zbitniego ſmiania.
17:
Cżemu ludzie wiele płacżąci nie cżęſto vri=
18:
ny puſzcżaią. Odpo. Bowiem iednaka ieſt wil
19:
goſć vrini y też łez, przeto gdi ſie płacż mno=
20:
zi tedy ſie vmnieyſza materia vriny.
21:
Cżemu ludzie nie ktorzi maiąc iaſne ocży
22:
nic nie widzą. Odpo. Przychodzi to dla zatka
23:
nia y zakażenia żył przy mozgu w cżele, przez
24:
ktore moc wzroku od mozgu do ocżu przycho=
25:
dzić nie może.

strona: B6

O widzeniu.
1:
Cżemu oczi ſą przezrzyſte, á gładkie iako
2:
ſkło. Odpo. Bowiem od rzeci vgładzoney y
3:
polorowaney wſzelka rzec widoma lepiey ſie od
4:
raża. Przeto błonka ocżu gładka ieſt, aby ſie w
5:
niey podoba wſzelkiey rzeci widomey odraziła,
6:
á tak był wzrok oſtrzeyſzi, znamię tego ieſt w
7:
wodzie, ktora gdy ſie vſtoi lepiey podobę obrazu
8:
każdey rzeci w ſobie wyraża.
9:
Cżemu ludzie maiąci głębokie ocży oſtrzej
10:
y daley widzą, takież y inſze zwierzeta. Odpo.
11:
Bowiem moc wzroku nie rozdziela ſie w tako=
12:
wych. ale proſto ſpołem pochodzi ku rzecżi wido
13:
mey, Dokazuie tego podobienſtwo Iż gdy kto
14:
ſtoi w dole głębokim, tędy ku niebu patrząc mo
15:
że gwiazdy widziec też ſrzod biała dnia, to wſzit
16:
ko dla preycżyny przerzecżoney.
17:
Cżemu ludzie maiąci wypukłe ocży mglej
18:
ſzi wzrok miewaią. Bowiem promienie od rzeci
19:
widzianey pochodzące, nie iedno ſtayno w cho
20:
dzą w oko. Takież z oka pochodzącze duchy nie
21:
ſpołem wychodzą ale ſie na ſtrony rozbiegaią
22:
także wzrok nie może być tak oſtry ale tępy.
23:
Cżemu ocżi niewiaſty vpławy cierpiączey
24:
zarażaią y pſuią noue zrzadło albo zwierciad=
25:
ło. Odpo. Bowiem tego cżaſu pochodzą z nie

strona: B6v

O widzeniu.
1:
wiaſty duchy á pary iadowite, w głowę iey z
2:
żołądka wſtępuiące, ktore przez ocży iako przez
3:
rzadką rzecż á ſubtilną maią rychleyſie przeſcie
4:
niżli przez inſze cżłonki, á także i w ten cżas za=
5:
rażaią. Znamię tego ieſt iz tego cżaſu one mie
6:
waią też głowy bolenie, ocżi wilgoſci pełne á
7:
drugim ciekace, ktoraż z wiatrem ku onemu z=
8:
rzadłu pochodzacza zaraża ie y pſuie.
9:
Cżemu kotki, pſi, albo wilci nie tak ſwie=
10:
czą ocżyma wednie iako w noci. Odpo. Bo=
11:
wiem gdyż ſwiatłoſć więtſza, mnieyſzą zacmią
12:
przeto onego ſwieczenia z oczu tich zwierząth
13:
pochodzącego wednie nie widać, dla ſłonecney
14:
iaſnoſci, tak iż nie iaſnoſć od nich widać thilko
15:
modroſć nieiaką. Ale w noci gdi t żadnej nie
16:
maſz przekazi oney ſwiatłoſci, ktora przerze=
17:
cżone zwierzęta w ocżu maią, przeto ſie ona t
18:
iawniey vkazuie, iakoby im ſwiecżki z ocżu po=
19:
chodzili. A tak im noc ciemnieyſza tim lepiey ta
20:
kie zwierzęta widzą y daley z ich ocżu ſwiatło
21:
widome pochodzi.
22:
Cżemu cżłowiek oglądnąwſzi ſie w zrzad=
23:
le albo w zwierciadle hnet zapamieta ſwej twa
24:
rzi ſkoro odeydzie. Bowiem ono podobienſtwo
25:
twarzy w zrzadle oglądane, nie tak ſie moczno

strona: B7

O widzeniu.
1:
wlepia w moc wzroku, iako rzecż iſta, ale tilko
2:
ſie okazuie iakoby mgła nieiaka barzo cienka,
3:
przeto też wzroku nie moczno poruſza.
4:
Cżemu zielona farba wzrok naprawia y
5:
więcey iemu lubi niżli inſza. Według oney po=
6:
wieſci, zrzadło, trawa, y wodi ciecżenie cżynią
7:
ocżom ochłodzenie. Odpo. Bowiem zielona
8:
farba nie barzo mocno ani też barzo mgło, ale
9:
ſrzednie wzrok poruſza, przeto go nie mgli ale
10:
naprawia. Iako farba iaſna á biała cżyni
11:
gwałt wzrokowi, iż bywa w ocżu blaſk, iakoż
12:
ſie to przydawa od ſłoncza albo od ſniegu. Ta
13:
kież cżyni cżarna farba, cżego dobrze dożnawa
14:
ią oni ktorzi długo wciemniczach ſiadaią. Przi
15:
cżyna temu ieſt iż takowe farby barzo poruſza=
16:
ią wzrok, á tak iemu wielki gwałt cżynią. Bo
17:
wſzelka rzecż zbytnia, bywa przeciwna przyro=
18:
dzeniu.
19:
O noſie rozdział 3.
20:
P
Rzecż nos miedzi inſzimi cżłonki w
21:
głowie od ciała ſie odnioſł. Odpo.
22:
Bowiem nos ſie ma v głowy
23:
iakoby wychod v zamku albo v
24:
wieże, przez ktori flegma y wſzytka plugawoſć

strona: B7v

O Noſie.
1:
głowna cżyſci ſie od mozgu. Przeto ieſt troche
2:
odſadzon aby inſze cżłonki ſmrodem z niego wy
3:
chodzącim nie były zplugawione.
4:
Cżemu ſą tak wielkie dziurki w noſie. Od.
5:
Dla łacznieyſzego wychodu wiatru wonniaią=
6:
cich rzeci do nacżynia powonienia ktore ieſt przi
7:
mozgu z natury poſtawione.
8:
Cżemu natura nozdrze vcżyniła. Odpo.
9:
Są tego pewne przycżyny. Pirwſza dla oſlach
10:
czenia twarzi cżłowiecżey, bowiem nie byłoby
11:
nicz żadnieyſzego gdy by były dziurki one aże w
12:
głowę ziaiące. Druga dla oddechu y ochłodze
13:
niu ſercza, gdy cżłowiek vſta zatworzy. Trzecie
14:
aby flegma albo inſze brudi ktore ſie tam przy
15:
mozgu zaſtanawiaią nie były okazone.
16:
Cżemu cżłowiek gorzey cżuie wonnoſć niż
17:
li inſze zwierzęta. Odp. Bowiem on ma mozg
18:
więtſzy (á to według ſwey wielkoſci) wilgot=
19:
nieyſzy też y zimnieyſzy nad inſze bydło. Ale wo
20:
nia wſzelka w cieple abo przy rzeczy ciepłey wię
21:
czey ſie rozchodzi y cżuynieyſza bywa, przetho
22:
cżłowiecżi mozg dla ſwey zimnoſci nie może
23:
woniey dobrze cżuć, tak iż też naydzie mnogie
24:
ludzie woniey nie czuiące by namniey, á to ieſt
25:
pewne znamię złey complexiey.

strona: B8

O Noſie.
1:
Cżemu ludzie kichaią. Odpo. Aby ſie tim
2:
czyſciła moc głowy wzroku gdi w kichaniu wil
3:
koſć z ocżu pochodzi aby też wychodziły duchy
4:
zbytnie od mozgu ktorego ſie celle w ten cżas
5:
odtwieraią, Bowiem iako ſie płucza cżyſcią
6:
kaſlanim wcżeſnem ktore flegmę wyrzucza,
7:
tak też mozg kichaniem. Przeto lekarze w nie=
8:
ktorich niemoczach dawaią kichawkę aby ſie
9:
mozg cżyſcił. Powiadaią też iż cżęſto kichaią=
10:
ci maią mozg zdrowy á moczny, takiez niemoc
11:
ni ktorzi nie mogą odkichnąć richło vmieraią,
12:
Znamie tego ieſt iż ich mozg wſzytek ieſt zaplu
13:
gawion zbitkiem wilgoſci ktore nie mogą być
14:
wycżyſzcżone.
15:
Cżemu gorączoſć promieniow ſłonecznich
16:
gdy kto w nie wezrzi, kichanie pobudza. Odpo.
17:
Bowiem ono ruri w noſie ku mozgu odtwa
18:
rzaiąc wilgotnoſci roſpuſzcża j wywodzi, ktore
19:
potim tak poruſzone mozg onym kichanim wy
20:
rzucza. Cżego nie może cżynić żadne ciepło
21:
ogniowe bowiem nie ieſt tak przyrodzone natu
22:
rze cżłowiecey iako ſłoneczne.
23:
Cżemu ſępowie daleko wonią pocżuią. Od.
24:
Bowiem ich mozg ieſt barzo ſuchi, także wiatr
25:
ktori wonią noſi bezpiecnie wchodzi do ich moz

strona: B8v

O Noſie.
1:
gu, okrom żadney wilgotney przekazi, thak iż
2:
hnet dotika ſie nacżynia powoniania ktore ieſt
3:
przi mozgu połozone.
4:
O vſzach y ſłuchu. Roz. 4.
5:
C
Zemu wſzelkie zwierze (chyba cż=
6:
łowieka) vſzyma ruſza. Odp. Bo
7:
wiem przi cżeluſciach cżłowiecżich
8:
ſą niektore żiłki, ktore ściągaią vſi
9:
á nie dopuſzcżaią im ruchania wſzakoż gdy by
10:
ſie one rozciągnęły byłoby ruſzanie iako v in=
11:
ſzych zwierząt. á iednak to widać v ludzi niekto
12:
rich chocia rzadko, ktorzy też vſzyma ruſzaią.
13:
Cżemu cżłowiek miedzi inſzymi zwierzęti
14:
ſam ma vſzy okrągłe. Odpo. Iaki ſpoſob ieſth
15:
czałey rzeci, taki też ma być y każdey cżęſci iey
16:
Iakoż teo znak ieſt w kropiach wodi ktore okrą
17:
głe widamy, á to dla tego iż też woda w czało=
18:
ſci ſwego żywiołu okrągła ieſt, Tkież gdy cza
19:
ła głowa okrągła, godzi ſie aby też cżęſci iey
20:
to ieſt, cżłonki ku okrągłoſci ciągnęły. Iako ſą
21:
vſzy, ocży eTc. Ale gdi v inſzich źwierząt głowa
22:
ieſt podługowata, przeto y iey cżłonki nie ſą ok
23:
rągłe, iako to rzecż iawna.
24:
Cżemu natura zwierzętom dała vſzy. Od.

strona: C

O vſzach.
1:
Ieſt tho dla dwu rzecżi, Naprzod dla ſłuchu,
2:
aby tak zwięk ku vſłyſzeniu potrzebny, przecho
3:
dził vſzyma aże do błonki ſłuchu. Druga przy=
4:
cżyna aby ſie vſzima mozg cżyſcił od koleri, tak
5:
iako ſie noſem cżyſci od flegmy.
6:
Cżemu ptaci vſzu wielkich nie maią. Odp.
7:
Dała natura każdemu zwierzęciu to czo ieſt ie
8:
mu potrzebno, á odięła to czo ſzkodliwo, ale gdi
9:
by była ptakom dała ſzyrokie vſzy, więczey by
10:
im wadziły ku lataniu niżli pożytku vcżynili.
11:
Takież y riby vſzu nie maią, á to dla zawady
12:
pływania, tilko ribi y ptaci maią nieiakie dziur=
13:
ki ktorimi zwięk ſzyſzą.
14:
Cżemuż nietopyrze chocia lataią, maią
15:
vſzi. Odpo. Bowiem oni dwoię maią naturę
16:
Iednę ptaſzą dla ktorey maią ſkrzydła, Druga
17:
zwierzęcza á zwłaſzcża myſzą, przeto aby ſie z=
18:
wierzęti zgadzali, bywaią koſmaci y maią vſzy
19:
á ſkrzydła ptaſze.
20:
Cżemu oſieł gdy cżęſto vſzy wznoſi tedy deſzcż
21:
znamionuie. Odpo. Bowiem oſłowi barzo
22:
panuie Melankolia, ktorey przyrodzenie ieſth
23:
zimne á ſuche, zaſię deſzcż ieſt wilgotnego á cie
24:
płeo przirodzenia. Także gdiż rzec każda lęka ſie
25:
rzecży przeciwney y poznawa ią z ſwego przyro
C


strona: Cv

O vſzach.
1:
dzenia (iako owcza wilka) Przeto oſieł y wſzel=
2:
kie takowe zwierzę, cżuie deſzcż w richłe przyſzły
3:
j naſtarza ſwe vſzi, znamię ieo prziſcia vkazuiąc
4:
O vſtach. Rozdział 5.
5:
P
Rzecż natura dała cżłowieku vſta,
6:
Odpo. Wiele ieſt temu pożitku. Ie
7:
den iż vſta ſą drzwi żołądkowe kto
8:
rimi tam ſtrawa wchodzi. Druga
9:
aby pokarm był zgotowan w vſciech ku łacz=
10:
nieyſzemu ſtrawieniu. Trzecia aby wiatr grubi
11:
ktori ma iſć ku ſerczu na iego ochłodzenie, nie
12:
wchodził tak proſto, ażby ſie ſtał ſubtilnieyſzy
13:
w vſciech, gdyż wſzitka iego gruboſć zwłaſzcża
14:
prochu, w vſtach j w gardle zoſtawa na wilgot
15:
noſci ſliny.
16:
Cżemu około vſt ſą wargi. Odpo. Dla za
17:
kricia zębow, aby cżłowiek zębami nie ſwiecił,
18:
bowiem by to było ſzpetnie. Też dla tego iż zę=
19:
by ſą zimnego przyrodzenia, aby ich wiatr nie
20:
tak richło mogł obrazić przed wargami, Theż
21:
dla doſtatecżney mowy, gdyż niektohre ſłowa
22:
wargami zamykamy. Albo też aby one vſta
23:
zatwarzaiąc powſciągali cżłowieka od zbyth=
24:
niey mowy.
25:
Cżemu cżłowiek ma dwie vſzy, takież dwie ocze

strona: C2

O vſtach.
1:
á iedne vſta. Odpo. Bowiem on ma być ſkrom
2:
nieyſzy w mowieniu niżli w poglądaniu albo
3:
w ſłuchaniu chczeli być mądrim, gdyż mowa
4:
więcey ſzkodzi niżli widzenie. Takież iż ſłuch ieſt
5:
ſmyſł nauki, á widzenie vkazuie nam roznoſć
6:
wiele rzecżi, przeto vſzi zawſze mamy odtworzo
7:
ne iż ſłuch mało ſzkodzi. Ocżi cżaſem zamyka=
8:
my cżaſem odtwieramy, abyſmy bacżyli iż nie=
9:
kiedy poglądanie może zaſzkodzić, ale iedne vſta
10:
ieden ięzik j ten wargami j też zębami zamknio
11:
ny, abyſmy w mowie roſtropni byli á nie mo=
12:
wili czo ſlina do vſt przynieſie.
13:
Cżemu wargi ſą miękkie. Odpo. Aby tim
14:
łacniey mogły głos rozdzielać ku wytwarza=
15:
niu ſłow gdiż przez nich mowa doſtatecżna nie
16:
może być, dla niektorich liter czo ſie w wargach
17:
zamykaią, iako ſą BFPM.
18:
Cżemu cżłowiek ziewa. Powiadaią lekarze
19:
iż to bywa z nieiakiey teſknoſci, iako z vſiedze=
20:
nia długiego, albo gdy kto ſiedzi miedzi nie lu=
21:
bimi iżby ſie rad indzie widział. Drudzi mie=
22:
nią iż ziewanie przychadza z dymow grubych
23:
od żołądka pochodzącich, ktore gdy ſie ku cżelu
24:
ſciam vſtnym zbieraią, tedy chcząc wyniſć od=
25:
twieraią ie, á tak bywa ziewanie.
C ij


strona: C2v

O vſtach.
1:
Cżemu cżłowiek gdi widzi drugiego pozie=
2:
waiąc ſam też takież ziewa. Odpo. To ſie przi
3:
dawa z imaginatiey to ieſt z zamyſlenia, ktore
4:
ſprawuie iż ſie to cżęſtokroć przidawa ocżim ſie
5:
zadumamy albo v drugiego widzimy, iako gdi
6:
cżłowiek patrzi na cżłowieka iedzącego richley
7:
mu ſie wſchoce ieſć, thakież y inſzich rzecży ſie
8:
więc zachciewa ocżym myſlimy albo v drugich
9:
widamytimże też oby cżaiem przydawa ſie zie
10:
wanie
11:
O Zębiech Rozdział 6.
12:
Cżemu przyrodzenie zwierzętom dało zębi
13:
Odpo. Niektorim dla walcżenia y obrony żiwo
14:
ta, iako wieprzom, wilkom, pſom, Niektorym
15:
dla iedzenia tilko iako zaiączom y inſzim zwie=
16:
rzętom powolnym, nie ktorim też dla wymowy
17:
iako ſą v cżłowieka przednie zęby.
18:
Cżemu miedzi inſzymi koſciami tilko ſame
19:
zębi cżuią dotikanie, iako gdy ich zimno doth=
20:
knie albo gorączo. Odpo. Bowiem one ſą
21:
ſprawczami żywiołu cżłowiezżego przeto im
22:
to natura dała takową cżuynoſć aby ony mo=
23:
gły rozeznać potrawę ſłuſzną ku pożywieniu
24:
iako twarda rzec od miękkiey, zimna od ciepłey,
25:
cżego inſze koſci nie potrzebuią.

strona: C3

O Zębiech.
1:
Cżemu ſame zęby roſtą aż do ſmierci, á nie
2:
inſze koſci. Odpo. Gdiby to niebyło tedi by ſie
3:
przygryzły cżęſtem iedżeniem, tak iżby ich nicz
4:
nie zoſtało.
5:
Cżemu po wypadaniu zębow inſze naraſta
6:
ią zwłaſzcża młodim, czo nie bywa w koſciach
7:
inſzich. Odp. Bowiem wſzitkie inſze koſci pocży
8:
naią ſie z wilgotnoſci cżłowiekowi z przyrodze
9:
nia wkorzenioney y gruntowney, á przeto roſtą
10:
ieſzce w żiwocie matki/ ale zębi roſtą z wilgot=
11:
noſci potraw, ktora też krew y ciało mnożi każ
12:
dy dzien. Przeto one nie w żywocie roſtą ale po
13:
tim gdy iuż dziecię ieſć pocżyna. Ta też ieſt przi
14:
cżyna cżemu pſom albo inſzim zwierzętom kto
15:
re ſie z zębami rodzą, nigdy zębi nie padaią, ia=
16:
ko cżłowieku, bowiem w nich ſą zębi z wilgoty
17:
przyrodzoney.
18:
Cżemuż tedi cżłowiekowi zębi padaią oko=
19:
ło ſiedmi lat. Odpo. Bowiem około tego cża=
20:
ſu iuż ſie przyrodzenie mieni w ſiłę mocznieyſzą
21:
á to dla grubſzich wilgotnoſci ktore ſie mnożą
22:
z potraw grubſzich, ktorich ſie iuż dziecię ieſć
23:
imuie. Także y ząbki one ſubtilne gdy wypada
24:
ią, naraſtaią drugie mocnieyſze ku zgryzieniu
25:
mocznieyſzego pokarmu, to wſzitko ſprawuie
26:
opatrznoſć naturi.
C iij


strona: C3v

O Zębiech.
1:
Cżemu przednie zęby pirwey roſtą niż trzo
2:
nowe. Odpo. Bowiem onich pirwey potrzebu
3:
iemy ku rozgryzaniu y vkęſowaniu pokarmu
4:
gdyż nie zawſze noża możem mieć.
5:
Cżemu przednie zęby ſą oſtre á trzonowe
6:
płaſkie y ſzyrokie. Odpo. Ieſt to dla ich roznej
7:
ſprawy, bowiem przednie vkęſuią karmiey á
8:
trzonowe łąmią á iakoby mielą, przeto ie po=
9:
łatinie zową Molares od melcia, po polſku
10:
trzonowe od trzenia albo ſcierania.
11:
Cżemu otrokowie więcey maią zębow niż
12:
białe głowy. Odpo. Iż otroci więcey maią cie
13:
pła przyrodzonego, ktore może takową wilgot=
14:
noſć mocniey podnoſić á w zęby obraczać.
15:
Ta też przycżina cżemu v nich grubſze zębi gdiż
16:
v niewiaſt ſą drobnieyſze, to bywa dla grubſzey
17:
ich materiey z ktorey oni ſą ſłożeni.
18:
Cżemu na ſtaroſć zwierzętom zęby cżernie
19:
ią. Odpo. Dla zagniłoſci pokarmow w żołąd=
20:
ku, y zepſowania wilgotnoſci od flegmy y od
21:
zmieſzania koleri w nich pauuiącey.
22:
Cżemu v ſamego konia zęby zmłodu żołte
23:
ku ſtaroſci bieleią. Odpo. Bowiem kon ma zbi
24:
tek wilgoti wodney, ktora zmłodu trawi ſie w
25:
nim á obracza ſie w żołtoſć. Ale na ſtaroſć iuż

strona: C4

O Zębiech.
1:
ſie też w nim ciepła vmnieyſza ktore nie może
2:
tak trawić oney wilgoti zimney z ktorey zęby
3:
bieleią, gdyż zimno wybiela ciało, iako gorą=
4:
czoſć przyżega á vcżernia, to widzemy zimie y
5:
lecie á poſpolicie też dzieciom mowią, piy wo=
6:
dę iż ci bieleią ząbki.
7:
Cżemu rogate zwierzęta nie maią wierz=
8:
chnich zębow. Odpo. Bowiem iedna ieſt ma=
9:
teria zębow y rogow á ta ieſt wilgota pokar=
10:
mu, Także ona materia z ktoreyby zęby mia=
11:
ły być wirzchnie wſtępuie w głowę tamże ſie
12:
obracza w rogi. Dla ktorich niedoſtatku bydło
13:
takowe nie może dobrze żwać. Przeto miewa
14:
dwa żołądki czo ie zową drudzi kałduny, tam=
15:
że w pirwſzi wchodzi ona ſtrawa nie dobrze ze=
16:
żwana, ktorą gdi ſie zagrzeie wyrzygaią, á po=
17:
wtore żuiąc wpuſzcżaią w drugi żołądek.
18:
Cżemu zwierzęta nie ktore rodzą ſie z zęba
19:
mi. Odpo. Natura dawa to każdemu czo ie=
20:
mu potrzebno, zbytek odeymuiąc. Ale iż tako=
21:
we zwierzęta iedzą ſkoro ſie vrodzą, przeto tam
22:
że zębow potrzebuią. Ale ludzie iż ſie nie tak
23:
karmią, przeto nie tudzież im zęby roſtą, ale im
24:
natura dała długie cice v pierſi matek ku gich
25:
żiwnoſci.
C iiij


strona: C4v

O Zębiech.
1:
Cżemu ptaci zębow nie maią. Odpo. Bo=
2:
wiem ona materia zębow obracza ſie im wnos
3:
ktori też ieſt twardy iako zęby. Timże też oni
4:
karmią ſprawuią ſobie ku pożywieniu, iako in=
5:
ſzy zębami, á tak iedno nacżynie natura dawa
6:
w miaſto drugiego.
7:
O Ięziku. Rozdział. 7.
8:
C
Zemu ięzik ma w ſobie pori, to ieſt
9:
dziurkowati ieſt wſzytek á rzadki,
10:
więcey niżli inſze mięſo. Od. Ied=
11:
na przycżyna tego aby ſmak po=
12:
karmu tim ſnadniey przechodził do oneo cżłon=
13:
ka w ktorim ieſt cżuynoſć vkuſzenia. Druga,
14:
aby ſliny á wilgoti po ięziku od płuc do vſt przi
15:
chodziły, ku odmiękcżeniu pokarmu w vſciech
16:
żeby on tak ſprawnieyſzi był w niſć do żołądka
17:
Cżemu ięzik zimnicę cirpiącego, wſzytkie
18:
rzecżi gorzkie mnima. Odpo. Bowiem żołą=
19:
dek takowego cżłowieka bywa w ten cżas na=
20:
pełnion wilgoſci ktorą lekarze kolerą zową. A
21:
ta iż ieſt gorzka, czo widamy w żołci zwierzę=
22:
czey, przeto iey para z żołądku, zaraża ięzik oną
23:
gorzkoſcią. Także ſie onemu wſzytko goreſkie
24:
widzi.

strona: C5

O Ięziku.
1:
Cżemu ſie ięzik ſlini gdy kto rzecżi kwaſne
2:
pomieni. Odpo. Bowiem mocz duſzna kthorą
3:
ona duma á mnima, ieſt wyſſzey w głowie nad
4:
cżłonkiem vkuſzenia. Także gdy ktory ſmak by
5:
wa pomienion, tedi onim pomyſlamy: j bywa
6:
onim nieiaka imagitia: to ieſt dumanie przi cż=
7:
łonku vſuſzenia ktori ieſt w ięziku. Ale iż żadne
8:
go ſmaku nie cżuie ięzik iedno przez wilgotę ſli
9:
ny, przeto ſlina w ten czas ku ięzikowi przycha
10:
dza.
11:
Cżemu iedni ludzie ſą momotliwi, drudzy
12:
też ſzepieczą. Odpo. Przychadza to cżaſem dla
13:
niedoſtatku mozgu, cżaſem też ięzika. Abowi
14:
zbytnia wilgota flegmiſta panuiącza w żył=
15:
kach ięzikowych nadyma ie, także ięzik nie by=
16:
wa wolny, iakoż tego ieſt znak w dziatkach kto
17:
re liter nie ktorich wymawiać nie mogą.
18:
Cżemu ięziki wężow y robakow nie ktorich
19:
takież y pſow wſciekłych zarażaią cżłonek vką
20:
ſzony. Odpo. Bowiem tam panuią pary á dy=
21:
my iadowite z melankoliej, ktorich takie zwierzę
22:
ta ſą pełne á tak kąſaiąc zarażaią.
23:
Cżemu pies ma ięzik lekarſki á goiąci, á za
24:
ſie v konia ieſt ſzkodliwy y drażniąci rany. Od.
25:
Acżkolwiek to ieſt z niektorey wlaſnoſci przyro
C v


strona: C5v

O Ięziku.
1:
dzoney nam taiemnej. Wſzakoż może ta być da
2:
na przycżyna iż pſi ięzik ieſt barzo dziurkowati
3:
á ſuchy, przeto wciąga w ſię wilgotnoſci z ra=
4:
ny, á tak ią goi ſwym wyſuſzanim gdy wylizu
5:
ie. Zaſię konſki ma w ſobie wilgotę złą ktorą
6:
więcey odmiękcża.
7:
O Slinie. Rozdział 8.
8:
Z
Kąd ſie bierzą ſlyny w cżłowiecże
9:
Odpo. Pochodzą z poczenia płucz
10:
w ktorich ieſt mieſtcze flegmy/ á tak
11:
ſie ciągną wzgorę za parą wydy=
12:
chaną.
13:
Cżemu ſliny białe bywaią. Odpo. Ieſth to
14:
dla vſtawicżnego ruſzania ięzika, ktorim ſie wil
15:
gota ſlinna trawi á tak bieleie, iakoż to wida=
16:
my na pianie wody ciekączey ktora też biała
17:
bywa.
18:
Cżemu ſlina żadnego ſmaku niema. Odpo
19:
Bo gdyby ona miała w ſobie iaki ſmak właſ=
20:
ny, tedyby ięzik żadnego inſzego ſmaku opcego
21:
nie vcżuł, gdyż ięzik pomoczą ſliny cżuie vku=
22:
ſzaiącz.
23:
Cżemu ſlina cżłowiecża na tężo goi kroſty
24:
y rany małe. Odpo. Bowiem ona w ten cżas
25:
bywa ſubtilna á dobrze ſtrawiona od wſzelkiey

strona: C6

O Slinie.
1:
tłuſtey wilgoti, á tak wyſuſza. Ta też ieſt przy=
2:
cżyna iż takowa bywa bielſza na tężo niżli ine=
3:
dy, gdyż wſzytka lipkoſć pokarmu iuż ſie w niej
4:
ſtrawi ogniem przyrodzonym.
5:
Cżemu iedni ludzie więcey pluią niż drudzi.
6:
Odpo. Ieſt to dla zbitniey flegmy w takim cie
7:
le panuiącey, ktorzi gdyby nie plwali hnet by w
8:
padli w febrę vſtawicną ktora z takowego zbie
9:
ku pochodzi. Zaſię oni czo nie wiele pluią w pa
10:
daią w zimno trzeciego dnia, á to dla zbytnie=
11:
go ciepła wnich panuiącego ktore flegmę trawi
12:
z połem z wilgotą przyrodzoną.
13:
Cżemu ptaci ſlin nie miewaią. Odpo. Bo=
14:
wiem w nich płucza ſą barzo ſuche tak iż ſie w
15:
nich flegma nie mnożi.
16:
Cżemu ſie ſlinią ludzie wielką niemoc cir=
17:
piąci, albo też Apoplexią, to ieſt zapamiętanie
18:
Odp. Iż materia takowey niewoci ieſt w moz=
19:
gu, czo lekarze po onych pianach poznawaią.
20:
Iako też gdi kto wracza z ſtąd poznawaią
21:
nie doſtatek żołądkowy. Gdy wiele á cęſto vry
22:
nę puſzcża znaią niedoſtatek męchierza. Takież
23:
y inſzich niemoci przycżyny poznawaiąc tam ie
24:
purguią z onych cżłonkow.
25:
Cemu ludzie chocia ięzik maią wſzakoż cża

strona: C6v

O Slinie.
1:
ſem mowę traczą. Odpo. Przychadza to z pa=
2:
raliżu ktori ludzie poſpolicie zabicie zowa. Ta=
3:
kież j z Apoplexiey ktora bywa z nagłego á zbit
4:
niego krwie wyciecżenia. Cżaſem też z zaraże=
5:
nia duchow w poſrzodku mozgu będącich kto=
6:
rzy nie mogą z ſtępować do ięzika, á tak cżinią
7:
cięſzkie á trudne wymawianie ſłow.
8:
O Smakowaniu. Roz. 9.
9:
C
Zemu w ſłodkim ſmaku cżłowiek
10:
więcey ſie kocha niż w inſzim. Od.
11:
Bowiem on ieſt ciepły á wilgotny
12:
á tak ku zachowaniu natury właſ=
13:
nieyſzy, aby też cieplem ſwym zbytkie zimne ro
14:
ſpuſzcżał, á wilgotnoſcią plugaſtwa wſzythkie
15:
opłokawał. Ale ſmak kwaſny cirpki albo oſtry
16:
dla zimna w nim panuiącego, zciſka cżłonki, z=
17:
ciąga y obraża, przeto ſie w nim nie kochamy.
18:
Gorzſki też ſmak barzo zapala, dla tego rzecży
19:
gorzſkie zdrowſze ſą ku pożywieniu lecie niżli
20:
zimie.
21:
Cżemu lekarſtwa poſpolicie gorzſkie bywa=
22:
ią? Odpo. Dla lepſzego rozpuſzcżenia grubych
23:
zbytkow. Bowiem tak lekarze piſzą iż kwaſne
24:
rzecży wyſuſzaią. Gorzſkie grzeiąc rozſtapiaią
25:
Słodkie zatikaią, á to iż ſłodką rzecż żiły wię

strona: C7

O Smakowaniu.
1:
czey w ſię ciągną niżli iaką inſzą, dla przyro=
2:
dzoney przyiazni ku ſmakowi ſłodkiemu, ktory
3:
też cżłowieka więcey tuczy.
4:
Cżemu kwaſny ſmak cżyni dobre pobudze
5:
nie ku iedzeniu. Odpo. Wſzelka rzec zimna cią
6:
gnie ku ſobie, ale kwaſny ſmak ieſt zimny prze=
7:
to chciwoſć cżyni/ bacżym to w koniech y w in
8:
ſzim bydle, ktore gdy nawiętſzy mroz tim więcej
9:
á chciwiey gryzie ſiano albo ſłomę.
10:
Cżemu owoc niżli dozrzeie bywa nie ſmacż
11:
ny á gorzſki, gdyż dozrzały ſłodki bywa á w=
12:
dzięcżny. Odpo. Ciepło ma taką moc iż wſzel=
13:
ką zbytnią wilgotę trawi á wyſuſza, ſubtilnoſć
14:
cżini á ſłodkoſci przidawa. Przeto w owoczach
15:
nie doſtałych ſmak ieſt mały, gdyż ciepło ſło=
16:
necne nie dobrze w nich ſtrawiło wilgoſci z ma
17:
cicze korzenia tam wciągnioney, aże gdy iuż do
18:
brze ciepło zagrzeie toż ſie owoc doſtawa.
19:
O Duchu y o głoſie. Roz. 10
20:
C
Zemu więcey w ſię wiatru bierze=
21:
mi niżli go zaſię wypuſzcżami. Od
22:
Bowiem ſie go w nątrz wielka
23:
cżęſć zoſtawa, ktora ſie rozchodzi
24:
po cżłonkach rozmaitich od płucz rozeſłana/

strona: C7v

O Duchu y o głoſie.
1:
Przeto cżłowiek dotąd trwa á nie zadchnie ſie
2:
poki w płuczach wiatr ſie zachowawa/ A tak
3:
ſkoro tam wiatr wynidzie á inſzy w niſć niemo
4:
że tudzież ſie ſerce zadchnie.
5:
Cemu z cżłowieka para wychodzi widoma
6:
gdyż tam wchodzi wiatr nie widomy. Od. Bo
7:
wiem tam on zmieſzawſzy ſie z ciepłem ſerdecż=
8:
nym bywa zagrzan, á tak zgęſtnieie nieiako.
9:
gdyż ciepło cżyni powietrze gęſtſze á grubſze
10:
niżli zimno. Cżego ieſt znak iż zimie wſzelką pa
11:
rę lepiey widać niżli lecie, á to iż lecie powietrze
12:
ieſt grube w ktorim ſie para zamieſza á tak ſie
13:
nie vkazuie. Ale zimno wſzytkie tłuſtoſci powie
14:
trza zciągą y wyſuſza przeto też ono cżini cżiſte
15:
Cżemu nie ktorzy ludzie maią ſmrodliwy
16:
duch z vſt pochodząci. Odpo. Cżaſem to po=
17:
chodzi z wilgotnoſci nie ſtrawney w żołądku/
18:
Iako cżłowieku zbytnie pijącemu, cżaſem dla
19:
zakażenia duchow y zagniłych wilgoſci w cżł
20:
koch niektorich, zwłaſzcża w płuczach/ iako by=
21:
wa ludziom trędowatim, ktorich duch nie tilko
22:
iż ludzie zaraża, ale też y ptaki blizu będące. Bo
23:
wiem trąd pochodzi z zkażenia krwie w każdim
24:
cżłonku, á pocżątek bierze we krwi, koncżąc
25:
ſie w cżłonkach.

strona: C8

O duchu/ y o głoſie
1:
Cżemu trędowaci poſpolicie głos miewaią
2:
omieniały. Odpo. Bowiem w nich nacżynie
3:
głoſu (zwłaſzcża płucza) bywa zakażone tak
4:
iż głos wolno wychodzić nie może.
5:
Cżemu tez drudzi ludzie cżaſem omienieią
6:
Odpo. Dla rymy ſpadaiącey od mozgu, ktora
7:
zatika treſtki głoſu, to ieſt, żyły puſte kthorymi
8:
głos wychodzi. Cżaſem też dla kroſt albo wrzo
9:
dow w gardle vcżynionych z flegmy ktora ſie
10:
tam zbiera y zaſtanawia.
11:
Cżemu miedzi wſzemi zwierzęti ſamice cien
12:
ſze głoſi miewaią niżli ſamci (chiba ſamey kro
13:
wy) Odpo. Bowiem wſzelka ſamicza zimniey
14:
ſzego ieſt przyrodzenia niżli ſamiec, także ono
15:
zimno przyrodzone więcey w nich zciſka treſtki
16:
głoſowe, á także też przeznie cienſzy głos wy=
17:
chodzi. Zaſię v ſamczow ciepło ie roztwiera.
18:
Iakoż tego ieſt znak w piſcżałkach, ktore cien=
19:
kie cienko też piſkaią. zaſię miąſſze grubo. Prze
20:
to y niewiaſty ktore ſą gorętſze mieſſzey też mo
21:
wią, zaſię zimne ſubtilniey, á to dla mgłoſci
22:
płuc z niedoſtatku ciepła przyrodzonego.
23:
Cżemu tak v otrokow iako j niewiaſt głos
24:
ſie mieni w pewnych leciech, otrokom około ſze=
25:
ſtnaſcie lat, niewiaſtam około cżternaſcie, gdi

strona: C8v

O duchu/ y o głoſie.
1:
na ten cżas otrokom wąſi obraſtaią, á białim
2:
głowam też pierſi roſć pocżynaią. Odpo. To
3:
bywa dla zmiennoſci przyrodzenia ktore tam
4:
bierze moc á tak ciepło przyrodzone barzo ſie
5:
mnoży, ktore (iako wyſſzey napiſano) im więt
6:
ſze ieſt, tim więtſzy głos cżyni.
7:
Cżemu cżłowiek omienieie gdy go pirwey
8:
wilk vzrzy. Odpo. Bowiem wilk ieſt zwierzę
9:
ktore ma mozg barzo zimny. Też źrze tak wie=
10:
le na raz iż ma za trzy dni doſić, także z niego
11:
pochodzi para zimna á iadowita ktora z wia=
12:
trem przychodzi aż do vſt cżłowiecżych, y cią=
13:
gnie ią w ſię cżłowiek dychanim, także ona za
14:
rażaiąc zciąga w cżłowiecże treſtki głoſowe iż
15:
nie może wolno mowić.
16:
Cżemu wilk też nie omienieie gdy go cżło=
17:
wiek pirwey vzrzi. Odpo. Bowiem cżłowiek
18:
nie ma w ſobie takich duchow iadowitich ktore
19:
by mogły wilka zarazić
20:
Cżemu mali ptaſzkowie więcey ſpiewaią y
21:
głoſniey niżli wieldzi, Iako widamy w ſłowi=
22:
ku albo w ſkowronku. Odpo. Bowiem duchy
23:
w małych ptaſzkach lżeyſze ſą y ſubtilniejſze niż
24:
li w wielkich, także wolniey y beſtworniey z nich
25:
wychodzą iż mogą imi ruſzać iako chczą, á tak
26:
głoſno ſpiewanie wymyſlać.

strona: D

O duchu y o głoſie.
1:
Cżemu ſamci lepiey ſpiewaią niżli ſamice.
2:
Odpo. To bywa dla chciwoſci złącżenia przy=
3:
rodzonego z ſamiczą, á zwłaſzcża lecie, albo też
4:
inedy gdy ſie dobrze chowaią. Gdzież więc by=
5:
wa w nich wielkie wzruſzenie duchow ktore tako
6:
wą chciwoſć poruſza. Druga też ieſt poſpolita
7:
przycżyna ciepło przirodzone ktore w ſamiczach
8:
zawſze mnieyſze bywa niż w ſamczach.
9:
Cżemu pcżoły, oſi, muchy, y inſze robacz=
10:
twa takowy głos daią chocia ſą bez płuc y też
11:
bez inſzego nacżinia głoſu. Odpowiedz. Ma to
12:
robacztwo w ſobie nie iaką błonkę ktorey ruſza
13:
nie zwłaſzcża od wiatru cżyni takowy zwiek/
14:
przeto poſpolicie taci robaci lataiąc barziey be
15:
cżą.
16:
Cżemu riby nie dżwiecżą. Odpo. Bowiem
17:
one nie maią ani płuc ani ſercza ani też inſzeo
18:
nacżynia głoſu, przeto też w ſię żadnego wdy=
19:
chania wiatru nie potrzebuią, gdyż głos nicz
20:
nie ieſt iedno wiatr od płucz odrażony á wyd=
21:
chniony.
22:
O Szyi. Rozdział. 11.
23:
Cżo po ſzyi cżłowieku. Odpo. Dla podpori
24:
głowie y też wolnoſci, aby tak głowa mogła
D


strona: Dv

O Szyi.
1:
ſie obraczać na wſzitkie ſtroni na ſzyi, ktora ſrzo
2:
duie miedzi głową y theż miedzi wſzythkim
3:
ciałem iżby przez iey żyły y ſtawy, mocz ſmy=
4:
ſłow z głowy we wſzytko ciało z ſtępowała. Ta
5:
kież aby też mozg ktori ieſt barzo zimny był od
6:
dalon od ſercza ciepłego.
7:
Cżemu w ſzyi ſą koſci y karki. Odpo. Aby
8:
głowa tim mocniey ſtała. Drugie aby przez
9:
ich poſrzodek zſtępował thuk ku ochładzaniu
10:
wſzytkiego ciała. Bowiem on ieſth iednakiey z
11:
mozgiem natury, y z ſpołem ſie trzimaiąci.
12:
Cżemu ſzyia ma w ſobie puſtoſć, iaka ieſth
13:
w gardle na przodku od ięzika pocżąwſzy. Od.
14:
Bowiem tam ieſt potrzebna ſprawa dwu tre=
15:
ſci, iedney ku wpuſzcżaniu pokarmu w żołądek
16:
y w ielita tę po Grcſku zową Iſophagus, ia
17:
koby połykaiąci.
18:
Drugiey ku braniu y wypuſzcżaniu wiatru od
19:
płuc y ku ſerczu, ta ieſt ſucha y okrągła, iakoby
20:
z obrącżek ſłożona, á to dla wypuſzcżania lepſze
21:
go dzwięku ku mowie.
22:
Cżemu zwierzeta niektore iako riby, węże,
23:
&c. nie máią ſzyie. Odpo. Bowiem takowe
24:
niemoti niemaią też ſercza, preto też nie potrze

strona: D2

O Szyi.
1:
buią takowego rozłącżenia głowy od ciała.
2:
Chocia takowe maią ſzyie wſzakoż barzo krot
3:
ką á od ciała nie rozdzielną.
4:
Cżemu kuri długo ſie ruchaią, choć im ſzy
5:
ia bywa vrzniona/ á cżłowiek ſcięti namniey
6:
ſie nie ruſzy. Odpo. Bowiem kuri y drudzi pta=
7:
ci maią w ſzyi żyły ciaſne, tak ich duch rucha=
8:
iąci może ſie w nich przez niektory cżas zacho=
9:
wać. Ale v cżłowieka ſą żyły beſtworne y ſzyro
10:
kie z ktorich duch takowy hnet wychadza, á tak
11:
że ciało ſie nie ruſza.
12:
O Ramionach/ y obarkach.
13:
Rozdział 12.
14:
P
Rzecż natura cżłowieku ramiona
15:
dała y barki w rękach. Odpo. Aby
16:
był ſilnieyſzy ku noſzeniu brzemion
17:
y cięſzkoſci wſzelkiey.
18:
Cżemu ramiona ſą okągłe. Odpo. Bo=
19:
wiem okrągła figura ieſt naſłuſznieyſza ku ob=
20:
rotu y ruſzaniu, aby tedy cżłowiek był ku wſzel=
21:
kiemu ruchaniu predſzy y na ſwe ſprawy god=
22:
nieyſzy przeto iemu nathura cżłonki dała ta=
23:
kowe.
D ij


strona: D2v

O ramionach/ y o biodrach.
1:
Cżemu te cżłonki ſą miąſſzych koſci. Od.
2:
Aby też w nich było więcey tuku w ktorim ſie
3:
zamyka moc człowiecża y wilgota przyrodzo=
4:
na, tegoc niemaſz w koſciach małych. Przeto
5:
ludzie chorzy bywaią mgli iż w ich koſciach ta
6:
kowy tuk wyſicha. A gdy tuk zaſię naraſta te=
7:
dy cżłowiek moc bierze. A zwłaſzcża od polew=
8:
ki mieſa wołowego, albo też kapłuniego barzo
9:
ſie mnoży.
10:
Cżemu chorim ramiona y barki zciencżeią
11:
Odpo. Cżłonki cżłowiecże maią lutoſć ieden
12:
nad drugim, tak iż gdi ieden ieſt boląci tedy dru
13:
gie dawaią iemu pomoc iako mogą, wilgothy
14:
ſwey y ciepła ſwego vżycżaiąc, przeto bolączy
15:
cżłonek poſpolicie puchnie y barziey gore gdiż
16:
inſze zciencżeią. Takież gdy kogo głowa boli te
17:
dy ramiona ſpadaią.
18:
Cżemu barzo niemocni ramiona odkrywa
19:
ią. Odpo. To bywa dla wielkiey teſknoſci kto=
20:
ra przychodzi gdy cżłowiek ma ſkonać, przetho
21:
takowe odkrywanie, albo ręku wykładanie ieſt
22:
pewne znamię teſknoſci, á poſpolicie bliſkiey
23:
ſmierci.
24:
Cżemu inſze zwierzęta okrom cżłowieka ra
25:
mion nie maią. Odpo. Dała natura każdemu

strona: D3

O ramionach/ y o barkach.
1:
zwierzęciu cżego potrzebuie, y ku braniu pokar=
2:
mu y też ku obronie/ iako wilkowi y pſu zęby/
3:
wołom, ieleniom rogi, drugim kopyta, drugim
4:
paznochti, ſamemu cżłowieku dała ramiona y
5:
barki w ktorich zależy moc ku iego obronie.
6:
O Rękach. Rozdział 13.
7:
C
Zemu tilko ſam cżłowiek ma ręce
8:
Odpo. Bowiem one ſą nacżynie
9:
wſzytkim inſzim cżłonkom pożitecż
10:
ne. Też iż cżłowiek ieſt zwierzę nad
11:
inſze rozumne y miſterne, przeto ku ſprawowa=
12:
niu rzecży miſternich y ſubtilnych potrzeba by
13:
ło cżłonkow takowych. Wſzako też mał=
14:
py y kotowie maią ręce. Odpo. Takie zwierzę
15:
ta iż nieiako ſą ku cżłowieku podobne, przeto
16:
też y nogi przednie rękom barzo ſą podobne y
17:
w ſprawach ich/ ale wżdy nie ták iako v cżło=
18:
wieka.
19:
Cżemu prawe ręce ſubtilnieyſze y moczniej
20:
ſze bywaią niż lewe. Odpo. To bywa dla cie=
21:
pła przyrodzonego w nich więcey panuiączego
22:
ktore więtſzą moc y ſubtilnoſć cżyni.
23:
Cżemu ſą cżłonki y ſtawy w palczach. Od
24:
Dla lepſzego obimowania y żadzierżenia każ=
D iij


strona: D3v

O Rękach.
1:
dey rzecży, ktoreby nie mogło być gdyby palcze
2:
były proſte á z ſtawow takowych nie miały.
3:
Cżemu wſzytkie palcze maią po trzech cżł
4:
kach, á w palczu wielkim tilko dwa. Odpo. Y
5:
w palczu wielgim ſą też trzy ale trzeci wroſł á
6:
ſpuſzcżon ieſt w rękę, á to dla trzymania moc=
7:
nieyſzego, bowiem on ſam mocnieyſzy ieſth niż
8:
ktori inſzy, á drudzi bez niego nic nie ſą.
9:
Czemu palce mieſſze bywaią na tcżo niż
10:
po obiedzie. Odpo. Bowiem po obiedzie ciepło
11:
przyrodzone opuſzcżaiąc cżłonki po ktorich ſie
12:
było rożeſzło przed iedzenim, wſzytko ſie zcha=
13:
dza do żołądka ku ſtrawieniu pokarmu, á tak
14:
zoſtawia cżłonki cienkie. Ta też ieſt przycżyna
15:
cemu po obiedzie ręce zimne bywaią gdiż przed
16:
obiadem ſą ciepłe, a ieſt to pewne znamię zdro=
17:
wia y dobrey ſprawnoſci w cżłowiecże.
18:
Cżemu gdy cżas iedzenia przychodzi, cżło=
19:
wiek ociężeie j ważnieiſzi bywa zaſię gdi pokarm
20:
wezmie lżeyſzy bywa, chyba iżby ſie barzo ob=
21:
iadł. Odpo. Bowiem w cżłowiecże na thcżo
22:
rozchodzą ſie dymy y grube wilgoti, ktore cżł=
23:
ki napełniaiąc obciążaią. Gdyż one pokarm
24:
wzięty zaſię zciſka á wygania, przeto lekkoſć cia
25:
ła przychodzi.

strona: D4

O rękach.
1:
Cżemu nie ktorzy ludzie ręce lewe ſubtilniej
2:
ſze miewaią niżli prawe/ takież drudzi karſnia=
3:
wi á mankaci bywaią tak iż więcey lewą niż
4:
prawą ręką ſprawuią. Odpo. Bowiem w ta=
5:
kich ſerce gdy więcey przyleży ku boku lewemu
6:
przeto też więtſzą moc vkazuie w ręce lewey cżi
7:
niąc ią ſubtilnieyſzą á to dla bliſkoſci cieepła
8:
przyrodzonego.
9:
Cżemu nie ktozei ludzie bywaią oboiętni to
10:
ieſt tak iedną ręką robią iako y drugą. Odpo.
11:
Ieſt to dla zbytku ciepła ſerdecżnego ktore tak
12:
iedney ręce dawa doſtatek iako y drugiey, á taci
13:
ludzie bywaią dobrego przyrodzenia.
14:
Cżemu żadna niewiaſta nie bywa tak obo
15:
iętna. Odpo. Dla niedoſtatku ciepła przyrodzo
16:
nego, gdiż otrok nazimnieyſzy, zawſze ciepley=
17:
ſzy ieſt niżli wſzelka niewiaſta nagorętſza zdro=
18:
wa, chyba tedy gdyby chorą była, to ieſt w go=
19:
rącej febrze, ale ta gorączoſć ieſt przipadła, prze
20:
to tam może być nad męża ciepleyſza.
21:
O Paznochtach. Roz: 14.
22:
Z
Kąd ſie paznochty bierzą. Odp. Dy
23:
my z grubych wilgotnoſci cżłowie=
24:
cżych gdi ſie rozchodzą po cżłonkach
25:
cżłowiecżych, nie ktore z nich wſtępu

strona: D4v

O paznochtach.
1:
ią aż w konce palczow, tamże od zimnoſci wia
2:
tru okolicżneo z ſiadaią ſie y twardzieią, z tich
3:
że ſie paznochti mnożą.
4:
Cżemu wſzelkie zwierzę nogami ſtępaiące
5:
ma paznochti, albo kopyta, albo im nieczo po
6:
dobnego. Iednim to natura dała dla mocniey
7:
ſzego trzymania, iako ludziom, drugim dla cho
8:
du zadzierżenia, iako koniem, wołom &c. dru
9:
gim dla pożiwienia iako ptakom niektorim, ta
10:
kież y zwierzętom. Riba żadna ich niema, to
11:
natura ſprawiła, gdiż paznochti z przyrodzenia
12:
ſą cięſzkie aby im nie ciężały w wodzie, wadząc
13:
ku pływaniu.
14:
Cżemu według czudney albo żadney ſpra=
15:
wy paznochtow ludzie poznawamy dobrey al=
16:
bo złey komplexiey. Odpo. Bowiem ſie one ro=
17:
dzą z wilgoti wnętrzney, á iaka ona tam pa=
18:
nuie takie ſie też paznochti vkazuią, Tak iż cżir
19:
wone daią znać kolerę dobrze ſprawioną, á gdi
20:
z cżyrwonoſcią maią nie iaką ſinoſć znamio=
21:
nuią krewne panowanie. Blade zaſię flegmę á
22:
mgłoſć ciepła przyrodzonego. Cżarne albo żoł=
23:
te melankolią znamionuią.
24:
Cżemu ſtarim ludziem paznochcie bladną
25:
albo cżernieią. Odpo. Dla niedoſtatku ciepła

strona: D5

O paznochtach.
1:
przyrodzonego ktore w ſtaroſci ginie á tak ſie
2:
tam mnożi melkolia ktora ieſt zimna j ſucha.
3:
Cemu ludziem cżaſem bywaią na paznoch
4:
ciach białe punkti albo kropie iakobi iagły. Od
5:
Bowiem cżaſow onych dla rozmaitich po=
6:
traw pożywania zmieſzaią ſie też y wilgoti k=
7:
plexiey, tak iż miedzi dobrą wilgoſc krwie nie
8:
gdzie ſie też namieſza flegmy ktora ſie na paz=
9:
nochtach vkazuie, á gdy thakowe puncti albo
10:
mieſtcza vkazuią ſie cżarne znamionuią zby=
11:
tek Melankoliey á tak ſmierć, abo iednak nie=
12:
moc nieiaką ieſtli ſie on cżłowiek nie opatrzi.
13:
Cżemu paznokti roſtą aż do ſmierci. Od.
14:
Bowiem ony iako y zęby mnożą ſie z wilgo=
15:
ti potrawney, á tak poki cżłowiek ſie karmi po
16:
ti y paznochti roſtą.
17:
O Pierſiach. Roz. 15.
18:
C
Zemu cżłowiek nad inſze zwierzę=
19:
ta ma naſzyrſze pierſi. Odpo. Bo=
20:
wiem duchom ſubtilnym á beſt=
21:
wornym potrzeba też mieyſthcza
22:
ſubtilnego á beſtwornego gdzie by one były
23:
wolnieyſze ku ſwey ſprawie, ale cżłowiek ma w
24:
ſobie duchi ſubtilne ktore chczą być wolne, prze
D v


strona: D5v

O pierſiach.
1:
to też przezſtwori á ſzirokieo mieſcza potrzebuią
2:
Cżemu pierſi w nątrz ſą okrągłe á nie za=
3:
proznione zaroſcienim mięſnym. Odpo. Bo=
4:
wiem tam ieſt mieſtcze y zchowanie cżłonkow
5:
na ſlachetnieyſzich, iako płuc y ſercza, ktore żad=
6:
ney cięſzkoſci nie chczą cirpieć ani plugawoſti
7:
dopuſcić. Przeto tam nic i nſzego niemaſz aby
8:
im nic nie zawadziło.
9:
Cżemu koſć v pierſi ptaſzich i ſt oſtra. Od.
10:
Bowiem one ſą w vſtawicżnim ruchaniu, tam
11:
y ſam po powietrzu ſie mieſzaiąc. Ale takowa
12:
figura oſtra ku takowey rzecży ieſt potrzebna,
13:
ktoraby mogła powietrze rozdzielać ku łacniej
14:
ſzemu lataniu, Iakowe zaoſtrzenie też bywa
15:
cżinione w cżołniech w łodziach j okrętach aby
16:
ſie tim łacniey woda dzieliła, pływaniu nie za=
17:
wadzaiącz.
18:
Cżemu niewiaſti krotſze y mnieyſze pierſi maią
19:
niż otroci. Odpo. Ieſt to dla więtſzego ciepła
20:
w otrokach panuiącego, ktore cżłonki wierchnie
21:
rozſtwarza á więtſze cżini y mocnieyſze, bowiem
22:
ciepło z przirodzenia zawſze ku gorze ciągnie. A
23:
tak zwierzętha goręthſze więtſze pierſi maia y
24:
ſmielſze bywaią iako ieſt Lew, kon, byk &c. Ale
25:
w niewiaſtach zimno panuie ktore z przyrodze=

strona: D6

O pierſiach.
1:
nia na doł ciągnie przeto theż v nich ſpodnie
2:
cżłonki, iako ſą biodra nogi etc. mięſſze bywa=
3:
ią poſpolicie niżli v otrokow.
4:
Cżemu rzecż ktorą miłuiemy obłapiaiącz
5:
ku pierſiom przytulamy. Odpo. Bowiem mi=
6:
łoſć z ſercza pochodzi ktore w pierſiach przeby=
7:
wa, także lubą rzecż ku ſerczu przykładamy ia=
8:
ko iemu właſną á ktorey ono żąda, á zaſię wz=
9:
gardzoną od ſiebie y od pierſi odgarniamy.
10:
O Mammach albo o ciczach
11:
Rozdział 16.
12:
C
Zemu cice roſtą na pierſiach. Od
13:
Aby tam dla bliſkoſci ciepła ſerdec
14:
nego trawiła ſie á doſtawała gru=
15:
ba ona krew ciała z ktorey ſie mle=
16:
ko cżyni ku pokarmu dzieczecemu, bo gdy by
17:
tak nie było, tedy niemogł by żaden płod żiwo
18:
trwać, dla iadowitoſci oney wilgoty kthora ſie
19:
w mleko obracza.
20:
Cżev v ſamey niewiaſti cice ſą na pierſiach
21:
Gdyż v inſzich zwierząt ſą na żywocie. Odpo.
22:
Natura tak opatrzyła gdiż niewiaſta chodzi
23:
na dwu nogach przeto na pierſiach poſadzone,
24:
aby niżej będąc chodzeniu nie zawadzały ſwim

strona: D6v

O mammach y o ciczach.
1:
zwieſſzenim. Inſze zwierzęta iż cżtyrzy nogi ma
2:
ią, nie wadzą im cicze na brzuchu.
3:
Cżemu v niewiaſti tilko dwa cice gdiż v in
4:
ſzich zwierząt bywa więcey. Od. Bowiem nie=
5:
wiaſta tilko iedno dziecie miewa, cżaſem dwoie
6:
przeto doſić ma parę ciczow, ale drugie zwierzę
7:
ta iż dzieci więcey rodzą, przeto też więcey na=
8:
cżynia takiego potrzebuią.
9:
Iakie cice na lepſze ku żywieniu dziecięcia,
10:
Ieſtli wielkie, małe, albo ſrzednie. Odpo. Gdiż
11:
ciepło przyrodzone po wielkiey rzecży barzo ſie
12:
rozchodzi, przeto też y w ciczach wielgich mle=
13:
ko nie może być tak ſprawne, dla tego ieſt nie
14:
zdrowe. Zaſię w małych ciepło ono z chodzi ſie
15:
á tak pokarm płodowi tam lepiey gotuie, prze=
16:
to takowe ſą dobre. Ale ſrednie na lepſze bo czo
17:
w cżas to dobrze, gdyż wſzitka dobroć rzecżi każ
18:
dey w ſrzodku zalezy.
19:
Cżemu po trzinaſtim lecie białym głowam
20:
cice roſtą á pocżynaią ſie nadymać. Od. Bo=
21:
wiem około tego cżaſu iuż ſie też w nich vpła=
22:
wy mnożą, ktorich cżęſć wſtępuie w pierſi, á
23:
tak dawa im materią ku rozraſtaniu.
24:
Cemu cice ztwardnieią v niewiaſti iak ſkoro
25:
w bremię zapadnie, gdiż inſzim cżaſem miękkie

strona: D7

O mammach albo ciczach.
1:
bywaią. Odpo. Bowiem w ten cżas materia
2:
v pławow zaſtanawia ſie, a cżeſć niektora w
3:
zgorę idzie dla żywnoſci płodu, á tak iako żiwot
4:
twardzieie y odyma ſie tak też y pierſi dla ma
5:
teriej przerżecżoney ktorą inſzego cżaſu natura
6:
wyrzucza inędy cżaſow prżyrodzonych.
7:
Cżemu gdi niewiaſta porzuci, to ieſt, przed
8:
czaſem porodzi, hnet iey cice zmiękcżeią. Odpo.
9:
Bowiem tho czo tam wchodziło ku żiwnoſci
10:
płodu w żywocie, iuż ſie indzie obracza na doł,
11:
przeto one odmiękkną/ dla tego też to ieſt do=
12:
bre znamię zdrowia płodu w żywocie gdy cycze
13:
v brzemiennej ſą twarde, potim znać iż ſie płod
14:
żiwi, á zaſię gdy takowey mleko płynie znamię
15:
ieſt mgłoſci płodu, bowiem to ſamo wychodzi
16:
czo by miało iſć iemu ku pożywieniu.
17:
Cżemu v brzemieney ieden cicek twardſzy
18:
bywa niz drugi. Odpo. Ieſth to pewne znamię
19:
płci płodu, bowi gdi cicek prawy twardſzi niż le
20:
wy znamię ieſt pocęcia płodu otroceo ktori zaw
21:
ſze przy prawey ſtronie boku ſie pocżyna, przeto
22:
też ku oney ſtronie więcey ſie mleka zchadza ku
23:
pożywieniu. Atak prawy cicek od niego tward=
24:
nieie, zaſię przeciwnym obycżaiem bywa na le
25:
wey ſtronie gdy ſie ſamicza pocżyna.

strona: D7v

O mammach y o ciczach.
1:
Cżemu mleko wypuſzcżone z pierſi gdy by
2:
wa gęſte á miąſſze znamionyie otroka, zaſię
3:
rzadkie á płynące znamionuie dziewkę. Odpo.
4:
Bowiem niewiaſta otroka noſzącza więcej ma
5:
ciepła przyrodzonego, ktore w mleku trawi wil
6:
goſci zbytnie, á tak ie cżyni gęſtim. Ale ktora
7:
noſi dziewkę zimnieyſza bywa przeto y mleko
8:
nie może być tak dobrze od wilgoſci oddzielono
9:
á tak rzadſze bywa.
10:
Cżemu krowa nad inſze bydło więcey mle=
11:
ka miewa. Odp. Bowiem ona wiele żrze, á tak
12:
wiele ſie w niey mnoży v pławnych wilgoſci z
13:
ktorich ſie mleko cżyni, ktore nic inſzego nie ieſt
14:
iedno takowa wilgota przerzecżona, kilko iż do
15:
brze wytrawiona.
16:
Cżemu otroci nie miewaią wielkich ciczow
17:
Odpo. Bowiem w nich nie panuie taka wilgo
18:
ta przyrodzona. A też im nie trzeba takowe
19:
go nacżynia ku karmieniu płodu.
20:
O Grzbiecie. Roz. 17.
21:
C
Zemu zwierzęta maią grzbiety.
22:
Odpo. Są tego pewne przycżiny
23:
Pirwſza aby grzbiet był iakoby dro
24:
ga wſzitkim żyłam, ktorą wſzytkie
25:
zwieſſzaią ſie od głowy przez ſzyię, á tak ſie roz

strona: D8

O grzbiecie.
1:
chodzą po wſzitkim ciele. Iakoż to widać w ſzu
2:
bienczach w ktorich acżkolwie cżłonki nie ktore
3:
opadaią, wſzakoż żyły w ich grzbietach wiſſące
4:
zoſtawaią. Druga przycżyna Aby on był ſzcży
5:
tem cżłonkow ſubtilnych w nątrz będącich, ia
6:
ko ſą płucza ſerce żołądek, wątroba, ielita. Trze
7:
cia aby grzbiet był podporą á fundamentem
8:
wſzitkich koſci ktorich widamy wiele czo ſie trzy
9:
maią grzbietu.
10:
Cżemu cżłowiek ma grzbiet ſzyrſzy nad in=
11:
ſze zwierzęta, tak iż też żadne na grzbiecie nie le=
12:
ga tilko ſam cżłowiek. Od. Bowiem pierſiam
13:
przy rownan ieſt grzbiet, iako pierſi przed ſobą
14:
tak grzbiet za ſobą, ale iż one ſą ſzyrokie przeto
15:
też grzbiet ieſt taki, nie potrzebuie cżłowiek ta=
16:
kiego grzbietu iako v konia, gdyiż nanim nie
17:
ieżdzą, takież j żadnego brzemienia nie noſzą til
18:
ko na ramionach á na pleczach.
19:
Cżemu nie zdrowo wznak legąc. Od. Bo=
20:
wiem takowe leganie ſprawuie cżłowieka ku
21:
trędowi, ku maniey, y też ku morze. Gdzież
22:
wiedz iż mania ieſt niemocz gdy ſie przednia
23:
częſć mozgu w cżele nakazi tak iż on cżłowiek
24:
złe dumanie miewa. Mora też ieſt niemoc (kto
25:
rą po łatinie zową Incubus) gdi ſie cżłowie=

strona: D8v

O grzbiecie.
1:
ku we ſpaniu widzi, iakoby go czo przyległo,
2:
tak iż ſie ruſzić nie może, kto tedy chcze dławie=
3:
nia vyſć nie legay wznak.
4:
Cżemu wznak ſipiaiąci miewaią ſny á wi
5:
dzenie ſtraſzliwe. Odpo. Iż w ten cżas odtwa=
6:
rza ſie komorka w mozgu ktora fantaſia zową
7:
to ieſt zmyſlanie dziwnych rzecży. Też w then
8:
cżas kurzawy z w nątrza wſtępuią w głowę
9:
ktore fantaſią zamieſzaią, á tak też w ten cżas
10:
dziwne ſie plecie cżłowieku widzenie.
11:
Cżemu w grzbiecie ieſth wiele ſthawow
12:
ktore po łatinie zową Spondilia, polaci pa=
13:
cierzmi zową. Odpo. Dla łacnieyſzego zchyla=
14:
nia bowiem przez nich nie byłoby ruchanie y
15:
też obracżanie doſtatecżne ani robota.
16:
Cżemu riby gdy im grzbiet przełomi hnet
17:
zdychaią. Odpo. Bowiem grzbiet w nich ieſth
18:
miaſto ſercza, ktorego one nie maią, ale iż ſerce
19:
(albo y to czo ieſt w miaſto iego) Ieſt funda=
20:
ment wſzitkiego żywienia, przeto gdy ono obra=
21:
żą wſzitkie cżłonki obrażone bywaią.
22:
O Płuczach y o wątrobie.
23:
Rozdział. 18.
24:
Czo za cżłonek ieſt płuce. Odpo. Ieſt cżło=

strona: E

O płuczach y o wątrobie.
1:
nek wiatrow albo duchow ktore płucza wciąg=
2:
nąwſzy w ſie zaſię wydychaią, iedne na doł dla
3:
ochłodzenia ſercza, drugie wzgorę ku ſprawo=
4:
waniu głoſu, takowe bywaią ciepłe bowiem ſie
5:
iuż zgrzewaią przy ſerczu od ktorego zaſie by=
6:
waią wzgorę odrażone.
7:
Tu maſz bacżyć iż troiaki ieſt duch, w ciele cżło
8:
wiecżim. Ieden ieſt duch żiwota ktori ciału żiw
9:
noſć dawa, tego pocżątek ieſt w wątrobie. Dru
10:
gi ieſt duch rozumnoſci, tego mieſtce ieſt w moz
11:
gu. Trzeci ieſt duch cżuynoſci, iego pocżątek y
12:
mieſtcze ieſt w ſerczu, á według tego ducha dru
13:
gie dwa ſprawuią ſie y rządzą podług iako ieſt
14:
tego moc albo nie doſtatek.
15:
Cżemu ciało płuc ieſt rzadkie á iako gębka
16:
dziurkowate. Odpo. Aby tim więcey wiathru
17:
mogło w ſobie zachować ku ochłodzie ſercza.
18:
Albo też ku wypądzeniu pary y wiatrow złych
19:
z wnątrza. Bowi płucza maią ſie iako miech
20:
kowalſki, biorącz w ſię wiatr ku ochłodzie ſer
21:
decżney, zaſię on zagrzany wydychaiąc aby ſie
22:
tak ſerce nie zatchnęło. á tak gdy maią w ſię
23:
wiatru nabrąć odymaią ſie, á zaſię wypuſzcża
24:
iąc y ſciſkaią ſie.
25:
Cżemu ciało w płuczach ieſt białe. Odpo.
E


strona: Ev

O płuczach/ y o wątrobie.
1:
Ieſt to dla zimnoſci wiatru ktori w ſię bierzą.
2:
Gdyż żymnoſć wſzelka wybiela, iako goraczoſć
3:
przypalaiąc rumieni.
4:
Cżemu zwierzęta ſtradaiące płuc niemaią
5:
też mecherza. Odp. Bowiem ktore wiatru w ſię
6:
nie wpuſzcżaią tę picia theż nie potrzebuią. ku
7:
ſtrawieniu karmiey (chocia nie ktore piją dla
8:
łacznieyſzego weſzcia karmiey zwłaſzcża ſuchey
9:
do wnątrza) á drugie prawie nic nie piją, iako
10:
ſokoł, iaſtrząb, krogulec &c. przeto też takowe
11:
iż vriny albo mocżu nie puſzcżaią, nie potrzebu
12:
ią miecherza w ktorim ſie vryna chowa.
13:
Cżemu w wątrobie ieſt tak miękkie mięſo y
14:
rzadkie. Odpo. By tim więczey w ſię mogła
15:
wciągnąć wilgoti potrawney z żołądka, á tak
16:
ią obrocić w krew ktora ſie w niey pocżyna.
17:
Iako ſie ma wątroba w ciele. Odpo. Tak
18:
ſie ma przy żołądku iako ogien około garncza
19:
Ogien moczą ſwą, karmią w garnczu zagrze=
20:
wa, trawi, y wilgotnoſć z niey parą wyciąga.
21:
Takież wątroba zołądek zagzewa, á wilgoſć z
22:
patrawy w ſię ciągnie, ktorą w ſobie zwarzyw
23:
ſzy do ſercza poſyła, potim ſerce obrociwſzy w
24:
krew takową wilgotę wſzitkim cżłonkom v=
25:
dziela według ich potrzeby.

strona: E2

O pluczach y o wątrobie.
1:
Cżemu opuchlina pochodzi od wątroby.
2:
Odpo. Gdy moc trawiącza w wątrobie nieby
3:
wa dobrze ſpawna, tak iż grubey materiey po=
4:
karmu nie może doſtatecżnie obrocić we cżtyrzy
5:
wilgoti, ale tilko obracza ią w wodę, ktora po=
6:
tim wchodzi za ſkorę, á tak ią od ciała oddyma
7:
przeto ſie ciało nadęte widzi gdyż tam wſzytko
8:
ieſt zbytek wodny.
9:
O Serczu. Rozdział 19.
10:
D
La wyrozumienia lepſzego wiele
11:
rzecżi tu wypiſanich potrzeba wie
12:
dzieć iż pokarm cłowiecży przemie
13:
nia ſie we cżtirzi wilgotnoſci. Pir=
14:
wſza ieſt krew, ktora ſie cżyni z materiey ſubtil=
15:
ney ciepłey á wilgotney, ta ſie pocżyna w wą=
16:
trobie á dokonawa w ſerczu, z materiey ſuchey
17:
á ciepłej cżyni ſie kolera druga wilgota, ktora
18:
ma ſwe zachowanie w żołci. Trzecia ieſt fleg=
19:
ma, z materiey mokrey á zimney, ta ma ſwe
20:
właſtne mieſtcze w płuczach. Cżwarta melan=
21:
kolia ktorą też zową cżarna kolera, z materiey
22:
zimney á ſuchej. Ta ma ſwe mieſce w ſłodzonie.
23:
Cżemu ſerce ieſt w poſrzod ciała. Od. Aby
24:
tak wſzytkim cżłonkom iednako dawało żiw=
E ij


strona: E2v

O Serczu.
1:
noſć. Iako ſłonce dla tego też ieſt w poſrzodku
2:
płanet poſtawiono, abi wſzitkim tak wirzchnim
3:
iako y ſpodnim ſwiatłoſć iednako podawało.
4:
Tak iż też ſtarzy Philoſophi pitagorici powia=
5:
dali, iakoby niebo było wielkie zwierze ktorego
6:
ſerce ieſt ſłonce.
7:
Cżemu miedzi wſzitkimi cżłonkami ſercze
8:
napirwey ożywa. Iako piſze Ariſtoteles, ſercze
9:
(prawi) naprod żywie á poſledz vmiera. Od.
10:
Bowiem ono ieſt pocżątkiem żywota wſzyth=
11:
kich cżłonkow ktoreż ożywia, tak iż bez niego
12:
żaden nie może żyw być, godzi ſie thedy iż kto
13:
chce nieczo komu dać muſi to ſam pirwey mieć.
14:
Tu ſie godzi wiedzieć iako piſzą lekarze iż z na
15:
ſienia albo z plemienia męſkiego w macici nie=
16:
wieſciey, na przod ſie vcżyni błonka ktora ono
17:
plemię okrążiwſzi w ſobie zadzierza, tamże wpo
18:
ſrzodku (iako widamy w żołtku iaiecżnym) za
19:
rodzi ſie nie iaki duch ſprawuiąci, ktori naprzod
20:
ſerce ſprawi, potim ze krwie czo naſubtilnieyſzy
21:
z nienagła ſprawi wątrobę, zatim z grubſzey á
22:
z zimney wilgoti ſprawi mozg y thuk w koſci.
23:
Tamże więc ſerce wziąwſzi więtſzą moc poda=
24:
wa onym cżłonkom żywnoſć z ktorej ſie y dru=
25:
gie potim mnożą z nienagła naraſtaiąc.

strona: E3

O Serczu:
1:
Cżemu w ſamym cżłowiecże ſerce ieſt przy
2:
lewym boku gdiż v bydląt inſzich leżi w poſrzot
3:
ku. Odpo. Aby gorączoſć ſerdecna gaſiła zim=
4:
noſć ſłedziony, ktora będąc barzo zimna tam
5:
przy lewey ſtronie leży z drugiey ſtrony żołądka
6:
Cżemu ſerce vſtawno ſie chwieie wciele. Od
7:
Bowiem ſie w nim rodzi z ieo gorączoſci duch
8:
ktori ieſt ſubtilnieyſzi niż wiatr, także on mno=
9:
żąc ſie vſthawno ſzuka mieſtcza ſzyrſzego w po
10:
ſrzodku ſercza roztwarzaiąc ie y podnoſząc. Ia
11:
koż ſie tego podoba vkazuie w żołędziu włożo
12:
nym w ogien, gdzież ciepło ogniowe wilgoſć
13:
żołędzia zagrzewaiąc rozpuſzcża ią á cżini ſub
14:
tilnieyſzą ktora więc potim ſzukaiącz mieſtcza
15:
ſzyrſzego rozchodzi ſie po żołędziu tak im poru
16:
ſzaiącz iżon wyſkakuie z ognia y puka ſie.
17:
Cżemu zwierzeta małe ſerce maiące, ſmiel
18:
ſze y gniewliwſze bywaią. Odpo. Bowiem wta
19:
kowych cieepło przirodzone gdi ſie niema gdzie
20:
rozejdz, zchodząć ſie ſpołem gorętſze bywa, á tak
21:
że krew od gniewu wezwrzała gdy dotknie ſer=
22:
cza, tim więcey ie zagrzewa, z ſkądże ſmiałoſć
23:
więtſza ſile przychadza, zaſię zwierzęta wielkie=
24:
go ſercza bywaią boiazne, bowiem w nich cie=
25:
pło ma ſie gdzie rozeydz, iż theż nie tak barzo
E iij


strona: E3v

O Serczu.
1:
krwie zagrzewa ani ſercza, przeo go też niezapala
2:
Cżemu zwierzęta wielkie ſerce maiące by=
3:
waią ſuchego przyrodzenia, y mięſa kruchkie=
4:
go, iako ieſt Ielen &c. Odpo. Bowiem ciepło
5:
ich przyrodzone, wychodzące z ſercza, trawi wil
6:
gotę wodną ktora ſie miała w tłuſtoſć przemie
7:
nić/ z kądże ſie vkazuie przycżyna przecż niewia
8:
ſty poſpolicie bywaią ciała zupełnieyſzego niż
9:
otroci, dla zbytku takowey wilgoti y więtſzego
10:
ſercza ale mnieyſzego ciepła w niewiaſtach.
11:
Cżemu mięſo w ſerczu ieſt ſuche á mniey=
12:
ſze ſamo w ſobie, niżli inſzego ciała mięſo. Od.
13:
Bowiem w takowey miąſſzey á dobrze z ſiad=
14:
łey rzecży ogien lepiey ſie zachowawa, y dłużej
15:
trwa niż w rzadkiey á cienkiey. Iako widamy
16:
iż ſłoma albo drwa cienkie hnet ciepła pozbędą
17:
zgorzawſzy/ zaſię kamien albo żelazo wielgie
18:
gdy ſie rozpali długo w ſobie dzierżi gorączoſć
19:
Cżemu ſerce ieſt tak oble niemaiąc koncow
20:
ani ſtarku żadnego. Odpo. Bowiem gdy by
21:
cżęſć iego nie ktora ſtarcżała tedy by ſie ſnadz
22:
mogła opierać nie gdzie przy ciele, á także by
23:
była zawada teo vſtawicnemu chwianiu, z kto
24:
rey by ono cierpiało Sincopim, to ieſt zadnſze
25:
nie, á tak by ciało muſiało mgleć.

strona: E4

O Serczu.
1:
Cżemu w ſerczu zwierząt nie ktorich koſć
2:
ſie rodzi, Iako v Ielenia y też v cżłowieka.
3:
Odpo. Aby tak w ſercu zwierząt takowych by
4:
ła nie iaka waga, ktoraby ſerce ważnieyſze cżini
5:
ła żeby w chwianiu ſwym miało miarę, abygo
6:
gorączoſć nie vnoſiła, á tak iemu gwałt cży=
7:
niąc nie zaduſiła, gdyż wſzelka rzecż dobra we
8:
ſrzodku á w miernoſci zależy.
9:
Cżemu tęptanie ſerdecżne pewnieyſze zna=
10:
miona dawa na prawey ſtronie niż na lewey.
11:
Odpo. Ieſt to dla ciepła ſerdecneo ktore w pra
12:
wey ſtronie więtſzą moc ſwą vkazuie.
13:
Gdzież godzi ſie wiedzieć iż ſprawa ſerdecżna,
14:
takież y zdrowia ciała po pulſie to ieſt teptaniu
15:
ſercza nawięcey bywa poznana. Bowiem puls
16:
wielki á moczny w mierze iednakiey znamionu
17:
ie moc ſercza j dobrą ſkładnoſć ciała zaſię puls
18:
leniwy á mgły zimnoſć ſercza á mgłoſc cżłon
19:
kow. A gdy będzie prętki a mgły tedy niemocz
20:
y nie doſtatek. Gdy też ktemu nie będzie iedna
21:
kiey miary, ale cżaſem barzo cżaſem mgło, też
22:
richło y leniwo, tam ſmierć bliſką znamionuie.
23:
Z kąd pochodzi Sincopis ſercza to ieſt (ia
24:
ko poſpolicie zową) kordijaka, thcicża y duſz=
25:
noſć ſerdecżna. Odpo. Cżaſem to przychodzi z
E iiij


strona: E4v

O Serczu.
1:
zarażenia cżłonkow bliſkich około ſercza, gdy
2:
z cżeluſci żołądkowych albo z onego ielitha na
3:
kthorym żołądek wiſſi wychodzi para iadowi
4:
ta cżłonki takowe zarażaiącza, gdzież więc ſer
5:
ce ktore niechce żadney cięſzkoſći cirpieć, barzo
6:
ſiłuie aby takie iadowitoſci oddaliło, A gdi te=
7:
mu nie może zdołać, tedy ſie zaduſi. Przydawa
8:
ſie też ta niemoc z oſchnienia błonek ktore ſer=
9:
ce okrążaią, á to poſpolicie ludziom boiaznym
10:
przychodzi, takież gamratom albo miłuiączim
11:
ktorim z zapalenia y z bytniey chciwoſci wſzit=
12:
kie wilgotnoſci zwłaſzcża w koſciach wyſicha=
13:
ią dla ktorego niedoſtatku taci ludzie poſpoli=
14:
cie bladzi bywaią. Przeto ſerce gdy oſicha cir=
15:
pi nie doſtatek przerzecżony.
16:
Cżemu nie ktore rzecży żywe ſercza nie ma
17:
ią iako riby, raci, wężowie &c. Odpo. Acżkol=
18:
wiek takowe nie maią ſercza wſzakoż maią ta=
19:
kowy cżłonek w ktorim ſerdecżna ſiła zależy.
20:
A ten ieſt gzbiet, przeto gdy wężowi abo inſzim
21:
takowym grzbiet przełomi iuż daley nie poſtę=
22:
puią ale na mieſtczu zoſtawaią, takież węgorze
23:
y inſze riby.
24:
O Krwi Rozdział.

strona: E5

O Krwi.
1:
G
Dzie ſie krew rodzi. Odpo. Pocży=
2:
na ſie prawie w wątrobie, z wilgoti
3:
pokarmu z żołądka wyciągnioney
4:
ktora gdy będzie do ſercza poſłana
5:
tam ſie więc doſkonale doſtawa, abowiem ſerce
6:
ſwym wielkim ciepłem ktore ma w ſobie z vſta
7:
wicżnego chwiania, więcey ią zagrzewa y tra=
8:
wi, od zbytku pokarmowego wycżyſciaiącz y
9:
ſląc do wſzytkich cżłonkow.
10:
Cżemu nie bywa krew w tich rzecżach kto=
11:
re nie maią ſercza. Iako ſą raci, pcżoły, mu=
12:
chy &c. Odpo. Bowiem, iako namieniono wy
13:
ſzey, krew pocżyna ſie w wątrobie á w ſerczu
14:
dokonawa, przeto gdzie niemaſz pocżątku krwie
15:
tam też iey nie może być dokonanie/ dla tego y
16:
riby prawey krwie nie maią, tilko nieczo krwi
17:
podobnego. Z tądże też vkazuie ſie przycżyna
18:
cżemu wſzelkie zwierzę maiące krew ma theż y
19:
wątrobę.
20:
Cżemu krew ieſt cżyrwona. Odpo. Z cżego
21:
ſie czo pocżyna z tego też y farbę na ſie bierze,
22:
ale mieſo wątrobne zkąd ſie krew bierze, ieſth
23:
cżyrwone, przeto y krew ieſt takowa.
24:
Gdzież godzi ſie wiedzieć, iż przy puſzcżaniu
25:
krwie z żyły, tam gdy ſie ona zſiędzie, Ieſtliże

strona: E5v

O Krwi.
1:
na wirzchu będą pijany albo wody wiele około
2:
niey, tam zbytek flegmy znamionuie w głowie
3:
albo w ciele. Ieſtli ſzaroſć nieiaka będzie, zna=
4:
mię ieſt melankoliey, krew brunatna ta ieſt do=
5:
bra, ale zbytnie cżyrwona iakoby gorączo żoł=
6:
ta znamionuie zbytek kolery.
7:
Ktore ſą żyły w cżłowiecże na przednieyſze
8:
Odpo. Cżtyrzy żyły naprzednieyſze od ſercza
9:
pochodzą, od ktorich drugie wyraſtaią iakoby
10:
gałęzi od drzewa, po wſzytkim ciele ſie rozcho=
11:
dzące. Pirwſza Cephalica to ieſt głowna, wto=
12:
ra Epatica to ieſt wątrobna, Trzecia Pulma=
13:
tica płuczna. Cżwarta zaphena albo żyła den
14:
na. Mediana to ieſt ſrzednia żyła iakoby
15:
matka wſzitkich, bowiem w nie zchodzą ſie żył
16:
ki niektore od tich cżtyrzech przerzecżonych, prze
17:
to kto medianę puſzcża wſzytkiemu ciału abo
18:
ſzkodzi (á to gdy nie potrzebuie puſzcżania) al
19:
bo pomoc cżyni á to cżaſu potrzeby.
20:
Cżewu v białych głow krew mięſſza niż v
21:
otrokow. Odpo. Przycżyna ieſt zimno w nich
22:
więtſze, ktore nie tak trawi zbytniey wilgoti ia=
23:
ko w otrokach, á tak y krew grubſzą cżyni y też
24:
zſiadłą, mniey albo więcej według roznoſci ich
25:
przyrodzenia.

strona: E6

1:
O Zołci.
2:
C
Zo po żołci w zwierzętach. Odp.
3:
Aby ſie tam zchodziła wſzitka wil
4:
gota koleri, ktora gorzkoſcią ſwą
5:
barzo wnątrzu ieſt pomoczna ku
6:
wypądzaniu zbytkow. Dawa też pomoc żołąd
7:
kowi ku thrawieniu y rozpuſzcżeniu karmiey,
8:
gdyż wſzelka gozkoſć ma w ſobie moc rozpuſz=
9:
cżać á rozwodnić rzecży zatwierdzone.
10:
Cżemu kuoń, muł, oſieł, y kruk, żołci w ſo=
11:
bie nie maią. Odpo. Acżkolwiek w nich nie ieſt
12:
żołć zebrana w błonkę na mieſtczu iednim ia=
13:
ko v zwierząt inſzich, Wſzakoż ona po wſzyth=
14:
kim ciele tich zwierząt rozeſzła panuie. Przetho
15:
też w nich mięſo ieſt cirpkie, ku pozywaniu nie
16:
godne, y owſzem trąci potem, ktori ieſt znak żoł
17:
ci gdyż ſie ona potem purguie iako wyſſzey wy=
18:
piſano.
19:
Cżemu w gołębiu albo w Iaſkołce y wnie
20:
ktorich ptacech żołci nie bywa. Odpo. Dała to
21:
natura zwierzętom nie ktorim, ktore im mniey
22:
żołci maią tim też proſtſze bywaią y nieſzkodli=
23:
we, przeto gołąb y inſze takowe nie tilko iż niko
24:
mu nie ſzkodzą, ale też tak proſte ſą iż ſie bronić
25:
nie vmieią.
26:
Cżemu z żołci pochodzi żołta niemoc. Od.

strona: E6v

O Zołci.
1:
Gdyż ci żołć nicz inſzego nie ieſt iedno kolera
2:
na iedno mieſtcze zebrana, ktora ma farbę żoł=
3:
tą. To więc pewne znamie iż gdy on męchierz
4:
w ktori ſie takowa wilgota zchadza bywa zadka
5:
ny tak iż tam nic niemoże wniſć, tedy więc ko=
6:
lera rozchadząc ſie po wſzitkich cżłonkach cży=
7:
ni ie żołte.
8:
Cżemu żołtą niemoc napirwey y nawięcej
9:
poznać na ocżu á na paznochtach. Odpo. Bo
10:
wiem na rzecży ſubtilney á gładkiey wſzelka
11:
kraſa narichlej ſie przijmuie j znakomitſza bywa
12:
Ale iż ocży ſą rzecż ſubtilna á gładka iako y
13:
paznochti, przeto też tam żołtą kraſę narichley
14:
znać.
15:
Cżemu wielka żołć cżyni zwierze mocne y
16:
okrutne, zaſię mała ciche. Odpo. Bowiem
17:
wſzelka gorzkoſć ma w ſobie moc zagrzewaią=
18:
czą, takze im więcey iey gdzie bywa tam theż
19:
więcey zapala, ktore zapalenie ſiły przydawa.
20:
O Zołądku.
21:
C
Zemu żołądek ieſt okrągły. Odpo
22:
Bowiem gdyby miał kąti zawſze
23:
by ſie tam nieczo pokarmu zaſta=
24:
nowiało, z ktorego zagnicia pocho=

strona: E7

O Zołądku.
1:
dziłyby w głowę dymy ſzkodliwe krew zaraża=
2:
iące, á tak nigdyby człowiek niebył bez febry to
3:
ieſt zimnice, ale tak dla iego okrągłoſci nic ſie
4:
w nim ſtarego pokarmu nie zaſtanawia czoby
5:
nie było wyrzuczono.
6:
Cżemu żołądek ieſt tak ſzyroki. Odpo. Aby
7:
tim więcey pokarmu w ſobie mogł zachować,
8:
ktori on w ſię biorąc iakoby w nieiaki garniecz
9:
warzy á trawi oddzielaiąc to czo ieſt ſubtilneo
10:
od plugawego, wilgotnoſć chędogą ku krwi wz
11:
gorę podnoſząc, á grubą materią na doł przez
12:
ielita wypuſzcżaiąc.
13:
Iaka ieſt materia mięſa żołądkowego. Odpo
14:
Ieſt twarda żyliſta á barzo cżuyna. Thwarda
15:
dla tego aby iemu nie leda czo zaſzkodziło, żyli
16:
ſta aby ſie on rozciągał y rozſzerzał gdy by t
17:
wiele nakładzono, dla teo ieſt cżuyny, aby cżło=
18:
wiek pocżuł to czo iemu ſzkodzi albo nie ſzkodzi.
19:
Cżemu żołądek leży pod wątrobą. Odpo.
20:
Bowiem żołądek ſam z ſiebie ieſt zimny, prze=
21:
to potrzebuie nie czo inſzego rozgrzewaiącego
22:
ku ſtrawieniu pokarmu, á to ieſt wątroba kto=
23:
ra leży przy żołądku iako ogien przy garnczu.
24:
Iaki żołądek richlej zcirpi łacżnienie ieſtli moc
25:
ny albo mgły. Odpo. Zołądek mocny więcey

strona: E7v

O Zołądku.
1:
pokarmu żąda, wſzakoż dłużey może łacżnie=
2:
nie ſcirpieć y więcey ſie może poſcić, zaſię mgły
3:
żołądek nie wiele pokarmu żądą, ale też niedłu
4:
go może poſtu cirpieć. Przeto chorzi ludzie po
5:
troſze iedzą á cżęſto, zaſię zdrowi rzadko ale do
6:
brze á to ieſt znamię dobrego zdrowia.
7:
Cżemu żołądek nie richło trawi mięſa tłu
8:
ſtego. Odpo. Bowiem wſzelka tłuſtoſć iż ieſth
9:
rzecż ſubtilna á lekka, przeto zawſze po wirzchu
10:
pływa, á tak nie richło wchodzi na dno żołąd=
11:
kowe, gdzie ieſt nalepſza moc ſtrawnoſci pokar=
12:
mu. Przeto ludzie barzo tłuſto iadaiąci miewa
13:
ią zgagę ktora pochodzi z zapalenia tłuſthoſci
14:
na wierzchu abo w cżeluſciach żołądkowych pły
15:
waiącey. Takowi też muſzą ſipiać po obiedzie
16:
abowiem im dymy pochodzą wgłowę á to dla
17:
złey ſtrawnoſci w żołądku.
18:
Iaka tłuſtoſć na gorſza Odpo. Ribia, abo
19:
wiem ona ieſt na ſubtilnieyſza przeto tim dłużej
20:
ſie nie trawi gdyż do żołądka nie wchodzi ale
21:
po wierchu pływa, dla tego lekarze wielgich rib
22:
chorim ieſć zakakuią, albo tich, ktore łuſki na ſo
23:
bie nie maią. Bowiem takowe poſpolicie tłuſt
24:
ſze bywaią iako widamy w ribach morſkich.
25:
Cżemu wſzitkie cżłonki ſą niemocne gdy żo

strona: E8

O Zołądku.
1:
łądek ieſt nie zdrowy. Odpo. Bowiem żołądek
2:
ma iedno związanie z mozgiem z ſercem y zwą
3:
trobą ktore ſą cżłonki przednie, przetho gdy on
4:
chor ktori niżey ieſth łaczno one wierzchnie od
5:
niego ſie zarażaią, iż też w żołądku ieſt pirwſza
6:
ſtrawnoſć pokarmu z ktorego wſzitkim cżłon=
7:
kom ſiła pochodzi, przeto gdy ona ſtrawnoſć
8:
ma nieiaką zawadę tedy y drugie cżłonki nie
9:
maią takiey ſiły.
10:
Czo zdrowſzego żołądkowi, ieſtli karmią al
11:
bo picie. Odpo. Picie dla ſwey ſubtilnoſci rich=
12:
ley ſie ſtrawi niż pokarm ktori ieſt rzecż miąſſza
13:
y gruba. Przeto też iuchy albo polewki więczey
14:
tucżą cżłowieka niżli pokarmy grube, Ale za=
15:
ſie ſilnieyſzy bywa cżłowiek pożywaiąc pokar=
16:
mu niżli picia bowiem on dłużey trwa w żo=
17:
łądku á tak dłużey moci dawa.
18:
Czo więcey obciąża żołądek ieſtli obpicie
19:
albo obiedzenie. Odpo. Zołądek iż ieſt rzecz ſu
20:
cha ſama z ſiebie, przeto nie żąda zbytniey wil=
21:
goti, á tak picie nazbyt barzo mu ſzkodzi gdyż
22:
ono po wierzchu w iego cżeluſciach pływaiącz
23:
zaduſza y z ktorey duſznoſci przychodzi ſzcżkanie
24:
Cżemu gdy ſie cżłowiek rozpije tedy żołą=
25:
dek więcey w ſię picia bierze. Odpo. Iako ſko=

strona: E8v

O Zołądku.
1:
ra mokra barziey ſie ciągnie niżli ſucha, á tak
2:
wiecey w ſię może nabrać, tak też żołądek gdy
3:
iuż od picia rozmoknie więcey go może znoſić
4:
á nie tak iemu cięſzko wſzakoż ono ku pożytku
5:
nie idzie y owſzem ſzkodzi przyrodzeniu gdyż w
6:
żołądku zaziębionym od zbytniego picia ma=
7:
ło ſie pokarmu trawi tilko moknie á gnije z=
8:
kąd ſie zła wilgotnoſć mnoży.
9:
Cżemu żołądek ſuchy á pragnaczy nie po=
10:
trzebuie wiele picia. Odpo. Bowiem wſzelka
11:
rzecż zeſchła mnieyſza ſie ſtawa, takież y żołą=
12:
dek pragnąci. A tak małą rzecżą ſie zakropi, á
13:
gdyby tam wlał zbytnie tedy ſie zalewa á thak
14:
iemu ſzkodzi, przeto gdy kto barzo pragnie, nie
15:
dobrze ieſt gwałtowne picie, ale zniełagła iż tak
16:
potroſze wſiąka w żołądek aże odwilgnie.
17:
Cżemu żołądek ociąża pokarm nowy, iako
18:
ſie to przidawa w wielką noc. Odpo. Bowiem
19:
takiey karmiey z więtſzą chciwoſcią pożywa=
20:
my á tak ona napełnia y zatika żołądek tak iż
21:
trudno ią może ſtrawić. Przeto w ten cżas na
22:
lepiey ieſt nie dokładać aby ſie żołądek nie za=
23:
tikał.
24:
O Słodzonie.

strona: F

O Slodzonie.
1:
C
Zemu w ſlodzonie ieſt mięſo cżar=
2:
ne, Iakoż to iawnie widamy. Od.
3:
Bowiem ona ieſt ſprawiona z ma=
4:
teriey ziemney, ale gdyż ziemia ieſt
5:
cżarna przeto też y to czo z ſamey ziemie pocho
6:
dzi muſi cżarne być. Powiadaią też na to leka=
7:
rze iż w ſlodzonie ieſt zachowanie Melankoliej
8:
ktora z ſwego przyrodzenia ieſt cżarna ſyna al=
9:
bo ſzara przeto też y ſlodzonie taką cżyni.
10:
Cżemu ludzie maiąci wielką ſledzionę ſu=
11:
chego przyrodzenia bywa ą. Odpo. Bowiem
12:
ona wiele w ſię materiey ciągnie z kthoreyby
13:
miała tłuſtoſć pochodzić/ zaſię tłuſci małą ſlo
14:
dzonę miewaią ktora w ſię tak wiele ciągnąć
15:
nie może.
16:
Cżemu ſlodzona cżyni chychotanie to ieſt
17:
zbytnie ſmianie. Odpo. Gdyż w niey ieſt mieſt
18:
ce Melankoliey ktora cżyni ſmutek, przeto gdy
19:
przydzie ku ſlodzonie radoſć rzecż przeciwna
20:
ſmutkowi tedy ią poruſza tak iż ſie muſi trząſć
21:
bowiem rzecży przeciwne zawſze z ſobą walcżą
22:
Tu ſie godzi wiedzieć iż cżłonki w ciele też w=
23:
nętrzne, rozne ſprawy maią. Serce cżuie, mozg
24:
rozumie, płucza mowią, wątroba grzeie, Zołć
25:
ſie gniewa, ſlodzona ſmieie, ſpołem miłuią nyr
26:
ki.
F


strona: Fv

O Slodzonie.
1:
Cżemu od wielkiego chychotania boli wną
2:
trze zwłaſzcża wirzchnie. Odpo. Bowiem ſle=
3:
dziona ieſt przy żołądku, á żołądek pod wątro=
4:
bą wiſſi, wątroba pod ſercem, ſerce też z płucza
5:
mi ſie dzierży, tak iż ti wſzytki cżłonki trzyma
6:
ią ſie ieden drugiego, przeto gdy ſie ſłedzona
7:
imie barzo ruſzać czo bywa w chychotaniu te=
8:
dy wſzitkimi cżłonkami onymi zatrzęſię tak iż
9:
też bywa zboleſcią, á mogłby taki ſmiech być
10:
aż do vmoru, iako poſpolicie mowią, zdychał
11:
prawi od ſmiechu.
12:
O Nerkach y o mechierzu.
13:
C
Zo za vrząd maią nerki w cielłe.
14:
Odpo. Ieden ieſt wyciągać wil=
15:
gotnoſć wodną z ielit pod żołąd=
16:
kiem leżącich, ktorą potim poſiła=
17:
ią do męcchierza żyłkami nie ktoremi, á tak za
18:
ſię męchierz wodę wypuſzcża czo ią vryna al=
19:
bo mocż zową. Drugi vrząd ich ieſt zacho
20:
wawać w ſobie ſpermę to ieſt, naſienie albo ple
21:
mię mężſkie ku rodzeniu cżłowieka potrzebne/
22:
ktoreż więc bywa wypuſzcżano cżaſow ſwych
23:
gdy bywa opczowanie męża z niewiaſtą.
24:
Gdyż w mechierzu iednaż dziura ieſt ku dołu

strona: F2

1:
kędiż tedi tam woda w chodzi z ielit. Od. Dwo
2:
iakie ſą ielita w cżłowiecże (Iakoż to widamy
3:
w wieprzu albo w inſzich zwierzętach) Iedne
4:
miąſſze drugie cienkie (iako w wieprzu z ied=
5:
nych kiſzki z drugich kiełbaſi bywaią) W mią
6:
ſzych ielitach chowaſie gruboſć pokarmu á w
7:
cienkich tilko ſama wilgota wodna ktora przez
8:
nie przechodzi iakoby pot przez ciało. Tamże
9:
nerki onę wilgoſć ku ſobie ciągną, y w puſzcża=
10:
ią do męchierza dwiema żyłkoma ktore ſą z
11:
obudwu ſtron iego/ á ta więc z niego wycho=
12:
dzi cżaſow ſwych dziurą ktora ieſt ku dołu.
13:
Cżemu w ribach ieſt męchierz gdiż one mo
14:
cżu nie puſzcżaią. Odpo. Ieſt w nich męchierz
15:
inakſzey natury niżli w cżłowiecże/ bowiem nie
16:
ku prziymowaniu vryny ale dla zachowania
17:
wiatru przyrodzonego, ktorego ony potrzebu=
18:
ią dla lżeyſzego pływania bo bez niego niemo=
19:
głyby tak prętko pływać wzgorę gdyż też ma=
20:
ią w ſobie cięſzkoſć iako y drugie zwierzęta.
21:
Cżemu lekarze po mocżu poznawaią zdro=
22:
wie albo nie zdrowie. Odpo. Bowiem on gdyż
23:
ieſt z wilgoti pokarmu idąc ku dołu pocżąwſzy
24:
od vſt, wiele cżłonkow przemia od ktorich bie=
25:
rze farbę y taką y owaką, iako od krwie cżirwo
F ij


strona: F2v

O nerkach y o męchierzu.
1:
noſć od flegmy białoſć etc. A zwłaſzcża wię=
2:
cey bierze od tey wilgoti ktora w cżłowiece wię
3:
cey panuie. Takież męcherz gdyż ieſt rzecż cien
4:
ka á ſubtilna łatwie w ſię wpuſzcza y prziymu
5:
ie farbę wilgoti w ciele panuiącey.
6:
Iaka vryna na zdrowſza. Odpo. nie może
7:
zawſze iednaka być, wſzakoż gdy cżaſow ſwych
8:
taka bywa iaka ma być tedi zdrowie znamionu
9:
ie. W zarań biała, przed obiadem rumiana, po
10:
obiedzie takież po wiecżerzy iaſna iakoby złota
11:
A to maſz rozumieć w cżłowiecże ktori ſie rzą=
12:
dzi według przyrodzenia, iż nie ije ani pije zbit
13:
nie tilko ile potrzeba. We ſpaniu tam ſie mocż
14:
mieni cżaſem według karmiey ktorey pożywa=
15:
my, albo też według nie doſtatku cżłonkow nie
16:
ktorich barwy y kraſi doſtawa, o ktorich tu pi=
17:
ſać nie mam woley gdyż to ieſt rzecż lekarſka y
18:
pilnoſci więtſzy potrzebuie.
19:
O członkach inſzych od biodr
20:
aż do nog.
21:
C
Zemu biodra ſą ſzyrokie Odpo.
22:
Bowiem cżłowiek potrzebuie ſie
23:
dzenia, á to dla ſpraw nie ktorich
24:
czo ich niemoże inaczey ſprawo=

strona: F3

O biodrach y inſzich czlon:
1:
wować tilko ſiedząc, przetho aby thym dłużey
2:
mogł w nich trwać dała iemu natura w żadku
3:
dwie poduſzcże przyrodzone, bo nie każdy może
4:
wezgłowia mieć.
5:
Cżemu vdy ſą tak miąſſze. Odpo. Dwoia
6:
ieſt przycżyna, iedna Gdiż natura chciała cżło
7:
wieka mieć nad wſzitko żywe ſtworzenie przeto
8:
mu też więthſzą czudnoſć dała w ſkładnoſci
9:
cżłonkow, aby tedy była proportia to ieſt, ſłuſz
10:
ne rimowanie cżłonkow, gdyż zadek á biodra
11:
ſą tłuſte, przeto też vdy nieiako im ſą przyrow
12:
nane, bowiem byłaby rzecż gruba gdyby cien=
13:
ki cżłonek noſił na ſobie tłuſty á miąſſzy.
14:
Cżemu w nogach ſą przeguby iako w bio=
15:
drach/ w kolanach &c. Odpo. Dla richleyſze=
16:
go y pewnieyſzego poſtępowania, ktore by nie
17:
było tak ſłuſzne okrom przegubow w ſtawiech.
18:
Cżemu na kolenie ſą cżaſzki. Odpow. Bo=
19:
wiem tam ieſth przegub ku chodowi barzo po=
20:
trzebny, á też y kolanami przyciſkaiąc wiele ku
21:
rubocie pomagamy. Przeto ieſt cżaſzka aby ko
22:
ląn od vrazu broniła iakoby tarcża nieiaka, al
23:
bo też aby iey płaſkoſcią cżłowiek tym lepiey
24:
przyciſnął gdyby iemu czo potrzeba.
25:
Cżemu goleni ſą cienkie á długie. Od. dla

strona: F3v

O biodrach y o inſzich czlon.
1:
prędkiego biegania albo vciekania gdy by po=
2:
trzeba, iako też to widamy miedzi zwierzęti kto
3:
re im ciencżeyſze nogi maią tim prędſze ſą, iako
4:
ieſt ſarna, zaiąc. chart. &c.
5:
Cżemu ſtopy w nogach ſą płaſkie á nie thak
6:
rozdzielne iako v ptakow. Odpo. Bowiem ſto=
7:
py ſą fundamentem wſzitkiego ciała na ktho=
8:
rich ono ſtoi, przeto aby mocno ſtało y moczno
9:
ſie zadzierżało w poſtępowaniu, ma ſtopy tak
10:
ſzyrokie.
11:
Cżemu cżłowiek niema kopyt iako inſze by=
12:
dło. Odpo. Kopyta dany bydłu ku obronie, ale
13:
cżłowiek ma ręcze ktorymi ſie broni prze=
14:
to kopyt nie potrzebuie, ani też paz=
15:
nochtow długich dla drapania
16:
w obronie, gdyż to iemu
17:
nie przyrodzono.
18:
grafika

strona: F4

1:
Wtora częſć o zywieniu [cżło=]
2:
wieczym.
3:
G
Dyż powiedziane ſą przycżyny v=
4:
ſtawienia cżłonkow cżłowiecżych
5:
Tu by ſie godziło wypiſać obycżaj
6:
rodu cżłowiecżego, zkąd ſie pocży=
7:
na, albo iako iego rodzenie natura ſprawuie,
8:
wſzakoż iże ta rzecż potrzebuie prace y pilnoſci
9:
oſobney y theż nie małey, zwłaſzcża badania
10:
kxiąg ludzi mądrych ktorzy o tym wiele piſali.
11:
Przeto na inſzy cżas to będzie zachowano, Ten
12:
raz wypiſzemy gadki o rzecżach człowieku przy
13:
rodzonych albo j ſzkodliwich czo ſie ticże ieo cho
14:
wania w iedle y w piciu, tak iako ieſt na przod=
15:
ku obieczano. Naprzod o tich rzecżach ktho=
16:
re cżłowieku ſie przidawaią przed pożywanim
17:
pokarmu/ zatim czo ſie przydawa przy poży=
18:
naniu, to ieſt, czo zdrowego ieſt ku pożywaniu
19:
albo czo ſzkodzi. Thrzecie czo ſię przydawa po
20:
wzięciu pokarmu, á tak ta wtora powieſć na
21:
trzy cżęſci będzie rozdzielona.
22:
Częſc pirwſza o tim czo przed
23:
iedłem ſie przydawa.
24:
W
Szelki cżłowiek to bacży iż dwie
25:
rzecży ſą w ktorich zależy zachowa
26:
nie żywota. Pokarm á wiatr, przez

strona: F4v

Czo ſie przydawa przed iedłem
1:
ktorich żaden cłowiek niemoże być żiw. Tu by py
2:
tał niekto ktora rzec z tich dwu ieſt potrzebniej
3:
ſza, y zda ſie to rozumowi, iakoby pokarm był
4:
takowy, iż to ieſt potrzebnieyſzego z cżego ſie
5:
ciało mnoży, cżłonki roſtą, krwie przybywa, ale
6:
tilko ſam pokarm ieſt takowy przez ktoreo wſzit
7:
ka ſiła w ciele mgleie y ciało vmiera, á tak zda
8:
ſie na potrzebnieyſzy. Wſzakoż chcemyli prawie
9:
obacżyć, poznamy iż wiatr ieſt potrzebnieyſzy
10:
cżłowiecżemu żywotu, Cżego doſwiatcemi do=
11:
wodem y znakiem. Dowod tego ieſt, gdyż ży=
12:
wot zależi w cieple przirodzonym, bowiem ono
13:
ieſt pocżątek żywota y dokonanie (iako wida=
14:
my iż ludzie vmieraiąci z nienagła ziębną po
15:
cżłonkach) Ale wiatr ieſt ten ktori ciepłu przy
16:
rodzonemu miarę dawa w ciele rozmnożenie
17:
Iakoż to wyſſzey wypiſano, też ie zachowawa
18:
ſwym wchodzenim y wychodzenim, przeto ieſt
19:
rzecż pewna iż wiatr ieſt potrzebnieyſzy ku za=
20:
chowaniu żywota. Pirwſzy znak tego ieſth iż
21:
cżłowiek przez pokarmu może być żyw (iako le
22:
karze piſzą) do dziewiątego dnia, y owſzem cho
23:
ry może dłużey trwać, iakoż ſie to przydawa w
24:
niemoczach, gdyż przez dychania wiathru nie
25:
może y iedney godziny trwać. Chyba choroby

strona: F5

Czo ſie przydawa przed iedłem
1:
takiey ktora zachwycenie cżyni, wſzakoż y tham
2:
nie przydzieli k ſobie on zachwyczony do cżthe=
3:
rzech y do dwudzieſtu godzin iuż daley niemaſz
4:
żadney nadzieie żiwota. Drugi znak iż więznio
5:
wie ktorzi długo w ciemnici bywaią, będąc wy
6:
puſzcżeni naprzod ſie raduią ſwieżemu powie=
7:
trzu, ktorego gdy w ſię nabierzą tuż dopiro po
8:
karmu żądaią. A tak pewna rzecż ieſt iż wiatr
9:
ieſt przednia przycżyna ku żiwotowi, toż zanim
10:
pokarm iako pomoc ku pożywieniu.
11:
Cżego więcej cżłowiek potrzebuie ku żiwno
12:
ſci, ieſtli picia albo iedła. Odpo. Więcey potrze
13:
buie iedła, abowiem potrzebnieyſza ieſt ta rzecż
14:
z ktorey ciało roſcie, krew ſie mnoży, niżli ona
15:
ktora telko pokarmowi na doł żeydz pomaga,
16:
albo pomocz nieiaką cżyni ku ſtrawieniu, ale
17:
karmia dla tego dana żeby z niey ciało roſło á
18:
ſiła ſie mnożyła, picie dla tego aby pokarm od
19:
miękcżaiąc w żołądek wpuſzcżało.
20:
Cżemu głodny cżłowiek więcey żąda picia
21:
niż iedzenia. Odpo. Bowiem picie więcey vſ=
22:
mierza y gaſi zapalenie ciepła przyrodzonego
23:
niż pokarm, ktore więcey panuie w żołądku gdi
24:
tam wilgotnoſci iakiey zewnętrzney nie będzie
25:
A także tim względem picie ieſt potrzebnieyſze
F v


strona: F5v

O zywieniu człowieczym.
1:
niżli karmią, gdy cżłowiek dłużey może bez niej
2:
zetrwać niż bez picia.
3:
Czo barziey mnoży duchy w ciele, ieſtli kar
4:
mia albo wiatr. Odpo. Barziey karmia, abo=
5:
wiem ciało przyrownawa ſie pokarmu iakiego
6:
kto pożywa á tak z iego cżęſci czo naſubtilniey
7:
ſzych mnożą ſie duchy w ciele á nie z wiatru, za
8:
ſię wiatr one duchy potwierdza dawaiącz im
9:
moc y ſiłę, á tak ie kocha, ſtrzeże, y zachowawa
10:
w prawey miernoſci.
11:
Możeli ſie ze złego pokarmu dobra krew
12:
mnożyć. Odpo. Dobrze ſie mnożyć może krew
13:
dobra ze złego pokarmu, á to gdy ſie on dobrze
14:
ſtrawi. Iako też z pokarmu by nalepſzego cżyni
15:
ſie zła krew gdy on zle będzie ſtrawion.
16:
Gdzież godzi ſie wiedzieć iz w każdym pokar=
17:
mie złym może być dwoia natura. Iedna kto=
18:
rą ſie on nie zgadza z naturą ciała, á thak po=
19:
karm takowy obracza ſie w złą wilgotę ciału
20:
ſzkodliwą, czo poſpolicie czyni wſzelka zła potra
21:
ua iadowita, druga natura pokarv ieſt ktorą ſie
22:
on nieiako zgadza j przirownawa ciału wſzuej ſk
23:
ładnoſci, á tak z oneo pokarmu złego może być
24:
dobra krew, á to gdy mocna natura człowiecża
25:
ciepłem ſwym trawi złoſć iego, albo oddalaiąc

strona: F6

O zywieniu człowiecżym.
1:
ią, albo cżyniąc ze złego dobre cżego nathura
2:
mgła gdi nie może cżynić tedy pokarm szkodzi
3:
Tu też może być obacżona przycżyna cżemu
4:
nie każdemu cżłowieku albo zwierzęciu ſzkodzą
5:
truciny albo iadowite karmie.
6:
Czo ſie richley ſtrawi ieſtli mnoſtwo pokar
7:
mow cżyli ieden. Odpo. Richley iedna karmia
8:
Bowiem wſzelka nie ſtrawnoſć pochodzi albo
9:
z wielkiego obiedzenia, albo z roznoſci pokar=
10:
mow, albo z tego iaka karmia ieſt. Bowiem gdi
11:
ona nie będzie cżłowieku przyrodzona thedy
12:
ciepło iey nie może ſtrawić, takież zbytniemu ob
13:
iedzeniu ciepło przyrodzone zdołać nie może, w
14:
roznych też potrawach rozna ieſt natura, ied=
15:
ne ſą miękkie á ku ſtrawieniu powolne, drugie
16:
twarde y nie ſtrawne. Także gdy ſpołem w żo=
17:
łądku będą, tedy one miękkie gdy ſie ſtrawią z
18:
kiſaią tamo niżli przidzie ſtrawnoſć onem twar
19:
dim czo bacżymy po wyrziganiu. Iako y drwa
20:
ſuche zpłoną na ogniu y dymem wynidą niżli
21:
ſie ſnrowe rozgoraią. Iako z drew mokrich
22:
więtſzi dim wzgorę pochodzi, tak też zpokarmow
23:
nieſtrawnych pari wielgie pochodzą, iedne w
24:
głowę drugie w gardło, á tak ſie rzyga iakoby
25:
iayci przepiekłymi.

strona: F6v

O zywieniu czlowieczym.
1:
Kiedy ciało ciepleyſze, Ieſtli przed obiadem
2:
albo po obiedzie. Odpo. Pewna rzecż ieſt iż cie
3:
pło w ciele więcey ſie ſili gdy pokarmu przyło=
4:
żą. Iako y ogien mnozi ſie z przikładania drew
5:
Tu ſie godzi wiedzieć iż troiako ſie mnoży cie=
6:
pło przirodzone. Pirwſzim obicżaiem w wielgo
7:
ſci á to przykładaiąc k ſobie rzeczy ciepłych, ia
8:
ko ſą ſzuby, pierzyny, dzieci młode, albo też zwie
9:
rzęta, ti rzecży ciepła prkydawaią. Wtore przy
10:
bywa ciepła w iakoſci, iakoż to bywa przez le=
11:
karſtwo j też korzenie gorące. Trzecie mnożi ſie
12:
ciepło oboim obyczaiem w wielkoſci y w iako=
13:
ſci ſpołem, á to bywa przez pokarm ciepły kto=
14:
rego pożywamy.
15:
O Poſzczeniu y o pragnieniu.
16:
C
Zemu młodym barziey ſie chcze
17:
ieſć niżli ſtarim. Odpo. Bowiem
18:
w młodych więcey ieſt ciepła przy=
19:
rodzonego niżli w ſtarich á tak oni
20:
richley trawią, przeto też barziey y richley łacż
21:
ną.
22:
Cżemuż młodzi barziey trawią y richley.
23:
Odpo. Bowiem oni wiecey pokarmu potrze=
24:
buią. Naprzod dla roſnienia, iż wielka cżęſć kar

strona: F7

O poſzcżeniu y o pragnieniu.
1:
miey obracza ſie w ciało. Wtore dla przybywa
2:
nia ciepła, ktore ſie mnoży aże do trzydzieſci lath
3:
Trzecie dla zachowania wilgoti przyrodzoney
4:
ktorą by ogien ich ſtrawił, gdy by pokarmu nie
5:
przykładali.
6:
Ktorzy ludzie więcey mogą ſie poſcić. Od.
7:
Oni ktorzi gorętſzego ſą przirodzenia, bowiem
8:
taci ſą mocnieyſzi, gdyż oni więcey biorą pokar
9:
mu iednym razem, á tak dłużey mogą być bez
10:
iedzenia, zaſię zimni ludzie á mgli iż nie wiele
11:
ſie karmią na raz, przeto gdi ſie on pokarm w
12:
nich ſtrawi hnet drugiego żądaią, á mgleią na
13:
tichmiaſt, iak ſkoro iedzenia omieſzkaią.
14:
Cżemu ludzie ciaſnych porow dłużey poſth
15:
cirpią niż beſtworne pori maiąci. Odpo. Bo=
16:
wiem przez pory beſtworne wiele materiey wy=
17:
chodzi z ciała około ktorey zabawia ſie ciepło
18:
przyrodzone, tak iż ono nie ma przycżym zo=
19:
ſtać przeto cżego inſzego żada, ale w ludziech
20:
ciaſnich porow materia takowey wilgoti zoſta
21:
wa w ciele, przeto też ciepło przyrodzone ma ſie
22:
około cżego zabawiać.
23:
Ieſtliże chorzi albo zdrowi dłużey mogą żi
24:
wi być bez pokarmu. Odpo. Dłużey chorzi, á
25:
to dla troiakiey przycżyny. Pirwſza ieſt iż w lu=

strona: F7v

O Poſzczeniu y o pragnieniu
1:
dziech chorich ogien przyrodzony zabawia ſie
2:
maiąc pracę około oney materiey z ktorey nie=
3:
moc pochodzi. Gdyż natura zawſze żąda tego
4:
czo ieſt lepſzego, przeto też ile może tile o zdro=
5:
wie praczuie. Wtora iż cżłonki ſą pełne złey á
6:
iadowitey wilgoti wrodzoney, á tak nie może
7:
być w nich ſkoma albo chęć ku iedzeniu. Trze=
8:
cia iż też ſiła y moc chorego cżłowieka ieſt bar=
9:
zo mdła, bowiem wrzodem zatłumiona. Prze
10:
to mnieyſzą ma chęć ku iedzeniu.
11:
Ktorego cżaſu poſt cięſſzy cżłowieku. Od.
12:
Cięſſzy ieſt czaſu gorącego niżli zimnego, cięſ=
13:
ſzy lecie niż ziemie. Bowiem czaſu ciepłeo wſzit
14:
ki ſie pori odtworzą, a tak wiele materiey (oko
15:
ło ktorey ſie natura trawienia zabawia) wy=
16:
chodzi, á to gdy ią ciepło ze wnętrznego wia=
17:
tru roztopia w ciele y rozpuſzcża, ale zimie po=
18:
karm raz przijęti zamknie ſie wnatrz tak iż go
19:
nic na wierzch nie pochodzi przeto nie taka ieſt
20:
łacżnoſć ani pragnienie.
21:
Kto więcey może poſcić, ieſtli ten czo wiele
22:
gie na raz cżyli on czo po troſze. Odp. Kto wie=
23:
le gi na raz ten dłużey może poſcić. Bowiem
24:
gdy ſie wſzytek żołądek zatka, tedy ciepło przy=
25:
rodzone nie może tam mieć mieſtcza, aże potra

strona: F8

O Poſzczeniu y o pragnieniu.
1:
wa potęchnie. Ae iż to nie richło bywa przeto
2:
też ciepło nie tudzież pocżyna trawić, á tak dłu
3:
żey tam karmią leży/ przeto taki dłużey niema
4:
chęc ku iedzeniu, przeciwnem obycżaiem ſtawa
5:
ſie w tim kto nie wiele gie.
6:
Iakiemu przyrodzeniu więcey poſt ſzkodzi.
7:
Ieſtli kolerikowi albo flegmatikowi. Od. Fleg
8:
ma ieſt takowey natury, iż cieplo zabawiaiące
9:
ſie około niey może ią w krew obrocić zwłaſz=
10:
cża flegmę ſłodką, gdyż ſłodkoſć wſzelką żyły
11:
w ſię rychley ciągną, á tak flegmiſtemu nie tak
12:
poſt wadzi gdyż flegma może chęci żołądko=
13:
wey doſić vcżynić. Ale kolera żadną miarą w
14:
krew ſie nie przemienia gdyż ieſt mateira gorz=
15:
ka. Ciepłego y ſuchego przyrodzenia, á krew w
16:
wilgotnoſci z ciepłem zależy. Przeto kolerikowi
17:
więcej poſzcżenie ſzkodzi albo długie nieiedzenie
18:
Cżemu poſzcżąci barziey pragną niż łacżną
19:
Odpo. Bowiem ogien przyrodzony vſtawno
20:
ſie zabawia około pokarmu wyſuſzaiąc y wy=
21:
ciągaiąc z niego wilgotę wſzytkę ktorą potim
22:
ſprawą ſercza roſiła po wſzithkich cżłonkach
23:
na rzecży im potrzebne, á tak gdy on ogien
24:
niema ſie około cżego zabawiać, tedi vſiłuie na
25:
wilgotę przyrodzoną á gruntowną w cżłowie

strona: F8v

O Poſzczeniu y o pragnieniu.
1:
cże, ktora ieſt w koſciach y też we krwiá tak wię
2:
cey ſie chce pić niżli ieſć.
3:
Tu też może być poznana przycżyna przecż lu=
4:
dzie wiele poſzcząci wyſichaią, y bladzi bywaią
5:
Takież głodem vmieraią, bowiem ogien przy=
6:
rodzony ſtrawi wilgotę gruntowną w ktorey
7:
żywot zwierzęci zależy.
8:
Cżemu picie vſkramia łącżnoſć, gdyż naie
9:
dzenie pragnienia nie oddala. Bowiem wilgoſć
10:
wſzelka richley ſie po cżłonkach rozchodzi niż
11:
pokarm ſuchy, á dla tego też w piciu richley ſie
12:
cżłowiek zarazi y otruie, nie tak w iedle, gdiż po
13:
karm dla ſwey gruboſci z nienagła aże dobrze
14:
ſtrawiony wchodzi w ciało, thakże pragnienia
15:
nie może vſkromić, y owſzem iedząc ieſzcże wię
16:
cej ſie chce pić, abowiem pokarm wiele wſię wil
17:
goti zewnętrzney w ciąga, y żąda zawſze od=
18:
miękcżenia aby tim ſnadniej mogł nadoł zeydz
19:
á tam ſie ſtrawić.
20:
Cżemu ma wietſzą luboſć pragnąci z napi
21:
cia, niżli łacżny z naiedzenia. Odpo. Bowiem
22:
picie gdy napełni żołądek tedy ſmak oney wil=
23:
goti przechodzi hnet ciało pragnące, thak iż w
24:
każdym cżłonku ſtanie ſie nie iaka cżuynoſć, á
25:
tak y lubowanie prędkie. Ale pokarm iż zniena=
gła


strona: G

O Poſzczeniu y o pragnieniu.
1:
gła w cżłonki wchodzi y nie richło (iako wyſ
2:
ſzey namieniano) przeto też nie cżyni tak nag=
3:
łey luboſci.
4:
Cżemu wſzelkie picie ſmacżnieyſze ſie zda
5:
gdi cłowiek łacżen niż gdi ſie naije. Bowiem po
6:
obiedzie żyły ſie iuż żołądkowe zatkaią, y ow=
7:
ſzem wſzytkich cżłonkow, á tak nie może ſie tam
8:
ſmak rozchodzić. Ale w łacżnym ſmak hnet ſie
9:
rozchodzi iako pirwey namieniono. A ztąd ieſt
10:
iawna przycżyna onego piſma w Ewangeliey
11:
s. Iana. Wſzelki prawi goſpodarz pirwey go=
12:
ſciem dobre picie podawa/ á gdy ſobie podpiją
13:
tedy podleyſzego każe przynaſzać &c.
14:
Z kąd pragnienie pochodzi. Odpo. Pocho=
15:
dzi z dwoiakiey przycżyny. Pirwſza ieſt nie=
16:
doſtatek wilgoti zewnętrzney ktorey ogien przi
17:
rodzony potrzebuie, o tim doſić wyſſzey wypi=
18:
ſano. Wtora przycżyna ieſt z ſtrony płucz, gdy
19:
one dla zagrzania ſwego zaſchną, tedy też pra=
20:
gną, á tak żądaią ochłodzenia wiatrowego/
21:
Iakoż tego doznawamy bywaiąc na goraczo
22:
ſci ſłonecżney, iż gdy w cien iaki przychodzimy
23:
albo pod drzewo, tedi ſie cżłowiek ochładza wia
24:
trem chłodnym á wilgotnym, iż mu też ſtoi za
25:
dobre napicie.
G


strona: Gv

O Poſzczeniu y o pragnieniu.
1:
Czo ieſt pragnienie. Odpo. Ieſt żądanie
2:
ochłody zimney á wilgotney, albo też ciepłey á
3:
wilgotney. Bowiem ciepłey wilgoti żądvmy
4:
dla poſilenia ciała gdyż naſz żywot w cieple á
5:
w wilgotnoſci zależy, á the bierzemy w pokar=
6:
mie, zaſię zimney wilgoti potrzebuiemy dla v=
7:
kroczenia ognia przirodzonego gdy ſie w nątrz
8:
zaſili, á ta bywa w piciu potrzebnym, ktore ieſt
9:
nie małe lekarſtwo, iako zbytnie nie idzie ku ża
10:
dnemu pożitku, y owſząm ku zawadzie. Tu ch=
11:
ciey bacżyć iż ſtarzy Philozophi ktorzy nie pili
12:
nigdy tilko iedząc, tak naucżali. Pirwſzi prawi
13:
trunek ieſt ku potrzebie, wtory ku lekarſtwu, trze
14:
ci ku rozkoſzy/ cżwarti ku weſelu/ piąty ku pian
15:
ſtwu/ ſzoſty ku błazenſtwu/ ſiodmy ku oſzaleniu
16:
Tak ſie oni w piciu miernie chowali.
17:
Cżim richley pragnienie vgaſi, Ieſthli wi=
18:
nem albo wodą. Odpo. Pragnienie z dwoiey
19:
przycżyny pochodzi. Pirwſza przicżyna ieſt zem
20:
glenie ciała ktore bywa z wyniſzcżenia ſyły w
21:
cżłonkach/ iako gdy ſie kto barzo przemrozy.
22:
Takoue pragnienie może być zagaſzono ſamim
23:
winem albo nieiakim piicm, gdyż żyły tako=
24:
wą rzecż wilgotną ſnadno w ſię ciągną. Dru
25:
ga przicżina ieſt zapalenie y wyſchnienie ſercza

strona: G2

O Poſzczeniu y o pragnieniu.
1:
A ta bywa z troiakiey rzecży, albo tilko z ſame
2:
go wyſchnienia będzie pragnienie. Takowe mo
3:
że być vgaſzono leda iaką wilgotną rzecżą, al
4:
bo z ſamego z zapalenia, takowe vgaſi ocztem
5:
albo bywa z zapalenia ſpołem y z wyſuſzenia
6:
to też troiaki ma pocżątek, albo ſie poczyna w
7:
żołądku, á takowe bywa vgaſzono zimną wo=
8:
dą, albo pochodzi od płuc thakowe vgaſi wia=
9:
trem, albo od wątroby y inſzych cżłonkow wy=
10:
ſuſzonych, thakowe pragnienie bywa vgaſzono
11:
wodą, w ktorą bywa przymieſzano nie czo ſub=
12:
tilnego ſmaku, Iako ieſt oczet, wino, albo nieia
13:
ka confectia chłodna, kthora by mogła przeydz
14:
cżłonki takowe, y poſilić ie, gdyż woda nie ma
15:
żadney moci ſama z ſiebie ani też idzie cżłowie
16:
ku w pożythek chyba iżby było w nie nie czo
17:
przymieſzano.
18:
O Chęci albo skomie ku ie=
19:
dzeniu.
20:
Z
Kąd przychodzi chęć ku iedzeniu. Od
21:
Przychodzi z dwoiey przycżyny. Ie=
22:
dna ieſt zciſnienie żołądka gdi wnim
23:
nic niemaſz około cżego by ſie ogien
24:
przyrodzony mogł zabywiać. Wrora ieſt gdy
G ij


strona: G2v

O chęci
1:
kto patrzy na drugiego iedzącego. richley mu
2:
ſie też zachce ieſć, albo gdy widzi łakoci nieia=
3:
kie tedy ma ku nim ządzą, ktorą właſne zową
4:
ſkoma.
5:
Cżemu mnodzi ludzie nie maią chęci ku ie=
6:
dzeniu. Odpo. Bywa to z zakażenia żołądka,
7:
Iako ieſt zaziebienie z picia zbytniego, gdy ſie
8:
on tak napełni á zamuli wilgotami iadowity
9:
mi á lipkimi, kthore k niemu przylipaią. Tak
10:
iż ich ani ſthrawić ani wyrzucić nie może. By=
11:
wa też to z nieiakiey gruby potrawy, ktora tam
12:
długo leżąc nie może być ſtrawiona.
13:
Cżemu lekarze radzą ieſć gdy chęć iedzenia
14:
nadeydzie. Odpo. Bowiem chęć iedzenia ieſth
15:
znamię prozneo żołądka, á tak gdi tam nieczo
16:
wen nie włożą, tedy on wciąga w ſię wilgoty
17:
złe y plugawe ku trawieniu, z ktorich więcz po=
18:
chodą w głowę dymy iadowite, nie thylko onę
19:
ale y inſze cżłonki zarazaiące. Dla teo też przed
20:
południem poſpolicie odchodzi chęć iedzenia, iż
21:
iuż w żołądek w chadzaią złe wilkoſci przerze=
22:
cżone, á poſpolicie gdy ſie kto długo morzy te=
23:
dy głowa boli j zatacża ſie. Iako więc mowią
24:
Cięſzka boleſć gdy ſie chce ieſć.
25:
Cżemu lekarze radzą przeſtawać iedzenia

strona: G3

ku iedzeniu.
1:
tak iżby ieſzcże chęć nie iaka zoſtała. Odp. Bo=
2:
wiem gdy ſie żołądek obetka tedy pokarm dru=
3:
gi nad nim zoſtawa w cżeluſciach iego, czo ieſt
4:
rzecż barzo ſzkodliwa iako wyſſzey napiſano.
5:
Takież też y ciepło nie może tam wnidz gdy ſie
6:
żołądek zatka. Iako y drwa zwłaſzcza mokre
7:
trudno podpalać gdy ſie na tle ſciſną, bowiem
8:
one więczey ſie zadychaią ſame od ſiebie niżli
9:
goreią &c. Ale gdy zołądek tak zeſthawi iż go
10:
nie dokładzie tedy pokarm beſtworno leżi, á tak
11:
ciepło richley gi przeymie.
12:
Cżemu iednego cżaſu więtſzą mamy chęć
13:
ku nie ktorim pokarmom á drugiego ku inſzim
14:
Iako zimie poſpolicie ludzie radzi iadaią mię=
15:
ſo wołowe, wieprzowe, wędzone &c.
16:
Ggyż lecie więcey ſie kochamy w ſubthylnym
17:
mięſie. Iako ſą baranki, kury młode, cielęcina.
18:
&c. Odpo. Bowiem według odmiennoſci cża
19:
ſu mieni ſie też y przyrodzenie cżłowiecżey ſkła
20:
dnoſci/ á to iż zimno powietrzne ktore zgania
21:
ciepło przyrodzone do wnąthrza, cżyni lepſzą
22:
ſtrawnoſć w żołądku á thak ludzie lepſzą chęć
23:
maią/ zaſię ciepło powietrzne to wywodzi k ſo
24:
bie ogien przirodzony ze wnątrza wzgorę (gdiż
25:
ſwoy ſwemu zawſze ſie raduie) á tak zoſtawia
G iij


strona: G3v

O chęci.
1:
zołądek zimny ktori nie może tak dobrze thra=
2:
wić.
3:
A ta też ieſt przycżyna cżemu ludzie w zimnich
4:
krainach zwłaſzcza ku połnoci bydląci więczey
5:
iedzą, iako ſą tatarzi/ litwa/ polaci/ niżli w cie=
6:
płych ſtronach obywaiąci/ Iako ſą franci, wło
7:
ſzy &c. Wſzytko to cżyni ſprawa zimnego albo
8:
ciepłego powietrza. Iakoż tho widamy iz thez
9:
ludzie chocia z ciepłych krain przichodzą do zim
10:
nych, gdy ſie iuż tham przyłożą powiethrzu
11:
czudzemu tedy thak dobrze piją y iedzą iako y
12:
oni czo ſie tam zrodzili, to wſzitko czyni odmie
13:
nienie ich ſkładnoſci dla inſzego powietrza.
14:
Czemu nie ktore niewiaſty zwłaſzcża brze=
15:
mienne maią chęć ku rzecżam nie ſtrawnym
16:
Iako ieſt węgle/ glina/ riby ſurowe. Odpow.
17:
Wſzelka rzecż żąda łobie rzecży podobney, Ia=
18:
ko poſpolicie mowią, ſwoy z ſwoim łaczno ſie
19:
zgodzi. Ale iz na on czas bywaią w zołądku
20:
niewieſcim wilgoti grube nie ſtrawne y też za
21:
każone, przeto ządaią k ſobie potraw też ſwey
22:
natury.
23:
Cżemu przed obiadem zdrowe ieſt przecho=
24:
dzenie. Odpo. Bowiem w takowym ruchaniu
25:
wſzitkie ſie cżłonki zagrzewaią, á tak ſie w nich

strona: G4

ku iedzeniu.
1:
trawi to czo by było zbytniego. Też oſtatek po
2:
karmu do żołądka ſtępuie, y inſze zbytki tam bę
3:
dące trawią ſie, á tak ſie żołądek wyprożni od
4:
wcżorayſzych potraw, y przychodzi lepſza chęć
5:
ku iedzeniu ktora ieſt znamię zdrowia.
6:
Cżemu iedni wielką chęć maią á mało ie=
7:
dzą, drudzi acż nie maią chęci wſzakoż gdi pocż
8:
ną ieſć wiele iedzą. Odpo. Cżyni to roznoſć żo
9:
łądka, bowiem iedni maią mały żołądek ale
10:
gorąci przeto wiele żądaiąc małem bywaią ſi=
11:
ci. Drudzy acz wielki żołądek maią ale zimny
12:
przeto złą maią chęć, wſzakoż gdy pocżną ieſć
13:
tedi żołądek zagrzani pokarmem chęci nabiwa
14:
á tak wiele w ſię bierze gdyż ſam ieſt ſzyroki.
15:
Druga cząſtka czo bywa
16:
przy iedzeniu.
17:
C
Zemu przy obiedzie nie zdrowe leni
18:
we iedzenie, to ieſt, gdy pokarm za
19:
pokarmem bywa pryewłacżan.
20:
Odpo. Bowiem tam trawienie żo
21:
łądkowe bywa przeriwane/ Thak iż gdy ſie
22:
iuż iedna karmia pocżnie trawić, thedy druga
23:
przyſzedſzy cżyni przenagabanie, przeto wilgoſć
24:
ona drugiey cżekaiąc iż by ſie theż zgotowała
G iiij


strona: G4v

O chęci ku iedzeniu.
1:
tam ſie zagnoi, á tak dymy w głowę wſtępu=
2:
ią y krew ſie zła mnoży.
3:
Cżemu nie zdrowo ieſt wiele karmi pożiwa
4:
nie. Odpo. Bowiem miedzi mnoſtwem pokar=
5:
mow muſi też być roznoſć ich natury iż iedne
6:
ſubtilne, drugie grube ſpołem ſie zmieſzaią, á
7:
tak też ich ſtrawnoſć bywa rozna, iż wilgotnoſć
8:
ſubtilnieyſzych potraw richley ſtrawiona, cią=
9:
gnie z ſobą wilgoſć grubą á nie ſthrawną z
10:
onych pokarmow grubſzych, tamże ſie pomieſza
11:
dobre ze złem, á gdi takowa wilgoſć wnidzie w
12:
cżłonki cżyni niemoci według ſwey naturi, y
13:
też według ſprawnoſci mieſtcza na ktore wcho=
14:
dzi, Iako za ſkorę gdy wnidzie cżyni ſwierb y
15:
też puchlinę, w żyłach cżyni febrę, trąd &c. w
16:
koſciach łąmanie y wſze niemoci, ktore ſą cżęſć
17:
Artetiki to ieſt niemoci w ſtawiech, á tak wſze=
18:
lika rozmaitoſć niemoci przychodzi z rozmaito
19:
ſci pokarmow, przeto ludzie robotni y też pro=
20:
ſtego ſtanu zdrowſzy bywaią y mniey niemoczy
21:
poznawaią niżli kochankowie albo tłuſtobrzu=
22:
ſzy.
23:
Iakiż ma być rząd w karmiach
24:
gdy ich wiele. Odpo. Pokarmy ſubtilniejſze na
25:
przod maią być iedzone, iako kury młode, ka=
26:
płuny, iaycza miękkie &c. Ponich grubſze ia=

strona: G5

Czo bywa przy obiedzie
1:
ko mięſo wołowe, piecżenie takież kolwiek &c.
2:
Przycżyna tego iż karmie lekkie richley ſie tra=
3:
wią y zdrowe ſą cżłowieku wſzelkiemu, á thak
4:
y onym grubſzim na nie przyłożonym pomoc
5:
dawaią ku ſtrawieniu. Iakoż to widamy gdy
6:
kto chce nieczo grubſzego na iakiey thłuſtoſci
7:
ſmażyć, tedy ona tłuſtoſć odſpod będącza gdy
8:
ſie roſtopi, ſpuſzcża za ſobą grubſzą rzecż ktora
9:
była na wierchu, á tak ią odmiekcża y trawi,
10:
tak też ſie ma y w żołądku. Zaſię gdy grubſza
11:
karmia będzie na ſpodku, tedi lekka na wirzchu
12:
będącza ſtrawi ſie ſama á tak pływa po oney
13:
grubey, z kąd więc pochodzi zgaga, rzyganie
14:
ſmrodliwe, brzydkoſć, cznienie, boleſć głowy y
15:
żołądka.
16:
Cżemu dobrze pić przy obiedzie. Odp. Aby
17:
picie rozſtworzywſzy pokarm vcżyniło y ſpraw
18:
nieyſzy ku ſtrawieniu/ gdyż wſzelka rzecż wod=
19:
na richley ſie ſtrawi nizli twarda.
20:
Tu potrzeba wiedzieć iż iako mierne picie zdro=
21:
we tak zbytnie picie przy ſtole barzo ieſt ſzkodli=
22:
we. Znak tego gdy kto karmią do ognia przy=
23:
ſtawiwſzi barzo przepełni, thedy albo ſkipi albo
24:
rozmoknie niżli wezwre, á gdy cżęſto zimnym
25:
zalewa tim ſie wrzenie przedłuża. Ale żołądek
G v


strona: G5v

Czo bywa przy obiedzie
1:
podobien ieſt garnczowi iako wyſſzey namienio
2:
no, przeto ſzkodzi iemu cżęſte y zbytnie przyle=
3:
wanie.
4:
Cżemu w ręku albo w inſzim cżłonku bar
5:
ziey ſparza gorącza karmia niż w vſciech albo
6:
wewnątrzu. Od. Bowiem wnetrzne ciepło ieſt
7:
barzo gorące, á tak gdy tam czo ciepłego wni=
8:
dzie mało cżuie gdyż ſamo ieſt ciepleyſze, y ow=
9:
ſzem mgli ciepło rzecżi przyiętey. Iako tego ieſt
10:
znak iż ſwiece goraiącej mało widać gdi ſłonce
11:
ſwieci, gdiż ſwiatło więtſze niſzcży mnieyſzę, tak
12:
ſie też ma y w cieple. Przeto gdy ſie przyda czo
13:
gorącego w vſta włożyć richley zatłumiſz onę
14:
gorączoſć zathworzywſzy wargi, niż kiedy by
15:
wiatr w ſię wpuſzcżał, iako to nie ktorzy głupi
16:
działaią. Przycżyna tego iż ciepło przyrodzo=
17:
ne z wnątrza wychodząc gdy tak vſta będą za
18:
tworzone, tedy gorączoſć oney karmiey mgli y
19:
zatłumia, ktorą wiatr w puſzcżony więcey roz
20:
żarza, iako y ogien ſie żarzy gdy gi rozdymaią
21:
Nie wierzyſzli możeſz doſwiatcżyć.
22:
O Chlebie.
23:
I
Aki chleb zdrowſzy. Odpo. Chcżeſzli
24:
ku richleyſzemu ſtrawieniu, albo dla

strona: G6

O chlebie.
1:
nabycia krwie ſubtilney y ciała miękkiego tedi
2:
lepſzy pſzenicżny. Wſzakoż dla nabycia lepſzey
3:
moci y trwałego przirodzenia zwłaſzcża ku pra
4:
ci y robocie, lepſzy ieſt rżany, zdrowſzy też miękki
5:
niżli twardy, y owſzem lekarze radzą ludziem
6:
zwłaſzcża chorim chleb ieſć ſwieżi albo teo dnia
7:
piecżony.
8:
Cżemu chleb z inſzą karmią iadaią. Odp.
9:
Bowiem chleb ieſt naturi ziemney to ieſt ſuchey
10:
á zimney/ przeto ſam pożywany nie zdrowy ieſt
11:
zwłaſzcża gdy ſie im kto obetka/ ale z karmią
12:
inſzą iedzony przytłacża ią ſwą cięſzkoſcią wżo
13:
łądku, á tak pomaga wiele ku ſtrawieniu.
14:
Cżemu chleb pſzenny lepiey tucży niż ięcż=
15:
mienny. Odpo. Bowiem pſzenny ma w ſobie
16:
nie iaką lipkoſć, ktorą richley ſie imie ciała á
17:
tak ſie w tłuſtoſć obracza. Zaſię Ięcżmienny
18:
chleb ieſt cirpki przeto więcey wyſuſza niżli tu=
19:
cży, á tak ieſth nie zdrowy zwłaſzcza płci ſub=
20:
tilney.
21:
Cżemu wſzelkie ciaſto nie zdrowe ieſt. Od.
22:
Bowiem ono ma lipkoſć zbitnią ktora ciągnię
23:
ſie w żyły á tak ie zatika y nie dopuſzcża tam
24:
wchodzić duchom ożywiaiącym, z kądże przy=
25:
chodzi wiele niemoci. A tak wſzelkie ciaſto zwła

strona: G6v

O chlebie.
1:
ſzcża nie dopiekłe ieſt nie drowe. Iako poſpoli=
2:
cie mowią, otruieſz ſie chlebem nie dopiekłym.
3:
Nie ieſt to żąden żert ale iſta prawda, iż richley
4:
ſie ſkazi chlebem nie dopiekłym niżli mięſem,
5:
zwłaſzcża kto ieſt mdłego przyrodzenia. Gdyż
6:
chleb takowy iż ieſt cięſſzy przeto w żołądku le=
7:
ży iako kamien, ktory od ciepła przyrodzonego
8:
więcey ſie tam zpieka niżli trawi á to dla ſwey
9:
zbytniey lipkoſci. Iako to widamy gdy kto ia=
10:
kie ciaſto vodne na ogniv ſmażi, takoue nie mię
11:
kcżeie od ognia, ale czo daley tim twardnieie.
12:
Cżemu ſwieżi chleb zda ſie cżerniejſzi niż ſta
13:
ri. Odpo. Ieſt to dla wilgotnoſci iego, bowiem
14:
wſzelka rzecż rozwodniona albo wilgotna cżern
15:
ſza ieſt niżli ſucha, iako to widamy wchuſcie mo
16:
krey ktora gdy vſchnie bywa bielſza, thak też y
17:
chleb gdy vſchnie nie ma w ſobie takiey wilgo
18:
ti iako ſwieży przeto bywa bielſzy.
19:
Cżemu chleb proſty bywa cięſſzy niż przeſa
20:
lany. Odpo. Bowiem ſol ma mocz wyſuſzać
21:
wſzelkie wilgoſci. Iakoż to widamy iż ſłone rze
22:
cży dłużey bywaią zachowane od ſmrodu y od
23:
zagniłoſci, gdyż wilgota ( khtorą ſol wyſuſza)
24:
ieſt przycżyna pleſni ſmrodu y zagniłoſci, á ſu=
25:
choſć ieſt przycżyna zachowania długiego, prze

strona: G7

O chlebie.
1:
to też chleb przeſalany nie tak richlo pleſnieie y
2:
owſzem richley zeſchnie.
3:
Cżemu ciaſto pſzenne więcey ſie nadyma
4:
kiedy ie zgniotą, niż ięcżmienne albo y rżane.
5:
Odpo. Bowiem mąka pſzenna dla ſwey miał=
6:
koſci ieſt barzo tłuſta y rzadka, przeto ſie barzo
7:
rozpuſzcża trzimaiąc ſie ſwą lipkoſcią. Ale ięc
8:
mienna albo rżana iż ieſt mięſſza, więcej otrąb
9:
niżli miałkoſci dawaiącza przeto nie tak lipka.
10:
Dla cżego też nie tak ſie rozchodzi, y owſzem
11:
więcey cięży niż ſie może podnoſić, nie ma theż
12:
takowey tłuſtoſci/ á tłuſtoſć wſzelka zagrzewa
13:
ſwym przyrodzonym ogniem, ktory zawſze cią=
14:
gnie ku gorze y wſzelką rzecż zagrzaną podno=
15:
ſi, Iako zaſię ziemia ciągnie ku dołu y rzecż
16:
kążdą zimną cżyni.
17:
Cżemu pſzenne ciaſto bielſze niżli inſze. Od.
18:
Ieſt to w inſzim cieſcie dla gruboſci ſkory ziar
19:
na krom pſzenice, z ktorey ſkori wiele zoſthawa
20:
miedzy mąką, á gdyż na pſzenici ieſt ſkora ſub
21:
tilneyſza á ziarno tłuſtſze niż inſze, przehto iż
22:
więcey tam miałkoſci białey niż otrąb grub=
23:
ſzich, dla tego też więcey białoſci.
24:
Cżemu chleb z nowego żyta cżernieyſzi by=
25:
wa y nie zdrowſzy niż z ſtarego. Od. Bowiem

strona: G7v

O chlebie.
1:
nowe ziarno ieſzcże ma w ſobie wiele wilgoti y
2:
wodnoſci od ſłoncza nie ſtrawioney, gdyż ſtare
3:
iuż ieſt dobrze wyſchłe. Ale iż wſzelka wodnoſć
4:
cżyni rzecż cżyrnſzą niż ſama w ſobie ieſt/ Ta=
5:
kież wſzelka wodnoſć ieſth nie zdrowa, przetho
6:
chleb takowy cżarny ieſt też nie zdrowy.
7:
Cżemu chleb z miodem piecżony kruchciey
8:
ſzy bywa ku łamaniu niż z proſtą wodą mieſza
9:
ny/ acżkolwiek miod ſam w ſobie ieſt rzecż wię
10:
cey lipka niż woda. Odpo. Bowiem woda z
11:
mąką zmieſzana bierze w ſię wilgoſć mąki á
12:
tak więcey klij. Ale miod chocia ſam z ſiebie ieſt
13:
lipki y klijowati, wſzakoż dla ſwey ciepłoſci też
14:
wyſuſza, á tak cżyni barziey chleb kruchki y po=
15:
łomny.
16:
O Winie y o piciu.
17:
C
Zo ſprawuie picie w cżłowiecże.
18:
Odpo. Iedna iego ſprawa ieſt po
19:
trawę popychać do żołądka. Dru
20:
ga odmiękcżać w żołądku potra=
21:
wy, abi tak richley były ſtrawione. Trzecia chło
22:
dzić á to gdy ſie cżłowiek zapali w nątrz, albo
23:
mu też gorączo od ciepła zewnętrzneo. Cżwar=
24:
ta oddalać pragnienie to ieſt ſchnienie wnątrza

strona: G8

O Winie y o piciu.
1:
Piąta ſprawa ieſt podweſſelać cżłowieka, gdy
2:
będzie w iakim kłopocie, tedy pijącz mnogich
3:
rzecży zapomina.
4:
Godzili ſie też nie kiedy vpijać, gdiż mnodzi lu
5:
dzie powiadaią by nie mieli zdrowi być gdy by
6:
ſie nieupijali. Odpo. To domniemanie ieſt nie
7:
prawdziwe, gdyż picie nie inacey potrzebne ieſt
8:
ku zdzowiu iedno iako oley ku ſwieczeniu, Bo=
9:
wiem iako zbytnie przelanie oleiu gaſi ſwiatło
10:
w kaganczu, takież zbytnie picie gaſi ciepło przi
11:
rodzone. A chocia wſzitkiemu ciału ſzkodzi, wſza
12:
koż napirwey głowie iż ona boli, wzrokowi iż
13:
ſie widzą z iednego dwa, y też żyłam abowiem
14:
wſzytkie drżą dla zbytku ktorego w ſię nabierzą
15:
Ieſtli też picie wina ſzkodzi cżłowieku. Od.
16:
Acżkolwiek wino ieſt przyrodzone picie cżłowie
17:
ku y pomaga barzo ku zagrzaniu żołądka y ku
18:
ſtrawieniu pokarmu w nim, wſzaſzakoż bezmier
19:
ne iego pożywanie wadzi mozgowi, gdyż z nie
20:
go pochodzą dymy á kurzawy miąſſze w gło=
21:
wę, ktore tam żiły zatikaią, á tak ſzkodzi pamię
22:
ci y rozumowi. A to ieſt czo łacinnici naucżaią
23:
Wino prawi pod miarą brane oſtrzi rozum.
24:
Cżemu wino roztwarzane wodą więcej cię
25:
ży w żywocie y richley vpoi cżłowieka niż ſa=

strona: G8v

O winie y o piciu.
1:
mo wino prawe. Odpo. Bowiem roztworzone
2:
wino dla iego ſubthilnoſci richley wchodzi we
3:
wſzitkie cżłonki, gdyż nie roztworzone nie tak ri=
4:
chło ſie rozchodzi dla ſwey gruboſci ktorą mą
5:
w ſobie. Ieſzcże dla tego iż nie roztworzone wię
6:
cey ſie zaſtanawia około pokarmu w żołądku
7:
thrawiącz y ſwoią gorączoſcią przyrodzoną,
8:
gdyż rozſtworone proſto w żyły wſtępuie. Ta=
9:
kież dla tego iż nie roztwarzanego mniey mo=
10:
że cżłowiek pić niż rozwodnionego, á to dla ie=
11:
go mocznoſci.
12:
Cżemuż od ſamego wina barziey głowa
13:
boli niż od roztwarzanego. Odpo. Ieſt to dla
14:
miąſſzey á mocney materiey ſamego wina, z
15:
ktorego też dymy miąſſze w głowę pochodzą
16:
á tak żyłki, w mozgu zatikaią, cżego nie cżyni
17:
wino roztwarzane gdyż ieſt ſubtilnieyſze.
18:
Cżemu wino roztworzone richlej cini brzit
19:
koſć y więtſze wraczanie niżli ſamo wino. Od.
20:
Bowiem roztworzone iz ieſt ſubtilnieyſze prze=
21:
to pływaiąc po wierzchu żołądka cżyni brzyd=
22:
koſć y cnienie z ktorego wraczanie przychadza.
23:
Gdzież maſz wiedzieć iż czo tu powiadaią
24:
o winie ſamym albo roztworzonym, to też ro=
25:
zumiey o piwie miąſſzim albo rzadkim.

strona: H

O winie y o piciu.
1:
Cżemu dzieciom wino nie ſłuży. Od. Bo=
2:
wiem one maią doſić ognia przyrodzonego y
3:
wilgotnoſci doſtatecżney, przeto nie trzeba im
4:
przydawać więtſzego ognia, ani też wilgoti cie
5:
płey, á to, by ſie w nich nie przeięła miara kom
6:
plexiey w ktorey żywienie y zdrowie zależy.
7:
Cżemu ſtyrim wino ſłuży. Odp. Bowiem
8:
ono zagrzewaiąc przydawa im ciepła przyro=
9:
dzonego ktore iuż w nich vſtawa, dla cżego też
10:
oni więcey pluią y kaſzlą iż ciepło niemoze zbyt
11:
ku wilgotnoſci przepomocz.
12:
Cżemu brzemiennym paniam ſzkodzi wino
13:
Odpo. Bowiem ono zbytnie zagrzewaiąc ma
14:
ciczę trawi w niey wilgotnoſci z ktorich płod
15:
żiwnoſć bierze, á tak wyſuſza duchy roſnące w
16:
ciałe dziecęczim. Przeto potim takowe dzieci
17:
bywaią chore, blade, j nie doſtatecżne w mowie
18:
albo w cżłonku nie ktorim, á przydawa ſie cżę=
19:
ſtokroć iż takowe cierpią niemoc wielką kthorą
20:
zową ſwiętego Valantego.
21:
Cżemu wino podſtałe mocnieyſze bywa w=
22:
ſzakoż mniey trwałe. Odp. Bowiem tam wſzit
23:
ka moc iego ſama na wierzchu zoſtanie, wſza=
24:
koż takie richley zwietrzeie albo ſkwaſnieie iż la
25:
gier ktori ieſt fundument winny á iakoby ko=
H


strona: Hv

O winie y o piciu.
1:
rzen iego iuż ſie od niego oddzieli, tak iż nie da=
2:
wa mu żadney pomoci ku ſprzeciwianiu rze=
3:
cżam zewnętrznym iako ieſt wiatr wyſuſzaią=
4:
ci albo też ciepło zagrzewaiące.
5:
Czemu wino acżkolwiek ſamo ieſt gorącey
6:
naturi, wſzakoż cżyni niemoci zimne z zbytnie=
7:
go pożywania. Odpo. W winie dwoiaka ieſt
8:
ſprawa, iedna zagrzewaiącza dla tego, gdy go
9:
kto zbytnie pożywa przychodzi ku niemoci go=
10:
rącey. Druga ieo ſprawa ieſt wpoiać ſie w cżł
11:
ki á napełniać ie, á tak gdy z wina pochodą di
12:
my grube do mozgu tedy gi zarażaią, tak iż on
13:
napełniony imi ſpuſzcża od ſiebie wilgoti zim
14:
ne w niſſze cżłonki, zktorich cżini ſie niemoc zim
15:
na, nie proſto z natury wina, ale z przypadku,
16:
bowiem od zimnoſci mozgu kthoremu wino
17:
gwałt cżyni.
18:
Ktora wilgota więcey ſie od wina mnoży,
19:
Ieſtli krew albo flegma. Odpo. więcey flegma
20:
á to prze tę przyczynę gdy kto zbytnie wina po
21:
żywa tedy ono nie może być ſtrawiono, ale iż
22:
wſzelka rzecż w żywocie nie ſtrawna obracza ſie
23:
w flegmę, przeto y z wina zbytniego flegma ſie
24:
mnoży, wſzakoż gdy go kto podmiarą pożywa
25:
barzo krew dobrą mnoży, iedno iż wiele takich

strona: H2

O winie y o piciu.
1:
ktorzy gdy go dopadną nie wiedzą kiedy prze=
2:
ſtać.
3:
Cżemu wino mocne ſzkodzi mozgowi ale
4:
zdrowe żołądkowi, gdyż wino lekkie ma ſie prze
5:
ciwnym obycżaiem. Odpo. Bowiem żołąd=
6:
kow vrząd ieſt trawić pokarm moczą ciepłą
7:
przyrodzonego, ale wino mocne dobre poſila cie
8:
pło y pobudza, przeto dawa pomoc żołądkowi
9:
w ieo ſprawie, wſzakoż ſzkodzi mozgowi dla przy
10:
cżyny wyſſzey napiſaney. Zaſię wino lekkie á
11:
wodne nie ma takowey moci przeto nie zagrze=
12:
wa żołądka, wſzakoż też mozgowi nie tak ſzko=
13:
dzi gdy z niego nie powſtaią takie kurzawy.
14:
Czo więcey pobudza ciepło w cżłowiecże, ie
15:
ſtli wino cżyli pokarm ciepły. Odpo. Więczey
16:
wino, bowiem ono ſubtilnieyſze ieſt niż pokarm
17:
á tak richley ſie go żołądek imuie ku trawieniu
18:
á tak ſie im zagrzewa. Wſzakoż pokarm gdy
19:
iuż będzie ſtrawion wietſzą ſiłę dawa cżłowie=
20:
ku y trwałoſć w iego ſprawach takież y zacho=
21:
wanie á to dla ſwey miąſſzey ſubſtantiey.
22:
Cżemu picie wina na thcżo barzo ſzkodzi.
23:
Odpo. Bowiem gdy ſie iego ciepło niema oko
24:
ło cżego zabywać w żołądku, tedy proſto ſie ku
25:
rzy w głowę, á tak zaraża mozg zatikaiąc gi
H ij


strona: H2v

O winie.
1:
z kąd więc przychodzi wielka niemocz y Apo=
2:
plexia.
3:
Iakie wino zdrowſze niemocnym, ieſtli ſta=
4:
re albo nowe. Odpo. Wiele ſie lekarzow w tym
5:
omyla dawaiąc niemocnym wino pić zwłaſz=
6:
cża ſtare, gdyż im zdrowſze ieſt nowe, ale gdy ſie
7:
nie mogą bez niego obeydz, abowiem ym ſtar=
8:
ſze wino tim więcey zapala, ale młodſze nie tak
9:
przeto zdrowſze ieſt choremu, gdyż wſzelkie zapa
10:
lenie boleſci przydawa, iako zaſię chłodzenie bo
11:
lu vymuie.
12:
Cżemu moſzcż ſzkodzi żołądkowi. Od. Bo=
13:
wiem ieſt barzo nieſtrawny, á tak odyma ży=
14:
wot, y cżyni biegunkę to ieſt rozpuſzcżenie ży=
15:
wota z ciecżenim krwie, iż też on ieſt ſłodki po=
16:
ſpolicie przeto ſłodkoſć onę richley żyły w ſię
17:
ciągną, z ktorą też tam wchodzi plugawoſć la
18:
growa ktora żyły zatikaiąc rozmaite niemoczi
19:
cżyni z namnożenia złey krwie.
20:
O Mięſie.
21:
I
Akie mięſo wilgotnieyſze, ieſtli wa=
22:
rzone albo piecżone. Odpo. Piecżo=
23:
ne ieſt wilgotnieyſze ſamo w ſobie.
24:
Przycżyna tego iż gdy mięſo pieką

strona: H3

O Mięſie.
1:
tedy z wierzchu hnet ſie ſpiecże á zaſchnie, á tak
2:
ſie w nim pory zamkną iż wſzytka iego wilgot=
3:
noſć wnątrz zoſtanie, przeto ſie ono tam trawi
4:
ſamo w ſobie/ ale mięſo warzyſte iż odmoknie
5:
zwierzchu dla wody ciepłey w ktorey wre, prze=
6:
to ſie pori iego odtwarzaią á tak wilgota wnę
7:
trzna wſzytka wychodzi ku oney zewnętrzney,
8:
także ſie wyſuſza ſamo w ſobie tliko tam zoſta=
9:
wa wilgotnoſć zewnętrzna to ieſt vkropowa.
10:
Iakież mięſo zdrowſze, Ieſtli warzone/ pie=
11:
czone, albo ſmażone. Odpo. Smażone mięſo
12:
barzo ieſt nie zdrowe iako y każda karmia ta=
13:
kowa, bowiem ſie ono wyſkwarzy tak iż tam
14:
nie zoſtanie żadna wilgota ani właſna ani też
15:
zewnętrzna, tilko ſam pokarm ſuchy przyrodze
16:
niu przeciwny, ktore w cieple wilgotnym zależi
17:
Warzone mięſo nie tak ſzkodzi, bo acżkolwiek
18:
z niego wilgota właſna iego wychodzi, wſzakoż
19:
wzdy, inſza opcza zoſtawa. Ale piecżone mięſo
20:
zwłaſzcża nie wyſuſzone na zdrowſze ieſt, y wię
21:
cey go idzie ku pożytku ciała, bowiem iego iuſzi
22:
cza wſzitka ſie w krew obracza á barzo richło,
23:
przeto ieſt barzo zdrowa. A dla tego zaden mą=
24:
dry kucharz piecżyſtego nie kole nożem aby iu=
25:
ſzicza nie wyciekała.
H iij


strona: H3v

O mięſie.
1:
Cżemu mięſo drobno z ſiekane ieſt nieſtraw
2:
ne. Odpo. Bowiem wſzelka rzecż drobna ieſth
3:
lekka, á tak y mięſo drobne dla ſwey lekkoſci nie
4:
zſtępuie na doł do żołądka, ale pływa albo po
5:
wirzchu albo w poſrzodku iego iakoby po wo=
6:
dzie proch á tak ſie nie richło trawi.
7:
Cżemu mięſo miąſſze á kruchkie lepiey ſie
8:
trawi, y więtſzą moc dawa niż ſubtilne. Odpo.
9:
Bowiem ciepło przyrodzone ieſt rzecż barzo ſil
10:
na, á tak na materią kthora ſie iemu przeciwi
11:
barziej ſie ſili, przeto ią trawi, zaſię materią lek
12:
ką á ſubtilną richley zniſzcży y zepſuie niż ſie
13:
ona w wilgotnoſć iaką obroci ciału pożyteż=
14:
ną/ widamy tego znak w ogniu kthory drwa
15:
twarde á mocne obracza w węgle trwałe y dłu
16:
go ciepło dawaiące/ ale ſłomę albo plewy hnet
17:
w perzyny obracza albo w popioł. Takież ka=
18:
mien młynſki prętki twarde ziarna zciera gdyż
19:
miękkie tilko płaſzcży. Takież y wiatr wielki do
20:
my przewracza á kominy zoſtawia. Tim ſie też
21:
ma obycżaiem ciepło w ciele grube mięſo tra=
22:
wiąc áſubtilne albo opuſzcżaiąc albo w niwec
23:
obraczaiącz.
24:
Cżemu mięſo więcey naſicza cżłowieka
25:
niż ktora iarzyna. Odpo. Bowiem rowna rzec

strona: H4

O mięſie.
1:
z rowną iychley ſie zgodzi, tudzież mżeſo z mię
2:
ſem, richle j ſie też w krew y w ciało przemienia
3:
niżli iarzyny, albo inſze pokarmy, bowiem ono
4:
gdyż też ciałem ieſt, nie wiele ma ſthopniow ku
5:
przemienieniu w ciało cżłowiecże, ale iarzyny
6:
albo kapuſty inſze, gdyż ziemie pochodzą á tak
7:
naturę ziemię maią, przeto więcej im ſtopniow
8:
ku obroceniu w ciało nie doſtawa, y też mniey
9:
ſze iemu poſilenie dąwaią.
10:
To też maſz rozumieć o ribach y o inſzich wod=
11:
nych zwierzętach.
12:
Czemu łuna mieſiączowa richley zagnoi
13:
y zaſmrodzi mięſo bydlęce, niżli ſłonecżne pro=
14:
mienie. Odpo. Bowiem wſzelkie zagnicie y zaſ
15:
mierdzenie mięſa, pochodzi z iego wilgoti wol
16:
no zagrzaney/ Ale łuna kxiężyczowa ma w ſo=
17:
bie moc dawania wilgoti każdey rzecży y za=
18:
grzewania acżkolwiek taiemnego, ktorim mię=
19:
ſo martwe wolno zagrzewa y wilgoti przyda=
20:
wa, á tak cżyni zaſmierdzenie. Gdyż zaſię ſłon
21:
ce ſwą gorączoſcią gwałtowną wilgotę bar=
22:
zo wyſuſza, á mięſo tak vſuſzone nie zaſmierd=
23:
nie ſie, gdyż nie ma przycżyny zagnicia kthora
24:
ieſt wilgotnoſć.
25:
Kto chce ſzyrzey o mięſie cżytać iakie by by
H iiij


strona: H4v

O mięſie.
1:
ło zdrowe albo niezdrowe gdyż to ieſt wypiſa=
2:
no w herbarzu polſkim przez Floriana wypraſ=
3:
ſawynym przeto zdała mi ſie rzecż nie potrze=
4:
bna tego tu powtarzać.
5:
O Mleku.
6:
C
Zemu mleko ieſt białe gdyż ta wil
7:
goſć przyrodzona z kthorey mleko
8:
pochodzi, bywa krwawey poſtawy
9:
Odpo. Bowiem krew nie dobrze
10:
doſtała á nie dobrze ſtrawiona ciepłem, lath=
11:
wie ſie w białoſć przemienia, czo widamy iż lu=
12:
dzie w ktorich ieſt zła krew á nie ſtrawna poſpo
13:
licie biali á bladzi bywaią.
14:
Cżemu mleko nie barzo ieſt zdrowe. Odp.
15:
Dwie tego ſą przycżynie. Iedna iż ono dla
16:
ſwey nieſtrawnoſci cżaſem ſie w żołądku zſia=
17:
da á tak zagniwſzy ſie cżini duch zgardła ſmro
18:
dliwy. Druga iż ono tam ſkwaſnieie cżaſem,
19:
gdy go ciepło nie może ſtrawić dla iego zimno
20:
ſci, á tak krew zaraża y cżyni ią nie zdrową á
21:
nawięcey złe ieſt tim czo nie zdrowe głowy ma
22:
ią, Bowiem ono ma wiele w ſobie matheriey
23:
ziemie/ á tak z niego pochodzi wielka kurzawa
24:
ktora w głowę wſtępniąc więcey ią zaraża.

strona: H5

O Mleku.
1:
Cżemu dzieciam zſącim mleko nie wadzi.
2:
Odpo. Bowiem ten im natura dała pokarm
3:
przyrodzony, gdyż inſzego grubſzego nie mogą
4:
pożywać, á zwłaſzcża iż ſie iemu ieſzcże w żiwo
5:
cie przyłożyły.
6:
Cżemu ſiara krowia to ieſt mleko oddoio=
7:
ne hnet po iey ocieleniu, zdrowſze ieſt nad inne,
8:
Odpo. Bowiem na on cżas takie mleko bywa
9:
rzadkie á tak nie wiele kurzawy z niego w gło=
10:
wę pochodzi, y owſzem purguie wilgoſci z cżło
11:
wieka iako y kozia ſerwatka.
12:
Cżemu mlekiem kobylim może ſie cżłowiek
13:
vpić. Bowiem z niego więtſzy dymy y kurza=
14:
wy w głowę wſtępuią niż z inſzego, ktore mozg
15:
zarażaią tak iż zda ſie iako by pijany.
16:
Cżemu mamki z parobki przebywaiące pſu
17:
ią dzieci ktore trzymaią. Odpo. Bowiem tego
18:
cżaſu mleko ich bywa rzadkie gdyż czo lepſza ie
19:
go cżęſć zchodzi w maciczę, á czo wodniejſza zo
20:
ſtawa w pierſiach ktora dzieci pſuie iż kroſtha=
21:
wieią abo iednak chore bywaią.
22:
Cżemu mleko niewiaſt cżarnawych zdrow
23:
ſze bywa niżli białych. Odpo. Bowiem takoue
24:
ſmiade goręthſze ſą, przeto ciepło wnich wiele
25:
zbytkow trawi á tak y mleko zdrowe cżyni.
H v


strona: H5v

O Mleku.
1:
Cżemu lekarze zakazuią przy iednym obie=
2:
dzie ieſć mleka y rib. Odpo. Bowiem te obie=
3:
dwie potrawie barzo zimne ſą przeto ſpołem
4:
złącżone wielką flegmę mnożą ktora cżłowie=
5:
ka ſprawuie ku trędowi albo ku dzikiemu ſwir=
6:
bu to ieſt, franci.
7:
Cżemu ptaci mleka nie miewaią. Odpo.
8:
Bowiem muſiłyby też mieć cice kthore by im
9:
wadziły ku lataniu.
10:
Takież y riby nie maią mleka. Bowiem w nich
11:
ieſt inſza ſprawa przyrodzenia ktore ſie nie cie=
12:
płem ale zimnem wodnim ſprawuie nie cirpiąc
13:
gorączoſci, tak iż ſamci miedzi nimi mlecz wy=
14:
puſzcżaią, á ſamice ikry.
15:
O Iayczach.
16:
C
Zo za karmia ſą iaycza. Odp.
17:
Iaycza miękkie to ieſt w rozmacż=
18:
ki tak ſą zdrowe cżłowieku zwłaſz=
19:
cża ſubtilney płci, y thyle ſie krwie
20:
z nich przymnoży iako wielki żołtek ieſt, á gdy
21:
ſą ſwieże tedy y więtſzą cżęſć białku w krew ſie
22:
obracza. A to maſz rozumieć w ſubtilnym przy
23:
rodzeniu/ bo kto ma grubą płeć á żołądek bar
24:
zo gorąci, w takim richley iaie zgore niż ſie w

strona: H6

O Iayczach
1:
krew obroci gdyż iaycza ſą pokarm ſubtilny.
2:
Przeto dawna ieſt przypowieſc, ſzkoda chłopu
3:
ſwieżego iaia. Bowiem takowemu przyrodze=
4:
niu zdrowſze ſą iaycza twarde niżli miękkie. A
5:
z tąd iawna ieſt przycżyna cżemu po krwie pu=
6:
ſzcżaniu iaycza iadaią.
7:
Czo ieſt ciepleyſzy natury, ieſtli żołtek albo
8:
białek. Odpo. Miedzi wſzitkimi wilgotami w
9:
ciele krew ieſt na ciepleyſza, á to ciepłem ſtwor=
10:
nym, á tak też czo ieſt ku krwi bliſſzego tho theż
11:
ma więtſze ciepło w ſobie. Takież krew ieſt cie=
12:
pleyſza niż mleko, ale żołthek ma ſie iako krew
13:
gdyz ieſt ku niey bliſſzy y podobnieyſzy, á białek
14:
ma ſie iako mleko przeto żołtek ieſt ciepleyſzey
15:
natury.
16:
Cżemu żołtek na wodę wpuſzcżony thonie
17:
gdyż białek pływa po wirzchu. Odpo. Bowi
18:
białek ieſt rzecż barzo lipka y klijowata, imu=
19:
iąc ſie ſnadno tego ku cżemu przyłożon bywa,
20:
á tak też imuie ſie wody po ktorey pływa zoſta=
21:
waiąc na wirzchu, ale żołtek dla ſwey gęſtoſci
22:
cieſzkiey zſtępuie na doł.
23:
Cżemu iaycza ptaſze więtſze ſą niżli ribie
24:
iaycza ktore ikry zową. Odpo. Wielgoſć każdej
25:
rzeczy pochodzi z ſtrony wielgoſci ciepła przy=

strona: H6v

O Iayczach.
1:
rodzonego, zaſię mnoſtwo á rozlicżnoſć pocho
2:
dzi z ſtrony materiey ktora ieſt pocżątek wſzel=
3:
kiey licżby rozlicżney, ale iż ptaſtwo więcey ma
4:
ciepła przyrodzonego niż riby kthore ſą zawſze
5:
zimne dla tego ptaci mniey iaiec miewaią, ale
6:
więtſzych.
7:
Cżemu ptaſze iaycza twardą maią ſkoru=
8:
pę, á ribie tilko ſkorkę miękką. Odpo. Bowiem
9:
riby wypuſzcżaią iaycza ſwe na rzecży miękkie
10:
iaką ieſt woda, przetho nie tak richło im vraz
11:
ſzkodzi, ále iż ptaci kładą iaycza na thwardych
12:
mieſtczach, iedne na ziemi, drugie na drzewie.
13:
&c. Przeto też potrzebuią twardſzey ſzkorupy
14:
ktora by ie mogła bronić od vrazu y ſkażenia
15:
aże by ſie w niey płod dochował, taka ieſt opa=
16:
trznoſć natury.
17:
Cżemu ptaci nie rodzą tak dzieci, iako inſze
18:
zwierzęta. Odpo. Bowiem oni nie mogą thak
19:
długo w ſobie noſić płodu iako zwierzęta gdiż
20:
tilko lecie rodzą/ á więcey też dzieci miewaią
21:
niż one, ktoreby ſie nie mogły razem zmieſcić
22:
w tak małym ptaku, Wſzelkie też mięſo cieſzkie
23:
ieſt, przeto gdyby ptaci tak wiele płodu mięſneo
24:
w ſobie noſiły nie mogliby latać, dla tego natu
25:
ra opatrzaiąc to vcżyniła aby one po iednym

strona: H7

O Iayczach.
1:
iaiu w ſobie noſiły dla zbytniego obciążenia.
2:
Cżemu ptaſze iaycza ſą rozney farby/ gdyż
3:
ribie wſzytko iednakie. Odpo. Bowiem w pta=
4:
kach ieſt ciepłe przyrodzenie ktore może rozłącić
5:
to czo ma rozną naturę, iako żołtek od białku
6:
każdemu ſwą farbę daiąc, cżego zimno w ry=
7:
bach vcżynić nie może, przeto ich ikry ſą iedna=
8:
kiey barwy/ tho rozumiey każdej riby w ſwim
9:
rodzaiu.
10:
Cżemu ptaſze iaycza ſą podługowate gdiż
11:
ribie ſą okrągłe. Odpo. Bowiem ciepło zawſze
12:
ciągnie wzgorę od centrum to ieſt, od prawego
13:
poſrzodka rzecżi, w ktorej ieſt, á vkazuie wſwim
14:
wzgorę pochodzeniu figurę klinowatą albo krę
15:
glową. Iakoż tego ieſt znak w płomieniu og=
16:
niowym ktory zawſze klinem ku gorze ciągnie,
17:
acżkolwiek v dołu bywa ſzyroki. Takież też cży
18:
ni ogien przyrodzony w iaiu ptaſzim y owſzem
19:
iaycza z ktorich ſie ſamiec ma wylądz podługo
20:
watſze bywaią niżli z ktorich ſamice, á to dla cie
21:
pła w nich więtſzego/ ale w ribich żadnego cie=
22:
pła niemaſz przeto okrągłe zoſtaią.
23:
Cżemu iedne iaycza pukaią w ogniu gdi ie
24:
pieką á drugie nie. Odpo. Iaycza w ktorich ieſt
25:
więcey wiatru zamknionego, te ſie pukaią, á to

strona: H7v

O Iayczach.
1:
gdy takowy wiatr rozpuſci ſie od ognia yż by=
2:
wa rzadſzy, á tak gdy niema mieſtcza gdzie by
3:
ſie rozſzedł gwałtem rozrywa ſkorypę y wycho
4:
dzi/ cżego ieſt znak iż w iaiu wypukłym bywa
5:
mieſtce prożne gdzie pirwey wiatr był zamknio
6:
ny/ á to ſie richley przydawa gdy ie przyłoży
7:
do ignia gwałtowneo, bowiem przi ogniu wol
8:
nym też on wiatr wolno wychodzi y obracza
9:
ſie w kropie wodne ktore więc widać na ſkoru=
10:
pie iaiecżney gdy ſie piecże.
11:
Ztąd też ieſt przicżyna cżemu ribie ikri trze
12:
ſzcżą gdy ich wſipie na ogien, Iż w nich ieſth
13:
wiatr takowy ktory ogien zagrzewaiąc rozpu=
14:
ſzcża á tak z nich gwałtem wypądza.
15:
Czo ſkorupę iaiecżną łąmie gdy ſie ptaſzę
16:
ma wylądz. Odpo. Dwoia tego przycżyna.
17:
Iedna iż ſkorupa na nim ciencżeie y ſubtiniey
18:
ſza bywa dla vſtawicżnego naſiedzenia ptaka.
19:
Iakoż też ſciencżeie iaie gdiby leżało w otchcie
20:
do dziewiąteo dnia. Druga iż ptaſzę gdi ſie iuż
21:
doſtawa w iaiu tedy pokarmu ſzukaiąc w ſko=
22:
rupę kołacze noſem á tak ią też przebija j pſuie.
23:
O Ribach.

strona: H8

O Ribach.
1:
I
Eſtli riby ſą zdrowa karmia cżło=
2:
wieku. Odpo. Takowa karmia ieſth
3:
zdrowa z kthorey nawięcey ſie krew
4:
mnoży á ciało naraſtha/ Ale z ryb
5:
krwie ſie nie wiele mnoży, gdyż one ſą zimne y
6:
wilgotne z przyrodzenia, á krew ieſt ciepła, prze
7:
to iako z zimnego trudno abo nie richło ciepło
8:
bywa/ tak też y z rib krew, bowiem więcey ſie
9:
z nich flegma mnoży ktora ieſt zimna á wilgot
10:
na niżli krew. Przeto ludziem chorim zwłaſzcża
11:
kaſlącim albo ktorzy wiele pluią ryby ſą nie
12:
zdrowe.
13:
Ktore riby ſą ſzkodliwſze. Odpo. Acżkolwie
14:
wſzytkie riby ſą nie zdrowe wſzakoż iedne wię=
15:
cey niż drugie, więcey morſkie niż iezierne albo
16:
rzecżne, á to dla zbytniey tłuſtoſci w nich panu
17:
iącey ktora (iako wyſſzey napiſano) barzo nie
18:
zdrowa ieſt/ więcey też z ſtoiącey wodi riby ſzko
19:
dzą niż z ciekącey przeto iż ſtoiącza woda rich=
20:
ley ſie zaſmierdzi y błotnieyſza bywa, á tak y ri
21:
by takowe theż ſmak w ſię bierzą iz poſpolicie
22:
błotem ſmierdzą. Więcey wielkie niżli małe,
23:
á to dla nie ſtrawnoſci.
24:
Cżemu lekarze chorim wielkich rib ieſć za=
25:
kazuią. Odpo. Wielkie riby iż ſą nieſtrawniey

strona: H8v

O ribach.
1:
ſze przeto choremu ſzkodzą, ale małe iż niemaią
2:
tak grubego mięſa przeto ſą ſtrawnieyſze, y ow
3:
ſzem drobne riby nie idą w żadny pożytek cżło
4:
wieku gorącego przyrodzenia, gdyż ie ciepło
5:
przyrodzone w niwecż obracza/ Iako widamy
6:
iż cienkie rzecży na ogniu hnet ſie w niwec ob=
7:
raczaią gdiż miąſſze dawaią węgle j gorączoſć
8:
Wſzakoż czo cżynią wielkie ryby w zdrowym
9:
cżłowiecże to też y małe w chorim gdyż ich cie=
10:
pło mgłę nie może trawić, á tak ſie w flegmę
11:
obraczaią, przeto ſą nie zdrowe, á tak lepiey im
12:
dać pokoy.
13:
Cżemu riby iedzą ſwe dzieci gdyż tego ża=
14:
dne zwierzę nie cżyni. Odp. Bowiem one gdiż
15:
ciepła żadnego nie maią przeto j ſmyſły wnich
16:
ſą bazzo tępe, á tak nie rozeznawaią ſweo pło=
17:
du od czudzego, ale iż żarłacżtwo wielkie wnich
18:
ieſt dla zimney wilgoti wnątrza kthora w nich
19:
prawie gnoi pokarm, przeto chciwie pożyraią
20:
czokolwie ſie im miękkiego nagodzi.
21:
Ieſtli riby żuią pokarm albo nie. Od. Nie
22:
żuią ale proſto połykaią. Abowiem gdyby zwa
23:
li tedyby w nie wychodziło wiele wody ktoraby
24:
ie zalewała y w znak przewraczała. Bo wida=
25:
my iż riby zdechłe poſpolicie wznak pływaią.

strona: I

O Ribach.
1:
A to bywa dla nabrania wody ktorey ſie iuż w
2:
nie naleie. Wſzakoż nie ktore zęby máią ale
3:
więcey ku dodzierżeniu pokarmu niżli ku zeż=
4:
waniu.
5:
Cżemu dzdzowa woda ribam izſt zdrowa
6:
gdyż ptakom ſzkodzi. Odpo. Bowiem riby na=
7:
więcey ſie żywią wodą błothną albo z gliną
8:
zmieſzaną, gdyż ią glina im ſłodzi iakoby okra
9:
ſa karmią. Ale dzdzewnicza ieſt ſłodſza niżli in
10:
ſza woda, á to dla gruboſci ziemney znią zmie=
11:
ſzaney dla cżego też widzi ſie rudawa. Przeto ri
12:
bam barzo lubi á tak ſie ony w niey kochaią.
13:
Zaſie ptaci iż ie deſzcż zmocży thakież y z ziebi
14:
przeto pierzim władnąć nie mogą ani ku lata=
15:
niu ani ku zagrzaniu, á dla tego ſie przed nim
16:
kryią.
17:
Cżemu riby ktore łuſki nie maią nie zdrow
18:
ſze ſą niż łuſkę maiące. Odpo. Bowiem tako=
19:
we poſpolicie w błocie ſie chowaią y błotem ſie
20:
żywią więczey niż inſze, dla tego theż mięſo
21:
w nich ieſt grubſze y zimnieyſze á tak przyrodze=
22:
niu ſzkodliwſze.
23:
Cżemu białe głowy cżaſow ſwych chronią
24:
ſie rib łuſki nie maiącich. Odpo. Acżkolwiek ta
25:
kowe riby zawſze im ſą nie zdrowe gdyż grubo
I


strona: Iv

O Ribach.
1:
ſcią ſwego mięſa cżynią też w nich wilgothy
2:
grubſze. Wſzakoż iż cżaſow namienionych ony
3:
bywaią zimnieyſze y iadowitſze, przeto aby ſie
4:
zimno zimnu nie przydawało y iad iadowi, do
5:
brze cżynią takich rib ſie chroniącz.
6:
Cżemu iaycza ribie to ieſt ykra, dłużey nie
7:
vwreią y nie ſtrawnieyſze ſą niż ſame riby. Od
8:
Wſzelka karmia lipka á klijowata trudnieyſza
9:
ieſt ku ſtrawieniu. Takież y na ogniu więczey
10:
twardnie y ſpieka ſie/ ale iż ikry ſą materiey lip
11:
kiey y kliowatſzey niż ſame riby, przeto ſą nie=
12:
ſtrawnieyſze/ á dla tego trzeba ie dobrze oſolić
13:
Bowiem ſol ma w ſobie moc wyſuſzania wſzel
14:
kie wilgoti, á tak y lipkoſć z ikier odeymuiąc cżi
15:
ni ie ſtrawnieyſze y nie tak nie zdrowe.
16:
O Iarzynach.
17:
C
Zemu z zbytniego pożywania ia=
18:
rzyn zwłaſzcża ludziem rozkoſznym
19:
przydawa ſie Podagra, to ieſt, dna
20:
nożna. Odpo. Bowiem wſzelkie ia
21:
rzyny maią w ſobie twardoſć y wietrznoſć, á
22:
tak trudno ſie trawią, j to czo ſie trawi obracza
23:
ſie w grubą flegmę/ ale iże wſzelka rzecż cięſzka
24:
ku dołu ciągnie, przeto y ona flegma gruba á

strona: I2

O Iarzynach.
1:
cięſzka ku nogam ſchodzi á tak cżyni bolenie w
2:
ſtawiech, iako w kolanach albo przy głozniech.
3:
Tu maſz wiedzieć iż wſzitkie ty boleſci khtore w
4:
ſtawiech y też przy ſtawiech bywaią z zaſtano=
5:
wienia flegmy pochodzą, tak imiona bierzą po
6:
greczſku według mieſtcza zaſtanowienia. Iako
7:
gdy ſie takowa gruba flegma zaſtanawia wſta
8:
wiech przy biodrach tedy onę boleſć zową leka=
9:
rze Sciatica, gdy w kolanach tedy Genogra
10:
w głozniech Podogra/ w ręku Chirogra/ gdy
11:
we wſzitkich ſtawiech razem tedy zową Arteti=
12:
ca. Ale gdi takowy flux to ieſt zciecżenie flegmy
13:
chodzi po cżłonkach tam y ſam, cżaſem w ſta
14:
wiech cżaſem wſzędi w koſciach to ieſt cżęſć nie
15:
moci ktorą łacinnici Ignis perſicus, á lud po=
16:
ſpoliti franczą zowie albo łąmaniem.
17:
Cżemu bob albo też y groch acżkolwie wa=
18:
rzony wſzakoż cżyni Vtoſitates to ieſt wiatri
19:
chodzące miedzi błonami wnętrznemi. Odpo.
20:
Bowiem takowa karmia ieſt grubey materiey
21:
á ſłodkiey, ktora gruboſć y warzenim nie mo=
22:
że być zmiękcżona, á tak iż ſłodka ieſt, przeto ią
23:
też wątroba więcey y richley w ſię ciągnie, á
24:
tak wiatri one ktore nie mogą ſie w krew obro=
25:
cić wypuſzcża z ſiebie ktore więc rozchodącz ſie
I ij


strona: I2v

O Iarzynach:
1:
błony przerzecżone rozpieraiąc od mięſa oddzie
2:
raią zkąd więc bywa bolenie nie małe.
3:
Cżemu nowe krupy zwłaſzcża rżane ſą nie
4:
zdrowe. Odpo. Bowiem w onym ziarnu albo
5:
prażmie ieſt wilgotha gruba ziemna ieſzcże nie
6:
prawie zwarzona od goraczoſci ſłonecżney á
7:
tak też ieſt lipka, przeto nie może dobrze rozew=
8:
rzeć, dla tego krupy one y w żołądku ſie nie ſtra
9:
wią ale zaſię czalkiem wychadzaią, iako y ia=
10:
gły/ grzyby/ bdły wſzelkie, wſzitko dla przycży=
11:
ny przerzecżoney, to ieſt, ziemney grubey y bar
12:
zo zimney wilgoti w takowych rzecżach panu=
13:
iącey. Niewierzyſzli temu doznay thego kiedy
14:
chceſz.
15:
O Kapuſcie/ naci/ y Iarmu=
16:
żu.
17:
C
Zo za potrawa ieſt Iarmuż albo
18:
nać od zioł. Odpo. Wſzelka nać
19:
zielna y też Iarmuż bierze w ſię
20:
wilgotę ziemną, przeto też ieſt nie
21:
ſtrawna y owſzem żadnego pożytku w ciele nie
22:
cżyni tilko napełnia gdyż ona w ſobie nie ma
23:
natury żadną miarą przyrownaney ku cżłon=
24:
kom cżłowiecim y owſzem ſie im przeciwi prze=
25:
to nie zdrowie przywodzi.

strona: I3

O Kapuſcie.
1:
Cżemu takowe naci ſmakuią gdi będą wa
2:
rzone. Odpo Nie ieſt to z ich naturi ktora w ſo
3:
bie żagnego ſmaku nie ma, ale on ſmak bierzą
4:
od ſoli albo z omaſzcżenia tłuſtego ktore tilko
5:
ſamo ku pożitku idzie, j owſzem takowa tłuſtoſć
6:
ciągnie z ſobą wilgothę onych iarmużow w
7:
cżłonki á tak cżyni nie zdrowie.
8:
Cżemu kapuſta zwłaſzcża kwaſna trżezwi
9:
pijanego cżłowieka oddulaiąc pianſtwo. Odp.
10:
Bowiem ona iż ieſt zimna przeto gdy bedzie
11:
na wirzchu żołądka oziębia wſzitkie cżłonki/
12:
A tak wſzitko ciepło do żołądka zgania j zamy
13:
ka ie ſwą kwaſnoſcią, nie dopuſzcżaiąc parze z
14:
niego w głowę pochodzić ktorą ſie mozg zara
15:
ża. A tak kapuſta iż ma moc rozpuſzcżaiączą
16:
przeto żołądek laxuie to ieſt roztwarza y potra
17:
wy w nim będące, wypuſzczaiąc one wilgoti z
18:
niego iedne wychodem drugie przez mecherz, á
19:
tak ſie cżłowiek richley wyſzuma gdy nic w zgo
20:
rę nie wſchodzi czo by miało mozg zatikaiącz
21:
zarażać.
22:
Z tąd też może być poznana przycżyna cżemu
23:
woda kwaſney kapuſty purgatia czini w żołąd
24:
ku zwłaſzcza proſtich ludzi ktorzi ſie lekarſtwam
25:
z apteki nie przyłożyli.
I iij


strona: I3v

O Kapuſcie.
1:
Cżemu cebula/ cżoſnek/ por albo łuk, ſą rze
2:
cży nie zdrowe. Odpo. Bowiem z nich pocho=
3:
dzą dymy barzo oſtre do mozgu ktore gi zatika
4:
ią y barzo obrażaią, tak iż z ich zbytniego pożi
5:
wania przichodzą niemoci mozgoue iako Apo
6:
plexia Epilenſia zawraczanie głowy. &c. A na
7:
więcey gdy kto tego na noc pożywa gdzie więc
8:
takowe dymy nie wyſzumaią ſie żadną robotą
9:
ale proſto á wolno wzgorę idą gdi cżłowiek ſpi.
10:
Cżemu cżoſnek, czebula, y inſze oſtre rzecży
11:
lepiey roſtą na ſuchey ziemi niż na mokrey. Od
12:
Bowiem takowe ſame z ſiebie ſą barzo wilgot
13:
ne, á przeto na ſuchey ziemi ich wilgota vſkra=
14:
mia ſie y bierze miarę, tak iż one tam ſobie wię
15:
cey lubuią y kochaią ſie.
16:
Cżemu wſzitkie inſze naci lepiey ſie kochaią
17:
przy mokradlni. Odpo. Dla potrzeby wilgoſci
18:
ktorą w ſię ciągną, przeto też one mniey roſtą
19:
gdy deſzcż nie przepada gdyż po deſzcżu iędrniey
20:
ſze bywaią.
21:
Cżemu cżoſnek ſtary barziey ſmierdzi niż
22:
młody. Odpo. Bowiem w młodym cżoſnku
23:
ieſt przymieſzana wilgotnoſć y wonia ziemna
24:
ktora cżoſnkową vſkramia, ale gdi ſie on ſtarze
25:
ie tak iz nieczo powiſſi po wyrwaniu, thedy ona

strona: I4

O Kapuſcie.
1:
wſzitka wilgota y wonnoſć opcza odejdzie, tilko
2:
ſama iemu przyrodzona zoſtanie, ktorą on wol
3:
no wypuſzcżaiąc więtſzy ſmrod dawa.
4:
Cżemu iedzenie ruty ſmrodliwy pot cżyni.
5:
Odpo. Bowiem rzecży ktore moczno woniaią
6:
zmieſzawſzy ſie z wilgotą ciała ieſzcże grubſzą
7:
wonnoſć cżynią, iako widamy iż ludzie czebu=
8:
lę albo cżoſnek cżęſto iedząci barzo ſmierdzą
9:
też przez ſkorę/ y vrina też ich ſmrodliwſza by=
10:
wa niżli inſzich, to też cżyni rutha.
11:
Cżemu lebiodcżana nać cżyni ſłodkie wino
12:
zwłaſzcża w moſzcż włożona. Odpo. Bowiem
13:
ona ieſt ciepłego á ſuchego przyrodzenia, prze=
14:
to w moſzcż włożona nie dopuſzcża mu kwaſ=
15:
nieć, abowiem ciągnie kſobie y trawi onę wil=
16:
gotę winną ktora ieſt przycżyną ſkwaſnienia,
17:
zoſtawiaiąc wino w ſwey zupełnoſci, Iako też
18:
tego ieſt znak gdy grona winne długo leżą na
19:
ſłczu po zebraniu tedi acżkolwie trochę zwięd
20:
ną wſzakoż ſłodſze będą, á to przetho iż ciepło
21:
ſłonecżne wyſuſzy z nich zbytnią wilgoſć zoſta
22:
wiaiąc ie ſłodkie iako maią być ſamy w ſobie.
23:
Dla tego też figi y rozinki gdy wyſchną ſłod=
24:
ſze bywaią niż grona winne ſwieże.
25:
Cżemu portulaca, to ieſt, kurza noga zdro=

strona: I4v

O Kapuſcie.
1:
wa ieſt na zęby. Odpo. Bowiem ona wilgothą
2:
ſwoią gdy międzi albo w nię w chodzi rozpuſz=
3:
cża y rozwodnia oſtroſć onę w zębiech, kthora
4:
ieſt przycżyna zſiadłoſci krwie złey miedzi zęba
5:
mi będącey, od ktorey z ſiedzienia zęby balaią.
6:
A tak bol vſkramia gdy ią zęby wymywaią
7:
albo na nich trzymaią.
8:
O Owoczach.
9:
C
Zemu wſzelki owoc nazbyt pożiwa
10:
ny ieſt nie zdrowy. Odpo. Bowiem
11:
w owoczu wſzelkim ieſt wilkoſć wo
12:
dna ktorą (iż ieſt ſłodka) żyły w
13:
ſię prętko w ciągaią pirwey niżli by ią ogien
14:
przirodzony ſtrawił j w krew przemienił. A tak
15:
z niey pochodzi krwie zkażenie z ktorego przicha
16:
dza febra y inſze niemoczy albo wrzody, thak
17:
wnętrzne iako y zaſkorne. Z tądże możem ba=
18:
cżyć iż owoc każdy im zimnieyſzy ieſt thym nie
19:
zdrowſzy, iako ſą ogorki/ malony &c.
20:
Cemu od iagod albo od owoczow ludziem
21:
bywaią w zębiech oſkominy. Odpo. Bowiem
22:
z nich zoſtaie w zębiech wilgota lipka, kthora
23:
miedzi nimi przylipa, ale iż ona ieſt barzo ſubtil
24:
na przeto ſie tam hnetki zagnije á tak oną cżuy

strona: I5

O owoczach.
1:
noſcią zęby zeymuie iż nie mogą nic inſzego w
2:
ten cżas na ſię przypuſcić.
3:
Cżaſem ſie też to przydawa z zębow ſpraczo=
4:
wania, á to gdy takowe owoce bywaią miąſſze
5:
á grube, á tak cżuią w ſobie trud nieiaki od gri
6:
zienia, przeto też im cięſzko gdy tam czo inſzego
7:
przydzie.
8:
Cżemu ſłodkiego owoczu richley ſie na gie
9:
niż kwaſnego. Odpo. Bowiem ſłodkie rzecży
10:
richley w żyły idą, y więtſzą moc maią nakar=
11:
mienia, gdyż więcey napełniaią/ zaſię kwaſne
12:
maią zbitku wiele ale pokarmu mało przeto ich
13:
też więcey ſie w żołądek włoży. Poſpolicie też
14:
rzecży kwaſne ſamy z ſiebie chęć pobudzaią ia=
15:
ko wyſſzey napiſano o oczcie, á tak im więczey
16:
kwaſnego pożywamy tim ſie więcey chęć mno
17:
ży ku iedzeniu, gdyż ſłodkie rzecży dla napełnia
18:
nia chęć oddalaią.
19:
Cżemu gruſzki na thcżo iedzone ſą nie zdro
20:
we. Odpo. Bowiem one rodzą w cżłowiecże
21:
wilgotę ktorą zową kolera, z ktorey zbytku gdy
22:
niemoc pochodzi ſzkodliwa ieſt barzo, y trudna
23:
ku vleczeniu. Ale iż łacżni ludzie chciwiey iedzą
24:
przeto z takowych gruſzek wiele ſie kolery mno=
25:
ży zwłaſzcża z wielkich á twardych, á to gdy ſa
I v


strona: I5v

O owoczach.
1:
me bywaią pożywane, wſzakoż po inſzey karmi
2:
nie ſą tak ſzkodliwe, bowiem one odtwarzaią
3:
drogę z żołądka ku wyſciu oſthatka pokarmu
4:
na doł.
5:
Cżemu po gruſzkach zdrowo picie á nie po
6:
iabłkach. Iako poſpolicie mowią, po gruſzcże
7:
ſie napić, a po iabłku miłą obłapić. Bowiem
8:
gruſzka ſama w ſobie ieſt natury grubey a cię=
9:
ſzkiey dla tego też niepływa na wodzie, j nie tak
10:
richło rozewre iako iabłko. Przeto ku ſtrawie=
11:
niu w żołądku potrzebuie wilgoſci zewnęthrz=
12:
ney, á zwłaſzcża takowey ktora by też zagrze=
13:
wała, iako ieſt wino ktore barzo zdrowe ieſt po
14:
gruſzkach. Ale iabłko ma ſamo w ſobie wilgo=
15:
ti doſić, przeto inſzey mało potrzebuie tilko za=
16:
grzania nieiakiego dla zimnoſci przyrodzoney
17:
Ale iż weſele zagrzewa ſerce y też wnątrznoſci
18:
przetho po iedzeniu iabłek ſłuſza weſołym być
19:
zwłaſzcża miedzi paniami ktorich to ieſt przyro
20:
dzenie ludzie podweſſelać á cieſzyć.
21:
Cżemu po iedzeniu owoczow zagniłych wi
22:
no zda ſie gorzſkie. Odpo. Bowiem wſzelka za
23:
gniłoſć ma w ſobie nieiaką gorzſkoſć, ktora po
24:
iedzeniu zoſtawa w ięziku, á thak wſzelkie picie
25:
ktore na ięzik przidzie od niey zda ſie gorzſkie. Y

strona: I6

O owoczach.
1:
owſzem po żadnym owoczu wilgotnym picie
2:
nie ſmakuie, á to dla oney iego wilgotnoſci kto
3:
ra ieſt ku zagniciu barzo bliſka.
4:
Cżemu po owoczach cirpkich iako ieſt żo=
5:
łądz, bukiew &c. picie wſzelkie lepiey ſmakuie.
6:
Odpo. Wſzelka rzecż cirpka ſprawuie ku łacz
7:
nieyſzemu przijęciu drugiey rzecżi zewnętrzney
8:
Iakoż to cżynią mądrzy farbierze gdy chczą
9:
aby ſukno albo płotno iaką kraſę lepiey w ſię
10:
przyięło, tedy ie ocztem polewaią albo onę kra
11:
ſę warzą z nie iaką cirpką rzecżą, iako cżarną
12:
warzą z dębowymi albo z iakimikolwiek inſzy=
13:
mi ſkorkami, albo też w ſamym occie, to wſzit=
14:
ko cżynią aby ſie ona farba tim lepiey wpoiła.
15:
Tem też obycżaiem ſmak cirpki ſprawuie ięzik
16:
ku odtworzeniu w nim porow aby y ſmak rze=
17:
cży ſłodkiey tim więcey przechodził, przeto ſie
18:
tam więcey ſłodkoſci przyczynia w ten cżas.
19:
Cżemn od zbytniego iedzenia fig wſzy ſie
20:
mnożą. Odpo. Bowiem owoc figowy richło
21:
ſie zagnije, takież ma właſnoſć wywodzenia z
22:
wnątrza wilgoſci zkażoney aże pod ſkorę, z kto
23:
rey ſie wſzy zalągaią. Piſze też Auicenna iż kto
24:
chcze mieć czudną kraſę na twarzy pożyway
25:
cżęſto fig bowiem one wywodzą krew z wną=
26:
trza zaſkorę á tak ciało będzie rumiane.

strona: I6v

O owoczach.
1:
Ktory owocz na zdrowſzy. Odpo. Acżkol=
2:
wie wſzelki owoc ieſt ſzkodliwy przyrodzeniu dla
3:
ſwey zimnoſci/ wſzakoż ten ktori ieſth bliſki ku
4:
krwi nie tak wadzi, zwłaſzcża pod miarą poży=
5:
wany, iako ſą wiſnie/ trzeſnie y wſzelkie iagodi
6:
czyrwone zwłaſzcża doſtałe, Bowiem takowe
7:
richley ſie w krew obraczaią, á tim lepiey gdy
8:
nanie kto wino pije albo małmazią.
9:
Kto chce więcey cżytać o ziołach albo y o
10:
owoczach zdrowych albo nie zdrowych, gdyż to
11:
w Herbarzu polſkim naydzie doſić ſzyroko o
12:
kazdym z oſobna wypiſano, przeto teraz to opu
13:
ſzcżam.
14:
O Soli.
15:
Z
Cżego ſie ſol pocżina. Od. Cżini ſie
16:
z wody z ziemią zmieſzaney, bowiem
17:
wſzelka rzecz ktora ſie zimną wodno
18:
ſcią roztopia albo rozpływa, tako=
19:
wa ieſt z materiey ziemney ſłożona. A ktora ſie
20:
rozpływa ciepłem á ſuſzenim ta ieſt z materiey
21:
wodney iako ſą wſzitki rudy á kruſzcże ktore ſie
22:
od ognia ciągną y też rozpływaią.
23:
Iako ſie ſol cżyni. Odp. Gdi ziemia (ſpra
24:
wą natury) bywa opłokana wilgotą wody,

strona: I7

O Soli.
1:
od plugawoſci ſwey, thedy przychodząc gorą=
2:
czoſć y ſuchoſć ogniowa cżyni ią zſiadłą y ſu
3:
chą ktora przed tim była wilgotna. Iako wi=
4:
damy gdy iaką rzecż ſłona bywa warzona te=
5:
dy gdy ią barzo wywarzy zoſtawa białoſć ſoli
6:
ſucha na nacżyniu w ktorim warzą.
7:
Cżemu ſol ieſt gorzka. Od. Bowiem wſzel=
8:
ka rzecż ktora ma w ſobie wiele materiey zie=
9:
mie, gdy bywa wyſuſzona ogniem w nieiakiey
10:
wilgotnoſci wodney, ſtawa ſie gorzka. Iako
11:
ieſt tego znak iż wſzelkie zioła gorzcżeyſze ſie zda
12:
dzą gdy wyſchną niżli gdy ſą ſwieże, á to iż cie
13:
pło wyſuſza z nich wilgoſć tilko ſama materia
14:
ziemna á miąſſza zoſtawa, ktora od ognia wię=
15:
cey gorzknieie.
16:
Czo za przyrodzenie ma ſol. Odp. Naprzod
17:
Broni od zagniłoſci y od zkażenia abowiem ſu
18:
choſcią ſwą wyſuſza wilgotę wſzelką ktora ieſt
19:
przycżyna gnoienia, á tho gdy ktemu przydzie
20:
ciepło wolne, takież broni zaſmierdzenia dla tej
21:
że przycżyny, iakoż o tim nie czo namieniono
22:
w wypiſaniu o mięſie.
23:
Wtore iż vmarza robaki w ciele á to dla gorz
24:
koſci ktorą ma z przycżyny przerzecżoney.
25:
Trzecie czyni nie płodnoſć to ieſt, nie dopuſzcża

strona: I7v

O Soli.
1:
żadnego roſnienia tak w ziemi gdzie ſolą pole=
2:
waią iako y mięſie w ciele. Ieſzcże też cżyni oſt=
3:
roſć pokarmow ktore ſame z ſiebie ſą przaſne
4:
Abowiem iż ona ſama z ſiebie ieſt oſtra dla cie
5:
pła ktore iey przypaliło, przetho każdey rzecży
6:
ſmaku przydawa wcżeſnoſcią przyſipania. Cżi
7:
ni też pragnienie á to dla ſuchoſci ſwey ktorą
8:
też wilgoti wyſuſuſza, wſzakoż na rzecży zimne
9:
poſipana wywodzi znich wilgotnoſć zewnętrz
10:
ną, iako widamy na rzodkwi albo cebuli. &c.
11:
Okrom tego wſzitkiego ieſt iey natura barzo
12:
dziwna y taiemna, iż acżkolwie ſama ieſt barzo
13:
ſłona wſzakoż rzecżam inſzim ſłonym odeymu
14:
ie ſłonoſć. Iako gdy by kto chciał richło ryby
15:
ſłone, albo ſledzie y też mięſo wymocżyć, przy=
16:
ſol oney wody w ktorey chcżeſz mocżyć takowe
17:
rzecżi, richley wymokną niżli w ſamey proſtey
18:
wodzie, ſzkoſtuy tego kiedy chcżeſz vzrzyſz dziwy
19:
Widamy to v chłopow nie ktorich ktorzi pie=
20:
kąc ſobie ſledzie nie wymocżone ieſzcże ich przy
21:
ſalaią, potim iedzą opłokawſzy wodą ciepłą, á
22:
nie będą tak ſłone, możeſz tego zkoſtować.
23:
Cżemu ſol trzeſzcży na ogien wſipana. Od
24:
Bowiem w oney materiey ziemney zoſtawa
25:
nie iaka wilgota, ktora z ſoli iako z rzecży twar

strona: I8

O Soli.
1:
dej á grubej gwałtem wychodzi na ogniu, á tak
2:
ſol trzaſka.
3:
Cżemu iedni ludzie radzi ſłoniej iadaią niż
4:
li drudzi. Odpo. Cżyni to roznoſć przyrodzenia
5:
abowiem iż ſol ieſt ſucha przeto ludzie ſuſzy ia=
6:
ko ſą kolerici taczy nie radzi ſłono iadaią abo=
7:
wiem ſwey ſuchoſci maią doſtatek. Ale flegma=
8:
tici z ſolą radzi iedzą iż natura ich wilgotna
9:
żąda vſkromienia wilgoti ktora bywa przez ſol
10:
wyſuſzaiączą. Z tąd możem poznać iż w lu=
11:
dziech ktorzy w cżas ſłono iadaią panuie wil=
12:
gota Sanguinea, to ieſt, krewna, ktora zależy
13:
w ſrzodku y w mierze ſuchoſci z wilgotą, prze=
14:
to taci ſą dobrego przyrodzenia, ale ktorzy ra=
15:
dzi barzo ſłono iedzą poſpolicie bywaią Me=
16:
lankolici grubey ſkładnoſci cżarnego y ſuche=
17:
go przyrodzenia.
18:
O Miedzie.
19:
I
Aki miod ieſt nalepſzy, ieſtli nowy al
20:
bo ſtary. Odpo. Przeciwnym ſie ma
21:
miod obycżaiem ku wiuu. Bowiem
22:
wino ſtare lepſze ieſt niż nowe, zaſię
23:
lepſzy miod nowy niż ſtary. Przycżyna tego ieſt
24:
Bowiem natura wina ieſt wilgotna, ale mio=

strona: I8v

O Miedzie.
1:
dowa ſucha. A tak wſzelka wilgota kiedy ſie v=
2:
ſtoi lepſza bywa j czudnieyſza niż zmieſzana. Za
3:
ſię rzecż ſucha lepſza za ſwieża niżli gdy barzo
4:
zaſchnie abowiem tam iuż nieiako zwietrzeie y
5:
też zbucżnieie.
6:
Pocżim znać aby miod był ſuchey naturi. Od
7:
Znamię tego ieſt, bowiem lekarze czo chczą od
8:
wildzić tedy winem rozwodniaią, á ktorą rzecż
9:
chczą zaſuſzić albo poſtanowić aby ſie ſpołem
10:
trzymała tedy miodem tworzą. A tak podcża
11:
ſem oboiey rzecży nieczo vbowa, tak iż wino ſta
12:
re bywa mocnieyſze ſamo w ſobie, á miod theż
13:
ſtary bywa barziey ſuchy.
14:
Cżemu miod gdy go w wino włożą, lagier
15:
ieo wzgorę wyrzucza, gdiż inſze rzeci tam wło=
16:
żone na doł gi ſpuſzcżaią. Odp. Acżkolwiek la
17:
gier winny ieſt cięſzki ſam w ſobie tak iż pod in
18:
ſzymi cieſzkimi rzecżami niżey ſie vſtawa, wſza=
19:
koz miod ieſt cięſſzey naturi niżli lagier/ przeto
20:
cięſzkoſcią ſwą drozdze one przechodzi aż do
21:
dna, á tak ie iako lżeyſze wzgorę podnoſi y wy=
22:
rzucza, gdiż przednim na dole mieſcża nie maią
23:
Zdroweli też picie miodu. Odp. Może być
24:
zdrowe y nie drowe według roznoſci przyrodze
25:
nia, gdyż miod ieſt ciepły y ſuchy, przeto też za=
pala


strona: K

O miedzie.
1:
pala y wyſuſza cżłowieka, á dla tego ludziem
2:
kaſzlącim zdrowe ieſt picie miodu zwłaſzcża ia
3:
ſnego/ bowiem on wyſuſza flegmę we wnątrzu
4:
albo przy płuczach wilgotną á zimną z ktorey
5:
kaſzel pochodzi. Wſzakoż ludziem młodym nie
6:
ieſt zdrowy gdyż taci ciepła przyrodzonego ma
7:
ią doſić á wilgoti potrzebuią dla roſnienia, ſta
8:
rim ludziem nie tak ieſt ſzkodliwy, więcey ſłuży
9:
niewiaſtam niż otrokom á to dla ich zimnoſci
10:
A nazdrowſzy ieſt temu kto ſie iemu z młodn
11:
przyłoży. Przeto Anacharſis philozoph gdi był
12:
pytan cżemu tak długo na ſwiecie trwał. Od.
13:
Zawſzem ſie ciepło chował ſurowey rzecży nig
14:
dym nie iadał, á ſłodkiego picia zawſzem ſie na
15:
pijał.
16:
O Oleiu.
17:
P
Od imieniem oleia zamyka ſie oli=
18:
wa y też maſło ktore też włocho=
19:
wie zową oleum de vacca, to ieſth,
20:
krowi oley, wſzakoż iż ono z mleka
21:
pochodzi, a mleko z mięſa przeto też wiecey tu=
22:
cży ciało y ſiły więcey przydawa niż inſze oleie
23:
dla teo obycżay koſcioła rzymſkiego zakazuie ie
24:
go pożywania cżaſow poſtnych.
K


strona: Kv

O Oleiu.
1:
Czo cżyni oley w potrawie. Od. Oley lip=
2:
koſcią ſwą cżyni też karmią lipcżejſzą á tak da
3:
wa pomoc ku richleyſzemu zeſzciu do żołądka
4:
iż też oley ieſt rzec ciepła przeto też pomaga ku
5:
zagrzaniu żołądka, á tak y ku ſtrawieniu, wſza
6:
koż iż on ieſt rzecż ſubtilna przeto po wirzchu
7:
pływa á tak nie ktora iego cżęſć wſthępuie do
8:
płuc y cżyni im duſznoſć y kaſzel. á tak zbytnie
9:
znim iedzenie ieſt przeciw zdrowiu zwłaſzcża lu
10:
dziem ktorzi ſie nie obieraią grubą robotą ręcż
11:
ną iż w takich ona wilgota lipka dłużey ſie nie
12:
ſtrawi bowiem przylipa do wnątrza.
13:
Iaka tłuſtoſć na niezdrowſza ieſt, iuż to wyſſzey
14:
wypiſano.
15:
Cżemu oley na wirzchu nalepſzy, wino we
16:
ſrzodku, á miod na ſpodku. Odp. Bowiem czo
17:
lepſzego w miedzie to też ieſt na cięſſze, á tak ku
18:
dołu idzie/ zaſię w oleiu czo na ſubtelnieyſzego
19:
to nalepſzego ieſt á to też na wirzchu zoſtawa,
20:
gdiż gruboſc wſzitka ku dołu ciągnie ktorą fus
21:
zową czo ſie na dnie vſtoi.
22:
Ale w winie czo na wirzchu ieſt to ſie od wia=
23:
tru pſuie á tak zwietrzeie, czo na dole to ſie z la
24:
grem zmieſza á tak miąſſze będzie j ku piciu nie
25:
zdrowe przeto czo lepſzeo w poſrzodku zoſtawa.

strona: K2

O Oleiu.
1:
Dla tego też mądrzy winarze nie doſić maią
2:
na tim iż wino dobrze zwierzchu zatikaią, ale ie
3:
ſzcże wſzytkę becżkę dobrze oſciełaią aby tak iey
4:
wiatr nie dochodził, j owſzem wino dłużej trwa
5:
gdi ie tam chowaią gdzie wiatr ſwieży nie do=
6:
chodzi/ przetho w poſrzodku lepſze bywa iż da=
7:
ley ieſt od wiatru.
8:
Cżemu oley gdy ſtoi długo w nie pełnoſci
9:
chocia by też zgorzknął tedy ſie tam naprawia
10:
Odpo. Bowiem w takowy ſąd nie pełny wcho
11:
dzi wiatr ktory wyſuſza y wyciąga z oleiu wil=
12:
gotę zbytnią ktora była przycżyna gorzkoſci á
13:
tak on oley nabywa zaſię noweo ſmaku y ſłod
14:
koſci.
15:
O Korzeniu y o ziołach gorz=
16:
kich.
17:
G
Dyż w Herbarzu wyſſzey namie=
18:
nionym o każdym zielu z oſobna
19:
ſziroko ieſt wypiſano, iaką ktore ma
20:
naturę, ieſtli zdrową cżłowieku al=
21:
bo ſzkodliwą. Przeto o nich tu opuſcimy tilko to
22:
przydawſzy.
23:
Cżemu pierz, gorcżycza, y inſze zioła gorą=
24:
ce wnątrzu nie ſzkodzą gdyż z wierzchu na ſko=
K ij


strona: K2v

O Korzeniu y o ziołach.
1:
rę ciała przyłożone przepalaią mięſo iż ſie od
2:
nich ſpryſzcży iako ſparzelina. Odpo. Bowiem
3:
takowe zioła zwierzchu bywaią przykładane
4:
ſucho albo cżaſem z miodem ktori też ſuchi ieſt
5:
iako wyſſzey napiſano. Przetho zoſtawaią w
6:
ſwey prawey moci, ktora przepala ſkorę y rani
7:
ciało. Ale wnątrz nie ſame bywaią wpuſzcżone
8:
ale z cżim inſzym rozwodnione przeto ich mocz
9:
też ſie rozchodzi iż nie bywa tak ſilna. Takież
10:
wilgota wnętrzna ku nim przichodzącza ieſzcże
11:
więcey im odeymuie moci dla tego nie ſzkodzą
12:
wnątrzu ſwą przyrodzoną gorączoſcią.
13:
Cżemu takowe rzecży gorzkie nie tak palą
14:
wnątrz iako w vſciech. Odpo. Bowiem tako=
15:
we palenie bywa dla gorączoſci im przyrodzo=
16:
ney. Ale iż gorączoſć wnętrzna (iako też wyſ=
17:
ſzey namieniono) ieſt daleko więtſza, przeto one
18:
mnieyſzą ktora ieſt w korzeniu takowym, vſkra
19:
mia y owſzem gaſi moc iemu odeymuiąc, prze=
20:
to nie tak ſzkodzą y nie tak cżuyne w nątrz by=
21:
waią.
22:
Ieſtli zdrowo z korzenim iadać. Odp. Gdy
23:
by była natura cżłowiecża tak mocna ſama w
24:
ſobie iako v ſtarich ludzi bywała, niepotrzeba
25:
by pożywania takowego korzenia y owſzem ża

strona: K3

O korzeniu.
1:
dnych lekarſtw. Bowiemy to dobrze z piſma iż
2:
oni ſtarzy ludzie dłużey żywi bywali chocia z ko
3:
rzenim nie iadali. Y owſzem iako piſmo powia
4:
da żołędziem ſie żywili á owocem leſnym, ale
5:
tich cżaſow natura cżłowiecża ieſth nakażona
6:
barzo ktorą płod bierze iuż nie doſtatecżną z ro
7:
dziczow takież nie doſtatnych, á zwłaſzcża zma
8:
tek, ktore dziatki noſząc nie miernie ſie chowaią
9:
w piciu w iedle pożywaiąc potraw korzennych
10:
albo theż y zimnych, iako ſą owoce ſurowe, ta
11:
kież wina, albo inſze picie zapalaiące pijac, cżego
12:
za ſtarich ludzi niewiaſty nie vkuſzali, dla tego
13:
też y płod ktory z nich pochodzi muſi być zaka
14:
żony, nietikaiąc tu zbytkow małzeńſkich płodu
15:
pocżętemu barzo ſzkodzącich gdy niebywa po=
16:
wſciąganie po wſtąpieniu w bremie, przeto dla
17:
niedoſtatku naturi namienionego muſzą ludzie
18:
zwłaſzcża roſkoſzni korzenia pożywáć zapalaią
19:
cego aby ſie tak przirodzenie oziębłe y nakażone
20:
zagrzewało ku ſtrawieniu pokarmow.
21:
Trzecia cząſtka o tim czo
22:
bywa po iedzeniu.
23:
C
Zo wihcey cżłowieku ſzkodzi ie=
24:
ſtli zły pokarm cżyli złe powietrze
25:
Odpo. Złe powietrze ſzkodliwſze

strona: K3v

Czo bywa
1:
ieſt, Bowiem ono richley ſzkodzi ſerczu wkto=
2:
rim ieſt ſztok y zrodło wſzitkich duchow j ciepła
3:
przyrodzonego, wſzakoż tu może być roznoſć
4:
ſzkodzenia rozdzielona, iż rozmaitim obycżaiem
5:
może nie czo zaſzkodzić. Napirwey iż ſie richley
6:
dotika iednego cżłonka niż drugiego/ wtore iż
7:
cżęſciey pożywamy oney rzecży gdyż przez nicj
8:
być nie możem. Trzecie iż ona rzecż krom żad=
9:
ney zaſłony dotika cżłonka ktoremu ſzkodzi.
10:
Tym troim obycżaiem więcey ſzkodzi cżłowie
11:
ku zły wiatr niż zły pokarm.
12:
Drugim względem może nie czo ſzkodzić iż ſil=
13:
nieyſzą ma moc, abo iż dłużey trwa, abo iż bar
14:
ziey ſie cżłonkow trzyma tim theż obycżaiem
15:
troiakim pokarm więcey ſzkodzi niżli powietrze
16:
kthore acżkolwiek barzo ſzkodzi ale nie długo,
17:
gdyż zaſię pokarm nie richło zawadzi, ale iego
18:
zawada dłużey trwa.
19:
Cżemu chciwie żrączi richley ſie nagle niż
20:
on czo potroſze pokarm bierze. Od. Bowiem
21:
kto chciwie gie tedy łapaiąc pokarm wiele wia
22:
tru w ſię bierze z pokarmem, cżęſto y wiele dy=
23:
chaiąc. Także gdy on wiatr żyły y też mieſtcza
24:
prożne w żołądku napełni tedy przeſtawa chęć
25:
iedzenia, ale po troſze iedząc tilko ſamym pokar

strona: K4

po iedzeniu:
1:
mem żołądek napełnia przeto więcej ſiego tam
2:
włoży y chęć trwa dłużey.
3:
Zdrowoli ieſt ruſzanie ciała po obiedzie.
4:
Odpo. Dwoiakie może być ciała ruſzanie, ied=
5:
no z ſpraczowanim iakie ieſt w robocie cięſzkiej
6:
takowe ieſt nie zdrowe, bowiem w then cżas po
7:
karm nie idzie w pożytek ale pirwey zgore albo
8:
zethle w żołądku niż ſie w krew obroci á to dla
9:
zbytniego zapalenia ktore z takowey roboti po
10:
chodzi, prżeto ludzie takowi żrą leda czo, by im
11:
tile dodał, á nie ſzkodzi im karmia by theż na=
12:
grubſza iednak też nie idzie w pożytek przeto ta
13:
kowi cżarni á grubego też przyrodzenia bywa
14:
ią. Drugie ruſzanie ieſt wolne iakie bywa wprze
15:
chodzeniu po domu albo gdzie indzie nie nagle
16:
ale miernie, w takowym pokarm zſtępuie do żo
17:
łądka á tam ſie powoli zagrzewa y trawi, też
18:
z nienagła obracza ſie w wilgotę krewną, j przi
19:
chodzi ku pożytku. Gdzież ſie godzi wie=
20:
dzieć iż troiako ſzkodzi zbytnia pracza po obie=
21:
dzie. Naprzod iż czyni przenagabanie trawie=
22:
niu, iako wyſſzey napiſano. Wtore iż w takiey
23:
praci cżłonki ciągną w ſie wilgotę nie ſthraw=
24:
ną od pokarmu. Trzecie iż on pokarm wycho=
25:
dzi pirwey niż ſie ſtrawi, cżęſć pothem, częſć też
K iiij


strona: K4v

Co bywa
1:
nadoł, przeto też łayna takowych ludzi grube
2:
bywaią iako kij, mogłby chłopa zabić, á tho iż
3:
ona potrawa czałkiem wychodzi niżli ſie pocżi
4:
na dobrze trawić.
5:
Cżemu nie zdrowo ſpać hnet po obiedzie.
6:
Bowiem w takowym ſpaniu potrawy barzo
7:
ſie przypalaią, á to dla zebrania nagłego ciepła
8:
do żołądka, Iako gdy wſadzaią chleb w piecz
9:
barzo gorąci, tedy tam richley przypłonie chleb
10:
y podgore, á w nątrz ſie nie vpiecże, przeto na
11:
ten cżas z żołądka pochodzą dymy ſurowe do
12:
mozgu z ktorich przydawa ſie bolenie głowy y
13:
też reuma, to ieſt nieżit, ktora ieſt matką wſzyt=
14:
kich niemoci zwłaſzcża fluxow.
15:
Cżemu zle cżiſć albo vcżyć ſie hnet po obie=
16:
dzie Od. Bowiem cżaſu nauki ciepło przirodzo
17:
ne, ktoreby miało praczować około pokarmu
18:
aby gi ſtrawiło opuſzcżaiąc y zabywa ſie albo
19:
zabawia około myſlenia pilnego, á tak ona kar
20:
mia zoſtawſzy w ſwieżoſci á będąc opuſzcżona
21:
zagnije ſie, y obracza w wilgoti złe y nie ſtraw
22:
ne, z ktorich rozmaite choroby przichodzą. Dla
23:
tego ludzie wiele nad kxięgami ſiedząci rzadko
24:
tłuſci bywaią, á poſpolicie bladzi albo iednak
25:
chorzi, á to dla złego trawienia pokarmu ktore

strona: K5

po iedzeniu.
1:
ſobie pſuią długim ſiedzenim, z tąd znać iż kto
2:
ma tłuſty brzuch ten ſie nie wiele vcży (chyba
3:
iż by to miał z przyrodzenia).
4:
Cżemu po obiedzie poſpolicie cżłonki zięb=
5:
ną y chłodne bywaią. Odpo. Bowiem na ten
6:
cżas ciepło przyrodzone opuſzcżaiąc cżłonki ze
7:
wnętrzne z ſtepuie do żołądka aby vcżyniło
8:
vrząd ſwoy przyrodzony około trawienia po=
9:
karmu. A tak to ieſt znamię dobrey ſprawy w
10:
cżłowiecże gdy kto ma zimne ręce po obiedzie
11:
zaſię znamię niezdrowia komu ręce goreią, wy
12:
iąwſzy robotą wielgą.
13:
Cżemu ſpanie po obiedzie więcey gaba teo kto
14:
ſie vcży niż kto igra albo czo inſzego działa.
15:
Odpo. Iedna przycżyna tego iuż ieſt namienio
16:
na dla dimow ſurowych w głowę wſtępuiącich
17:
Druga przycżyna ieſt y gdy ſiła duſzna pocżnie
18:
praczować tedy ſiła przyrodzona ma pokoy ta
19:
kież zaſię. Przeto cżaſu weſſela albo krotochwi
20:
le iż ſiła przyrodzona rozchodzi ſie po cżłon=
21:
kach dla teo nie dopuſzcża w głowę wſtępować
22:
dymom z ktorich ſpanie pochodzi, ale więczey
23:
oddala ſpanie ſwym rozeſcim po ciele, odtwa=
24:
rzaiąc drogi wſzitkich ſmyſłow zewnętrznych,
25:
á zamykaiąc w pokoju ſmyſły wnętrzne, prze=
K v


strona: K5v

Czo bywa
1:
to thego cżaſu cżłowiek mało rozumem robi
2:
gdyż ono potrzebuie vſpokoienia od wſzitkich
3:
prac y piecży zewnętrznych.
4:
Z kąd pochodzi kwaſna zgaga to ieſt kwaſ
5:
ne wyrzyganie. Odpo. Iako gorzka zgaga po=
6:
chodzi z zapalenia tłuſtoſci nie iakiey na wirz=
7:
chu żołądka albo w cżeluſciach iego będączey,
8:
Tak też kwaſna zgaga z zapalenia ale nie do=
9:
ſtątecżnego to ieſt nie iako przenagabaneo od
10:
zimna. Bowiem ciepło ieſt pocżątek zakwaſze=
11:
nia, wſzakoż nie leda iakie ciepło, ale tilko ono
12:
ktore pocżnie ſprawować á nie dokona, dla prze
13:
nagabania zimna nieiakieo. Iako gdi kto chce
14:
oceth vcżynić muſi gi tam chować gdzie bywa
15:
cżaſm ciepło cżaſem chłod, iako przy pieczu al
16:
bo na ſłonczu, bo gdyby przy ogniu gorączim
17:
ſtał vſtawicżnie, tedy by nie było zakwaſzenie.
18:
Cżemu nie hnet po obiedzie przychodzi ta=
19:
kowa zgaga. Odpo. Bowiem on pokarm nie
20:
natichmiaſt ſie pocżnie trawić w żołądku, ale
21:
tak ſobie na chwilę poleży, gdyż ſprawa przyro
22:
dzenia naprzod znienagła pocżyna, w poſrzod=
23:
ku ſilna bywa, na oſtatku opuſzcża. Ale gdi iuż
24:
ſie pokarm pocżnie trawić á tam przydzie nie
25:
czo zimneo, iako picie albo też inſza karmia chło

strona: K6

po iedzeniu.
1:
dna ktora cżyni zawadę onemu trawieniu, tedi
2:
takowe bywa rzyganie.
3:
Cżemu takowa kwaſnoſć więcey ſie przyda
4:
wa po ſpaniu richłym niżli w cżuynoſci. Od.
5:
Bowiem gdi kto richło ſie vkładzie po obiedzie
6:
tedy tam nie wſzitek pokąrm z ſtępuie do żołąd
7:
ka na doł, ale go cżęſć niektora zoſtawa nawirz
8:
chu ktora potim zſtąpiwſzi do onego pirwſzego
9:
iuż zagrzanego cżyni zawadę ſtrawnoſci pirw
10:
ſzemu ſwą ſwieżą zimnoſcią á tak bywa tako=
11:
we wyrzyganie kwaſne.
12:
Czemu ſłodkie karmie richley ſkwaſnieią
13:
w żołądku iako ieſt mleko, owoc, &c. Odpo.
14:
Bowiem one rzecży iż ſą miękkie przeto ſie ich
15:
ciepło imuie, á gdi im nie może zdołać dla ich
16:
zimnoſci przyrodzoney przeto ie opuſzcża, á tak
17:
richley tam ſkwaſnieią, takież y wino huet tam
18:
ſkwaſnieie bowiem ono ſamo z ſiebie chocia ieſt
19:
ſłodkie wſzakoż bliſkie ku kwaſnoſci, á tak rich=
20:
ley ſie ſtawa ocztem gdi nie wiele ma ſtopniow
21:
do kwaſnoſci.
22:
Z kąd przychodzi grizienie albo morzenie
23:
w żywocie. Odpo. Rozmaite ieſt morzenie prze
24:
to też nie na iednym mieſtczu bywa. Iedno po=
25:
chodzi z wiatrow grubych ktore ſie cżynią z po

strona: K6v

Czo bywa
1:
traw, iako od grochu bobu, kapuſty kwaſney/
2:
takowe bywaią w błonach przy bokach. Dru=
3:
gie z wilgotnoſci grubey á lipkiey, takowe by=
4:
wa w żołądku. Trzecie z wilgoti gorzkiey ktorą
5:
kolera zową takowe bywaią w wątrobie y też
6:
przy ſerczu. Wſzakoż gdzieżkolwie ſie pocżyna
7:
morzenie poſpolicie ſie zoſtawa na dnie w żo=
8:
łądku, bowiem tam żołądek ieſt na cżuynieyſzi
9:
acżkolwie y w cżłonkach przerzecżonych bywa
10:
nie ktora cżuynoſć takiego morzenia.
11:
Godzili ſie choremu tak wiele ieſć iako iadał bę
12:
dąc zdrow. Odpo. Nałog ieſt drugie przyrodze=
13:
nie, przeto kto ſie nałożył za zdrowia wiele ieſć
14:
nie ſzkodzi mu y w niemoci, bowiem takowy nie
15:
może długo głodu cirpieć, á tak iemu thrzeba
16:
więcey pokarmu iuż onemu ktori ſie nałożył
17:
morzić á mało iadać.
18:
Cżo zdrowſzego choremu gdy iuż wzmaga.
19:
Ieſtli chleb albo mięſo. Odpo, Miedzi wſzitki=
20:
mi pokarmy mięſo nawięcey tucży cżłowieká
21:
przeto cżłowieku wzmagaiącemu zdrowſze ieſt
22:
niżli chleb, gdyż on zaziębia iako wyſſey na=
23:
mieniono. Y owſzem mieſo ſwieże wieprzowe
24:
takowym na lepſze bowiem ono richley ſie ſtra
25:
wi y cżłowiecżemu mięſu ieſt na podobnieyſze

strona: K7

po iedzeniu.
1:
nie mowię o ſłoninach ktore y zdrowemu bar=
2:
zo ſzkodzą iako j wſzelkie ſłone rzecży chyba gru
3:
bego przyrodzenia temu nie wadzi.
4:
Czo przy iedzeniu pirwey ma być dawano
5:
ieſtli piwo albo wino. Odpo. Wino ieſt rzecż
6:
ſubtilna, á tak richło ſie wkrew w wątrobie, prze
7:
mienia, przeto gdy ie kto richło pije iedząc tedi
8:
też ono pirwey ſie trawi y zyły napełnia á tak
9:
drugie karmie prożne zoſtawia. Ale piwo gdyż
10:
ieſt cieſſze y grubſze pokarmy na doł zciąga y
11:
ſpołem ſie trawi ſwymi. Przeto lepiey ieſt ieden
12:
trunek albo dwa pirwey piwa wypić potim wi
13:
nem przyłożyć, á wſadzić pana na pachołka.
14:
Czo więcey ſzkodzi ieſtli po naiedzeniu zbyt
15:
nia żołądka purgatia tho ieſt, wyprożnienie, czi
16:
li po wyprożnieniu prędkie á nagłe obiedzenie.
17:
Odpo. Szkodliwſze ieſt obiedzenie, bowiem po
18:
purgaciey wſzitki duchy y ciepło przirodzone by
19:
wa rozerwano. A tak ſiła przyrodzona leżi zem
20:
glona, przeto pokarmu gwałtownego gdy nie
21:
moze znoſić tedy ſie wielka cżęſć iego obracza
22:
w złe á nie ſtrawne wilgoti ktore więc wchodzą
23:
w one mieſtcza wyprożnione, á tak ſie z nich cżi
24:
ni więtſzy wrzod niż był pirwſzy.
25:
Cżemu nie kiedy ludzie chorzi bierzą zdro=

strona: K7v

Czo bywa
1:
wie gdi zakuſzą pokarmow ktorich ſie im zach=
2:
ce w niemoci, chocia też nie zdrowych, iako ſą
3:
wegorze, ſłoniny, kwaſna kapuſta &c. Odpo.
4:
Ieſtliże on chori zwykł był za zdrowia takim
5:
pokarmum tedy one pomagaią z niemoci, á to
6:
iż ona natura zemglona poſila ſie onymi pokar
7:
my zwykłymi, á tak ſie niemoci przeciwi, ale nie
8:
ſąli zwykłe takowe karmie, tedy ich iedzenie bę
9:
dzie albo ku prędkiemu złemu abo ku nagłemu
10:
dobremu, abowiem natura gdi pocżuie wnątrz
11:
one przeciwną rzecż tedy chcząc ią przemoc po=
12:
ruſza ſie z wielkim gwałtem, w ktorim gwałcie
13:
y niemoc ſie przeriwa, wſzakoż vſtanieli natu=
14:
ra w onym poruſzeniu gwałtownym iż nie prze
15:
wiedzie tego o czo ſie pokuſiła, tedy iuż oſtha=
16:
tecżnie vpada y bywa zaduſzona, przeto waże=
17:
nie pożywania takowych potraw ktorich chęć
18:
w chorobie przychodzi ieſt nie bezpiecżne ziſk al=
19:
bo ſtrata za paſem.
20:
Cżemu poſpolicie ſer dawaią po obiedzie.
21:
Odpo. Bowiem ſer dla ſwey natury grubey á
22:
cięſzkiey wſzitkie karmie, zwłaſzcża mięſo na doł
23:
żołądkowi popycha, á tak trawi wſzitkie, przeto
24:
po obiedzie mierne ſera poziwanie lekarſtwo ieſt
25:
Bowiem on wſzytko trawi okrom ſamego ſie=

strona: K8

po iedzeniu.
1:
bie. Tim ſie też obycżaiem maią gruſzki przeto
2:
ie też napoſlad iedzą mądri ludzie. Gdzież maſz
3:
wiedzieć iż ſer młody lepſzy ieſt ku zdrowiu niżli
4:
ſtary, bowiem ten ieſt trudnieyſzy ku ſtrawieniu
5:
dla ſwego zaſchnienia, á tak im ſtarſzy tim gor=
6:
ſzy, zagniły też ſer zagniłą krew mnożi wyiąw
7:
ſzi iżby pił wino ponim, á zewſzech nagorſzy ieſt
8:
ſer barzo ſłony, bowiem on wątrobę zatika, cżi
9:
ni kaſlanie, y głowy bolenie.
10:
Cżemu po ribach zdrowo ieſć orzechy, iakoż
11:
tak powiadaią, iż ſir po mięſie, orzechy po ry=
12:
bach zdrowe bywaią. Odp. Bowiem riby cża=
13:
ſem iad w ſobie maią á tak ſą nie zdrowe. Ta=
14:
kież trudne ſą ku ſtrawieniu, iż richley ſie w żo
15:
łądku zagniją niżli zſtrawią, á orzechy zwłaſz=
16:
cża włoſkie maią naturę odmiękkcżaiączą ia=
17:
dowitoſci, á tak y ribam iad odeymuią, iż theż
18:
ſą ciepłey natury przeto zimnoſć ribią zagrze=
19:
waiąc pomoc cżynią ku ich zſtrawieniu.
20:
Cżemu picie wody zimney nie zdrowie ieſth
21:
Odpo. Bowiem iedna rzecz przeciwna zawſze
22:
drugą ſobie przeciwną wygania, ale iż woda
23:
ieſt zimna przeto ciepło z żołądka wypądzaiąc
24:
zaziębia gi. A tak w nim cżyni przenagabanie
25:
trawieniu pokarmow, zwłaſzcża ludziem roſ=

strona: K8v

Czo bywa.
1:
koſznym.
2:
Cżemu pozdna wieczerza ieſt nie zdrowa.
3:
Odpo. Bowiem gdy po wiecżerzi richło bywa
4:
kładzienie ku ſpaniu, tedy pokarm nie wchodzi
5:
na doł żołądkowy, á tak zoſtanie na wirzchu
6:
nie ſtrawiony, z ktorego tilko para wychodzi w
7:
głowę wſtępuiącza y zathikaiącza komory w
8:
mozgu, aże dopiro potim gdy cżłowiek wſtanie
9:
wſtępuie do żołądka wypychaiąc z niego pary
10:
pokarmu tam leżączego, ktore z gardła wycho
11:
dzące cżynią rzyganie iaiec przepiekłych, prze=
12:
to dobra rzecż ieſt przechodzenie po wieczeri aże
13:
karmia poſtąpi do żołądka.
14:
Cżemu wraczanie ieſt zdrowe. Odpo. Bo=
15:
wiem przez nie purguie ſie żołądek od wilgothi
16:
iadowitey żołtey albo zieloney przy iego ſkorze
17:
przylepaiącey z ktorey (gdyby ona tam zoſta=
18:
ła) przychodzą febri y inſze niemoci. Iakoż to
19:
widamy iż ludzie febrę cirpiąci wraczaią tako=
20:
wymi wilgotnoſciami zielonymi á gorzkimi.
21:
Gdziez godzi ſie wiedzieć iż wraczanie zwycżaj
22:
nemu cżłowieku zdrowie ieſt, wſzakoż nie zwyk=
23:
łemu ſmierci ſie rowna, á tak dobrze kto ſie ie=
24:
mu priyłożi przynamniey raz w mieſiącz, nie
25:
możeli być więcey. Bowiem takowy cżłowiek

strona: L

po iedzeniu.
1:
wiele niemoci vchodzi y zarażenia powietrza.
2:
Gdyż ſłychamy wiele chorich ktorzi wowią iż
3:
byliby zdrowi gdy by tilko mogli zwrocić, á ieſt
4:
to prawda, iedno iż ſie temu nie nałożoli przeto
5:
muſzą ſmierć mieć, gdiż zwycżayni hnet pozbę
6:
dą zbytku, wſzakoż cżęſte wraczanie w cżłowie
7:
cże chorim, nie dobre ieſt znamię.
8:
O Spaniu ktore z pokarmu
9:
pochodzi.
10:
C
Zemu ſpanie potwierdza żołądek y
11:
moc trawiączą. Odpo. Bowiem te
12:
dy ciepło przyrodzone gdy cżłonki
13:
ſpokoyne ſą, zchodzi ſie wſzitko do
14:
wnątrza, gdyż cżaſu czuynoſci rozeydzie ſie po
15:
inſzich cżłonkach, przeto też richley cżłowiek v=
16:
ziębnie ſpiąc gdy ſie nie prziodzieie, niż by theż
17:
w koſzuli kiedy chodzi albo nie czo robi, Abo=
18:
wiem w ruchaniu krew ſie zagrzewa á tak y in
19:
ſzym cżłonkom ciepła dodawa.
20:
Cżym ſie więcey cżłowiek poſila ieſtli ſpa=
21:
nim albo iedzenim. Odpo. Acżkolwie trudno
22:
może być cżłowiek bez ſpania, wſzakoż bez po=
23:
karmu żadną miarą żiw być nie może, bowiem
24:
y ſpanie z iedła pochodzi, gdyż ludzie mało ie=
L


strona: Lv

O ſpaniu.
1:
dząci mało też ſipiaią, y ciało więcey ſie pſuie
2:
gdy bywa bez pokarmu niż bez ſpania, Y ow=
3:
ſzem ſpanie zbytnie ſzkodzi cżłowieku/ przycżina
4:
tego bowiem cżaſu ſpania ogien przyrodzony
5:
ſilnieyſzy ieſt y barziey trawi pokarm, ktori ſtra
6:
wiwſzy gdy nie ma ſie około cżego zabawiać, te
7:
dy vſiłuie na wilgotnoſć przyrodzoną, á thak
8:
gdyby pokarm nie był przykładan tedy by ſpa=
9:
nie przyprawiło ku ſmierci, ale pokarm ten zaw
10:
ſze przymnaża takowey wilgoti w ktorey żywot
11:
zależy, y dawa doſtatek materiey ku trawieniu
12:
ogniowi przyrodzonemu. Gdzież ſłuſza wie=
13:
dzieć iż trzy ſą ſiły w cżłowiecże. Pirwſza ieſth
14:
ſiła przirodzenia/ wtora ſiła żywota/ trzecia ſi
15:
ła duſze y rozumu. Pirwſze dwie pokarm mnożi
16:
y poſila, á przez nich żywienie być nie może.
17:
Trzeciey ſpanie dawa poſilenie, bo gdy ſie duſza
18:
rozumem robiąc vpraczuie w cżuynoſci tedi w
19:
ſpaniu bierze odpocżynienie. Wſzakoż ta ſiła
20:
nie ieſt z potrzeby żywota, gdyż wiele ludzi ieſt
21:
ktorzi ſie nie vcżą y rozumem nie wiele ſprawu
22:
ią/ wſzakoż wżdy ſą ludzmi, á tak więcey cżini
23:
pokarm w cżłowiecże potrzebnoſci niż ſpanie.
24:
Cżemu zwierzęta ſpia. Odpo. Ieſt tego po
25:
trzeba wielga, bowiem duchy wſzithkich ſmy=

strona: L2

O ſpaniu.
1:
ſłow cżaſu cżujnoſci ſpraczuią ſie około ſpraw
2:
rozmaitich y owſzem wynidą z ciała, á tak ich
3:
bywa mniey, ktore więc cżaſu ſpania odpocży=
4:
nienie maią y iakoby z nowu naprawienie.
5:
Cżemu po wielkiey praci miło bywa ſpanie
6:
y barzo twarde. Od. Bowiem ciepło przirodzo
7:
ne ktore ſie było cżaſu prace rozeſzło po wſzith=
8:
kich cżłonkach, wſzitko ſie do żołądka zchadza,
9:
á tak dymy wielkie wzgorę podnoſi aż do moz=
10:
gu, ktore zatikaią drogi wſzitkich ſmyſłow, prze
11:
to cżłowiek nic nie cżuie y z tąd ſpanie pocho=
12:
dzi twarde albo lekkie według wielgoſci tako=
13:
wych dymow, Z tąd też ieſt przycżyna cżemu lu
14:
dzie wiele iedząci twardziey ſpią, iż też więczey
15:
takowych dymow do głowy pochodzi z wielgo
16:
ſci pokarmu, iakich nie maſz w tich czo małem
17:
ſie karmią.
18:
Ieſtli każdemu zwierzęciu przirodzono ſpa
19:
nie. Odpo. Wſzelka żywa rzecż muſi mieć nie
20:
iakie ſmyſły, acż nie każda wſzitkie, á thak gdy
21:
imi nie czo ſprawuie muſi też być ich ſprawo=
22:
wanie nie iakie. Ale gdyż żadna rzecż bez odpo
23:
cżynienia nie może być trwała, przeto one ſmy
24:
ſły muſzą mieć takowe odpocżynienie ktore ſpa
25:
nim zowiemy.
L ij


strona: L2v

O ſpaniu.
1:
Spiąli też riby albo y robaci ktore ciepła
2:
zadnego nie maią. Odpo. Prawda ieſt iż cie=
3:
pło przyrodzone ſwą ſprawą cżyni ſpanie ma
4:
łe albo wielkie, á tak żywe rzecży zimne nie zda
5:
ſie aby miały ſpać, wſzakoż wzdy one muſzą
6:
mieć nie iakie ſtanie cżaſow ſwych y odpocży=
7:
wanie ſpaniu podobne.
8:
Cżemu wiele ſpiąci bywaią leniwi y bladzi
9:
na twarzy. Odp. Bowiem cżaſu ſpania naczy
10:
ni ſie wnątrz wiele wilgotnoſci kthorich ciepło
11:
nie ſtrawi, á takie chcząc wynidz richło, wſtę=
12:
puią na wierzch ciała á tak wſzitkie ſtawy ob=
13:
ciążą iż cżłowiek będzie leniwy iakoby ztłucżo=
14:
ny, ale iż w twarzi ieſt ciało naſubtilniejſze prze
15:
to też tam wilgoti takowe nabarziey znać, á
16:
tak człowiek bywa blady tak długo dokąd ona
17:
wilgota z niego nie wynidzie, á im więczey ſpi
18:
tim ſie iey więcey przimnaża, á tak wiele ſpią=
19:
ci zawſze bladi bywa.
20:
Czemu nie ktore zwierzęta ſpią odtworziw
21:
ſzy ocży. Odpo. To ſie przidawa tilko boiaznim
22:
zwierzętom, ktore dla ſtrachu dzierżą ocży od=
23:
tworzone poki mogą, á gdi ie ſen zmorzi przez
24:
odeſzccie ciepła przyrodzonego do wnątrza, te=
25:
dy ich powieki z ſciągną ſie zimnem, á tak zo=

strona: L3

O ſpaniu.
1:
ſtaną nie zatworzone á iakoby zmarzłe, wſza=
2:
koż wzdy zwierzęta takowe nic nie widzą na
3:
ten cżas, abowiem duchy patrzenia nie przicho
4:
dzą do ocżu, dla zatkania onych żył kthorimi
5:
chodzą, ale też maią odpocżinienie od ſwey ſpra
6:
wy. Cżemu melankolici mniey ſpią
7:
niż flegmatici. Odpo. Bowiem ſpanie czyni ſie
8:
z podnieſienia dymow od pokarmu z żołądka,
9:
á tak iż w Melankolikach mnieyſze bywa tako=
10:
we podnoſzenie dla niedoſtatku ciepła przyro=
11:
dzonego gdyż oni ſą zimni á ſuſzy dla ziemney
12:
natnry przeto też y mnieyſze albo krotſze bywa
13:
ich ſpanie.
14:
Zaſię Flegmatici iż maią wiele w ſobie wilgo
15:
ti ktora więcey ſie może w głowę kurzyć, iż też
16:
ona kurzawa zimna ieſt y miąſſza przetho nie
17:
richło ſie rozchodzi á tak oni dłużey ſipiaią.
18:
Ktora ieſt przycżyna ſpanie ſprawuiącza.
19:
Odpo. Dwa ſą ſprawce ſpania, ſerce á mozg,
20:
ſerce ciepłem ſwym parę wzgorę podnoſzącz,
21:
á mozg ktori ią ſwym zimnem cżyni zſiadłą
22:
tak iż ona wſzitkie ſmyſły wiaże, gdy ich du=
23:
chum drogi ktorimi oni chodzą zamyka, á tak
24:
on dym ieſt materia z ktorey ſpanie pochodzi.
L iij


strona: L3v

1:
O ſnie ktory bywa we ſpa
2:
niu.
3:
C
Zo ieſt ſen. Odpo. Ieſt vkazanie
4:
y poſtawienie podobienſtwa niekto
5:
rich rzecży przed ſmyſłem poſpoli=
6:
tim w cżele á w przodku mozgu
7:
będącim. Tenże one podobienſtwa iemu poſta=
8:
wione ſkłada á ſtoſuie tak iako mu ſie trafi zle
9:
albo dobrze, czudnie albo żadnie, miło abo nie
10:
lubo &c.
11:
Ktorim obycżaiem ſen przychodzi. Odpo.
12:
Gdy ſie iuż wſzitkie ſmyſły vſpokoią tedy po=
13:
dobienſtwa rzecży, przedtim ſmyſlamy obacżo
14:
nych, iako widzianych, ſłychanych, maczanych
15:
&c. zoſthawaią w pamięci, kthore duſza na on
16:
cżas będąc ſpokoyna y od ſpraw zewnętrznich
17:
wolna poruſza, wſpominaiącz czo przed ſobą
18:
miała na iawie. Także one podobienſtwa wy=
19:
chodzą od pamięci idąc przez ſrzednie komory
20:
aż do ſmyſłu poſpolitego, á tam ſie pomieſzaią
21:
tak j owak, ktore więc ſmiſł poſpoliti ſkłada tak
22:
iako wyſſzey namieniono iako mu ſie czo nago=
23:
dzi.
24:
Czo za przycżyny ſą roznoſci ſnow. Odp.
25:
Pochodzą ſny iedne według ſprawy ciała, dru=
26:
gie z Bożego dopuſzcżenia. O cżim piſze ſwięti

strona: L4

O Snie.
1:
Grzegorz w oſmych kxięgach Moralium, gdzie
2:
mowi, Nie kiedy prawi ſny pochodzą z napeł=
3:
nienia ciała, albo z wyprożnienia, cżaſem zmy=
4:
ſli przeſzłey, cżaſem z obłudy, cżaſem z myſli y z
5:
obłudy ſpołem, á takowe ſą poſpolite y przyro
6:
dzone. Dla tego głodnemu ſni ſie o iedle, łącż=
7:
nemu o piciu/ gamratowi o miłowaniu, roz=
8:
nemu o naucze &c. Takież y według ſkładnoſci
9:
ciała ſny przychodzą, przeto melankolici wida=
10:
ią rzecży ſtraſzne, cżarne, y brzytkie, iako piekło
11:
cżarty/ błota, y inſze rzecży. Kolera vkazuie og
12:
nie, woyny, zabianie &c. Flegmatici widaią/
13:
wody, ſniegi, cżaſem miodi á to ieſtli flegma ſło
14:
kta w nich panuie. Ze krwie przychodzą ſny
15:
weſſołe wktorich ſie duſza kocha, wſzakoż gdi ieſt
16:
zbytek krwie tedy ſie widzi iakoby kto dławił al
17:
bo przyległ w ſpaniu, á to ieſt poſeł Apoplexiey
18:
przeto na ten cżas potrzeba ciału poſtu j wſtrzi
19:
mawiania odwſzitkich potraw ktore krew mno
20:
żą, iako ſą iaycza mięſo wino &c.
21:
Kiedy przychodzą ſny z Bożego dopuſzcże=
22:
nia. Odpo. Rzadko ſie to przydawa, wſzakoż
23:
wzdi to bywa iż cżaſem pan Bog obiawia nie
24:
czo ocżym cżłowiek pirwey myſlił. Cżaſem też
25:
obiawia ocżym nigdy nie myſlił. Cżego mamy
L iiij


strona: L4v

O Snie.
1:
pewny dowod w ſwiętim piſmie ſtarego y no=
2:
wego zakonu. Iż takowe ſny bywaią ale nad
3:
przyrodzenie ktorich przycżynę ſam Bog wie.
4:
Iż by to była prawda napiſano w ſtarim zako
5:
nie. Numeri 12. Przez ſen (mowi pan Bog)
6:
będę mowił znimi. Takież Iudicum 7. Theż v
7:
Ioba s. w ſiod. Roz. W nowym zakonie An=
8:
gioł rozmawiał z Iozephem weſnie. Math. 2.
9:
Aby przijął kſobie Marią, potim aby vciekł do
10:
Egiptu, y zaſię do domu z Egiptu. Takież ſie
11:
ſniło onym trzem mędrczom ktorzi dary dzie=
12:
ciątku dali, aby ſie zaſię nie wraczali do Hero=
13:
da/ takowe ſny bywaią pewne, ale one ktore ſą
14:
z przycżyn przyrodzonych cżęſto omylaią.
15:
Możeli komu ſen być pewny. Odpo. Tro=
16:
iakim ludziem ſny ſie wyiawiaią. Prawym
17:
przijacielom gdy ſie im ſni o iakiey przygodzie
18:
przijaciela nie oblicżnego. Melankolici abo tro
19:
ſkliwi cżaſem też ſny miewaią pewne, ſzaleni
20:
ktorim ſie głowa zawracza, iako ſą ktorzi wie=
21:
le poſzcżą warzey nie cżęſto iedząc, taci cżęſto=
22:
kroć przyſkłe rzecży ze ſnow powiadaią, wſza=
23:
koz wſzitkie takowe ſny nie zawſze ſie trafiiaią
24:
Cżemu ludzie nie zawſze ſnow pamiętaią.
25:
Odpo. Kiedy ſie odtworzy w mozgu droga od

strona: L5

O Snie.
1:
Fantaſiey to ieſt komori z myſlenia aż do ſmy
2:
ſłu poſpolitego, ale ſie zamknie droga do komo
3:
ry pamiętney tedy może być ſnienie ale nie by=
4:
wa w pamięci iż ono czo ſie ſni zaſię ſie niew=
5:
racza do pamięci, drugdi ſie nieczo drogi odtwo
6:
rzy cżaſem wſzitka do pamięci przeto też drug
7:
dy wſzytek ſen drugdi go tilko cżęſć pamiętamy
8:
Cżemu na pocżątku ſpania rzadko ſny by=
9:
waią ale więcey na konczu. Odp. Bowiem na
10:
pocżątku ſpania wſtępuią w głowę dymy gru
11:
be ktore wſzitki drogi w mozgu zatikaią tak iż
12:
one podobienſtwa nie mogą wolno idz od pa=
13:
mięci do ſmyſłu poſpolitego, á w ten cżas ſen
14:
nie może być aże gdy drogi będą wolne to ieſt
15:
nie zatkane. A ztąd poznać iż to ieſth cżłowiek
16:
grubego przyrodzenia kthori powiada iż ſnow
17:
nigdi niemiewa, gdiż w takowym ſą dymy gru
18:
be á tak znać iż on grubo żywie, y ſam też mu
19:
ſi być grubala albo chłoptas.
20:
Cżemu pirwſze ſny poſpolicie ſtraſzliwſze by
21:
waią niż poſlednie. Odpo. Bowiem na przod
22:
ku powſtawaią z pokarmu w żołądku dymy
23:
mocne, ktore wielkie cżynią zamieſzanie w moz
24:
gu á tak one podobieńſtwa rzecży mieſzaią ſie
25:
też tak y owak, przeto ſny też bywąią ſzpetne á

strona: L5v

O Snie.
1:
zamieſzane, iako widamy iż w wodzie poruſzo=
2:
ney abo j w zwierciedle twarz ſie też dziwna wi
3:
dzi, mieſzaiącza ſie tam y ſam według zamie=
4:
ſząnia rzecży w ktorey ſie vkaznie.
5:
Cżemu dzieci poſpolicie ſie lękaią na po=
6:
cżątku ſpania. Odpo. Bowiem w nich nie pa=
7:
nuie ieſzcże rozum ktoriby mogł rozeznać ſen od
8:
iawney á iſtey rzecży, á tak gdy ſie im nie czo
9:
ſni tedy ſie lękaią, iakoby to było na iawie gdy
10:
weſnie nie iakie ſtraſzliwe podobienſthwa albo
11:
wytworzenie im ſie vkazuie.
12:
A nie tilko ſie to dzieciom przydawa ale też lu=
13:
dziem boiaznym, chorim, zwłaſzcża, w gorącce
14:
ktorim ſie widzi iakoby zumarłymi mowili, du
15:
ſze widali cżaſem też y ſwiętich poſtawy, á tho
16:
wſzithko duſza ſprawuie boiazna gdzie rozum
17:
chorobą zniſzcżony nie rozeznawa obłudy od
18:
yſtey rzecży.
19:
Cżemu ku ſtaroſci więcej ſnow bywa niżli z
20:
młodu. Odpo. Bowiem w ludziech młodych
21:
więtſze ieſt ciepło przyrodzone, kthore też może
22:
więcey dymow w głowę podnoſić zathykaiącz
23:
wſzytkie drogi y komori w ktorich ſie ſny przy=
24:
dawaią. Ale ludzie ku ſtaroſci zimnieyſzy ſą,
25:
mnieyſze theż idą w głowę kurzawy á tak dro=

strona: L6

O Snie.
1:
gi one przez ktore ſny chodzą niebywaią zatkane
2:
tak iż ſny one wolno ſie tam mogą przechodzić
3:
dla tego na on cżas więcey y cżęſciey ſny bywa
4:
ią niżli z młodu.
5:
Cżemu ſie widzi weſnie cżaſem wſtępowa=
6:
nie wzgorę, czaſem też zſtępowanie nadoł. Od
7:
Kiedy dymy á wilgoti miąſſze od mozgu ſpa=
8:
daią do ſercza, tedy ſie widzi poſpolitemu ſmy=
9:
ſłowi iakobyſmy nadoł zſtępowały we ſnie, za
10:
ſię gdy takowe dymy grube á iadowite od ſer=
11:
cza do mozgo wſtępuią tedy ſmyſł poſpolithy
12:
mnima y tak ſądzi we ſnie iakobyſmy wgorę
13:
wchodzili, á to ſie poſpolicie przydawa chorym
14:
ludziem ktorzy wiele takowych dymow w gło=
15:
wie zamieſzanych miewaią, on też pirwſzy ſen
16:
nie ieſt dobry, bowiem ieſt znamię przyſzłey cho
17:
roby nie będzieli w cżaſz opatrzenie, gdyż tako=
18:
we wilgoti od mozgu zſtępuiąc zarażaią ſerce
19:
j wſtepuią wcłonki z kądże pochodzą fluxi, dny
20:
łamanie y inſze niemoci ktore ſą cżęſci Artetiki
21:
Cżemu nie ktorim ſie taki zda ſen iż będącz
22:
w wodzie zda ſie im iakoby vtonęli/ drogem ia
23:
koby z topienia vchodzili. Odpo. Gdy ſie o wo
24:
dzie ſni to ieſt znamię flegmy w ciele panuiącej
25:
ktora gdy wſchodzi wzgorę iż cżyni duſznoſć ży

strona: L6v

O Snie.
1:
łam w ſzyi, przeto ſie widzi iakoby taci tonęli, za
2:
ſię gdy ona na doł zſtępuie iż zimna ieſt, dla te
3:
go ſie zda ſpiącemu iakoby w wodzie był, zaſię
4:
iż ona duſznoſć nadoł zchodzi nie tak cżyniącz
5:
cięſzkoſci cżłonkom zwłaſzcża ſerczu, przetho
6:
ſie zda iakoby taci z tonienia wychodziłi.
7:
Czo znamionuie gdy ſie ſni o ogniu. Odp.
8:
Znamię ieſt panuiącey koleri w ciele á zapale=
9:
nia krwie, przeto zle takiemu pożywać rzecżi go
10:
rącich, iako ieſt pierz, imbier, wino &c. Bowi
11:
z więtſzego zapalenia przychodzi czo gorſzego.
12:
Czo znamionuie widanie rzecży cżyrwo=
13:
nych we ſnie. Odp. Znamię ieſt zbytniey krwie
14:
w ciele z ktorey przychodzi Mora, to ieſth. duſze=
15:
nie w ſpaniu iako wyſſzey napiſano. Thakież y
16:
Apoplexia, to ieſt niemoc zapamiętania ſame=
17:
go ſiebie ktora bywa z zaduſzenia mozgu, prze=
18:
to takowym zdrowo krwie puſzcżanie gdyż ta=
19:
kowa duſznoſć nic nie ieſt iedno obciążenie cżł
20:
kow zwłaſzcża ſercza od wilgoti krwie zbytniey
21:
Cżo znamionuią ſtrachy we ſnie iako ieſth
22:
czartow widanie. &c. Odpo. Ieſth to znamię
23:
Melankoliey w ciele panuiącej ktora cżini cżło
24:
wieka boiaznego, oſobliwego. Takim potrzeba
25:
aby ſie dobrze chowali w piciu w iedzeniu rze=

strona: L7

O Snie.
1:
cży ciepłych y ſmacżnych, takież w krotochwili
2:
opczowania miedzi ludzmi. Bowiem ludziem
3:
takowym przydawa ſie głowy ſkażenie y inſze
4:
niemoci głowne. Otich ſniech czo znamionuią
5:
albo iako ze ſnu może być poznana ſkładnoſć
6:
natury cżłowiecżey, będzie to ſzyrzey wypiſa=
7:
no gdy wydamy kxiąſzki o rodzeniu cżłowiecim
8:
teraz o tim doſić.
9:
Możeli też kto komu ſen zadać vcżynkiem
10:
iakim zewnętrznem. Odpo. Może to vcżynić
11:
Iako gdyby kto ſpiącemu ſzeptał w vcho tak iż
12:
bygo wżdy nie przebudził, tedy onemu ſpiącze=
13:
mu będzie ſie zdało iakoby ſłyſzał gromy albo
14:
trzaſkawice. Takież gdy kto dzwonienie abo go
15:
mon nieiaki ſłyſzy przez ſen tedy acż onego nie
16:
rozeznawa czo ieſt rzecż iſta, wſzakoż mu ſie we
17:
ſnie widzi nie czo ktemu podobnego. A tak tim
18:
obycżaiem bywało y może być ziawienie lu=
19:
dziem nie ktorim od pana Boga, albo też przez
20:
duchy iego, iako wyſſzej namieniono, to ieſt gdi
21:
pan Bog komu chce taiemnicę nieiaką obiawić
22:
tedi poſila ducha zewnętrznego do vſzu ſpiąceo
23:
albo też do ocżu, powiadaiącz iemu to czo ſie ie
24:
mu zda na cżeſć y na chwałę ſwoię, w ktorej on
25:
kroluie nawieki. Amen. A przytim koniec tey
26:
wtorey cżęſci o rządzeniu cżłowiecżym.

strona: L7v

1:
Trzecia częſc o poznawa=
2:
niu obycżaiow cżłowiecżych według ſpo=
3:
ſobu iego ciała.
4:
Przedmowa.
5:
G
Dyżci pan Bog we wſzitkich ſpra=
6:
wach ſwoich ieſt doſtatecżny tak iż
7:
w vcżynkach iego niedoſtatku żad=
8:
neo ani zbytku niemaſz. Przeto żad=
9:
ney rzecży prozno nie ſtworzył, Iakoż y Philo
10:
zophi ſtarzy przyrodzonych ſie rzecży dowiadu
11:
iąc wſzitci ſie na to zgodzili iż Bog y nathura
12:
nic nie cżynią prozno, to ieſt, muſi wzdy nieia=
13:
ka być przycżyna, przecż wſzelka rzecż thak ieſth
14:
vcżyniona, acżkolwie ſama z ſiebie pozytku wi
15:
dzi ſie nie cżynić (iakoż iednak bez tego niemo=
16:
że być) wſzakoż wzdy nieczo muſi znamiono=
17:
wać dobrego albo złego. Mamy tego znak w
18:
niebie y w ſprawach iego, ktore ſamo z ſiebie ni
19:
komu zle ani dobrze nie cżyni, gdyż wſzelka rzec
20:
zła y dobra z rządzenia woley Bożej pochodzi.
21:
Iednak nie możem teo przeć aby na niebie nie
22:
były znamiona rzecż przyſzłą złą albo dobrą z
23:
woley Bożey vkazuiące, aczkolwie ſamy z ſie=
24:
bie tego nie mogą cżynić. A także gdyby niebo
25:
tego nie znamionowało tedyb y ie Bog proz=

strona: L8

1:
no ſtworzył. Ale Dawid prorok ſwiadcży iż roz
2:
ciągnął prawi pan Bog niebo iako ſkorę. A
3:
czoz potim rozciągnieniu (pytałby niekto) a=
4:
toli na nim napiſał wolą ſwoię abyią cżedł kto
5:
vmie drugim powiadaiąc, á kto nie vmie lepiey
6:
milcż. Tym też obycżaiem y cżłowieka ſtworził
7:
na ktorego twarzi y też poſtawie, napiſał zna=
8:
miona woley duſze iego, aby thak ktho vmie po
9:
nich ſie znamionował á obacżał dobroć albo
10:
złoſć duſzną. A tak ſie z onym cżłowiekiem ſłą
11:
cżał albo ſie go też wiarował. Nie iżby duſza
12:
brała złoſc albo dobroc od nieba albo od ciała
13:
(acżkolwie wzdy nie iako ſie zanim ſkłania)
14:
Bowiem iużby tak nie miała wolnoſci odbiera=
15:
nia, ktore połacinie zową Liberum arbitrium/
16:
Wſzakoż ciało takie albo owakie, żadne albo
17:
czudne, żnamionuie też duſzę dobrą albo złą we
18:
dłng oney powieſci, czo żadne trudno ma być
19:
dobre zwłaſzcża w takowym cżłowiecże kto ſie
20:
ſmyſlnoſcią á nie rozumem ſprawuie. Iakoż
21:
to piſzą o znamienitim á barzo dobrim philozo
22:
phie ktoremu imię było Socrates. Tego gdy
23:
ieden vcżony napirwey vzrzał j z gruboſci iego
24:
poſtawy iż był barzo ſzpetny ſądziłgo być złich
25:
obycżaiow, á żwłaſzcża plugawymj pſotliwim
26:
bezmiernie. Gdy więc inſzy Socrateſſa wyma
27:
wiali wychwalaiąc cnoti ieo. Vſłyſzawſzi So

strona: L8v

1:
crates onę ſporę o ſobie, iął tak przed wſzytki=
2:
mi mowić. Prawdać prawi ieſt iż ia mam wſo
3:
bie ten niedoſtatek z przyrodzenia y ſkłonnoſć
4:
ku złemu tak iako mie ten poſądził, wſzakożem
5:
to wſzitko rozumem ſwym y dobrem nałogiem
6:
w ſobie vmorzył, y ku lepſzemu ſkłonnoſć onę
7:
złą obrocił. Z kąd możem bacżyć iż żadnoſć te
8:
mu nie ſzkodzi kto ſie rozumem ſprawuie, Nie
9:
zamierzaiąc też moci Bożey ktory rzecż nagor
10:
ſzą gdy iedno chce może w nalepſzą obrocić.
11:
Wſzakoż trzymaiąc ſie poſpolitego biegu przy
12:
rodzenia, barzo trudna rzecż ieſth to odmienić
13:
czo komu natura iego dała, chocia by też (ia=
14:
ko piſze Horatius) y widłami naturę od ſiebie
15:
odpychał wſzakoż ona zawſze ku ſwemu ciąg=
16:
nie. Trzymaiąc ſie tedy biegu poſpolitego ſmie
17:
le może być rzecżono iż ſą nie iakie znamiona
18:
po ktorich ludzie złey albo dobrey nathury by=
19:
waią poznawani. Tu więc wſzelki moze poba=
20:
cżyc pożytek przychodząci z nauki á z vmieięt=
21:
noſci tego poznawania, gdyż każdy z nas kthe
22:
mu ciągnie aby thrzymał rzecż dobrą á zaſię
23:
chronił ſie rzecży złey. miedzi ktorimi rzecżami
24:
złymi żadna gorſza na ſwiecie być nie może ie=
25:
dno zły cżłowiek, iako też y dobroć wielka od cż=
26:
wieka pochodzić może. Tak iż v ſtarich ludzi by
27:
ło to w poſpolitey przypowieſci, Cżłowiek pra=

strona: M

1:
wi, cżłowieku, albo Bog albo Diabeł, to ieſth
2:
może albo wiele dobrego albo wiele złego vczy
3:
nić. Bowiem ſtarzi ludzie zwłaſzcża pogani, nic
4:
inſzego Bogiem być rozumieli iedno dobro=
5:
dzieyſtwo ludziem cżynić, á dla tego tak wiele
6:
Bogow mieli yle od kogo dobrodzieyſtwa poz=
7:
nawali. Iako tedy w pirwſzey cżęſci thich tho
8:
kxiąg wypiſane ſą przycżyny ſkładnoſci á vſta
9:
wienia wſzitkich cżłonkow cżłowiecżych. Thak
10:
też tu będą wypiſany znamiona, oſobliwie każ
11:
dego członka, czo ſie thycże dobroci albo złoſci
12:
przyrodzenia, aby każdi mogł wiedzieć ſkim ma
13:
towarzyſzić, albo kogo ſie chronić tym obycża=
14:
iem iako wyſſzey napiſano (rozumiey miedzy
15:
tymi ludzmi ktorzy ſą zwierzęci, to ieſt, kthorzy
16:
ſie nie rozumem ale ſmyſły tilko ſprawuią)
17:
Drugie też trzeba bacżyć iż ta nauka pirwſzim
18:
względem będzie dana o znamionach cżłon=
19:
kow męſkich. Wtorim względem o niewieſcich
20:
Iż iako niewiaſty we wſzytkim ſą mgleyſzego
21:
przyrodzenia niż mężowie, tak też y znamiona
22:
niżey wypiſane dobroć albo złoſć mnieyſzą to
23:
ieſt mgleyſzą w nich vkazuią. Przyrownaiącz
24:
przyrodzenie oboiey płci to ieſt męſkiey ku nie=
25:
wieſciey, według ſthałoſci z krewkoſcią iakoby
26:
dwie cżęſci otrokowi przyſądzaiąc á trzecią nie
27:
wieſcie. Bowiem niewiaſta iako nigdy niemo
M


strona: Mv

1:
może być tak moczna iako otrok, przeto nigdy
2:
tak wiele złą być albo zaſkodzić nie może wſza
3:
koż mogą być złe albo dobre w ſwey mierze, á
4:
tak też z onych znamion mogą być poſądzane.
5:
Trzecie tu trzeba bacżyć iż nie będzie doſtatecż=
6:
ne poſądzanie dobroci albo złoſci cżłowieczego
7:
przyrodzenia, z iednego tilko cżłonka/ ale ktho
8:
chce prawie rozeznać, ma obacżyć ſwiadecz=
9:
twa wiele cżłonkow ku iedney ſie rzecżi zgadza
10:
iące, iako ſie ten omyla ktory ſądzi dobroć cżło=
11:
wiecżą z ięzika iż on pięknie mowi albo łagod
12:
nie. tak też on ſie barzo omyli ktori będzie mni=
13:
miał złego być iż ieſt rozooki, gdyż drugich cż=
14:
łonkow dobra ſkładnoſć będzie o dobroci ſwiat
15:
cżyła, ale gdi ſie wiele znamion ku iednemu zga
16:
dza tam pewne będzie ſwiadecztwo. Iako gdy
17:
kto ieſt liſowati ktemu ſzepietliwy y ieſt rozoki,
18:
á ktemu niegdzie ieſzcże znakomiti. Thegoć iuż
19:
natura naznamionowała prżeto ſie takieo ſtrze
20:
ży chczeſzli vydz cżego złego.
21:
A iżby thakowa nauka ſzła iakoby po ſnurze.
22:
Naprzod będą dany znamiona poſtawy wſzit=
23:
kiego cżłowieka w poſpolitoſci. Bowiem y tho
24:
theż nie mało cżyni ku dobroci albo ku złoſci,
25:
gdyż (iako na przodku namieniono, duſza ſie
26:
ciągnie za ciałem iako ſkłoniona iego cięſzkoſ=
27:
cią, albo też wolnieyſza w iego ſubtilnoſci. Prze

strona: M2

1:
to od czałego cżłowieka począwſzy pothym do
2:
głowy poydziemy, tam wſzitkie cżłonki rzędem
3:
wypiſuiąc aż do nog, aby tim łatwieyſze mog=
4:
ło być nalezienie gdyby kto o kthorim cżłonku
5:
chciał ſzukać znamionowania obycżaiow, gdzie
6:
też będą przydawane figuri każdego cżłonku o
7:
ktorym albo o iakim będzie wypiſowanie.
8:
Ad Lectorem adhortatio.
9:
Admonuimus, candide lector, in ipo ſtatim
10:
limine noſtrum hoc, qualecunque ſit, conge=
11:
ſtum tractatui illi qui vulgo Problemata Ari
12:
ſtotelis inſcribit non omnino reſpondere quan
13:
doquidem ille et ſi non omnino reijciendus ſit
14:
neque tamen in omnibus probandus ob multa
15:
tum perperam ſcripta, tum obſcna et auri=
16:
bus polonorum, fminarumque prſertim, minime
17:
digna. Quibus reiectis placuit alia in eorum lo=
18:
cum ſubſtituere, partimex. Decretis medico=
19:
rum, partim ex ipſa Ariſtotelis phiſiognomia
20:
deſumptis, que vtilia atque huic rei conſentien
21:
tia, id quod in ſecunda et tertia partibus cui=
22:
libet videre licebit. Libuit tamen titulum Pro
23:
blematum adfigere quo votis plurimo=
24:
rum (qui chalcographum pro dicto tracta
25:
tu lingua nobis vernacula im
26:
primendo, vrgerent) responderet. tu
27:
quidquid id ſit boni conſulito.
M ij


strona: M2v

1:
O Wzroſcie cżałego człowieka
2:
W
Zroſt czałeo cżłowieka wiele o nimda=
3:
wa znać. Ieſtli wzroſt będzie wyſoki á prohſty
4:
więczey ku ſuchoſci ſie zciągaiącz niż na tłu=
5:
ſtoſć, Dawaznać cżłowieka ſmiałego, mocne
6:
go, pyſznego, ſrogiego, y chwały żądaiącego.
7:
Dlugo gniewdzierżączego y też ſkąpego, ktory
8:
ſam rad kłama á drugim nie richło wierzi.
9:
grafika

strona: M3

1:
Ktory ma wzroſt wyſoki á ſłuſznie tłuſthy
2:
znamionuie cżłowieka tępego rozumu, niew=
3:
dzięcżnego, w wiernoſci nie vſtawicżnego, ob=
4:
łudnego, ſkąpego, y inſze pochodzącego gdiż til
5:
ko na to będzie miał dobry vmyſł, wſzakoż y
6:
mocz ciała doſtatecżną bedzie mieć/ y fortunę
7:
acżkolwie przemienną á nie vſtawicżną ale wż
8:
dy taką ktora na koniec ku dobremu ſie obroci.
9:
grafika

strona: M3v

1:
V kogo wzroſt będzie wyſoki chudy y ſma
2:
gły znamionuie głupiego, łgarza prożnego, ku
3:
rzecżam pożądanym vpornego, mgłego, richło
4:
wierzącego, w ſwych ſprawach leniwego wſza=
5:
koż ſwey myſli y ſwego domniemania takowy
6:
bywa, nikomu naprzod nie chczącz dać iakoby
7:
nikt lepſzy w rozumie nie był, iednak y fortuna
8:
takowemu niebarzo ſłużi acż ſie czudnie ſtawi.
9:
grafika

strona: M4

1:
Kto ma wzroſt niſki á miąſſzy, to ieſt zna=
2:
mię cżłowieka zawiſnego/ prożnego, więczey
3:
proſtego niż mądrego, wſzakoż taki hnet miewa
4:
podezrzenie o ludziech, richło wierząci, długo
5:
gniewny, rozumu tępego, tilko na złe abo czo
6:
ſie tycże właſnego pożytku na tho bywa barzo
7:
dowcipnyy inſzim też vſłguiąci.
8:
grafika

strona: M4v

O wzroſcie człowiecim.
1:
Kto ieſt nizkiego ſuchego wzroſtu gdy tilko
2:
ieſt proſty, takowy poſpolicie bywa dowcipny
3:
na wſzytko, wierny/ taiemnoſci milcząci, dobre=
4:
go rozumu y mądroſci wſzakoż pyſznym poſzpo
5:
licie j chełpliwym bywa, á w praci vſtawaiącim
6:
A to dla mgłoſci ſwego przyrodzenia ktore ie=
7:
go cżyni ku każdey rzecży omieſzkałego.
8:
grafika

strona: M5

1:
Wzroſt pochyły przedſię nie od ſtaroſci ale z
2:
przyrodzenia znamionuie cżłowieka, dowcipne
3:
go. taiemnego/ ſrogiego/ ſkąpego/ robotnego,
4:
długiego gniewu, niedowiarka á grubo ſie ży=
5:
wiącego. Bywa też ten łakomy á na dalſze cża
6:
ſi ſie oſzcżądaiąci kthory nie rad widzi ſzcżeſcia
7:
czudzego iednak też ſam będzie ſrzedniey fortu
8:
ny w każdey rzecży tilko w obeſciu domowym
9:
grafika

strona: M5v

1:
V kogo wzroſt ieſt przed ſobą wypięty á
2:
zaſię nachylony vkazuie cżłowieka grubey kar
3:
miey/ grubego rozumu, głupiego, złey pa=
4:
mięci/ obmowcę ktory, też na wſzitko hnet ſie
5:
da nawieſć, czudzą rzecż więcey opatrzaiącży
6:
niżli ſwą właſną, bowiem bedzie nie dbały o
7:
dobrą maięthnoſć maiącz nadzieię w czudzim
8:
opatrzeniu y też pomoci.
9:
grafika

strona: M6

1:
Nauka poſpolita o wzroſcie
2:
cżłowiecżym.
3:
Ale iż rozum wſzytek cżłowiecży w pamię=
4:
ci zależy przeto ſłuſza wiedzieć iż im ſuſſzy cżło
5:
wiek tim rozumnieyſzy może być bowiem iż v
6:
takiego pamięć ieſt ſucha kthora dłużey y lepiey
7:
może w ſobie wſzelką rzecż zachować, zaſię tłu
8:
ſci ludzie barzo złey pamięci bywaią á tak j ro
9:
żumu też tępego. Iakoż to widamy iż wyraże=
10:
nie każdey formy albo figury gdy będzie na ia
11:
kiey twardey á ſuchey rzecżi wyrażono abo wy
12:
bito iako ieſt kamien albo drewno twarde, dłu=
13:
żey tam trwa y lepiey ſie dzierży niżlina rze
14:
cży miękkiey albo wilgotney, iaka ieſt gli
15:
na, maſło, albo nie czo takoweo. Tim
16:
ſie też ma obycżaiem rozum y pa=
17:
mięć w cżłowiecże miękkim tho
18:
ieſt tłuſtym, takież w ſuchym,
19:
Iako o tim też niżey bę=
20:
dzie namieniono.
21:
grafika

strona: M6v

1:
O Głowie.
2:
G
Lowa wielga á zewſząd dobrze okrąg=
3:
ła, znamionuie cżłowieka rozumne=
4:
go dowcipneo, y w ſprawach wſzitkich
5:
dobrze baczneo, robotnego też, ſtałego
6:
y pobożnego. Nie wierzyſzli ogląday.

strona: M7

O głowie.
1:
V kogo głowa ieſt mała maiącz gardło
2:
miąſſze a ſzyię przedſię pochyłą, vkazuie cżło=
3:
wieka ſpokoynego, cichego taiemnika. ſwey my
4:
ſli w vcżynkach ſtatecżnego, y ſkąpego.
5:
Głowa podługowata twarz też maiąc dłu
6:
gą wielgą á żadna, znamionuie cżłowieka pro
7:
ſtego, głupiego ale złoſtnego, zawidznego, proż=
8:
nego/ richło wiernego, á wieſci noſzącego.
9:
V koo głowa ieſt wartogłowa, to ieſt tam
10:
y ſam prędko obrotną, taki bywa ſzalony plot=
11:
ka, łgarz zdradny, o ſobie trzymaiąci, ni ſtatecż
12:
ny/ złego rozumu/ wſzakoż nieiako ſzcżodry á
13:
wartogłowiec prawy.
14:
V kogo głowa miąſſza z ſzyroką twarzą.
15:
Taki bywa barzo ſmiały, dowcipny, czudnych
16:
rzecżi żądaiąci, taiemny, niedowierzaiąci, á ma
17:
iąc łaczne podeyrzenie, acż ſam nie wſtidliwy.
18:
Głowa miąſſza á ſtroyna z miaſſzą á krot
19:
ką ſzyią/ vkazuie cżłowieka dobrze bacżneo, mą
20:
drego/ rozumu dobrego/ taiemnice chowaiące=
21:
go/ wiernego/ prawdziwego y barzo powolneo.
22:
Głoua mała z ſzyią też cienką nie bezliſz długą
23:
vkazuie cżłowieka ſubtilnego á mgłego przyro
24:
dzenia, małey karmiey, łacznego ku nauce rich=
25:
ło też obacżaiącego, powolnego każdemu, wſza
26:
koż nie prawie ſortunnego.

strona: M7v

1:
O wloſiech.
2:
grafika
3:
W
Loſi proſte á długie, żołtawe albo
4:
białaſſe, ieſtli będą miękkie á ſubtil
5:
ne vkazuią cżłowieka z przyrodze=
6:
nia boiaznego ſercza, mgłey ſiły
7:
ſpokoynego w towarzyſtwie cichego, á ku wſzit
8:
kiemu barzo powolnego.
9:
Włoſi miąſſze krotkie á twarde znamionu
10:
ią cżłowieka ſmiałego/ mocznego y bezpiecż=
11:
nego, prożnego, obłudnego nie ſpokoynego, wię
12:
cey proſtego niż mądrego, ale dobrze fortunneo.
13:
Włoſi barzo kędzierzawe á wſtocżone ia=
14:
ko wełna barankowa, znamio: cżłowieka tępe=
15:
go rozumu/ proſtego wſzakoż oboiętneo w oby
16:
cżaioch y w towarzyſtwie, á tak nie wiernego.
17:
Komu włoſi poraſtaią na ſkroniach y na
18:
cżele tak iż cżoło bywa mało niezaroſłe, thaki
19:
cżłowiek bywa gamratny pſotliwy, mathacż/
20:
richło wierząci na żadną rzecż nie pożiteczny.

strona: M8

O włoſiech
1:
V kogo włoſi ſą oſtre á okrągło zplecione
2:
tak iż ſie odmą barzo gdi ie rozcżeſze znamionu
3:
ią, pyſznego, ſmiałego, prędkiego gniewu, złoſ=
4:
nika, pſotliwego, trudnego ku obacżaniu, ſ ku
5:
złey rzecży barzo prędkiego y popędliwego.
6:
Włoſi gęſte á miąſſze po wſzitkiey głowie
7:
vkazuią cżłowieka dobrze trawiącego żołądka
8:
prędkiey ſrogoſci/ w vcżynkach leniwego/ złey
9:
pamięci, pſotliwego, wiele żądaiącego, wſzakoż
10:
nie fortunnego.
11:
Komu ſie włoſi na przodku naieżaią tak iż
12:
ſie cżoło zda łyſe, vkazuią cżłowieka chytrego
13:
złoſnego wymyſłka, mędrellę, ktori ma wiele ro
14:
zumow iako liſzka.
15:
Włoſi ſzaphranne, vkazuią cżłowieka iado
16:
gniewnika, zawiſnego, zdradnego, obmowcę py
17:
ſznego y nieprzyiaznego.
18:
Włoſi gniade, to ieſt, ſrzednie miedzy cżar=
19:
noſcią á cżerwonoſcią gdy będą trochę zwieſi
20:
ſte á na konczu wſtocżone znamionuią cżłouie
21:
ka ku nauce y ku wſzelkiey rzecży dobrey godne=
22:
go ktory pocżeſnoſć miłuie, á ſam ſie też ma ku
23:
czci y ku powaznoſci, przeto niektorzy takowe
24:
ludzie za pyſzne miewaią.
25:
Takież włoſi w długoſci y w farbie ſrzodek

strona: M8v

O włoſiech.
1:
maiące też znamio: cżłowieka na wſzitko godne
2:
go więcey na dobre niż na złe, miłoſnika poko=
3:
iu w żywocie y w obycżaioch ſtatecżnogo.
4:
Włoſy barzo cżarne iako kruk, vkazuią ku
5:
wſzitkiemu pochopnego y godnego, w poſłudze
6:
y w ſprawie wſzelkiey pilnego y wiernego, taiem
7:
nego, wſzakoż nie prawie fortunnego.
8:
Włoſi barzo białe, vkazuią cżłowieka zim
9:
nego przyrodzenia/ boiaznego/ ſromiezliwego
10:
ſrzedniego rozumu y też bacżnoſci wſzakoż złej
11:
fortuny.
12:
Będąli białe á twarde trochę przypłonio=
13:
ne, vkazuią przyrodzenie grubie rozum tępy na
14:
żadną rzecż nie godny y owſzem więcey ku złe
15:
mu domyſlny.
16:
Włoſi omełte ná konczach y otarte (iako
17:
poſpolicie mowią aby ie mole ogryzły) vkazu
18:
ią cżłowieka iz ma złą ſtrawnoſć w żołądku,
19:
tak iż wilgotnoſć z niego nie może doſtątecż=
20:
na pochodzić ku roſnieniu włoſow, przetho one
21:
vſichaią na konczach y też ſciraią ſie, iako j ga
22:
łęzi na drzewie vſichaią gdy w nie wilgota zko
23:
rzenia przed drzen nie dochodzi.
24:
Cżaſem też takowe ſtarcie włoſow zwłaſzcża w
25:
tile bywa zlegania wznak. Iakoż to widamy v

strona: N

O włoſiech.
1:
dzieci w kołyſkach leżącich, ktorim ſie wſzythkie
2:
włoſi za ſobą othrą, á przed ſobą czale będą,
3:
przeto białegłowy plotą ſobie włoſi nanoc aby
4:
ſie im nie ſcirały. Kto tedy chce mieć włoſi do=
5:
bre, aby mu ich (iako poſpolicie mowią) mole
6:
nie gryzły, zimnych rzecży y też ſurowych nie
7:
pożyway, żołądka nie zaziębiay, albo nie cżęſto
8:
wznak legay, bo molom przywłaſzcżać thako=
9:
wy włoſow nie doſtatek ieſt rzecż nie prawdzi=
10:
wa.
11:
Włoſi ktore zmłodu ſiwieią, albo też przed
12:
ſobą opadną iż ſie łyſina vkaże/ znamionuią
13:
cżłowieka ku pſocie prędkiego, wielemowce plot
14:
kę nazłe przeważnego nie ſtatecżnego j owſzem
15:
przewrotnego á nie prawie wiernego, wſzakoż
16:
na złe barzo fortunnego.
-1:
O wytwarzeniu oblicza.
-1:
grafika
N


strona: Nv

1:
O
Blicże ktore ſie richło poci znamio
2:
nuie cżłowieka gorącego przyrodze
3:
nia, dobrze iedzącego, ktoremu theż
4:
gruba karmia nie ſzkodzi, przeto ta
5:
ki bywa też rozumu grubego, á poſpolicie pſot=
6:
liwy y nie taiemny.
7:
Oblicże barzo mięſiſte, znam: cżłowieka bo
8:
iaznego, wczas weſołego, y też ſzcżodrego mier
9:
nie, złey pamięci wſzakoż roſtropneo, richło wie
10:
rzącego, ktori też bywa zazrzywy, w żądaniu v
11:
porny, w ſobie duphaiaci, y na oboię ſtronę ob
12:
rothny.
-1:
grafika
13:
Twarz ſucha znamionuie człowieka dowci
14:
pnego, dobrego rozumu/ praczowitego/ ſkąpe=
15:
go/ więcey ku okrutnoſci niż ku łaſzcze ſkłonne
16:
go/ ktory tez inſze wzgardza á nizacż ich ſobie
17:
nie ma.
18:
Twarz mała á okragła znamionuie cżło=
19:
wieka proſtego, nie ſmiałego, mgłego przyrodze
20:
nia, złey pamięci, wſzakoż pobożnego.

strona: N2

O obliczu.
1:
Twarz ktora ſie zawſze zda iakoby pijana,
2:
vkazuie mocnego, prożno mowcę, pſotliwego/
3:
ktory ſie też rad napija, wſzakoż nikomu nie za
4:
ſzkodzi tilko gębą to ieſt mową.
5:
Twarz poſrzągła á gniewna vkazuie cżło
6:
wieka ſtatecżnego poki ſobie niepodweſeli, á gdi
7:
iuż weſoł żąday vniego czo chceſz bowiem łacz
8:
ny będzie ku darowaniu, wſzakoż thaki gniew
9:
długo trzyma á hnet ſie rozgniewa.
10:
Twarz ſucha á rozwlokła vkazuie cżłowie
11:
ka w mowie ſmiałego ale mało cżyniącego, py
12:
ſznego y przewrotnego ktory też rad krziwdę cżi
13:
ni, trudnich obycżaiow, wſzako ku vproſzeniu ła
14:
ſkawego ten też nie leda kcżemu rad przyſtaie.
15:
Twarz ſrzednia miedzy długą á okrągłą/
16:
tłuſtą á ſuchą, znamio. człowieka ku wſzem rze
17:
cżam godneo więcey ku dobremu, bowiem wſzel
18:
ka rzecż dobra w mierze á w ſrzodku zależy á
19:
bywa taki cżłowiek w mowie prawdziwy pouol
20:
ny dobrze dowcipny y pamiętny, każdemu lu=
21:
by y też przijazny.
22:
Twarz tłuſta á ſzyroka znamio: więcey pro
23:
ſtego niż mądrego, grubego przyrodzenia y też
24:
rozumu, w ſprawach ſwych leniwego, prożno=
25:
chwalcę, richło wierząceo, obłudnego, naſmiew
26:
cę y też podchodzącego inſze.
N ij


strona: N2v

O obliczu.
1:
Twarz rowna á nie nadęta, znamio, cżło=
2:
wieka ku rzecży wſzelkiey godnego, lubieznego/
3:
wiernego, ku poſłudze powolnego, dowcipnego
4:
ktory też leda cżemu wierzy á to iż bywał proſti
5:
á nie chytry, cirpliwy, á dla tego też nie fortun=
6:
ny iż nikomu ſie nie rad przykrzy.
7:
Twarz puczołowata wcżas tłuſta znamio
8:
nuie zawiſnego, fałſzerza/ łgarza/ krzywdę cżi
9:
niącego, ſwarliweo y ſmiałevo, wſzakoż plotkę
10:
leniwego rozumu y też bacżnoſci, ale w robocie
11:
trwałego.
12:
Twarz krziua, długa á ſucha, cżłowieka zna
13:
mionuie ku wſzemu dobremu leniwego rozumu
14:
proſtego, wſzakoż nie pobożnego, á dla małego
15:
zacżynienia barzo ſkodzącego y złoſnego.
16:
V kogo oblicże od cżoła aż do policżkow
17:
ſzyrokie á ku brodzie zakoncżone poſpolicie ta=
18:
ki bywa chytri/ zazrywy/ obłudny, ſwarliwy/
19:
przewrotnego rozumu, ſmiały gdy ſie go ktho
20:
boj, ale gdzie bacży zaſtanowienie richley vcie=
21:
ka, bowiem taki ieſt mgłey natury.
22:
Twarz blada vkazuie cżłowieka nie zdrowe
23:
go, wſzakoż złoſnego, łgarza y pyſznego, ſlępcza
24:
vpornego, nie wiernego y nie pobożnego, iako
25:
poſpolicie mowią, od złoſci prawi aże zbladł.

strona: N3

1:
Twarz dobrze rumiana dobrą theż ſkład=
2:
noſć zdrowia vkazuie y cżłowieka weſołego/
3:
ſzcżodrego, richło wierząceo, ktory też ſam wier
4:
noſć drugiemu chowa. Dobri też rozum tako=
5:
wy miewa y ku wſzitkiemu obrotny, á to ieſthli
6:
rzecży złe wyſſzey wypiſanę na twarzy nie bę=
7:
dą, to ieſt, iż nie ieſt puczołowaty, długo wieży
8:
albo wżdy nie iako znakomity, bowiem takowe
9:
mu y rumianoſć nie pomoże aby złoſci przyro
10:
dzoney nie wypełnił. Ale gdy twarz będzie ru=
11:
miana okrągła, wcżas mięſiſta, ocżi też y brwi
12:
takież y nos maią proportią to ieſt, zgodne przi
13:
ſtoſowanie iednego cżłonku do drugich w mier=
14:
noſci, iż go wżdy natura nieiako nie naznamio
15:
nowała. Takowy też muſi być dobry. Bo poſ=
16:
policie mowią, czo czudne to też dobre bywa, y
17:
cznota wſzelka wdzięcżniejſza ieſt z czudnego cia
18:
ła pochodzącza. A tak kto ieſt czudny á zły, cżi
19:
ni taki przeciw przyrodzeniu, iakoż też to ſie przi
20:
dawa miedzi białemi głowami, gdzie czudnoſć
21:
ze cznotą trudno ſie zgadzaią zwłaſzcża gdzie
22:
ieſt ſwowolne wychowanie.
23:
O czele.
24:
A
Cżkolwie twarz y cżoło łaczno ſie
25:
przemienić może/ á to według wz=
26:
ruſzenia namiętnoſci cżłowiecżey
27:
ku dobrey albo też nie ſłuſzney rze=

strona: N3v

O czele.
1:
grafika
2:
cży, iakoż to bacżymy w rozgniewaniu y też w
3:
weſołoſci, wſzakoż w cżłowiece vſpokoionim od
4:
takiey namięty nie mały bywa znak nacżele do
5:
broci albo złoſci, tak iż poſpolicie mowią na cże
6:
le á w ocżu ſrom ſiada. Przeto y o cżele będzie
7:
tu nie czo powiadano.
8:
Cżoło wyſokie y okągłe znamionoie weſſo
9:
łoſć, ſwiebodę tak ku znaiomym iako y nie pi=
10:
lim, wdzięcnoſć rozmowy, żądanie czci, á ſerce
11:
wſpaniłe, y rozum dobry, ktori zawſze vkazuie
12:
okrągłoſć cżoła.
13:
Cżoło gładkie to ieſt nie poroſłe y nie zmar
14:
ſzcżone, gniewnego znamionuie y ſwarliwego/
15:
fałſzerza y plotkę głupiego á nie ſromiezliwego
16:
Cżołko barzo małe, cżłowieka proſtego vka
17:
zuie, gniewnego, niemiłoſiernego, wſzakoż dwor
18:
nego ktory ſie w czudney rzecży kocha, á ieſthli

strona: N4

1:
ktemu będzie okrągłe y nieporoſle na ſkroniach
2:
tedy takowy bywa oſtrego rozumu, chędogi py
3:
ſzny, cżci y chwały barzo żądaiąci.
4:
Cżoło koncżate na ſkroniach iż koſci iakoby
5:
ſie wypięły, vkazuie nie ſtatecżnego y mgłego
6:
w każdey rzecży, proſtaka, plotkę y mało rozum
7:
nego zwłaſzcża ku dobremu.
8:
Cżoło wielkie á zewſząd okrągłe, gołe gład
9:
kie y trochę łyſe, cżłowieka wſpaniłego znamio
10:
nuie, dobrego przyrodzenia y też rozumu, ſmia=
11:
łego, roſtropnego, długiego gniewu, ale wzdi ta
12:
ki będzie nieiako złoſliwy y nieprawie pobożny
13:
Cżoło zmarſzcżone á weſrzodku dołem aż
14:
donoſa znacno rozdzielone tak iż ſie zda iakoby
15:
dwie cżele były, znamionuie chytrego, taiemneo
16:
mężoboycżę, wielkiego rozumu, ale nie prawie
17:
dobrey fortuny.
18:
Cżoło podługowate z twazrą też długą ku
19:
dołu zakoncżona, ſrogieo znamionuie y okrut
20:
nika nie lutoſciwego.
21:
Poſpolite znamię iako głowa ſucha á ok=
22:
rągła dobry rozum vkazuie tak też y cżoło im
23:
będzie okrąglejſze ſuſſze á trochę poroſłe tim też
24:
lepſzy rozum vkazuje, zaſię głowa mięſiſta, cżo
25:
ło takież, twarz potemu, tam nie może być do=
26:
bry rozum iako w cżłowiecże otyłym, gdi tam
27:
wſzędi mięſo zaroſcie tłuſtoſć zaſtąpi, iakoż ſie
N iiij


strona: N4v

O czele.
1:
tam mogą rozſzerzyć duchy rozumne ktore ſie
2:
w ſuchoſci kochaią.
3:
O Brwiach.
4:
grafika
5:
P
O brwiach też może być nie iakie
6:
poznanie obycżaiow. Przeto niekto
7:
re białe głowy farbuią ie ſobie aby
8:
ſie vkazały tim ſtroynieyſze, albo
9:
nie tak obłudne iakie poſpolicie bywaią z ſweo
10:
przyrodzenia. Takież y otroci gdy ſie komu ch=
11:
czą ſtawić tak albo owak, brwiami poſtawę v=
12:
kazuią, ale o tich iakie kto ma z przyrodzenia tu
13:
nie czo będzie namieniono.
14:
Brwi wzgorę zklecżone na wzraz łuku, cżło
15:
wieka pyſznego vkazuią. ſmiałego, groznego/
16:
ktory ſie rad przechwala prożney czći żądaiąc
17:
wſzakoż taki ku wſzitkiemu ieſt powolny.

strona: N5

O brwiach.
1:
Komu ſie brwi ku dołu zkrziwiaią gdi ſkim
2:
mowi albo patrzy na kogo znamionuią cżło=
3:
wieka złoſnego/ matacża/ fałſzerza/ ſlepcza/
4:
milcżącego, zdradnego, á ſwey myſli.
5:
Brwi rzadkie, znamionuią proſtaka, mgłe
6:
go, richło wierzącego, wſzakoż wiernego w to=
7:
warzyſtwie.
8:
Brwi barzo poroſłe, iż też będą włoſi kud=
9:
łate á iakoby kędzierzawe, zna. nieſromiezliwe=
10:
go, ſkąpego/ zawidznego/ leniwego/ ktory łac=
11:
no inſze poſądza á ſam oſzuſt ſilny.
12:
Wſzakoż brwi poroſłe ale proſte y ſubtilne
13:
to ieſt miękkie gładkie y trochę cżarnawe/ do=
14:
brą ſkładnoſć przyrodzenia vkazuią, obycżaie
15:
wierne á dobre, y rozum doſtatecżny.
16:
Brwi białe á krotkie znamionuią cżłowie
17:
ka boiaznego, mgłego, richło wierzącego ktory
18:
ſie da richło nawieſć na wſzytko.
19:
Brwi cżyrwone cżłowieka nie wſtydliwego
20:
vkazuią zawiſnego/ obmowcę/ zdradnego kto
21:
ry też pomſtę zachowawa do cżaſu ſwego.
22:
A iako brwi białe znamio: mgłe przyrodzenie y
23:
rozum proſty/ tak zaſię cżarne barzo, mocznoſć
24:
przyrodzenia y też oſtroſć rozumu.
25:
Iako też brwi iakieżkolwie im mnieyſze ſą

strona: N5v

O brwiach.
1:
tym też mnieyſza złoſć znamionuią thak zaſię
2:
wielgie więtſzą złoſć vkazuią.
3:
Przeto kto ma brwi barzo zroſłe tak iż ie=
4:
dna drugiey prawie ſie dotika. Przyrodzenie nie
5:
wymowne złe poſpolicie vkazuie, takiego ſłu=
6:
ſza ſie ſtrzedz nad inſze, á gdy ktemu będzie cżę=
7:
ſte imi ruſzanie iuż na tę ſtronę iuż na owę, w=
8:
zgorę albo nadoł ten ieſt zdraycza pewnie, chy=
9:
ba iżby miał z wrzodu albo z niemoci iakiey.
10:
O znamionach oczu.
11:
grafika
12:
T
Akież y po ocżu dobroć albo złoſć
13:
może być poznana cżego też nie za=
14:
milcżał naſz Zbąwiciel Ieſus Chri
15:
ſtus Math. vj. Ieſthli prawi oko
16:
twe proſte będzie tedi też wſzitko ciało będzie ia
17:
ſne. A na drugim mieſtczu Math. xx. mowi w

strona: N6

O oczu.
1:
Ewangieliey on vrzednik winnice do iednego
2:
zawidznego robotnika/ więc prawi oko twoie
3:
dla tego złe ieſt, iżem ia dobry &c. Przeto gdi v
4:
kogo vzrzyſz ocży wcżeſne oddtworzone, iaſne,
5:
miernie okrągłe czałe, Thak theż według oney
6:
ſłuſzney ſkładnoſci możeſz ſądzić przyrodzenie
7:
cżłowiecże. Nie iżby to zawſze było albo niemo
8:
gło być inak, ale poſpolicie, iako wyſſzey namie
9:
niono o poſpolitim poſądzaniu.
10:
Ocży wielkie á barzo roztworzone znamio=
11:
nuią cżłowieka ſmiałego/ zawiſnego/ ktori nie
12:
ma wſtydu ani taiemnoſci, plotkę kłamliwego
13:
ſrzednie ſkąpego, głupiego, grubego przyrodze=
14:
nia, y mnieyſzeo rozumu niż ſam o ſobie trzima
15:
Ocży wypukłe chocia nie roztworne. Zna:
16:
cżłowieka proſtaka, głupiego, grubego przyro=
17:
dzenia y rozumu, przeto też bywa ſcżodry/ po=
18:
wolny ku poſłudze, y na wſzytko łacno nawie=
19:
dziony zwłaſzcża ku pſocie j rozpuſtnoſci.
20:
Ocży głęboko w cżele lezące, znamio: cżło
21:
wieka oſtrego wzroku y dobrey pamięci, wſza=
22:
koż przewrotnego, złoſnego, zazrzywego, łacz=
23:
nego ku poſądzeniu, długo gniewnego, wymyſł
24:
ka złych rzecży, zwodnika a też y porobnika, w ſo
25:
bie pyſznego.

strona: N6v

O oczu.
1:
Gdy kto patrząc poſpolicie ocży zciſka, też
2:
znamio: matacża/ fałſzerza/ potrawcę/ zazdro
3:
ſciwego, ſkępcza okrutnika, y nie pobożnego.
4:
Zaſię ocży barzo roztworzone, á ſmiele pa=
5:
trzące chocia nie będą wypukłe, znawionu: nie
6:
wſtyd y nieſrom, takież nie vſtawicżnoſć.
7:
Ocży małe á okrągłe cżłowieka znamio.
8:
mgłego, richło wiernego, ſrzedniego rozomu y
9:
też bacżnoſci, proſtego, á przeto nie ſkąpego, kto
10:
ry też małey ieſt fortuny.
11:
Ocży rozokie y brlokowate znamio: chytre=
12:
go á dobrze dowcipnego, wſzakoż tham bywa
13:
złoſć, ſkąpoſć, zazroſć, gniew długi, obwowa y
14:
też obłudnoſć.
15:
Ocży nie vſtawicne ale tam y ſam ſie wier
16:
czące znamio: nie ſtatek/ pſotę/ richłą wiarę/
17:
kłamſtwo/ ſocżenie/ wſzakoż żądliwoſć rzecży
18:
czudzich j też ku wſzitkiemu lacne prziwiedzienie
19:
Ocży cżarnawe á mierney wielgoſci, zna:
20:
ſpokoynego, powolnego, cichego, dobrego rozu=
21:
mu, ale pamięci nie długiey, bacżnego, też cżło
22:
wieka roztropnego, ſromiezliwego, poſłuſznego
23:
wſzakoż ſrzedniey fortuny.
24:
Ocży białe abo ku modroſci, cżłowieka zn.
25:
ſwey myſli, obłudnego, ktory bywa acżkolwie

strona: N7

O oczu.
1:
taiemny, wſzakoż nie wierny, z głupia chytry y
2:
pſotliwy.
3:
Ocży cżyrwone y też we łzach pływaiącze
4:
znamionuie ſwą wolą, pychę, okrucienſtwo, wz
5:
gardzanie drugich, niewſthyd, niewiarę, kłam=
6:
ſtwo, wſzakoż dobra bacznoſć y dowcipnoſć t
7:
bywa.
8:
Ocży żołtawe, zmyſloną pokorę y obłudne
9:
nabożenſtwo vkazuią, wſzakoż taki bywa ſkr
10:
ny/ cichy, długiego gniewu, złey pamięci/ ale
11:
wżdy ſwey myſli.
12:
Ocży iaſkrowate á iakoby miękczące ſie/
13:
Acżkolwie rozum dobry y obrotny znamionu:
14:
y też pamięć nie złą, wſzakoż thaci bywaią ob=
15:
mowni, á chcząci wiele nowin wiedzieć.
16:
Ocży ciekącze nie vkazuią natury, ale nie
17:
doſtatek, bowiem to przichodzi zezbytku flegmy
18:
y też wielkiey wilgoti mozgowey, przeto o tako
19:
wych niewiem czo piſać.
20:
O Noſie y o nozdrzach.
21:
P
O noſie ſtarzy ludzie wiele ſie zna
22:
mionowali. Iako o tim piſze Plu=
23:
tarchus iż nos zawieſiſty á iakoby
24:
v orła nadoł zaklęczony, był v Per

strona: N7v

O noſie.
1:
grafika
2:
ſow w wielgiey wadze, tak iż oni y podziſieyſzy
3:
dzien żadnego za krola nie bierzą, ażeby miał
4:
nos wielki/ zaſię przeciwnym obycżaiem małe
5:
noſi v nich były wzgardzone, iakoby one ludzi
6:
głupich á nie poważnich były znamiona. Prze
7:
to o roznoſci noſow y o ich znamionach nieczo
8:
będzie powiadano, ktora acżkolwie ieſt rozmai=
9:
ta tak iż rozlicżnoſci twarzy nic więcey nie cży=
10:
ni iedno roznoſć noſow. A tak nawięcey zależy
11:
we troiey rzecży, w miąſſzoſci, w długoſci, á w
12:
zakrzywieniu.
13:
Nos wielki proſty na konczu zkrzywiony/
14:
iako v Iaſtrząba, znamio. naſmiewcę, łakom=
15:
cę, drapieżczę, wſzakoż ſmiałego y drugie pod=
16:
chodzące zdradnego, też y matacża.
17:
Ale będzieli miał weſrzodku guz podnieſio
18:
ny, vkazuie cżłowieka wſpaniłego, ſwiebodne=

strona: N8

O noſie.
1:
go pyſznego/ wymownego y dobrze rozumneo.
2:
Nos koncżiſty zawſze gniew znamionuie á
3:
im więtſza w nim będzie oſtroſć, Tim więtſzą v
4:
kazuie gniewliwoſć iakoby oſſa.
5:
V kogo nos będzie wztocżony wzgorę zdo
6:
łu, tak iż dziurki będą iawne, iakie ludzie zową
7:
pernonoſſe, znamio. cżłowieka nie ſtatecżnego/
8:
popędliwego/ kłamcę/ pſotliwego/ richło wie=
9:
rzącego/ na wſzitko obrotnego.
10:
Nos płaſki á nie wielki znamio. wielemow
11:
nego/ prożnego/ nie vſtawicżnego vmyſłu, kto
12:
ry też taiemnice nie chowa y pſotliwy bywa, ta
13:
kież vporny y okrutny.
14:
Nos podługowaty á nie barzo miąſſzy, acż
15:
kolwiek cżłowieka znamio: dobrey woli y też v
16:
myſłu ſzcżodrego, wiernego, y dobrze bacżnego
17:
w rozumie, wſzakoż taki barzo chciwy ku pſo=
18:
cie, bowiem miewa wſzitki doſtatki potrzebne á
19:
nie omyli.
20:
Nos długi á zewſząd iednako okrągły abo
21:
obli znamio. cżłowieka ku dobremu proſtego á
22:
na złe mądrego/ ktory żada czudnych rzecży y
23:
doſtawa poſpolicie cżego żądą, abowiem tako=
24:
wy fortunny bywa, wſzakoż zawſze mniej vmie
25:
albo cżyni niż ſie vkazuie.

strona: N8v

O noſie.
1:
Nos miąſſzy zewſząd z ſzyrokimi dziurka=
2:
mi, cżłowieka grubego rozumu znamio. więcej
3:
proſtego niż mądrego, wſzakoż taki bywa ſwar
4:
liwy, zawiſny y też chełpliwy.
5:
Nos koſmaty od wirzchu przy cżele vkazu=
6:
ie cżłowieka dobrego rozumu dowcipnego/ na
7:
wſzitko obrotnego/ wſzakoż taki bywa ſkąpy ła
8:
komy y okrutny.
9:
Po farbie też noſa może być obycżay poz=
10:
nawan, iako nos biały trzezwiego á dobrze bac
11:
nego cżłowieka znamionuie, ale mgłego przy=
12:
rodzenia. Tak zaſię nos zawſze cżyrwony poſi=
13:
niały, albo też cżyrwonoſcią zepſtrzony, vkazu
14:
ie cżłowieka vcżćywego, to ieſt, wybornego pija=
15:
ka iż ſobie nie da ſuknie zedrzeć gdy go proſzą
16:
na cżeſć, bowi taki bywa zawſze pragnąci dla
17:
gorączoſci wątroby, też bywa gamratny y pſo
18:
tliwy.
19:
Przytim ſie też godzi wiedzieć znamię nie cza=
20:
łoſci młodziencza abo dziewki, to ieſt, ieſtli ona
21:
ſmiotanę zlizała, albo on ſadło ziadł &c. abo=
22:
wiem chrzęſtka na konczu noſa ieſt v każdego
23:
cżłowieka, ktora gdi nie będzie iuż oſthra albo
24:
koncżata, ale rozdwoiona tak iż też palcem on
25:
rozdział może być namaczan, pewne znamię

strona: O

O noſie.
1:
ieſt naruſzenia zupełnoſci ciała y nie czałoſci,
2:
przycżynę tego na inſzy cżas ſchowamy gdy o
3:
rodzeniu cżłowiecżym będzie piſano.
4:
Nozdrze ſubtilne á nie wielkie znamio: cżło
5:
więka dowcipnego/ wiernego, czudnych rzecży
6:
żądliwego, w ſprawach wſzelkich mierneo, wſza
7:
koż chełpliwego, iedno iż małe nacżynie męſkie
8:
miewa.
9:
Nozdrze wielkie y ſzyrokie znamionuią też
10:
wielkie ſtroie, przeto taki bywa pſotliwy, gam=
11:
ratny/ zdradny, walecżny, zawiſny/ ſkąpy/ ple=
12:
tliwy leda czo, y trochę boiazny.
13:
Nozdrze ciaſne á grube tak iż mało dziurek
14:
znać, vkazuią cżłowieka głupiego/ łgarza, py
15:
ſznego/ zwadliwego, á złey fortuny.
16:
O vſtach y o wargach.
17:
grafika
O


strona: Ov

O vſtach
1:
V
Sta wielkie á ſzyrokie w odtwiera
2:
niu, zna. cżłowieka ſkąpeo/ ſmiałe
3:
go/ walecżnego/ wiele zrzącego, ro
4:
zumu grubego, j też plugawcza, kto
5:
ry też bywa ſzcżebietliwy y prożnomowcza.
6:
Vſta nie ſzyrokie w otwieraniu y w zam=
7:
knieniu/ cżłowieka vkazuią, ſpokoynego, boiaz
8:
nego, cirpliwego, y wiernego, ktori też bywa ſro
9:
miezliwy/ taiemny/ mało iedząci, dobrego ro=
10:
zumu y też ſzcżodry.
11:
Wargi v vſt wielgie á barzo rozcżoſłe y
12:
też odwieſſzone iako dwie kiełbaſie, więcey głu=
13:
piego niż mądrego znamio. grubey karmiey y
14:
rozumu, taki richło wierząci, richły ku zwiedze
15:
niu/ á plugawy też bywa.
16:
Wargi nie rowne tak iż iedna więtſza niżli
17:
druga/ też głupiego znamionuią, wſzakoż nie
18:
iako chciweo chwały, á nie vſtawicżnej fortuny
19:
Wargi ſubtilne nie daleko odwiſłe, cżłouie
20:
ka roztropnego y we wſzitkim bacżnego znam.
21:
taiemnego też y wiernego, wſzakoż taki bywa
22:
gniewny y ſwey myſli.
23:
Warg[i] rumione á mierney wielgoſci, cżło
24:
wieka dobrze zdrowego znamio. we wſzythkich
25:
obycżaiech dobrego y ſtatecżnego, acżkolwie ku

strona: O2

y o wargach.
1:
wſzitkiemu łatwie ſkłonnego wſzakoż więczey
2:
ku dobremu niz ku złemu.
3:
Wargi blade zaſię człowieka chorego zna.
4:
y proſtych obycżaiow.
5:
Komu z vſt żadnie czuchnie znamio. choro
6:
bę płuc albo wątroby, á poſpolicie thaki bywa
7:
ożwalec pijanicza/ pſotliwy, zdradny obłudnik
8:
zwodcza, richło wierząci, á złego rozumu, wſza
9:
koż wżdy bywa towarzyſki/ ſzcżodry/ y miło=
10:
ſierny.
11:
Komu z vſt wonia nie zle. znamio. cżłowie
12:
ka we wſzem miernego, mądrego, rozumu do=
13:
brego/ taiemnika wiernego/ ktory ſie rad w czu
14:
dnych rzecżach kocha, rychło wierząci, á nawſzi
15:
tko obrotny bywa.
16:
O zębiech y o ieziku.

strona: O2v

O zębiech.
1:
Z
Eby małe drobne krotkie á rzadkie
2:
vkazuią cżłowieka dobrego rozu=
3:
mu y też bacżnoſci, pobożnego/ ci=
4:
chego/ wiernego y taiemnego, wſza
5:
koż taki bywa mgły á krotkiego żywota/ boiaz
6:
ny y obrotny ku wſzitkiemu.
7:
Zęby miąſſze á ſzyrokie cżłowieka grubey
8:
karmiey vkazuią, ktory bywa walecżny, kłam=
9:
liwy obłudny/ okrutny/ moczny ale głupi.
10:
Zęby długie koncżate á rzadkie znamio=
11:
nuią cżło. zawidznego nie wſtydliwego, niemier
12:
nego/ matacża/ obmownego y poſądzaiączeo.
13:
Zęby płaſkie á miąſſze znamio. cżłowieka
14:
mocznego/ długiego żywota/ ſmiałego/ w ſo=
15:
bie pyſznego, wſzakoż taki ieſt grubego rozumu
16:
trudny ku nauce/ wieſci noſząci/ á richło wie=
17:
[rnego]

strona: O3

o ięziku.
1:
á w umyśle odmiennego.
2:
Ięzik momotliwy á ktory ſie zaiąka, pro=
3:
ſtego cżłowieka vkazuie ſmiałego niepowolneo
4:
gniewnego richło, ale zaſię hnet opłonie á da
5:
ſie łaczno vbłagać, wſzakoż w vmyſle nie vſta=
6:
wicżny bywa.
7:
Ięzik ſzepietliwy znamio. z głupia chytreo,
8:
barzo bacżnego y na wſzytko domyſlnego, wſza
9:
koż bywa obłudny, zdradny y nie wierny.
10:
Ięzik oſtro á grubo ſłowa wymawiaiąci
11:
znamio. acżkolwie bacżnego j rozumnego, wſza
12:
koż taki cżłowiek bywa pyſznyi, nſze wzgardza=
13:
iąci/ nie miłoſierny oſkarżaiąci y chciwy ku no
14:
winam.
15:
Ięzik ſubtilny tak iż ſnadno á czudnie ſło=
16:
wa wymawia cżłowieka też dobrey miernoſci
17:
y komplexiey znamion. ktory bywa dobrego ro
18:
zumu bacżnoſci y miary w każdey rzecży, wſza=
19:
koż bywa nie ſmiały/ richło wierząci á richło
20:
obrotny ku wſzitkimu.
21:
O Głoſie.
22:
G
Los gruby á głoſny cżłowieka moc=
23:
nego/ ſmiałego/ pijanice/ á pſotne=
24:
go znamionuie y też zwadliwego.
25:
Bowiem thaki bywa ſwey myſli.

strona: O3v

O głoſie.
1:
gniewny y zawiſny.
2:
Głos ſubtilny á cienki iakoby niewieſci cło
3:
wieka też mgłego vkazuie/ boiaznego, y nie ſta
4:
łego/ wſzakoż bywa dobrego rozumu y dobrze
5:
obacżnego.
6:
Głos gładki y dobrze beztworny, zna. cżłowie=
7:
ka opatrznego dowcipnego/ prawdziweo á rich
8:
ło wierzącego, wſzakoż taki bywa nie iako py=
9:
ſzny á marnochwalca y czudzego żądaiąci.
10:
Głos wyſoki w ſpiewaniu j też głoſny cżło
11:
wieka mocnego, ſmiałego/ ſwey woley y ſwey
12:
myſli, á gdi nalepiej ſie poſtawi tedi rad omyla
13:
Głos barzo rzezny á miąſſzy tak w mowie
14:
iako y w ſpiewaniu cżłowieka też grubego ro=
15:
zumu znamionuie/ poſtawy ſtatecżney, ale oby
16:
czaiow odmiennych.
17:
Głos cienki cichy gładki á przyiemny, zna
18:
mionuie cżłowieka ſpokoynego, cichego, taiem
19:
nego, nie ſmiałego/ wſzakoż taki bywa ſkąpy/
20:
gniew długo trzymaiąci á ſwey myſli.
21:
Głos drżąci znamio. leniwego, zazrzywego
22:
obmownego/ á ktory ſie więczey domyſla niż
23:
widzi.
24:
Głos chrapotliwy á wyſoki iakoby kwin=
25:
tą ſpiewał znawionuie cżłowieka, chciwego na

strona: O4

O głoſie.
1:
wielkie rzecży alenie fortunneo, proſty też bywa
2:
ale wżdy ku ſwemu garnie á czudzey rzecży żą
3:
dą chcząc wiele mieć/ bowiem taki ieſt zawiſ=
4:
ny á barzo łakomy.
5:
O Smiechu.
6:
G
Dyż o głoſie nieczoſmy powiedzie
7:
dzieli/ godzi ſie też o ſmiech pouie=
8:
dzieć/ bowiem y w nim ieſt uieiakie
9:
poznanie obycżaiow cżłowniecżich
10:
Iako napiſał Salomon. Smiech prawi wiel
11:
ki bywa w vſciech ſzalonych ludzi. To ieſt ſzalo
12:
nego cżłowieka vkazuie, á w prawdzie tak ieſth
13:
Bowiem taci maią wielką ſłodzonę ktora ieſt
14:
mieſtcże á zachowanie Melankoliey. Gdiż me
15:
lankolia cżyni gruboſć rozumu á tudziez y ſza=
16:
lonoſć.
17:
Cżłowiek ktory ſie barzo richło ſmieie á le=
18:
da cżemu, bywa taki grubego rozumu y też po
19:
karmu, proſty/ prożny/ á nie ſtatecżny/ richło
20:
wierny nie taiemny, ale na poſługę powolny.
21:
Ktori ſie rzadko ſmieie á niedługo, bywa ta
22:
ki dobrego rozumu, bacżny/ ſtatecżny, taiemny
23:
wierny/ praczowity/ ale poſpolicie ſkąpy.
24:
Kto niecżęſto ſie ſmieie y owſzem barzo ma
O iiij


strona: O4v

O ſmiechu.
1:
ło, bywa cżłowiek mądry poważny, y ſtatecżny
2:
oſtrego rozumu, pilny w ſwey rzecży, milcżączi
3:
cirpliwy wſzakoż ſkąpy gniewny, nie richło wie
4:
rząci, y ſwey myſli.
5:
Kto ſie wſzitko ſmieie gdy ku komu idzie al
6:
bo gdy ſkim mowi to ieſt znamię cżłowieka ob
7:
łudnego, chytrego/ ktory o ſiebie wiele trzyma
8:
inſze wzgardzaiąc, przeto też taki zazrzy y przy
9:
zdradza.
10:
Kto ſie tak barzo ſmieie iż też kaſzle abo gło
11:
uą chwieie, bywa taki nie ſtatecżny, nie vſtauicż
12:
ny w żadney rzecżi, richło wierząci, á richło też
13:
gniewny, y na wſzelką rzecż richło prziſtauaiąc
14:
O Brodzie y o podbrodku.
15:
P
Rzez brodę nicz inſzego nie ma być
16:
rozumiano iedno włoſi ktore ro=
17:
ſtą około vſt ku dołowi, ktore poła
18:
tinie zową barba, Ale podbrodek
19:
ieſt to mięſo albo mieſtce na ktorim broda ro=
20:
ſcie, á to połatinie zową Mentum.
21:
Broda pocżyna roſć v otrokow po cżterna
22:
ſcie lat poſpolicie, wſzakoż z nie nagła zprzodku
23:
Aż gdy oni ku latam przychodzą, tuż więc wło
24:
ſi roſtą mięſſze y gęſtſze, á to wſzitko cżyni doſta

strona: O5

O brodzie.
1:
tek ciepła przyrodzonego w otrokach ktore pod
2:
noſi wzgorę wilgoty takowe, y poſtanawia ie
3:
na mieſtczach gdzie ieſt ſkorka naſubtelnieyſza.
4:
iaka ieſt na twarzy zwłaſzcża około cżeluſci.
5:
takież pod pachami y indzie, Ale iż dzieci niema
6:
ią ciepła w ſobie tak doſtatecżnego, przeto theż
7:
brody im nie roſtą. Takież y niewiaſty z teyze
8:
przycżyny brod nie miewaią, gdyż ich natura
9:
nie ieſt tak doſthatecżna aby wilgothy takowe
10:
miała wzgorę podnoſić, iako o tim wyſſzey na=
11:
mieniono w pirwſzey cżęſci. Przeto gdy kthora
12:
niewiaſta ma brodę albo wąſi ieſt to nad przy
13:
rodzenie/ dla tego też muſi być dziwnieyſza niż
14:
inſze/ á ieſtliże taka ieſt młoda muſi też być bar
15:
zo gorącza y chciwa. na wiele rzecży przeważ=
16:
na y też ſmiała, á dla tego bywa vkładna, dat
17:
na y ſzcżodrobliwa, kto ſie iey tilko chcze zacho=
18:
wać. ale gdi iey to z lati przychodzi to ieſt, iż do
19:
piro iey na ſtaroſc broda albo wąſi poraſtaią/
20:
takowa bywa nad przyrodzenie ſroga, męſkiey
21:
ſmiałoſci, y okrutna, ſmiała na rzecży mężom
22:
przywoite, ſwadliwa, barzo chytra, przewrot=
23:
na, zwodnicza też poſpolicie bywa. takież j cża
24:
rownicza, á zwłaſzcża ktora ſie nieumie w ſwej
25:
namiętnoſci powſciegać, abo rozumem ſprauo
26:
wać. Bo rozumem wiele złemu może ſie odiąć

strona: O5v

1:
Broda geſta á dobrze poroſła, v otroka znamię
2:
ieſt dobrego mocznego á trwałego przirodzenia dłu
3:
giego żywota y też zdrowego, thaki bywa ſtatecżny
4:
proſty á pobożny zwłaſzcża gdy broda będzie ſzyro=
5:
ka, á gdy ktemu będzie rozdwoiona iakoby wpo=
6:
ſrzodku wyſtrzigał znamion. cżłowieka barzo do
7:
brego w woli y w rozumie, ktory woli krzywdę cir=
8:
pieć niżliby ią miał inſzemu vcżynić.
9:
grafika

strona: O6

1:
Broda długa á koncżata zna. cżłowieka mą=
2:
drego, dowcipneo, chytreo j na wſzitkie ſtrony obacż=
3:
nego z rozumem obrotnym, wſzakoż więcey ku dobre
4:
mu niż ku złemu chyba ſwey rzecży bo wżdy taki ku
5:
ſwemu pożitku ciągniie, ednak też taki rad pſotę mi
6:
łuie. Tu mowię o brodach iakie roſtą z przyrodze=
7:
nia, bowiem o tich czo ie ſobie podgalaią. prziſtrzy
8:
gaią, niewiem czo powiadać.

strona: O6v

O brodzie.
1:
Broda rzadka á zle obroſła mgłoſć przyzodze=
2:
nia vkazuie przeto taci bywaią boiazni/ nie trwali
3:
w praci/ nie barzo chytrzy ani też barzo proſci, rozu
4:
mu domyſlnego y nie iako gamratni, wſzakoż mier
5:
nie dla zimnoſci przyrodzenia
6:
grafika

strona: O7

O brodzie.
1:
Gdyż tedy podbrodek z młodu vkazuie ia=
2:
ka ma być broda na ſtaroſć, przeto też onim ta
3:
kowy może być ſąd iako y o brodzie, ſzyrokiey
4:
albo koncżatej to ieſt zaoſtrzonej, tilko to onim
5:
przydawſzy (dla znamion w młodych ludziech
6:
ktorzy ieſzcze brody nie maią) iż podbrodek kon
7:
cżati y zaoſtrzony, iako też y nos, gniewniwego
8:
ſmiałego á nie lutoſciwego takież y chytrcza
9:
znamionuie.
10:
grafika
11:
Zaſię podbrodek tępy á miąſſzi dawa znać
12:
dobrego proſtego/ pobożnego/ á nawięcey gdy
13:
będzie weſrzod pobrodku iakoby brozda nieia
14:
ka dzieląc ji na dwoię, iaki powiadaią iż miał
15:
Pan nasz Ieſus Criſtus. Tam vkazuie dobroć
16:
przyrodzenia y ſkłonnoſć ku wſzemu dobremu.
17:
Wſzakoż tak ieſtli też drugie cżłonki ſciągaią
18:
ſie ku znamionowaniu dobroci, bo ieſtliż ocży

strona: O7v

O podbrodku.
1:
nos/ albo gęba &c. złoſć nie iaką dawa znać,
2:
tedy ſam podbrodek mało ku dobremu pomoże
3:
A to też moſz rozumieć o inſzich cżłonkach ſa=
4:
mych iako wyſſzey namieniono.
5:
O Vſzach.
6:
grafika
7:
A
Cżkolwie vſzu nie v każdego cżło=
8:
wieka widać pod włoſami abo też
9:
pod nieiakim przykrycim. Wſzakoż
10:
też y one nieiako znamiona dawa
11:
ią obycżaiow człowiecżych.
12:
Vſzy wielkie á miąſſze cżłowieka znamio=
13:
nuią ſmiałego/ nie bacżnego/ nie wſtydliwego.
14:
rozumu grubego, ale poſłuſznego/ kthory rad
15:
małorobi á wiele ije.
16:
Vſzi barzo małe á cienkie iakoby v małpy
17:
zna. cżłowieka chytrego nie ſtatecżnego, w ſło=

strona: O8

O podbrodku.
1:
wie y w vcżynku, ale dowcipnego y też ku po=
2:
ſłudze zawſze gotowego.
3:
Vſzy długie á ſzyrokie nad obycżay poſpo
4:
lity iakoby v oſła/ cżłowieka grubego, leniweo
5:
znamionoią/ grubey karmiey y rozumu/ złey
6:
pamięci, niedbałego/ plugawcza y niebacżneo.
7:
Vſzi okrągłe wcżeſne á ſubtilne ſą znamię
8:
dobrego przyrodzenia rozumu y pamięci, bywa
9:
też taki bacżny vcżciwy chędogi/ ſromiezliwy
10:
á wkażdey rzecży mierny y powolny, wſzakoż
11:
poſpolicie ſkąpy rad ſie ſam chwali j też okazuie
12:
O Gardle y tez o ſzyi.
13:
grafika
14:
G
Ardło białe choć miąſſze albo cien
15:
kie vkazuie cżłowieka chełpliwego
16:
nadęteo, prożneo, pſotnika j kłamcę
17:
wſzakoż wżdy bywa dobrze rozum=

strona: O8v

O gardle.
1:
ny y też roztropny ale gniewny inſze też wzgar
2:
dzaiąci. Gardło cienkie á ſubtilne tak
3:
iż żyły wſzędy ſie vkazuią znamio. cżłowieka
4:
mgłeo przyrodzenia, boiazneo/ leniweo/ richło
5:
wierneo, á ku wſzitkiemu obrotneo.
6:
Szjia długa vkazuie też nogi długie a cien
7:
kie á znamio. cżłowieka proſtego mgłego y nie
8:
ſmiałego, takież nie taiemnego nieuka y zawiſ=
9:
nego.
10:
Szija krotka á ſubtilna cłowie. też ſubtilne
11:
go znamionuie dobreo rozumu y bacżnoſci ſrze
12:
dniey moci/ miłoſnika pokoiu, wſzakoż taki by
13:
wa gniewny/ á więcey żąda rozkazować niż ci
14:
yim ſługą być.
15:
O pleczach.
16:
P
Leci małe á ſuche albo chude cżło=
17:
wieka też mgłeo znamionuią boiaz
18:
neo/ ſpokoyneo/ w robocie nietrwa
19:
łeo/ richło wierneo, y ku wſzitkiemu
20:
ſkłonneo y też powolneo á wcżas ſkąpeo.
21:
Pleci zaſię ſzyrokie á miąſſze mocneo cżło=
22:
wieka znamionuią grubey karmiey y rozumu
23:
bywa też proſty wierny y robotny.
24:
Pleci nie rowne tak iż iedna cżęſć wietſza

strona: P

O pleczach.
1:
niż druga znamionuią cżłowieka grubego ro=
2:
zumu, trudnego porozumienia/ ſmiałego wſza
3:
koż fałſzerza, zdradzaiącego y richło wiernego.
4:
Pleci barzo wypięte znamio. cżłowieka od=
5:
tworzyſtego żywienia y obycżaiow/ proſtego/
6:
wſzakoż ſmiałego ſwarliwego y nie ſtatecżneo.
7:
O ramionach y o barkach ſę
8:
dzić niemaſz żadney trudnoſci. Bowiem by też
9:
nagłupſzy może to rozeznać iż kto ma miąſſze
10:
ramiona y barki, to ieſt koſciſte y mięſiſte, taki
11:
też muſi być mocny, gdyż w nich nawięcey za=
12:
leży ſiła y moc ciała wſzytkiego, zaſię cienkie
13:
ramiona maiąci á ſuche, też mgłego bywaią
14:
przyrodzenia, przeto około tego wiele ſie zaby=
15:
wać, zdami ſie rzecż prożna.
16:
O rękach.
17:
A
Cżkolwie ſą niektorzy czo mienią
18:
aby rzecży przyſzłe mogły być poz=
19:
nawane po liniach, to ieſt, brozdach
20:
niektorich na dłoni ręku przyrodzo
21:
nych y wyrażonych, wſzakoż ia iako themu ſie
22:
nie przeciwię, tak też niebarzodowierzam, vmyſł
23:
moy ieſt przyſłych rzecży zpoſtawy cżłowiecich
24:
członkow nie powiedać, tilko znamiona niekto
P


strona: Pv

O rękach.
1:
re vkazować, po ktorich obycżaie cżłowiecże mo
2:
gą być poznąne według roznoſci poſtawy tako
3:
wych cżłonkow. Przeto też tu y o ręcze ſwym
4:
obycżaiem nieczo namienimy.
5:
Ręka krotka á miąſſza z palczami też krot
6:
kimi gdi iedno na konczach będą iakoby pałki
7:
znamionuią, nie wiernego/ złodzieia/ zdrayczę
8:
odpowiednika, mężoboycę, y wſzech złoſci peł=
9:
nego/ ale gdy będą rowne tedy znamio. mocne
10:
go robotnika, ſługę á krotkiego żywota.
11:
Niewiaſta ktora takową rękę ma iako na
12:
mieniono, taka albo nie płodna bywa abo zcię
13:
ſzkoſcią rodzi, á to dla ciaſnoſci wrot ktorymi
14:
płod wychodzi, á tim gorzey będzie ieſtli nie ri
15:
chło zamąż poydzie, bowiem thakie poſpolicie
16:
przy rodzeniu vmieraią.
17:
Ręka długa z palczami iey podobnymi, ie=
18:
ſtliże twarda będzie á miąſſza znamionuie cżło
19:
wieka na złe dowcipnego więcey niż ku dobre=
20:
mu, ale ieſtli będzie miękka ſubthilna y dobrey
21:
farby vkazuie pobożnego, pocżćiwego/ ſprauie
22:
dliwego/ cżći żądaiącego/ y też ſzcżodrego, do=
23:
brego rozumu y też bacżnoſci.
24:
Ręka długa z palczami krotkimi á miąſ=
25:
ſzimi, znamionuie głupiego, leniwcza, plugaw

strona: P2

O rękach.
1:
cza, wſzakoż pyſznego/ ale będąli tam palce cien
2:
kie vkazuią zawiſnego, ſmielcza j też okrutnika
3:
Ręka długa ſzyroka ſubthilna z palczami
4:
długimi á ſubtilnymi tak iż ſie też ku ciału przi
5:
rownawa, znamionuie dobrego poradnika, pri=
6:
iaznego/ ſwiebodę/ y też dobrze bacżnego gdy
7:
kto czo przen vcżyni.
8:
Ręka długa barzo á cienka z palczami też
9:
takowymi, gdy ſie ciału nie przyrownawa, vka=
10:
zuie cżłowieka chciwego ku rzecżam wyſſzym
11:
niż na iego ſtan przyſłuży, przeto taki bywa ła
12:
komiec, zawiſny, á ſzaropych, czudzich rzecży żą
13:
daiąci, á okrutnik nie lutoſciwy.
14:
Ręka z palczami krotſza niż ciało potrzebu
15:
ie będzieli nieiako miąſſza, vkazuie dowcipnego
16:
ale przechyrę, potwarcę y niewiernego, á będą=
17:
li palce cienkie znamio. obmowcę/ naſmiewcę/
18:
paſorzyta y też zawiſnego á złey fortuny.
19:
Dłon ſzyroka á głęboka dobrze, znamionu
20:
ie długi żywot, á zwłaſzcża ieſtli palce dobrze ku
21:
ſobie przyſtaią kiedy ie zciſnie. Bowiem palcze
22:
odſtawaiące od ſiebie znamionuią cżłowieka
23:
lekkiego plotkę, nieſtatek y lichotę.
24:
Dłon wypięta w roſciągnieniu thak iż ſie
25:
palce wſpacżą wzgorę znamię ieſt dobrego ro=
P ij


strona: P2v

O rękach.
1:
zumu obacżnoſci, ſwiebody, y przijaznego op=
2:
czowania w towarzyſtwie/ wſzakoż długiego
3:
gniewu y ſrzedniey taiemnoſci.
4:
Gdi niewſzitka ręka tilko ſame koncze palczow
5:
wſpacżaią ſie znamio. dowcipnego ku złemu
6:
ktory złoſć policża ſobie za cznoti, zawidzni też
7:
bywa, á wſwey rzecżi barzo pilny y darmopych
8:
wielki.
9:
Ręka z palci ktore ſie nie mogą wſpacżyć
10:
tilko proſto ſtoią, znamionuią ſkępcza, łakom=
11:
cza/ myſliwcza/ y robotnika dobrego, ſthałoſć
12:
też vmyſłu á nie ledaiakie zwiedzenie od ſwey
13:
woley.
14:
Ręka iaſna á trochę rumiana cłowieka do
15:
brych obycżaiow znamio. Ieſtli więcey cżyruo
16:
na niżli biała tedy vkazuie krwie mnoſtwo, ie=
17:
ſtli ona cżyrwonoſć ciągnie ku ſmiadoſci, zpa=
18:
loną krew vkazuie. Ieſtli białoſć przebija zby=
19:
tek flegmy znamionuie. Ale ieſthli będzie ręka
20:
blada ku zielonoſci albo żołtoſci ſie ſciągaią=
21:
cza, nie zdrowie á ſkażenie krwie vkazuie, á ieſtli
22:
ſie ſciągą ku modroſci albo ku ſinoſci trudno
23:
taki ma vyſć niemoci wielkiey nie będzieli opa
24:
trzenie.
25:
Włoſi też na ręku, wielkie znamię dawaią

strona: P3

O rękach.
1:
obycżaiow ludzkich á nie tilko na ręku ale theż
2:
po wſzitkim ciele, iako widamy iż wſzelkie zwie=
3:
rzę okrutne kudłate bywa, iako lew, niedzwiedz
4:
&c. Zaſię zwierzęta ciche, gładkie bywaią abo
5:
cienkiey ſierſci, iako ſarna zaiąc &c. Tim theż
6:
obycżaiem ma ſie cżłowiek gładyſz albo kudłek.
7:
Ręka barzo poroſła, znamionu. okrutnika
8:
ſkępcza/ y łakomcza/ á ieſtliże wielkie włoſi bę=
9:
dą ale rzadkie też nie ſtatecżnego vkazuią.
10:
Ręka gładka tak iż prawie żadnego wło=
11:
ſka nie, vkazuie mgłego niewieſciucha y prze=
12:
mienney woley.
13:
Włoſi ſrzednie na ręcze znamię ieſt męż=
14:
ſtwa, ſtatku/ opatrznoſci, wſzakoż thaki bywa
15:
gniewny á ſwey myſli.
16:
Włoſi gęſte na ręce ale małe á ſubtilne/
17:
ſą znamię oſtrego rozumu, dobrey pamięci, pil=
18:
noſzci. wſzakoż tam zazroſć przymieſzana.
19:
Komu ręka obroſcie, á palce zwłaſzcża na
20:
dwu dolnych cżłonkach gołe zoſtaią, ſzalonoſć
21:
rozumu nie obycżaynoſć niewſtyd y vporę zna
22:
mionuie.
23:
O paznochtach.
P iij


strona: P3v

O paznochtach.
1:
W
Idamy też miedzi ptaki iż im dłuſ
2:
ſze paznochty albo krapcie miewa=
3:
ią tim theż drapieżnieyſzy ſą, gdyż
4:
ſpokoyni miewaią barzo małe.
5:
Tak y v cżłowieka gdy będą paznochti nie ſzy=
6:
rokie ale długie, á zakrzywione na konczach/
7:
znamionuią drapieztwo okrutnoſć niewiarę ła
8:
komſtwo/ zawidzenie y mężoboyſtwo.
9:
V ſtarich ludzi gdi takowe paznochti bę=
10:
dą á palce też zciencżeią znamię ieſt ſuchot w
11:
richle przyſzłych á ſmierci bliſkiey.
12:
Paznochti krotkie, złey woley cżłowieka y
13:
niezgodnego daią znać, takież chytrego á do=
14:
myſlnego zwłaſzcża ku złemu.
15:
Okrągłe prawie gdy będą, vkazuią porob
16:
nika pſotliwego y plugawego.
17:
Podługowate trochę a rumiane ſtatecżne
18:
go vkazuią cżłowieka y dobrey woley/ dobrze
19:
rozumnego y też bacżnego wſzakoż taki bywa
20:
oſobliwy á nie towarzyſki y też nie ſzcżodry.
21:
Iako paznochty rumiane z białoſcia zdroweo
22:
cżłowieka znamionnią, tak zaſię blade abo ſi
23:
ne vkazuią chorobe, gdzież ſie godzi wiedzieć iż
24:
gdy brzemienna niewiaſta barzo ſłono iada te
25:
dy ono dziecie będzie miało blade paznochty y

strona: P4

O paznochtach.
1:
barzo żadne, zaſię gdy ciepłych potraw poży=
2:
wa y wcżas ſłonych tedy też v dziatek nadob=
3:
ne będą paznochty.
4:
Paznochty grube gdy roſtą, vkazuią theż
5:
gruboſć przyrodzenia y pokarmu zwłaſzcża gdi
6:
będą nie rowne albo ſkrabowate, (chyba iżby
7:
to było z vrazu) wſzakoż taki bywa robothny
8:
trwały/ ſkąpy y łakomy.
9:
Białe puncki abo mieſtcza na paznochtach
10:
mgłoſć ſercza znamionuią, acżkolwie nie kto=
11:
rzy z tego ſądzą wielkoſć przijacioł.
12:
Cżarne mieſtcza tamże/ ſtrach/ boiazn/ y
13:
ſzkodę vkazuią, bowiem takie poſpolicie przicho
14:
dzą na paznochty z przelęknienia ſercza.
15:
O pierſiach y o grzbiecie.
16:
P
Ierſi miąſſze á ſzyrokie cżłowieka
17:
też mocznego/ ſmiałego znamionu
18:
ią, ktory też bywa pyſzny, gniewny,
19:
ſkąpy/ zawiſny/ drapieżny y domy
20:
ſlny więcey niż potrzeba.
21:
Pierſi ciaſne á nieiako podnieſione, vkazu=
22:
ią cżłowieka ſubtilnego ducha, rozumu wyſo=
23:
kiego/ prawdziwego y dobrey porady/ chędogie
24:
go/ mądrego/ bacżnego/ barzo gniewnego y
P iiij


strona: P4v

O pierſiach.
1:
ſwarliwego, á ſrzednie taiemnego.
2:
Tuſie godzi wiedzieć iż kto ieſt wielkich pier
3:
ſi, ten też barzo tchnąci, á taki ieſt moczny y też
4:
dobrze pije, zaſię ſubtilnoſć ducha pochodzi od
5:
małych płuc ktore ſie theż w ciaſnych pierſiach
6:
chowaią, przeto taki bywa mgły/ ſubtilny/ ale
7:
gniewny, bowiem ſie tam gniew nie ma gdzie
8:
rozidz przeto ſie więcey ſili na iednym mieſtczu
9:
zebrany.
10:
Pierſi płaſkie á chude znamionuią cżłouie
11:
ka chwalebnego żywota y rozumu, dobrej obac
12:
noſci y ſpokojnego/ taiemnika/ á trudnego ku
13:
zwiedzeniu.
14:
Pierſi koſmate y poroſłe vkazuią cżłowie=
15:
ka mądrego, ale ku nauce trudnego, ktory theż
16:
bywa robotnik ſwiebodny/ poſłużny/ ale pſot
17:
liwy.
18:
Pierſi zaſię gładkie á nie poroſłe cżłowie=
19:
ka mgleyſzego znamionuią, wſzakoż lepſzego ro
20:
zomu j obacżnoſci y na wſzitko godnieyſzego.
21:
Grzbiet też (iako wyſſzey napiſano podo=
22:
bien bywa pierſiam w wielgoſci, przeto theż o
23:
nim takowy ſąd może być iako o pierſiach. Til
24:
ko to przydawſzy
25:
Grzbiet poroſły włoſami chudy á wypię=

strona: P5

O grzbiecie.
1:
w poſrzodku nad inſze cżęſci, znamio. złoſnika
2:
nie ſromiezliwego rozumu złego głupieo, mgłe
3:
go też y leniwego.
4:
Grzbiet barzo tłuſty znamionuie lichotę, le
5:
niwego/ fałſzerza/ zdradnego.
6:
Grzbiet ſubtilny, rowny, więcey ſuchy niżli
7:
chudy vkazuie też ſubtilnego przyrodzenia y ro
8:
zumu, ktory nie może wiele cirpieć prace ani cię
9:
ſzkoſci, wſzakoż taki bywa ſwarliwy, boiazny y
10:
richło wierząci gdy czo vſłyſzy.
11:
Od garbatich ludzi radzą ſie ſtrzedz nie ktorzy
12:
iakoby oni byli chytrzy á barzo złoſciwy zwła
13:
ſzcża naſmiewci y też obmowni, obłudni theż y
14:
przewrotni, ia niewiem by taci wſzytci byli, wſza
15:
koż iednego znam, iako mowią, Nader łotra
16:
czyſtego porobnika, przechyrę, ktory ſam nic do
17:
brego iak żiw nie vcżynił wſzakoż każdego chce
18:
obſaczować, o inſzich nie mowię zwłaſzcża kto=
19:
rzy garb z przygody maią á nie z vrodzenia.
20:
O brzuchu.
21:
B
Rzuch koſmati około pepka, na=
22:
przod pſotliwego barzo znamio=
23:
nuie, zatim ſmiałego, przeważneo
24:
mądrego też, rozumnego, pilneo w

strona: P5v

O brzuchu.
1:
ſwey rzecży, powolneo, ale nie barzo fortunneo.
2:
Ktorzy maią wielki brzuch poſpolicie ma=
3:
ło miewaią rozumu dowcipnego, więcey ſą oz
4:
ralci leniwy, darmopychowie obłudni, pſotliwy
5:
y nie pobożni, więcey ciału niż duſzy folguiąci,
6:
tak iako o nich połatinie ieſt przypowieſć. Craſ
7:
ſus venter craſſum facit ingenium, może thak
8:
kto chce rozumieć kraſny brzuch kraſny cżyni
9:
rozum &c.
10:
Brzuch mały á podługowati, vkazuie cżło
11:
wieka dobrego rozumu y też obacżnoſci, ſtatecż
12:
nika, praczowitego, wſzakoż drugie wzgardzaią
13:
cego.
14:
O Ciele.
15:
C
Iało miękkie wſzędy vkazuie cżło
16:
wieka dobrego rozumu y obacżno
17:
ſci nie obżyrce, wiernego/ cichego
18:
wſzakoż bywa pſotliwy/ boiazny y
19:
więcey przeciwney niż dobrey fortuny.
20:
Ciało grube á twarde albo tęgie, mocnego
21:
też znamionoie/ ſmiałego y robotnego, grube=
22:
go rozumu, á wiecey głupiego niż mądrego.
23:
Ciało białe á tłuſte, cżłowieka biegłeo zna
24:
mionuie, áku wſzitkiemu pochepnego, bywa też

strona: P6

O Ciele.
1:
taki ſromiezliwy dowcipny y boiazny, wſzakoż
2:
ſzaropych. kłamliwy á złoſnik.
3:
O biodrach/ vdach/ y o kola=
4:
nach.
5:
B
Iodra barzo miąſſze y dobrze wło=
6:
ſami poroſłe, znamionuią cżłowie=
7:
ka dobrze iedzącego, pſotliwego y
8:
barzo płodnego.
9:
Biodra ſuche á nie barzo poroſłe acż będą
10:
włoſi długie ale rzadkie cżyſtego cżłowieka v=
11:
kazuią, á miernego w karmi, ktory nie ieſt bar
12:
zo godny ku płodu.
13:
Biodra chude, tak iż ſkora wiſſi iako flak/
14:
albo ſie zmarſzcży, mgłego też cżłowieka vkazu
15:
ią boiaznego, á nieſtałego vmyſłu, chyba iżby
16:
to miał z choroby.
17:
Vdy też mięſiſte mocznego/ ſmiałego/ á
18:
pyſznego człowieka vkazuią, zaſię chude á ſu=
19:
che mgłoſć y cichoſć znamionuią.
20:
O poroſłych vdach iako j o biodrach iednaki ieſt
21:
ſad obycżaiow.
22:
Kolana miąſſze á mięſiſte cżłowieká ſwie=
23:
bodnego zna. wſzakoż będzie boiaźny/ prożny/
24:
á nie robotny.
25:
Suche kolana znamio. cżłowieka moczne

strona: P6v

O golenich.
1:
go, ſmiałego/ taiemnika chytrcza, y dobreo, bie
2:
guna.
3:
O goleniach łyſtach/ głoznach
4:
y o nogach.
5:
G
Oleni koſciſte y mięſiſte zna. cżło=
6:
wieka mocznego/ ſmiałego/ y bez=
7:
piecżnego, ale grubego rozumu le=
8:
niwego y trudney nauki.
9:
Goleni ſubtilne á nie barzo kudłate, cżło=
10:
wieka vkazuią dobrego rozumu wiernego y po
11:
wolnego, rzadko pſotliwego, wſzakoż mgłego j
12:
boiaznego, á gdy będą prawie gołe, też prawą
13:
cżyſtoſć zna. dla niedoſtatku moci.
14:
Goleni barzo poroſłe, pſothliwoſć wielką
15:
znamio. á bywa taki plotka, nieſtatek/ darmo=
16:
pych, nie barzo zwycżayny ku dobremu.
17:
Lyſty krotkie á miąſſze znamio. oſzalenie á
18:
zawrocenie głowy przyſzłe ku ſtaroſci.
19:
Głozny albo koſtki miąſſze á wypukłe tak
20:
iż ſie barzo znog vkazuią, znamionuią cżłouie
21:
ka mgłego, boiaznego, y małey pracze wſza=
22:
koż bywa dowcipny, wierny y powolny.
23:
Głozny acżkolwie ſamy małe wſzakoż iż
24:
nanich widać iawne á wielkie żyły zna. cżłouie

strona: P7

O nogach.
1:
ſmiałego, mocznego/ pyſznego y przeważnego.
2:
Takież y nogi ieſtli na wierzchu koſmate będą
3:
vkazuią pſotę y chciwoſć niewſtrzymawania
4:
zaſię gołe cżyſtoſć znamionuią y theż mgłoſć
5:
w każdey robocie.
6:
Nogi miąſſze á długie (mowie w ſtopie)
7:
znamionuią cżłowieka mocznego/ grubey kar
8:
miey y rozumu, proſtaka y też prożneo.
9:
Nogi ſubtilne á cienkie gdy iedno miękkie
10:
będą, znamionuią cżłowieka, wyſokiego rozu=
11:
mu, wſzakoż nie thrwałego w robocie y richło
12:
wiernego.
13:
Nogi cienkie á krotkie v białych głow zna:
14:
cięſzkie porodzenie/ ale ktore długie nogi maią
15:
godnieyſze ſą ku rodzeniu, dla przeſtworu tako=
16:
wego nacżynia ktorego miarę połowicza ſtopy
17:
vkazuie. Powiada Albertus w taienmoſciach
18:
niewieſcich (y inſzy lekarſci doktorowie kthemu
19:
ſie zgaczaią) iż chciwoſć złącżenia przyrodzo=
20:
neo ku wywiedzieniu płodu po nogach ſie ſpra=
21:
wuie tak iż trudno kto może mieć chęć á chci=
22:
woſć ku temu aż mu ſie nogi zagrzeią.
23:
Pięty też v nog małe á ſuche, boiaznego á
24:
mgłeo cżłowieka znamionuią, iako wielkie á
25:
miąſſze, vkazuią moc, ſmiałoſć y beſpiecżnoſć,

strona: P7v

O piętach:
1:
wſzakoż taki bywa więcey głupi niż mądry.
2:
Skora też miąſſza na ſtopie moc á ſilnoſć
3:
znamionu. zaſię cienka ſubtilnoſć przirodzenia
4:
Kroki w chodzeniu ſzyrokie ale nie richłe v=
5:
kazuią też gruboſć rozumu, złą pamięć, ſkęp=
6:
ſtwo nierobotnoſć y leniwe wierzenie. Zaſię
7:
kroki drobne á prędkie roſtropny rozum, richłe
8:
pobacżenie y prędkoſc w każdey ſprawie vkaże.
9:
Ktori nie rowno ſtąpa, tak iż zſtępuie zmia
10:
ry drogi tam y ſam iakoby pijany, znamionuie
11:
wiele myſlącego cżłowieka á nazłe barzo dow
12:
cipnego iako liſzka ktora też takież nie proſto cho
13:
dzi. Takież y po chodzie cżłowiek może być
14:
poznan, też z daleka, bowiem chodząci nie mier
15:
nie to ieſth, cżaſem wolno á cżaſem prędko ze
16:
zwycżaiu á bez przycżyny, znamiouuie acżkol=
17:
wie proſtego cżłowieka, wſzakoż złoſciwego, A
18:
kto vchramuie znałogu, bywa łżywy/ fałſzywy
19:
obłudny/ niecznota, przechyra, czudzęgo żądli=
20:
wy, wſzakoż ku wſzitkim rzecżam ſkłonny y rich
21:
ły ku namowieniu.
22:
Y po ruchaniu ciała, duſzna też ſprawa mo
23:
że być poznana. Gdy ſie kto chwieie, rękoma
24:
gmerze, nogami kopa bez potrzeby, znamię ieſt
25:
nie bacżnoſci/ nieſtatku, plugawoſci, y niewiari

strona: P8

O piętach.
1:
bywa też taki kłamliwy á myſląci iakoby złoſć
2:
wypełnił zwłaſzcża o białych głowach tak po=
3:
wiadaią:
4:
Ktora ma te obycżaie
5:
Wnadra zgląda, w zadz ſie ſkrobie
6:
Wargi gryzie, okiem ſtrzyże
7:
Igra przepaſką, wierci piętą
8:
Ma wolą iż chce być dobrą.
9:
Ale teraz o tim doſić.
10:
Oſtateczna a poſpolna nauka
11:
I
Eſtli kiedy vzrzyſz iż cżłowiek mały
12:
będzie pokornym, wyſoki mądrym/
13:
ſuchy proſtakiem, czudny dobrem, bia
14:
ły ſmiałym, liſſowati wiernym, vbo=
15:
gi nie zawiſnym, bogati prawy ſzcżodrym, łago
16:
dnie mowny nie pochlebczą albo nieobłudnym
17:
Szepiołka nie zdradny, pochmurno patrzączi
18:
á nie oſzuſt, iaſkrowati nie naſmiewcza, kudłati
19:
na ciele y na goleniach á nie pſotliwy, proſtho=
20:
wzroſły nie okrutny, ieſtli theż vzrzyſz ſafarza
21:
nie pryliczaiącego, młynarza miary nie bacżą
22:
cego, młodziencza nie ſwowolnego, ſtarcza nie
23:
łakomeo, żebraka nie ſwarliweo, przedawcę ſwej
24:
rzeczy nie chwaląceo, kupcza nie ganiąceo, ora=

strona: [Q]

1:
cża żyzny rok tuſząceo. Takież przekupki na tar
2:
gu nie obmawiaiącey, ſzynkarki nie przypiſuią=
3:
czey baby nie zwodzączey, panny dary wzgar=
4:
dząiączey, wdowy mężow nie przebiraiączej, mę
5:
żatki namęza nie ſkarżącey ieſtli doznaſz.
6:
Dziękuy z tego panu Bogu wiedząc iż to ieſt
7:
iego dar oſobliwy, ktoremu niechay będzie
8:
cżeſć y chwała ninie y nawieki Amen.
9:
grafika
10:
Praſſowano w Krakowie przez Floriana vn=
11:
glera. Roku od narodzenia Bożego.
12:
1535.
13:
grafika