kolumna: b

---

strona: kt

1:

Kazania

2:

Ná Niedźiele

3:

y Swiętá/ cáłe=

4:

go Roku.

5:

X. PIOTRA SKARGI,

6:

SocietatisIESV.
Dwá ſą przy nich Regeſtry. Ieden do náuk ná
zmoćnienie Kátholickiey wiáry: A drugi
do napráwy obyczáiow ſłużący.
Zá dozwoleniem Stárſzych.
Cum Gratia & Priuilegio S.R.M.
W KRAKOWIE,
W Drukárniey Andrzeiá Piotrkowczyká. Ro=
ku Páńſkiego/ 1595.

---

strona: ktv

1:

Tibi dixit Dominus Deus tuus: Tu paſces populum meum,

2:

& tu eris Princeps ſuper eum. 1. Paral: 11.

3:

Poſtquam ſederit in ſolio Regni ſui, deſcribet ſibi Deuterono-

4:

mium legis huius in volumine, accipiens exemplar a ſacer-

5:

dotibus Leuitic tribus, & habebit ſec, legetq: illud omni-

6:

bus diebus vit ſu, vt diſcat timere Domin Deum ſuum,

7:

et cuſtodire verba, & cerimonia eius, qu in lege prcepta

8:

ſunt. Non eleuetur cor eius in ſuperbiam ſuper fratres ſuos,

9:

nec declinet in partem dexteram vel ſiniſtram, vt longo tem-

10:

pore regnet, ipſe, & filius eius ſuper Iſdrael. Deuter: 17.

---

strona: )( 2

grafika

1:

Naiáſnieyſzemu y Niezwyćię=

2:

żonemu Monárſze Zygmuntowi trzećiemu/ z łá=

3:

ſki Bozey Krolowi Polſkiemu y Szwed=

4:

ſkiemu/ Wielkiemu Kśiążęćiu

5:

Litewſkiemu. rć.

6:

Láſká y pokoy od Páná y Bogá náſzego Iezuſá

7:

Chryſtuſá.
Vż ſobie podrobiwſzy/ Naiáſnieyſzy
Miło: Krolu Pánie moy/ po dwu y trzydzieſtu
lat rzemięſłá mego káznodzieyſkie^o/ tą trochą po=
dłey pracey/ w zoſtáwieniu piſmá/ náuki ktoram
w imię Chryſtuſowe rozśiewał/ zámykam wiek
moy/ y dni ty złe y krotkie drogi moiey. Zwątlo=
ny/ y iáko Sámuel Prorok mowi/ zſtárzáły y zá=
śiwiáły/ nie długo vſtánę. Czás mi ná pokoy/
czeka mię komorká w domu vbogich oycow moich/ do ktorey ry=
chło gość on nie bywáły/ z czeladką ſwoią/ z niemocámi y boleśćiá=
mi zákołáce. Boże day mu ſię śmiele odezwáć y drzwiczki otwo=
rzyć/ y z ochotą mowić: Witay ſpodziewány gośćiu: czekałem
ćię w teſknośći żywotá tego y kłopotách iego. Cháłupká tá po=
gniła y błotem vlepiona ktorą obáliſz/ obroćić ſię ma w dom nie
ręką budowány y wieczny. Duſzy wrotá do pokoiu otworzyſz/ á
nád ćiáłem krotką poćiechę mieć będzieſz. Boże day tákie ſerce mieć
ná onę godzinę/ y mnie y káżdemu wiernemu.
Myślę iáko ſię ſpráwię Chryſtuſowi Pánu y Bogu memu/
ktory mię ná tę ſwoię robotę poſłał: y tálenty ſwemi/ wedle máłey
śiłeczki moiey/ nádał y opátrzył: gdy ſpyta: Coś mi zrobił? wiele
y iákicheś mi pożytkow przyczynił? A ia z czym ſię poſtáwię? co
vkażę? Záwſtydziwſzy ſię y przeſtráſzywſzy/ rzeknę: Pánie po=
ſłałeś mię do dworu krolewſkiego/ do Zygmuntá trzećiego Páná
dwu wielkich Kroleſtw/ do domu y Senatu y Rycerſtwá y ſług
y poddánych iego. Náuczałem y vpominał Páná ſwego/ pomázáń=
cá twego/ ná ktorym nawięcey należáło/ od ćiebie y twoim Boz=
kim imieniem: áby ciebie znał Bogá ſwego ktoryś go wynioſł/ y
głową nád ták wielkimi y ſzerokimi narody poſtáwił/ y w ręce ie=
go dałeś tákie Páńſtwá y nieprzeliczony poczet ludu twego/ ktoryś
twoią krwią odkupił: áby ſobie mądrośći y rozumu prośić v ćie=

)( ij

bie y ná=

---

strona: )(2v

bie/ y nábywáć ſtáránim pilnym/ ná ták trudne y ćięſzkie rządzenie
vmiał: áby ſię w boiáźni twoiey y we wſzytkiey pobożnośći v=
twierdzał y kochał: ſłużbę świętą twoię y chwałę rozmnażał: ko=
śćiołom twoim y wierze ś. obronę wſzeláką y wyſługę czynił: we=
dle praw twoich pánował: ſpráwiedliwośći y kárnośći nie od=
ſtępował: miłość vprzeymą ku poddánym y ku práwom ich zá=
chował: y pracy żadney y czuynośći/ w obmyślániu dobrá poſpo=
litego y obrony á záchowánia w cáłośći korony wſzytkiey/ nie żá=
łował. áby ſię w mądrych y bogoboynych kochał/ y rády ich vży=
wał: pochlebſtwá ſię ſtrzegł/ w prożnowánie ſię y w roſkoſzy nie
wdawał: duchowne y świeckie vrzędniki y ſprawce rámieniá ſwe=
go/ pobożne y dobre wſzędzie ſtáwił. y innemi wedle práwá twego
y woley Bozkiey twoiey drogámi chodził. y obiecowałem mu od
ćiebie Iezu Chryſte mocną rękę twoię nád nim/ y powodzenie
wſzytkiego coby począł.
Y do rády y Senatu iego ydo Rycerſtwá iego/ y do domu y
ſług iego/ y ná Seymách y ziázdách/ odpráwowałem Pánie Zbá=
wićielu poſelſtwo twoie: vpominałem áby obie mátce ſwoie ko=
śćioł Boży y oyczyznę/ w iednym końcu złączone/ wiernie y vprzey=
mie miłowáli: áby ich kácerſtwy nie rozrożniáli/ á niezgody mie=
dzy nie nie śiali/ ktorą ſię obiedwie zábijáią. Aby wierną rádę da=
wáli/ ná ſámo ſię dobre poſpolite oglądáiąc/ á domy y prywaty
ſwoie dla niego rádzi trácąc/ gdyby tego potrzebá. Aby pány kro=
le ſwoie ná wzor przodkow ſwoich wiernie czćili/ y onym poſłu=
ſzeńſtwo oddawáli/ y o ich ſię niecześć gniewáli/ y ſzemránia ſię
wſzelákiego o nich ſtrzegli. áby vprzeymość y cáłość ſercá miedzy
ſobą záchowáli: áby wolnośćią ſwoią nie ginęli/ á niewoley ob=
cych pánow ná ſię nie przywodzili. Wołałem ná nie Pánie/ áby
ná niewierność/ mężoboyſtwá/ cudzołoſtwá/ káźirodztwá/ li=
chwy/ wydzieránia/ naiázdy/ y inne ſrogie grzechy/ lepſze práwá y
prędſzą ſpráwiedliwość náleźli/ á zmázáną krwią y krzywdámi ko=
śćiołow y vbogich/ y vćiążeniem poddánych/ ziemię ſwoię oczyś=
ćiáli: áby hárdośći/ zbytkow y prożnych vtrat/ w iedwabiách y
winie y roſkoſzách zániecháli/ á doſtátek ſwoy/ ná obronę R. P. y
oyczyzny miłey/ ná vbogie y ná kośćioły obracáli. Groźiłem im/
iákoś roſkazał/ gniewem twoim/ zgubą y pożárćiem ich od nieprzy=
iaćioł/ y ſpuſtoſzenim y przenieśienim kroleſtwá ich do innych na=
rodow. Vkázowałem iáko Pogáńſki miecz nád nimi wiśi/ ktory
ſąśiedzkie zdrowia y máiętnośći pożera: áby ſię przykłády ſrogo=
śći twey vkaráli/ á o więtſzych grzechách ſwoich/ ktore teyże ſprá=
wiedliwośći nie vydą/ myślili/ y z nich powſtawáli.
Cożem dáley czynić miał moy Pánie? Vprzeymiem y z ſercá
náwrocenia y popráwy ich y zbáwienia ich prágnął/ ty wieſz. y
radbych ná to zdrowie ważył/ ábych ná dobre ich y oyczyzny ich

pátrzył.

---

strona: )(3

do Iego Krol: Miło.

pátrzył. Miłowáćiem chćiał cześć twoię y pożytki twoie/ áby
praca y wylanie drogiey krwie twoiey ná nich nie ginęło.
Niewiem czym ſię dzieie/ iż nie pomaga im poſelſtwo twoie y
wołánie moie. do pokuty rzadki bárzo powſtáie. twarda rola ſtru=
dziłá wołu ſtárego/ á pracy ná niey w dobrym żniwie nie znáć.
Chytre ryby od śieći twey vćiekáiąc/ poimáć ſię nie dáią. Mowić
z Prorokiem Micheaſzem muſzę: Nieſtety mnie/ ná złym czás trá=
fił/ ná ieśień/ w ktorey iágody iuż pozbierano/ á rzadko ſię co ná=
leść może: iáko gruſzki po otrzęśieniu y kłoſy po żniwie. Zebráne
ſą z tego kroleſtwá one ſłodkie iágody/ mężowie oni nabożni/ mą=
drzy/ mężni/ y potężni cnot y poczćiwośći y oyczyzny wielcy miło=
śnicy/ ktorzy y vpadku korony weſprzeć mogli.
Nie máſz doſtałych iágod/ máło poćiechy: łákomſtwo/ hárdość/
łupieſtwo/ zdrádá/ nieſtátek wſzytkich opánował: nieſpráwiedli=
wość y nieprawdá gorę wzięłá: lichwy yzłupienie dobr poſpolitych
náſtąpiło. zginął święty z ziemie/ y proſtego á vprzeymego miedzy
ludźmi nie náleść. ieden drugiego krwie prágnie: mąż brátá ſwego
ná śmierć łowi. Złość ręku ſwoich dobroćią zowią: pánowie w=
ſzytko mowią: day/ day: ſędziowie zapłáty y dárow czekáią: możni
przewodzić myśli ſwoie chcą. Nalepſzy miedzy nimi/ przedſię kole
iáko ćierznie z płotu. Iedni nas fałſzywi ſámi/ fałſzywemi proroki
zowią/ choć iáwne od ćiebie Páná náſzego świádectwá mamy.
Drudzy ſłucháią á nie czynią/ wiárę máią Kátholicką/ á ręce here=
tyckie. Drugim ſłowo twoie ieſt zá śpiewánie y muzykę/ po ktorey
ſię ſłuchániu nic nie záwiąże. chwalą kazánia/ á żywotá ſwego nie
popráwuią.
Ktoż winien Pánie? Stráſzliwe ſądy ſą twoie/ ze mnie może
być przyczyná. Abo boiáznią/ ábo niedbálſtwem/ ábo nieumieię=
tnośćią/ pſuię żniwo twoie. Ktoż ſię ćiebie nie przelęknie Pánie?
Kto ſię wyliczy y przed tobą vſpráwiedliwi? Kto ſię nie przeſtrá=
ſzy ná liczbie z ſługámi twemi? Ieſli świecki mędrzec ná złego v=
czniá pátrząc/ miſtrzá iego bić y káráć kazał: á coż ty ſpráwiedli=
wſzy nád wſzytki ludzie czynić z námi będzieſz: gdy ták złe ſłuchá=
cze náſze widziſz? Lecz Pánie przyimi wymowkę poſłáńcá twego/
iákoś ſam powiedział: Ieſli ſtroż ná wieży wołáć będzie: oto idzie
nieprzyiaćiel: á ludzie ſię nie przeſtrzegą: ſámi ſobie winni zoſtáną/
á ſtroż wolny bez karánia będzie. Vczyńże mię wolnym Pánie/
bomći wołał ná nie y przeſtrzegał ich/ y tobiem co dzień ofiáry zá
nie czynił/ y modlitwá moiá y pokłon moy nigdy zá nie przed tobą
nie vſtał. Otom y ná tych kártách piſánie zoſtáwił/ znáki robotki
máłey moiey. Proſzę y zemną y z temi co mię ſłucháią nie wchodź
w ſąd: ále zwyczáiu y nátury ſwoiey vżyway nád námi. Nie dla
nas/ ále dla ſámego śiebie/ iákoś v Proroká rzekł: Dla chwa=
ły wielkiey imieniá twego/ vczyń z námi przymierze wieczne/ á

)( iij

nie prze=

---

strona: )(3v

Przedmowá

nie przeſtáy nam dobrze czynić. Day boiaźń twoię w ſercá náſze/
ábyſmy ćię nigdy nie odſtępowáli/ á czyniąc nam dobrze/ miey po=
ćiechę y weſele ſwoie z nas. Day nowe ſerce y nowego duchá: á
oddal kámienne/ á day mięśiſte ſerce: á ſpraw to/ ábychmy chodzi=
li w roſkazániu twoim: ábyſmy ludem twoim nigdy być nie prze=
ſtáli/ á ty Bogiem náſzym záwżdy zoſtawał.
Ale co czynię? z Krolem ziemſkim począwſzy rozmáwiáć/ do Kro=
lám ſię niebá y ziemie obroćił? Więtſza bowiem z tym ſpráwá kto=
ry krole dáie y ſkłáda y ſądźi. Wracam ſię do ćiebie Naiáſnieyſzy
Miło: Krolu/ vkázuiąc iáko ſię ſądu Bożego boię/ ieſlim co boiá=
zliwie/ nieroſtropnie/ niedbále ſobie ná tym wielkim powołániu
poſtąpił/ á wiernym y mądrym robotnikiem nie był. Ieſlim ſię ná
máieſtat W. K. M. przeſtráſzył/ á tego co P. Bog kazał do W.
K. M. nie mowił/ á iáko Ionás od poruczenia Bozkiego vćiekał:
ábo ieſlim mowił/ á nie z táką roſtropnośćią y miárą iáko było po=
trzebá. Ieſlim nie vſłuchał głoſu Bożego/ ktorym mię vmocniał
mowiąc: Mo wſzytko coć każę/ á nie boy ſię ich/ bom ia z tobą
ieſt/ ábych ćię z ręki ich wyrwał. Dałem ſłowo moie w vſtá two=
ie/ y poſtáwiłem ćię nád narody y nád kroleſtwy/ ábyś wyrywał y
pſował y budował y ſzczepił. Nie mogłem wykorzenić z ſerc ludz=
kich tych grzechow ktorem wſpomniał/ nie mogłem wſzczepić bo=
iáźni Bożey y pobożnośći: á iákoż ſię bać nie mam/ gdyż mię po
to y ná to poſłano?
Acz też ſą tácy ſłuchácze náſzy/ z ktorych mamy poćiechy ſwoie/ y
ktorych P. Bog ſercá ſpráwuie/ ácz tákich máło widzim/ ále o dru=
gich táiemnych z Heliaſzem niewiemy/ o wybránych y nápiſánych
w kśięgách bożych/ ktorzy nam v ſędziego ſtráſzliwego pomogą/ á
grzechy y niedbálſtwá náſze pokryią. A oſobliwie mam wielką po=
ćiechę pracey tey moiey/ gdy pátrzę ná W. K. M. pobożność y bo=
iaźń ku P. Bogu/ y ochotne do ſłużby Bożey ſerce/ y do naświęt=
ſzych Sákrámentow vgęſzczánie. Gdy pátrzę náſpráwiedliwe pá=
nowánie/ ná trzeźwość y mierność/ y odmiátánie zbytkow y nie=
przyſtoynych roſkoſzy/ ná iáłmużny y miłośierdzie nád znędzone=
mi/ ná pokorę ku P. Bogu y táiemne miedzy ludem poſpolitym
nabożeńſtwá. ktore wielkie cnoty ácz z łáſki Bożey/ z dobrego wy=
chowánia/ y dobrey nátury/ y z innych pomocy W. K. M. wyro=
ſły/ iednák ſłuchánie pilne ſłowá Bożego/ w ktorym ſię W. K. M.
kochaſz/ ten ogrod polewa/ y rozmnożenie mu od Bogá dáie.
Proſzę nawyżſzego nád krolmi Krolá/ áby do tych pobożnośći/ y
inne wielkie á krolewſkie cnoty przydáne y rozmnożone w W. K.
M. były: do tego co zbáwieniu W. K. M. y ludzi poruczonych
dobremu ſłuży. Wzbudzay ſię W. K. M. ku wdzięcznośći y
więtſzey ſłużbie Bożey/ ná dobre poſpolite poddánych ſwoich/ zá
temi wielkiemi dobrodzieyſtwy/ ktoremi W. K. M. opátruie/

broni/ ſła=

---

strona: )(4

do Iego Krol: Miło.

broni/ ſławę v poſtronnych rozſzerza. Gdy W. K. M. z wiel=
kich niebeśpieczeńſtw ná oboygu páńſtwie wyrywa/ y dziwnie
nád nádzieię ludzką od nieſpokoynych broni/ y do ſzczęśliwego
końcá przywodzi.
Y tym P. Bog ku więtſzey ſłużbie ſwoiey w krolowániu W.
K. M. nie pomáłu pobudził: iż W. K. M. dáć raczył ſynaczká
Włádzyſłáwá/ ktoremu dziś ieſt pięćdzieśiąty dzień y czwarty: w
ktorym ſię zeſzłá kre nie tylo wielkich Krolow/ ále y wielkich Ce=
ſárzow y Monárchow. zá czym wielkiey po nim poćiechy wſzy=
tká Koroná czeka. Gdy zwłaſzczá dobre wychowánie przyſtąpi/
ná ktorym wſzytko należeć będzie. Ktorego iż ia nie doczekam/ á w
grobie ćiáłem/ niżli rozumu doydzie/ gnić będę ábo iuż zgniję: z
rádośći w iego národzeniu vweſelony/ ták mu też z Zácháryaſzem
záśpiewam/ gdy to piſmo ktore zoſtáwuię czytáć będzie: Ty ſy=
naczku krolem Polſkim zwány/ ſłużyć Pánu twemu/ ktory ćię ſtwo=
rzył/ w dobrym ſpráwowániu ludu iego będzieſz. Władnąć maſz
ſławą Włádzyſłáwie/ áby ią z narodem y ludem twoim podnioſł/
á poniżoną podwyżſzył. Pobożność y męſtwo Iágiełłá Włá=
dzyſłáwá y drugiego tegoż imieniá ſyná iego/ ktory mężnie zdro=
wie ſwoie ná potrzebie CHrześćijáńſkiey przećiw Turkom v
Wárny położył/ mieć maſz: áby z rodzicy twemi y z ludem two=
im był błogoſłáwiony ná wieki. áby mowiono: Błogoſłáwio=
ny żywot ktory ćię nośił/ y pierśi ktorycheś pożywał. Viść to Bo=
że nád nim.
Co ſię sſtánie dali Bog/ gdy y z pierśi pobożność bráć będzie/
gdy tákie weźmie od W. K. M. ćwiczenie/ áby ſię pierwey czło=
wiekiem być poznał/ niżli pánem y ſynem krolewſkim. áby wiedział
iż ieſt proch y ziemiá/ y podległy wſzytkiey ludzkiey nędzy: żeby ſię
w nim hárdość z młodu nie záymowáłá. Niech ſię do miłośći na=
rodu/ ktory ſpráwowáć ma/ przyucza/ á do nábywánia mądrośći
y náuk/ ktore do ſtánowienia w R.P. domowego pokoiu/ y do
rycerſkiego męſtwá ná obronę ſłużą/ wſzytkę pracą y pilność o=
broći. Mądrzy/ pobożni y ſtáteczni niech przy nim ſię báwią/ áby
ſię náuczył wſzytko z rádą czynić/ ſwoiemu rozumowi nie dufáć/ y
zá ſwemi áffektámi nie chodzić/ y miękkośći ſię y pieſzczoty wſzelá=
kiey w czás oduczáiąc/ á do rycerſkiey twárdośći/ nie tylo duſzę/ ále
y ćiáło ſwoie ſpoſobiąc.
Do czego pomogą mu przykłády W. K. M. y Iey Krolewſkiey
Miło: ſzczęśliwey mátki iego/ z ktorey táką pobożność y roſtro=
pność/ iáka w niey ieſt/ weźmie. A bárzo mu też pomogą przykłá=
dy y náuka/ wielkiey Krolowey náſzey/ potomká oſtátnieg Iágieł=
łow ſzczęśliwych y ſławnych Krolow/ Anny żony Stepháná
przezacnego Krolá/ á Ciotki W. K. M. ktora tu ná chrzeſt iego
przyiechawſzy/ poćiechę wielką odnioſłá. á Boże áby więtſzą/ gdy

ná doro=

---

strona: )(4v

Przed: do Ieo Krol: Miło.

ná doroſły rozum iego pátrzyć/ y vpominániem y wzorem poſtęp=
kow ſwoich/ przyuczáć go będzie. Czego day Boże Iey K. M.
doczekáć z poćiechą nas wſzytkich. Przyimiż W. K. M. to piſánie
moie/ ktore ſię W. K. M. oddáie y pod obronę porucza. Czegoś
W. K. M. rad ſłuchał/ z ták wielką ochotą/ iżem nigdy W. K. M.
drzymiącego ná kazániu/ áni z kim gadáiącego nie widział: to czy=
táć W. K. M. ácz nie ták zupełnie/ gdy czás znieśie możeſz. A ia
iuż ſtáry rychło ſię v W. K. M. prośić do komorki ſwoiey do
bráćiey będę/ młodſzym tę robotę oddáiąc. Nie wątpię/ iż W. K.
M. ná moie grzechy y niedoſkonáłą ná tym vrzędzie ſłużbę pom=
nieć nie będzieſz/ á mnie ſługę ſwego w łáſce ſwey Krolewſkiey zá=
chowáć/ á ſwoim pobożnym y mądrym pánowánim wſzytki pod=
dáne ſwoie/ y wſzytko Chrześćijáńſtwo/ y mnie też grzeſznego y
napodleyſzego ćieſzyć nie zániechaſz. Pokornie y vniżenie ſię W.
K. M. łáſce zálecam. W Krákowie w dzień Więzienia ś.
Piotrá. 1. Auguſti. 1595.
W. K. M. mego Miło: Páná.
Naniżſzy y pokorny Kápłan
y ſługá
X. Piotr Skárga
Societatis IESV.

---

strona: 1

grafika

1.

1:

NA PIERWSZA NIE=

2:

DZIELE ADWENTV,

3:

EWANGELIA V LVKASZA

4:

W XXI. ROZDZIALE.
Záſu onego/ mowił Pan Iezus do/
vczniow ſwoich: Będą znáki ná ſłońcu/ y
kśiężycu y gwiazdách: á ná źiemi vćiśnienie
narodow dla zámieſzánia ſzumu morſkiego y
nawáłnośći: ták iż ludzie ſchnąć będą od ſtrá=
chu y oczekawánia tych rzeczy/ ktore będą przy=
chodzić ná wſzytek świát. Abowiem mocy nie=
bieſkie wzruſzone będą. A tedy vyzrzą Syná człowieczego przycho=
dzącego w obłoku/ z mocą y z máieſtatem wielkim. A to gdy ſię dziać
pocznie/ poglądayćieſz á podnośćie głowy wáſze: boć ſię przybliża
odkupienie wáſze. Y powiedział im podobieńſtwo: Poyzrzyćie ná fi=
gę y ná wſzytkie drzewá: gdy iuż z ſiebie liſtki wypuſzczáią/ wiećie żeć
iuż blizko ieſt láto. Tákże y wy gdy vyzrzycie iż ſię to będzie działo/
wiedzćieſz żeć blizko ieſt kroleſtwo Boże. Záprawdę mowię wam/ żeć
nie przeminie tento wiek/ áż ſię wſzyſtko ziśći. Niebo y ziemiá przemi=
ną: ále ſłowá moie nie przeminą.
kolumna: a
Ielką y przednieyſzą tá=
iemnicę wiáry náſzey dźiś
ſobie przypominamy/ wier=
ni wybráni Boży/ wido=
me w ćiele ná ſąd oſtátni
przyſzćie Páná y Bogá náſzego Iezuſá
Chryſtuſá/ ábyſmy go iáko bárzo pewne=
go czekáli/ á iáko wielce potrzebnego
prágnęli/ á iáko ſrodze ſtráſzliwe^o bali ſię/
y iáko wſzem dobrym poćieſznego/ miło=
wáć ie/ iáko mowi Apoſtoł/y w nim ſię
kocháć nie zániecháli. O pewnośći te^o
przyſzćia vchoway Boże z ſłábą ſię wiárą
poſtáwić/ gdyż przed wielą ſet lat Proro
cy opowiedźieli/ y pierwſze vbogie y w=
tore záraz wſpániáłe przyſzćie iego/ á z=
właſzczá Izáiaſz y Máláchiaſz/ y inni. y
iuż ſię prawdá ich ná pierwſzym ziśćiłá/
iż w poſtáwie ſłużebniczey przyſzedł do
nas y ſłużył nam; pewnie y ná wtorym
nie pochybi/ iż przydźie ſądźić nas z mo=
kolumna: b
cą wielką y máieſtatem. o czym y pier=
wſzy káznodźieiá Ewángeliey Ian Krz=
ćićiel ludźie vpewniał/ opiſuiąc go y iá=
ko báránká do zárzezánia zá grzechy ná=
ſze/ y iáko lwá do karánia zá niewdźięcz=
nośći náſze. opiſał go z wieiádłem ná ple
wę/ z śiekierą y z ogniem nieugáſzonym
ná złe y niepłodne drzewo. Sam też Zbá
wićiel częſto o tym ſwoim przyſzćiu mo=
wił/ y vcznie vtwierdzał/ y przy śmierći
toż ſwoim nieprzyiaćielom powiedźiał:
Vyźrzyćie/ práwi/ Syná człowieczego/
przychodzącego w obłokách niebieſkich.
Lecz y Anyołowie z niebá to nam przy
iego w niebo wſtąpieniu oznáymuią; y
my to mocnie w Kredźie náſzym wyzna=
wamy. Mowmy zá pomocą Bożą o po
trzebie/ á potym o poſtráchách y poćie=
chách tego Páńſkiego przyſzćia ná ſąd
oſtátni.

A

Pierwſza

---

strona: 2

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu..

2.

1:

PIERWSZA CZESC.

2:

O potrzebie przyſzćia Páńſkiego ná ſąd oſtátni.
kolumna: a
O zá potrzebá tego przyſzćia y ſą=
du ludźi wſzytkich záraz/ ktorzy by=
li y będą ná ten ieden dźień; gdyż
ieſt ſąd poiedynkowy ſkoro po śmierći
káżdego? Ná lepſze vważenie tey rzeczy
powiedźieć ſię y wſpomnieć ma/ iż Bog
wſzechmogący ma cztery trybunały/ ná
ktorych czyni ſąd ſpráwiedliwośći ſwo=
iey. Pierwſzy ieſt w vrzędách tu ná źie=
mi/ ktorym Pan Bog zlećił ſwoie ſądy/
ták iákoby on ſam przez ludźie ná nim
śiedźiał. Iozáphát krol kłádźie ná oczy
tym ſędźiom ktore dawał: Pátrzćie/ prá=
wi/ co czynićie. Bo nie ludzki ſąd ſprá=
wuiećie/ ále Bozki (To ieſt/ nie śiedźićie
tu iáko ludźie/ ále iáko bogowie.) Iá=
ko v Páná Bogá niemáſz nieſpráwiedli=
wośći/ áni brákowánia perſon/ áni brá=
nia dárow: ták y v was tego niechay nie
będźie. Y przetoż ná wielu mieyſc ſędźie
źiemſkie zowie Pan BOG bogámi: bo
ſądy y ſpráwiedliwość ludźiom z miey=
ſcá Bożego iáko iego namieſtnicy czy=
nią/ y dobrego ludzkiego przeſtrzegáią.
Tá ſpráwiedliwość vrzędow ludzkich
bárzo ieſt niedoſtáteczna. Bo ludźie y
pánowie ná vrzędách śiedząc/ ábo z nie=
dbálſtwá nie ſądzą/ ábo źle nieſłuſznie
ſądzą/ ná ludźie ſię ábo ná dáry oglądá=
iąc/ ábo złą ſpráwę máią/ y pilnośći ná
obiáśnienie prawdy y wiádomośći pe=
wney nie czynią/ ábo złym ſługom zlecá=
ią/ ábo práwá nieſpráwiedliwe máią.
Ták iż Mędrzec ná táki ſię ſąd żáłuiąc
mowi: Widźiałem pod ſłońcem miáſto
ſądu niezbożność/ y miáſto ſpráwiedli=
wośći niepráwość. y niżey: Widźiałem
potwarzy ktore ſię pod ſłońcem dźieią/ y
łzy niewinnych ktore poćiechy żadney
nie máią/ á nikt ſię gwałtom ich ſprzeći=
wić nie może/ á ná wſzytkiey im pomocy
ſchodźi. y w Pſálmie Prorok mowi: Stá=
nął Bog w zgromádzeniu bogow/ y ka=
rał ie/ mowiąc: [Długoż nieſpráwiedli=
wie ſądźić będźiećie? długoż grzeſzni=
kom dogádzáć maćie? Sądźćie niedo=
ſtátecznego y śierotę/ poniżonego y v=
bogiego vſpráwiedliwiayćie. Niechcą
wiedźieć/ nie rozumieią/ w ćięmnoś=
ćiách chodzą y fundámenty źiemie wzru=
kolumna: b
ſzáią.] Bo fundáment pokoiu y dobrego
ludzkiego/ ieſt ſpráwiedliwość/ ktorą źie=
miá ſtoi/ ktorą kroleſtwá ſpokoyne y
trwáłe y mocne zoſtáią. Gdźie tey nie
máſz/ źiemiá ſię práwie trzęśie/ á pożera
obywátele ſwoie/ iákoby bez fundámen=
tu y dná zoſtawáłá. Przetoż támże Pro=
rok do drugiego trybunału áppelluie/
mowiąc: [Powſtań Boże oſądź źiemię.
Boś ty Pánem ieſt dźiedźicznym wſzy=
ſtkim narodom.] Ták iáko od vrzędniká
do dźiedźicznego Páná/ poddáni vkrzy=
wdzeni áppelluią.
Wtory tedy ieſt trybunał/ gdy ſam
Pan Bog tu ná źiemi karze/ czego ludźie
káráć nie mogli ábo niechćieli/ gdy ſam
wybawia vbogie vćiśnione/ o ktorych
ludźie mowić niechćieli/ y ſam y złe ſę=
dźie y pány ſkłáda śmierćiámi y vpadká=
mi ich: Abo gdy kroleſtwá dla nieſprá=
wiedliwośći/ iáko mowi Mędrzec/ y dla
potwarzy y zdrad rozmáitych przenośi
Pan Bog od iednego narodu do drugie-
go. Ták P. Bog vczynił nád ſyny He=
lego: ktorych gdy oćiec káráć niechćiał/
ſam ie Pan Bog ná woynie pogubił. y
Nábálá ktory zelżył Dawidá/ ſam ſkarał/
ták iż Dawid Pánu Bogu dźiękuie mo=
wiąc: Błogoſłáwiony ktory oſądźił ſprá=
wę zelżywośći moiey nád Nábálem. y o
Abſolonie gdy był ná dębie obieſzony/ w
ten czás gdy z woyſkiem wielkim pow=
ſtał ná oycá ſwego/ mowi piſmo: iż oſą=
dźił Pan Bog ſpráwę Dawidowę z nie=
przyiaćioły iego. Ták Pan Bog oſądźił
Sodomę y Gomorę/ y one heretyki kto=
rym źiemiá otworzyłá piekło: y śiedm
narodow Pogáńſkich w Páleſtynie/ y
wiele kroleſtw/ ktore dla nieſpráwiedli=
wośći y grzechow y morderſtw gubi/ á
innym ie narodom podáie. Iáko po
dźiś dźień widźim/ iáko wiele do Tu=
reckiey niewoli vpádło/ tych kroleſtw
Chrześćijáńſkich/ ktore zakonu Chryſtu=
ſowego pełnić/ y ſpráwiedliwie wedle ie=
go woli żyć y drugich káráć niechćieli.
Ten też trybunał ieſzcze nie ma do=
ſkonáłey ſpráwiedliwośći. Bo táki ſąd
Bozki ieſt rzadki/ nierychły/ odwłoczny/
pełny miłośierdźia y zániechánia/ y vbli=

żenia ſprá=

---

strona: 3

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

3.

kolumna: a
żenia ſpráwiedliwośći/ y wyproſzenia ſię
od gniewu Páńſkiego. Nieſkwápliwy
Pan Bog ná złośći y grzechy: y owſzem
mowi piſmo:
Niechce áby kto zginął:
ále rozmyśla ſię/ áby vpádły do końcá zá=
gubiony nie był. Gdy ſię ná kogo przegra
ża/ długo to czyni y odwłoczy káránie/
ták iż piſmo mowi: [Iż nie rychło czy=
nią ná złe wyroku/ bez boiáźni ludźie źle
czynią.] Zowie piſmo Páná Bogá prze=
włocznego y ná złośći ludzkie ćierpliwe=
go/ ták iż ieden Prorok nieiáko ſię gor=
ſzy mowiąc: Gniewam ſię nád złemi ná
pokoy ich pátrząc/ y ledwiem ſię nie po=
śliznął do grzechu tym ſię obrażáiąc/ iż
ich Pan Bog nie karze. y drugi woła:
[Czemuś mi Pánie vkazał złość y przy=
krość/ iż pátrzę ná łupieſtwá y nieſprá=
wiedliwość? Czemu ná hárde pátrzyſz á
milczyſz/ gdy niezbożny depce po lepſz
niżli ſam?] Pełne miłoſierdźia ſądy Bo=
zkie ná źiemi. y owſzem tu v tego ſądu/
ſpráwiedliwość żáłuie/ inſtyguie/ płá=
cze/ prośi; ále miłośierdźie ſkázuie y de=
kretá czyni. y gdy kto od ſpráwiedliwoś=
ći do miłośierdźia áppelluie/ idźie mu tá
áppellácya/ iáko onemu co wołał: Nie
wchodź zemną Pánie w práwo y ſąd/ bo
káżdy ná tym przegra. vczyń wedle mi=
łośierdźia twego. Pogroźił ſię Pan Bog
y inſtygowáłá ſpráwiedliwość iego ná
Niniwity/ áby ie źiemiá pożárłá: ále ſię
oni pokutą y trzemi dni poſtu wyprośili/
y dekret po nich miłośierdźie vczyniło.
Inſtygowáłá ſpráwiedliwość ná Robo=
ámá: Tákże y ná ony w kśięgách Sę=
dźiakow/ ták częſto/ y ná Ezechiaſzá kro=
lá/ y ná ine: á oni ſię do miłośierdźia v=
ćiekáiąc wygráli. To ſię nam dźiś tu ná
źiemi dźieie/ gdy Páná Bogá ſpráwie=
dliwość pobudza/ áby nas zá wielkie
grzechy náſze ſkázował y karał: A my
przybiegamy do miłośierdźia iego y w
nawiętſzych złośćiách náſzych/ zá poka=
iániem gáśiem y przemagamy ſpráwie=
dliwość iego. y dekret zá ſobą miłośier=
dźia otrzymawamy. Co y Apoſtoł ba=
cząc/ każe nam z vfániem przyſtępowáć
do ſtolice y trybunału łáſki iego/ ábyſmy
doſtáli miłośierdźia y łáſki y pomocy/
poki czás mamy/ zá tákiey pogody. Bo
ten czás ſkoro po śmierći mija.
Gdźie iuż trzeći trybunał náſtępuie/
ſkoro człowiek świátá tego ſkończy/ ieſt
trzeći poiedynkowy ſąd y trybunał/ iáko
kolumna: b
Apoſtoł świádczy: Státut Boży ieſt á=
by káżdy raz vmárł/ á potym ſąd. Pan
Bog po śmierći záraz oſądźi iednego do
piekłá ná męki/ drugiego ná łono Abrá=
hámowe ná poćiechy/ y łotrowi ná krzy=
żu záraz ray y kroleſtwo niebieſkie obie=
cał. y Páweł ś. záraz ſię po śmierći być z
Chryſtuſem ſpodźiewa/ mowiąc: Chcę
być z tym ćiáłem rozwiązány/ á z Chry=
ſtuſem zoſtáć. y indźiey náucza: Wiemy
iż gdy ſię ten dom náſz tego mieſzkánia
rozſypie/ iż budowánie z Bogá mamy/
dom nie ręką czyniony/ ále wieczny w
niebie. y niżey: Mamy tę dobrą wolą od
ćiáłá być dálekiemi/ á z Pánem być obe=
cnemi. Bez wątpienia tedy ſądźi Pan
Bog ſkoro kto vmrze/ y dáie zapłátę zá
złe y dobre.
Lecz y táka v tego trybunału ſpráwie=
dliwość/ ieſzcze ieſt niedoſkonáła. Bo
tylo ná duſzy ieſt zapłátá/ á ćiáło/ ktore to
co duſzá kazáłá wykonywáło/ bez nagro=
dy y karánia w źiemi y prochu zoſtáie.
Cáły człowiek robił/ cáły też wźiąć ma
zapłátę. A duſzá ſámá bez ćiáłá/ nie ieſt
człowiekiem cáłym/ y nátury oney ludz=
kiey iáko ieſt od Bogá ſtworzoná. A k
temu ten ſąd ieſt táiemny. Nie doſyć ſię
dźieie ſpráwiedliwośći/ gdy w wieży y
więźieniu rozboyniká ſkarzą/ áż gdy tru
pá iego ábo głowę wywieſzą/ áby ſię dru=
dzy karáli y budowáli. A co więcey/ táki
ſąd ieſt bez ſtrony ktora krzywdę ma/ á
winná pátrzyć ná karánie ſwego przeći=
wniká/ y ná nagrodę ktora ſię iey sſtáć
ma. k temu iż ogień y męki mogą też y
beſtye ćierpieć/ á ſámego człowieká ro=
zumnego właſna ieſt męká/ ſromotá y
poháńbienie y záwſtydzenie. Potrzebá
tego y ſpráwiedliwość wyćiąga/ áby ſię
zły wſtydźił y záſromał oczu wſzytkiego
świátá/ ludźi y Anyołow co ich ieſt y bę=
dźie/ gdy iego mu złośći y grzechy wy=
miátáć przed wſzytkimi będą. O wielkaż
to będźie męká. By tu ktorego z was
grzechy ná kazániu powiedźiáne być
miáły: czymbyśćie tę ſromotę odkupili?
y drudzyby vmrzeć woleli. iáko to czynią
ći/ co ſię w więźieniu zábijáią/ áby iáw=
nie przed ludźmi záwſtydzeni nie byli.
A coż ná on czás? Ieſzcze y ſtąd ieſt nie=
doſtáteczna ſpráwiedliwość: iż drugie
ſą tákie grzechy/ ktore wiele miáły to=
wárzyſtwá/ ktore iednáko y záraz z inne=
mi vczeſtniki karáne być máią.

A ij

Dla tegoż

---

strona: 4

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

4.

Dla tegoż muśi być iny ſąd/ ná ktor=
by ſpráwiedliwość wſzytki doſkonáłośći
ſwe miáłá. Táki będźie ten oſtátni czás/
w ktorym wſzytko ſię vkarze/ wſzytko ſię
popłáći/ nikt ſię nie zátái/ nikt nie obro=
ni/ nikt nie przedáruie/ nikt ſię nie wykłá
ma/ nikt ſię nie wyprośi. Teraz nie do=
chodźi ſpráwiedliwość. teraz mowiem:
Czemu Turecka moc ták wiele Chrze=
śćijáńſtwá pożárłá y pogubiłá? czemu
Chryſtus náſz nie pokaże mocy ſwoiey?
czemu ſię ták złym powodźi? czemu ták
nierowno P. Bog ludźie podźielił? cze=
mu ná ták dobrego ták wiele idźie złych
przygod? Lecz ná on czás ſądu tego rze=
knie káżdy: Spráwiedliwy P. Bog we
wſzyſtkich drogách ſwoich/ y święty we
wſzyſtkich dźiełách ſwoich. Spráwiedli=
wy Pan y práwy/ y nie máſz w nim nie=
práwośći. Teraz ná ſpráwy Boże pá=
trzym iáko ná rozebrány zegárek/ ná koł=
ká y żelazká iego/ niewiedząc gdźie ſię
co przydáć ma/ y rzemieśnikowi przygá=
niamy. Ale gdy ſię złoży ten żegar/ po=
znamy wielkiego rzemieśniká/ y pochwa
lim ſądy iego y ſpráwy wſzytki iego.
Ná ſądźie tym nie będźie odwłoki/ nie
będźie żadnego miłośierdźia/ nie przeſzko
dźi łáſká/ muśi miłośierdźie ábo milczeć/
ábo z dáleká y prożno płákáć; á ſpráwie=
dliwość ſzczera y goła ſkázowáć ma. Ná
ten ſąd y ćiáło zmartwychwſtánie/ y za=
płátę ſwoię ábo dobrą ábo złą przy duſzy
weźmie/ y ták ſię człowiek przy ſwym iá=
ko robił zoſtoi/ gdźie iáwnie przed wſzy=
tkim świátem káżdemu nagrodá będźie.
Gdy ſtrony wſzytkie ſtáną/ á vkrzywdze=
ni pátrzyć będą ná karánie ſwoich nie=
przyiaćioł. Gdy wſzyſcy vczeſtnicy ied=
nych grzechow pátrzyć ná ſię/ á vczeſtni
ctwo w mękách bráć będą. Gdy ſię káż=
dego natáiemnieyſze grzechy przed wſzy=
tkim świátem otworzą; áby ten ktory
ſię oká Bozkiego nie bał/ oká ſię wſzyſt=
kiego świátá záſromał.
O tym ſądźie źle trzymáią heretycy.
Mowią iż ſię ná nim ſámą wiárą obro=
nią/ á iż tenże ſędźia będźie/ ktory ieſt
pośrzednikiem y zaſtępcą náſzym/ ſro=
gośći ſię iego bać nie będźie potrzebá.
Czym wielce ſzkodzą y zwodzą ſercá ludz
kie/ od dobrych ie vczynkow y boiáźni ſą=
dow Bożych odwodząc. Bo ná ten ſąd
wiárá nie poydźie/ iedno vczynki. Gdyż
niewierni iuż oſądzeni ſą/ mowi Pan/
kolumna: b
nie do wypytánia áni do ſądzenia/ á
le tylo do ſłuchánia wyroku przyzwáni
ná ten ſąd będą. A z wiernymi P. Bog
ſądźić ſię będźie o vczynki y niepokuto=
wánie/ iáko Apoſtoł mowi: Wſzyſcy ſię v=
kázáć muśim do trybunału Chryſtuſowe
go/ áby káżdy odnioſł/ to co w ćiele czy=
nił ábo złe ábo dobre. y dekret ſędźia dá=
wáć będźie nie wedle wiáry/ ále wedle v=
czynkow: Podźćie błogoſłáwieni/ otrzy=
mayćie kroleſtwo. Nie zá to cośćie w
mię wierzyli/ ále zá co? Láknąłem/ ná=
karmiliśćie mię rć. y ſam nam opowie=
dźiał. Przyidźie Syn człowieczy w chwa=
le Oycá ſwego/ y zápłáći káżdemu/ nie
wedle wiáry/ ále wedle vczynkow iego.
A choćże ten będźie ſędźiem/ ktory też
ieſt zaſtępnikiem y zbáwićielem y pośrze
dnikiem náſzym; iednák ná ten czás iuż
wſtáwiáć ſię zá grzeſznymi y niepokutu=
iącymi nie będźie. Bo iuż minie czás v=
rzędu pośrzednictwá y milośierdźia ie=
go. Teraz pokiſmy ná źiemi/ oboię rzecz
czyni: y karze nas ná vpominánie iáko
ſędźia/y wybawia nas od gniewu Oycá
ſwego/ iáko pośrzednik y iednacz y odku=
pićiel náſz. Ale ná dźień oſtátni ſámę ty
lo powinność ſędzie^o czynić będźie. Mi=
łośierdźie y ſąd wychwáláć tobie Pánie
będę/ mowi Dawid. Ná ktore ſłowá pi=
ſze ś. Auguſtyn: (Rozdźielaymy te dwá
czáſy/ podobno teraz naydźiem czás mi=
łoſierdźia/ á potym czás ſądu.) y Apoſtoł
dźieli te dwá czáſy/ mowiąc: [Oto teraz
czás przyięmny/ teraz dźień zbáwienia.]
A czáſu dáley do miłoſierdźia nie będźie.
Szukayćie Páná/ mowi Prorok/ poki
náleźion być może/ poki wrot głupim
pánnom nie zámkną/ ktore teraz poku=
tuiącym otworem ſtoią. Vchronić ſię/
mowi ś. Grzegorz/ poſtráchu ſędźiego
nie możem/ iedno przed ſądem. Teraz go
nie widźim/ ále go vbłágáć możem. Lecz
gdy w ſtráſzliwym máieſtaćie ſwoim zá=
śiędźie/ vyrzeć go będźiem mogli/ ále go
vbłágáć nie będźiem mogli. bo zbrodnie
złych/ ktorym długo milcząc ćierpiał/ bę=
dźie wſzytki záraz w gniewie karał. Po=
ty ś. Grzegorz.
Przetoż ſłowá ś. Ambrożego/ ktore he=
retycy przywodzą (Pátrzyſz ná ſędźiego/
mowi ten S. á nie pátrzyſz ná iednaczá.
Izali ſam nie mowi: Co zá pożytek będę
miał krwie moiey/ ieſli potępie tego kto=
regom odkupił?) rozumieć ſię máią o

wtorym

---

strona: 5

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

5.

kolumna: a
wtorym trybunale/ y o tym czáſie żywo=
tá tego/ w ktorym tego ſędźie^o vbłágáć
możem/ y w ktor nie ſądźi nas ſpráwie=
dliwość/ ále miłośierdźie iego/ y o tych
ſię rozumieć ma/ ktorzy ná ſąd on iuż o=
czyśćieni z dobremi ſię vczynkámi y w
czynioney pokućie vkażą. bo tákich nie
potępi/ ále im rzecze: Podźćie błogoſłá=
wieni. rć.
kolumna: b
Nie ſłucháć tedy tey zdrády heretyc=
kiey/ ále ſię bárzo onego przyſzłe^o ſądu prze
lęknąć/ y nań ſobie dobre vczynki goto=
wáć winniſmy. Szczera tám y dźiwnie
ſtráſzliwa ſpráwiedliwość będźie/ y po=
myślić niepodobno/ z iákim ſtráchem/ o=
gromnośćią/ mocą y wſpániáłośćią czy=
nić ſię ten ſąd ma. o cz iuż w tey drugiey
częśći zá tąż pomocą Bozką mowmy.

10:

WTORA CZESC.

11:

O porządku tego ſtráſzliwego ſądu.
kolumna: a
Aprzod to mamy y z dźiśieyſzey
Ewángeliey/ iż przed tym dniem
oſtátniey y doſkonáłey ſpráwie=
dliwośći/ ná ludźie Pan Bog ná źiemi
puśći wielkie poſtráchy/ wſzytko ſtwo=
rzenie/ ktore człowieku ſłużyło/ nań po=
budzáiąc/ y iem go ſtráſząc. Słońce/ kto=
re vweſela świátłośćią ſwoią bárzo w=
dźięczną człowieká/ záſmucone zoſtánie/
y płákáć nieiáko będźie/ niezwyczáyne=
mi odmiány y okrutnemi bárzo znáki lu=
dźie do ſmutku przywodząc. Tákże y mie
śiąc/ y gwiazdy/ puſzczą z śiebie oſobli=
wą y ſtráſzącą ćiemność y miegotánie.
Iáko więc po onych kometách y mio=
tłách ná niebie baczem: y vpádáć nie=
iáko będą: y powietrze tákże będźie peł=
ne trwog. Ieſt w kśięgách Mácháb:
przed onym ſpuſtoſzenim wielkim/ ktore
Antyochus vczynił kroleſtwu Iudſkie=
mu y kośćiołowi: widźiáne były woyſká
ná powietrzu/ zbroyne y świetne/ ktore
ſię z ſobą potykáły y kruſzyły. Co ludźiom
wielki poſtrách czyniło/ iż prośili Páná
Bogá áby one widoki cudowne w dobre
obroćił. Toż będźie przed tym ſądem/ nie
zmierne y dáleko bez przyrownánia ſtrá
ſzliwſzym obyczáiem/ gdy nie iedná część
máła świátá/ ále wſzytek ſtroſkány y ná
ſąd ten záwołány będźie. Wody mor=
ſkie wyſoko ſię podnioſą/ y z brzegow
ſwoich wylewáć/ iákoby świát wſzytek
zátopić y ludźi poźrzeć miáły/ ſzumem y
nawáłnośćiámi ták bárzo ludźie potr=
wożą/ iż od tego ſchnąć będą/ czegoś ie=
ſzcze gorſzego czekáiąc/ mowi P. Iezus.
A iż człowiek świátu temu widomemu
ieſt pánem y goſpodarzem/ gdy ſię z pá=
nem źle dźiać będźie/ wſzytko my ſtwo=
rzenie y czeladká iego boleśći y ſmutku
pomágáć ma/ y wſzytká czeladká iego w
kolumna: b
żáłobie chodźić pocznie/ tuż przed zgu=
bą páná ſwego y ſwoią: o czym ieſt wie=
le powiedźiano v Ianá ś. w Obiáwie=
niu. Tám wiele około tego czytamy.
Potym ſię vkaże/ iáko ſam Pan opo=
wieda/ ná powietrzu znák Syná czło=
wieczego/ to ieſt/ krzyż Iezuſow (iáko w=
ſzyścy Doktorowie y kośćioł wſzytek wie
rzy y ſłowá te Páńſkie rozumie) ktory
ná powietrzu ſię rośćiągnie przedźiw=
ną iáſnośćią/ y ſłoneczne záćmi promie=
nie/ ktory będźie iáko przeſłániec tego/
ktory ná nim dla świátá niewdźięczne-
go ćierpiał. Vkaże ſię ná nagrodę oney
wzgárdy/ ktorą P. Iezus ná nim dla lu=
dźi podiął/ ná poháńbienie nieprzyia=
ćioł krzyżá iego/ ná ſromotę tym ktorzy
táki znák/ wiedząc czyi to ieſt herb y cho
rągie/ wymiátáli/ deptáli/ y im ſię iá=
ko towárzyſze czártowſcy brzydźili.
Y zátym wielki ſię płácz vda zá vy=
źrzenim krzyżá/ po wſzytkim świećie lu=
dźiom/ złym/ niewiernym/ y dobrym á
wiernym. Tedy/ mowi Pan/ płákáć bę=
dą wſzytki narody. Niewierni ktorzy v=
krzyżowánego bluźnili/ płákáć y nárze=
káć będą/ iż nie vwierzyli Ewángeliey y
kośćiołowi tego Bogá/ ktory zá nie v=
márł/ ktorego śmierćią wykupić ſię od
onych poſtráchow/ y z tego co zá nimi i=
dźie mogli. Lecz on płácz nie vrośćie z
pokuty. Bo iuż do niey wrotá zámknio=
ne zoſtáną/ iedno z roſpáczy á z boiáźni: y
przeto im iuż pożytku nie vczyni. Bo
wiárá vſtánie/ gdźie ſię iáwnie y ná oko
vkrzyżowány wſłáwiáć y vkázowáć po=
cznie. Zli też Chrześćijánie płákáć bę=
dą/ iż krzyżá y vmartwienia Iezuſowe=
go ná ſobie nie nośili/ y ſłowni tylo Ch=
rześćijánie byli; iż iuż do zbáwienia o=
mieſzkáli/ iż czás y pogodá im do dobrego

A iij

vpłynęłá:

---

strona: 6

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

6.

kolumna: a
vpłynęłá: iż ſądzeni o niewdźięczność/
y złośći y grzechy y o dáremny chrzeſt/ y o
nie vżywánie łáſki y podeptánie dobro=
dźieyſtw Bozkich być máią. Lecz tákże
płákánie im/ iáko y pierwſzym/ pomocy
nie przynieśie. A dobrzy płákáć będą/ y
ieſzcze ſię boiąc/ iż y ſpráwiedliwośći ich
ſądzone być máią/ wiedząc iż rzeczono:
iż y ſpráwiedliwy z trudnośćią zbáwion
będźie. Płákáć będą/ iż nie vczynili dla v=
krzyżowáne^o/ więcey niżli w ſumnieniu
ſię poczuią. Lecz wielka część onego płá
czu ich pochodźić będźie z rádośći. iáko
ie Pan vpomina: iż iuż dobre ich/ y bło=
goſłáwieńſtwo/ y koniec odkupienia ich
przyſtępuie. y podnoſząc głowy ſwe krzy=
kną: Błogoſłáwiony ktory idźie w imię
Páńſkie.
Y zátym vkaże ſię Pan Iezus ná po=
wietrzu w obłokách/ nie tych co deſzcz
dáią y ćmią nam świátłość ſłoneczną/
ále w onych złotych y farb niepomyślo=
ney wdźięcznośći. y vkaże ſię z wielką
mocą y máieſtatem wielkim. Moc iego
będźie w nieźliczonych Anyelſkich woy=
ſkách/ ktorzy poydą rozſzykowáni iáko do
bitwy/ y ná nieprzyiaćiele Páná ſwego/
ze wſzytkim ryſztunkiem/ y ármatą/ y bro=
niámi/ y ogromnośćią woienną. Ktoby
przeliczył one woyſká o ktorych Prorok
mowi: Tyśiące tyśiącow ſłużyli mu/ y
po dźieśięćkroć ſto tyśiącow przed nim
ſtali? Máieſtat záś Páńſki pokaże ſię w
doſtátku y bogáctwách y świetnośći/
ktora ſię ná oney iego czeladce pokaże:
ktorzy też ponioſą korony y vpominki
wieczne á nieobięte/ ktore ſię dobrym ſłu=
gom iego rozdáwáć máią. Poydźie też
zá Pánem iedno czarne woyſko ſtráſzli=
we/ kátowſkie/ dyabłow y duchow złych/
ktorzy poydą z okazániem iádu ſwego y
gniewu ná ludźie/ y z naczyniámi piekiel
nymi/ y łáncuchy/ y powrozy/ y okowy/ do
wiązánia y karánia nieprzyiaćioł Chry=
ſtuſowych. Bo y oni ſą exekutorowie
roſkazánia iego.
Potym náſtąpi trąbá oná Archányo=
łá iáko pozew do ſądu/ w ktorey moc
Chryſtuſowá y zmartwychwſtánia iego
obudźi wſzytkie ćiáłá/ od Iádámá áż do
oſtátniego człowieká ktory ſię vrodźi/ iż
vmárli vſłyſzą w grobách głos Chryſtu=
ſow w trąbie oney/ z niebá y z piekłá/ y z
czyścu duſze po ćiáłá ſwe pobieżą/ y we=
zmą ie/ y kośći wſzytkie wedle Ezechielá
kolumna: b
ſpoią ſię/ y ſtáną ná wielkie woyſko. O
woyſko kto ćię zliczy? A żywi ktorzy nie
vmrą ná on czás/ vſłyſzeniem trąby/ y
przenieśieniem ſię ná powietrze śmier=
ći ſkuſzą: y wnet záś ożyią/ y ſtáną wſzyt=
cy przed ſądem y ſędźią ſpráwiedliwym/
ſpráwowáć ſię/ y bráć zapłátę zá robotę
ſwoię/ złą ábo dobrą.
A iż pomieſzáni będą źli z dobremi:
Dobrzy máiąc duſze iuż świetne/ ćiáłá
też z duſz ſię oświecą y odmienią. iáka
ieſt duſzá tákie y ćiáło. Z duſze ná ćiáło
ſpada y błogoſłáwieńſtwo y przeklęc=
two. Iáko w láterni iáka ieſt świeczká/
tákie świátło w láterni/ ieſli nie iáſna/
láterná też nie iáſna. y poznáć będźie
ſzczerniáłe ćiáło od świetnych á ſzczęśli=
wych. Tedy Anyołowie vczynią/ iáko
Pan mowi/ rozdźiał: Odłączą czarne
od białych/ y białe owce ná práwicy/
czarne kozły ná lewicy poſtáwią/ iáko
ſam Pan mowi: Wyłączą/ práwi/ złe od
ſpráwiedliwych. O iáki tám rozdźiał
będźie/ mátki od ſyná/ ſyná od oycá/ brá=
tá od brátá/ śioſtry od śioſtry?
Zátym Pan Iezus/ ták iáko ſam obie=
cał/ chwalić dobre będźie przed Anyoły y
onym wielkim dworem y woyſkiem ſwo=
im. To ſą práwi/ rzecze/ moi Chrześći=
ánie. To moie namilſze owce/ ná kto=
rych widzę piątno moie/ miłośći ſpolney
y miłośierdźia: Ci mnie nie widząc w
mię vwierzyli: Ci mnie nie oglądawſzy/
mnie miłowáli: Ci mi dobrze czynili.
Iedni zá mię zdrowie dáli/ drudzy ſię dla
mnie trudźili/ prac dla chwały moiey
rozmnożenia wiele ćierpiąc. Ci w mo=
ich pokuſách wytrwáli: Ci ſię mnie nie
záwſtydźili: ći mnie przed ludźmi ſławi=
li/ á ia też ie przed wámi y Oycem mo=
im wyſławiam. Tedy Anyołowie krzy=
kną wſzyścy: Zápłáć im Pánie robotę
ich/ policz z námi towárzyſze náſze/ day
im obiecáne odpoczynienie w chwale
twoiey. Zátym ſędźia da po nich dekret
ſwoy/ mowiąc: Przydźćie ſám błogoſłá=
wieni Oycá mego/ ośięgnićie zgotowá=
ne wam kroleſtwo.
Potym ſię obroći P. Iezus do kozłow
onych ná lewicy/ y ſłucháć będźie rozmá
itego ná nie obżáłowánia. Bo powſtá=
nie Moyzeſz/ iáko ſam Pan mowi: Po=
wſtáną páſterze y náuczyćiele ich/ y żá=
łowáć ſię ná nie będą/ iż ich ſłucháć nie=
chćieli/ iż ná ich przeſtrogi y nápominá=

nia niedbá=

---

strona: 7

Ná Pierwſzą Niedzielę Adwentu.

7.

kolumna: a
nia niedbáli. Powſtáną y Anyołowie y
inni święći. A iáko Pan groźił: Powſtá=
nie y krolowa Sábá y Niniwitowie/ y
potępiáć ie/ y czárći piekielni wrzeſzczeć
ná nie będą; iż woleli ich rády złey ſłu=
cháć/ woleli dla godźiny roſkoſzy már=
ney/ ćiebie Bogá ſwego gniewáć/ iż le=
piey ſłużyli nam nieprzyiaćiołom ſwo=
im/ niżli tobie ktoryś zá nie vmárł/ bę=
dąc Bogiem ich/ y dla nich toś ćiáło ná
ſię y náturę ich przyiął/ y w niey odkupie
nieś ich z wielką ćięſzkośćią odpráwił:
czegoś nam nie vczynił. Tedy źli oni z
roſpáczy wielkiey krzykną: Gory przy=
walćie nas/ págorki przykryićie nas; á=
le im to nie pomoże.
Y zátym vſłyſzą on piorun z vſt Chry=
ſtuſowych: Odſtępćie odemnie przeklę=
ći. A oni krzykną: Izali nas przeklinaſz
tworcá y odkupićielu náſz? Gdźież one
wnętrznośći miłośierdźia twego? w=
ſpomni iákoś dla nas vmárł/ ábyś nas
od tey wieczney śmierći wybáwił? A
Pan też rzecze: W czás było miłośier=
dźia ſzukáć: precz przeklęći. A gdźież
nam każeſz? W ogień. A długoż? Ná
wieki wiekom. Wżdy po ſtu tyśięcy lat
nas wyzwol? Niech ptaſzek z gory w=
ſzytkiego świátá co tyśiąc lat źiarnecz=
ko piaſku do nas nośi/ á gdy wybierze
gory wſzytkie/ wżdy nas w ten czás wol
nemi vczyniſz/ á zmiłuieſz ſię? Nie. Ná
wieki wiekom nie zmiłuię. Coż będźiem
mieć tám zá pány/ y w czyiey mocy bę=
dźiem? V dyabłow nieprzyiaćioł wáſzych/
ktorym gwoli mnieśćie nie ſłucháli.
Y ták ſię ſąd on ſkończy. Ci poydą ná
męki wieczne/ á ſpráwiedliwi ná żywot
y roſkoſzy wieczne.
Z tákiego rozmyślánia puſzczaymy do
ſercá boiaźń BOżą/ niechay ſię przelę=
knie/ á od boiáźni począwſzy/ niech miło-
śćią ſkończy. Mowmy z Dawidem: A kto
Pánie poznáć może moc gniewu twe^o/ á
w boiáźni kto przeliczy gniew twoy? kto
wie iáko BOg wielki/ ten też wie iáko
wielka ſpráwiedliwość y gniew iego. A
kto ſię nie zlęknie? Przeraź Pánie/ mo=
wi tenże Prorok/ boiáźnią twoią ſerce
moie: bom ſię przelękł ſądow twoich.
Ieſt boiaźń ktora w łáſce Bożey nie wą=
tpi/ á ſzuka śrzodkow/ ktoremi z tego wy=
niść może/ czego ſię boi. Lew záryknął/
mowi Prorok/ á kto ſię nie zlęknie/ On
ćichy báránek/ ktory wſzytkich zbáwiáć
kolumna: b
przyſzedł/ lwem ſię ná on ſwoy dźień vczy=
ni/ y zápálczywość ſwoię y gniew/ ná złe
y niewdźięczne odkupienia iego wypuś=
ći. A on ktory zá ludźie wylał kre ſwo=
ię/ w ludzkiey krwi brodźić będźie. Cze=
mu/ pyta go Prorok/ czerwona ſzátá
twoiá/ iáko tych co w práśie wino dep=
cą? A on odpowiáda: Zdeptałem naro=
dy w gniewie moim/ podeptałem ie w
popędliwośći moiey/ y krwią ich zmá=
załem ſzáty moie/ dźień pomſty moiey/
dźień odpłáty moiey przyſzedł.
Namilſzy bráćia/ do czáſu ſobie o miło=
ſierdźiu Boſkim potuſzaymy/ á poki trwa/
te^oczáſu dobrze vżywaymy/ przyidźie czás
gdźie miłośierdźie odſtąpi/ á ſpráwiedli=
wość ſzczera nieodwłoczna/ nie zbyta/ nie
vwiárowána/ náſtąpi. Iáko ſię vkażem/
iáko ſię ſkryiem? ſkryć ſię niepobobno/ v=
kázáć ſię nieznośno. Lepiey ſię teraz z
báránkiem iednáć/ niżli ſię ze lwem po=
tykáć. Lepſza boiaźń zwłaſzczá winne=
mu/ niżli głupie beśpieczeńſtwo. Krolá
kto ránił/ á przedſię nie vćieka? Bogáſ=
my obráźili y Chryſtuſá vkrzyżowáli/ á
przedſię ſię nie boiem? Kaim mowił: Zá=
bije mię káżdy kto mię naydźie: á my be=
śpiecznieiem? Tenże co nas káráć chce/
ábyſmy od iego gniewu vćiekáli y o ſobie
rádźili/ nas miłośćiwie przeſtrzega. Y v=
pomináiąc nas/ ten ſwoy dźień przyrow=
nał do śidłá/ do złodźieiá/ do nocy/ do na=
głego páńſkiego z gośćiny do ſług przyiá=
zdu. Ieſliś oſtrożny ptak/ boy ſię śieći y
w ſzczyrym polu. Ieſliś dobry goſpodarz/
miey ná złodźieiá ſtraż. Ieſli w nocy
naść ma ná ćię nieprzyiaćiel/ nie záſy=
piay; náſpiſz ſię gdy bitwy wygraſz á woy
ná ſię ſkończy. Ieſlić Pan rzekł: Przyidę
gdj ſię nie ſpodźieieſz; pilnuyże co godźiná
dobry ſługo/ ábyś otworzył ſkoro zákołá=
ce/ ábyś odnioſł pilnośći twoiey wyſługę.
Nie obżeray ſię/ mowi Pan/ áby ćię
twárdy ſen nie zmorzył/ á do czuyno-
śći ábyś ſpoſobnieyſzy zoſtawał. Nie ob=
ćiążay ſercá świeckimi pracámi/ y náby=
wánim tego czego odbieżeć muśiſz. Wy=
noś w czás z nagłego ogniá świátá tego
co możeſz/ á poſyłay przed ſobą/ gdźie to
tám naydźieſz/ gdy przez ręce vbogich po=
śleſz. Przed chorobą/ mowi Mędrzec/
ſzukay lekárſtwá/ y przed ſądem pytay ſię
ſam. Bo w chorobie trudno ſię leczyć/ á
do ſądu przyſzedſzy/ wſzytko mieć gotowo
potrzebá. Iáko w bitwie/ dwá kroć nie

płáći błą=

---

strona: 8

Ná Wtorą Niedzielę Adwentu.

8.

płáći błądźić/ bo raz zbłądźiwſzy/ poprá=
wić ſię czáſu nie máſz: ták y ná tym Bo=
zkim ſądźie/ raz vtráćiwſzy/ nie máſz
gdźie áppellowáć.
A obracáiąc boiaźń w miłość: Szczę=
śliwi ktorzy ten ſąd y przyſzćie Syná Bo
żego miłuią y prágnąć go mogą. Do kto=
rych mowi Pan: Wy pátrzćie á podnie=
śćie głowy ſwoie/ bo ſię odkupienie wáſze
przybliża. Inym ſrogi poſtrách/ ále do=
brym to przyſzćie weſele wielkie przynie=
śie. Iáko ſię Apoſtoł weſelił/ mowiąc:
Dobrąm robotę zrobił/ biegum dokonał/
wiárym dochował: zá tym záchowána
mi ieſt koroná ſpráwiedliwośći/ ktorą mi
odda ná on dźień ſędźia ſpráwiedliwy. A
nie tylo mnie/ ále wſzytkim ktorzy miłuią
przyſzćie iego. Więźień ſłuſznie o zbro=
dnie y grzechy ſwoie poimány/ do ſądu
ſię nie kwápi: káżdey odwłocze rad/ nie
ćięſzki mu łáncuch y okowy/ y wſzytki w
wieży nędze: ná káżde ſię ſkrzypienie
drzwi przelęka/ ieſli go do ſądu nie wołá=
ią. Lecz niewinny á ſpotwarzony/ ſądu
prágnie/ y o ſędźiem ſię pyta/ y prośi áby
záśiadł: káżda mu nędzá w wieży y od=
włoká przykra. Ták ſługá Chryſtuſow/
dobrym ſię ſumnieniem ćieſząc/ krom be=
śpiecznośći ſędźiemu rad. O Boże/ day
to nam vfánie ná on dźień/ y przy śmier=
kolumna: b
ći náſzey/ gdy nas do tego práwá záwołá
ią. Iáko dobra małżonká z dálekiey dro=
gi czekáiąc mężá/ á czyniąc to co iey ro=
ſkazał/ wiáry mu dochowuiąc/ vſtáwi=
cznie wzdycha/ oknem wygląda/ co wrot
ruſzą iego ſię ſpodźiewa/ o nim namilſza
iey rozmowá/ y lepſzey nowiny nie ma/ ie=
dno gdy powiedzą: przyiáchał. A zła cu=
dzołożna/ rádáby o nim nie ſłycháłá y do
wrot go nie puśćiłá. Ták dobry Chrze=
śćijánin z ſwoim Chryſtuſem czyni/ ták
przyſzćie iego miłuie. Bo wſzytki dobrá
iego z nim mu przychodzą/ kończy nędze
y teſknośći/ y złe dni świátá tego; ſkłáda
żáłobę w ktorey chodźił/ kończy roboty á
bierze zapłátę/ y otwarza mu Pan chwa=
łę y rádość y ony przybytki bogátego po=
koiu y beśpieczne^o pomieſzkánia ná wie=
ki wieczne. Przyidźi Pánie Iezu Chry=
ſte/ przyidźi pierwey do ſercá łáſką y du=
chem twoim/ ktoryby nas od grzechow
vkarał/ náuczył/ vſpráwiedliwił/ y do
ſądu twego przypráwił. A gdy ſię na=
lepiey ná twoy ſąd przygotuiemy/ á
czuć v wrot będźiem/zákołác/ ábyſmy o=
chotnie tobie otworzyli/ á z tobą wie=
cznych dobr twoich záżyli. Przez śmierć
y mękę twoię/ ktory z Oycem y z Duchem
ś. kroluieſz ná wieki Bog ieden. Amen.

---

strona: 38

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

38.

7:

NA PIERWSZA NIEDZIE=

8:

LE PO TRZECH KROLACH,

9:

EWANGELIA V LVKASZA II.
Dy iuż był IEzus we dwunaśćie lećiech/
gdy oni wſtąpili do Ieruzálem wedle zwyczáiu świę=
tá/ á ſkończywſzy dni gdy ſię wracáli/ zoſtáło dziećię Ie=
zus w Ieruzálem: á nie obaczyli rodzicy iego. A mniemáiąc że
on był w towárzyſtwie/ vſzli dzień drogi/ y ſzukáli go miedzy kre=
wnymi y znáiomemi. A nie nálazſzy/ wroćili ſię do Ieruzálem/
ſzukáiąc go. Y sſtáło ſię/ po trzech dniách náleźli go w kośćiele śie=
dzącego w pośrzodku Doktorow/ á on ich ſłucha y pyta ich. A
zdumiewáli ſię wſzyścy/ ktorzy go ſłucháli/ rozumowi y odpowie=
dziam iego. A vyrzawſzy go wielce ſię zdziwili. Y rzekłá ku niemu
mátká iego: Synu/ przeczżeś nam ták vczynił? oto oćiec twoy
y ia żáłoſni ſzukáliſmy ćię. Y rzekł do nich: Czemużeśćie mię ſzu-
káli? Niewiedzieliśćie/ iż temi rzeczámi ktore ſą Oycá mego iam
ſię báwić powinien? A oni nie zrozumieli tego ſłowá ktore im mo=
wił. Y poſzedł z nimi/ y przyſzedł do Názárethu: á był im poddá=
ny. Lecz mátká iego wſzytkie te ſłowá záchowáłá w ſercu ſwym.
A Iezus ſię pomnażał w mądrośći/ y we wzrośćie/ y w łáſce v
Bogá y v ludzi.
kolumna: a
Rzydzieśći lat Pan y
Bog náſz CHRISTVS
IEZVS w wielkim mil=
czeniu y zátáieniu y nie=
wiádomośći ludzkiey przeżył/ iedno ty
lo ſłowo iego dźiſieyſze gdy miał lat 12
mamy/ v wſzyſtkich Ewángeliſtow.
Ktoby nie prágnął wiedźieć/ co ſię
przez ty látá z nim dźiało/ co czynił/ co
mowił/ co ćierpiał Pan wſzytkiego ś=
wiátá przez ták długi czás? ktoby nie
rad ſię dowiedźiał o co tu tych Dokto=
row pyta/ y co im ná ich pytánie odpo
wieda? Z tey teſknośći ludźie niekto=
rzy/ z nabożnego o tym rozmyślánia/
nápiſáli byli kśiążki o dźiećińſtwie P.
IEZVSOWYM, domyśláiąc ſię rzeczy y
dźiwow około tákie^o dźiećięćiá y mło=
kolumna: b
dośći iego. Ale kośćioł ſłuſznie tákie pi
ſánia y powieśći odrzućił. Lepiey nam
niewiádomość ćierpieć/ niżli ſię nie=
pewnymi poćiechámi karmić: lepiey
nam ná tym przeſtáwáć/ iż niechćiał
Pan Bog áby ſię co o tym wiedźiáło/ y
przenaświętſzey mátce tego w ſkarb
kośćielny podáwáć nie dopuśćił: do=
ſyć nam ná tym y doſyć wielkie náuki
z tego mamy iż do lat trzydźieśći nic
nie wiemy/ iedno te rzeczy/ zátáienie y
milczenie/ nabożeńſtwo á poſłuſzeń=
ſtwo Páná náſze^o. Dźiwuiemy ſię onym
Antoniom Hiláryonom/ Arſeniuſzom
y inn puſtelnikom/ iż świátem y ſła=
wą ie^o gárdząc/ y przykłádem Heliaſzá y
Ianá od ludźi ſię kryiąc/ pokoiu ná bo
gomyślność ſzukáli: Iáko ſię Pánu

wſzytkiego

---

strona: 39

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

39.

kolumna: a
wſzytkiego świátá Chryſtuſowi náſze=
mu nie dźiwowáć y tákiego przykłá=
du pożyteczniey niżli z tych innych
nie bráć? Czás mowienia/ czás mil=
czenia. Ani náuczáć/ áni cudow czy=
nić/ y vrzędu ſwego Pan náſz zácząć
niechćiał/ poki mu to lat 30. nie minę=
ło: krocąc náſzych młodych ſkwápli=
wość do vrzędow/ zwłaſzczá duchow=
nych. Co więcey potrzebá wiedźieć/
kolumna: b
co Pan przez ten czás czynił? Oto żył
iáko puſtelnik/ w zátáieniu y milcze=
niu y w poſłuſzeńſtwie/ drogi z rodźi=
cámi ná mieyſcá święte odpráwował
pełniąc zakon Boży. Przypátrzmyſz
ſię/ co to był zá zakon y práwo około
drogi do onego kośćiołá/ á tym pier=
wſzą część kazánia zábamy/ á potym
do náuk innych z przykłádow tego Sy=
naczká y mátki iego przyſtąpim.

11:

PIERWSZA CZESC.

12:

O drogách nabożnych y o práwie Bożym ná nie.
kolumna: a
Náczna ieſt y kilákroć powto=
rzona vſtáwá w zakonie Moy=
zeſzowym/ ktorą roſkazał Pan
Bog/ áby káżdy mąż zwłaſzczá goſpo=
darz trzykroć do roku vkazał ſię przed
obliczność wſzechmogącego P. Bogá
Izráelowego/ nioſąc co w ręku ſwo=
ich ná ofiárę/ ná mieyſce iedno ktore
ſobie Pan Bog obráć miał. To ieſt ná
to gdźie ſtał namiot Boży z Arką ábo
ſkrzynią oną/ przy ktorey Pan Bog o=
beczność ſwoię pokázował/ ktora byłá
pierwey w Másſie/ potym w Sylu/ á
nákoniec w Ieruzálem gdźie był iuż
zbudowány od Dawidá y Sálomoná
kośćioł/ do ktorego wnieśiona ſkrzy=
niá iuż mieyſcá nie odmieniáłá. To
mieyſce zwáło ſię oblicznośćią Bożą/
iż tám ſwym obyczáiem Pan BOg
mieſzkał/ á indźiey ták nie mieſzkał.
Iákoby tám twarz święta iego byłá/
oczy/ vſzy/ ręce/ á indźiey nie byłá. Ná=
uczano ich dobrze tego iż Pan Bog
wſzędźie ieſt/ mocą y obecznośćią ſwo
ią/ y wſzędźie widźi y ſłyſzy y czyni co
chce ná źiemi y ná niebie/ á iż nie ma
ćiáłá ludzkiego áni żadney widomey
formy. Wſzákże dla łácnieyſzego po=
ięćia y wzruſzenia ſercá/ ſkłonił ſię P.
Bog do obyczáiu przyrodzenia ludz=
kiego/ ktore nie łácno poymuie tego
co wſzędźie y w obecz ieſt/ y do tákiey
rzeczy z trudnośćią ſerce ſkłánia/ chy=
bá do tákiey ktora tu ieſt y teraz/ ná
pewnym mieścu y pewnego czáſu.
Obrał tedy Pan Bog mieśce iedno/
áby ná nim dla ludźi mieſzkał/ y tám
od nich pokłon przyimował/ y tám pro
śby y potrzeby ich odpráwował. Nie
iżby ſię w nim záwárł ábo ogárnął/ bo
y niebá niebow ogárnąć go nie mogą
kolumna: b
iáko Sálomon mowi: ále áby ſię czło=
wiek tám ná mieścu pewnym vćieſzył
y dobrodźieyſtwo od niego brał. Tákie
było mieśce w Ieruzalem/ on przedźi=
wny kośćioł Sálomonow/ do ktorego
z dáleká y od ſámych gránic chodźić
trzykroć do roku wiernym ſwoim ro=
ſkazał.
Co zá przyczyny były tey drogi/ kto
vważyć prágnie/ námieni ſię ich kilká
doſyć poważnych y wielkich. Pierwſza
ſię z ſłow ſámych tego ſtátutu podáie/
gdy mowi: Vkaże ſię przed obliczno=
śćią wſzechmocnego Páná Bogá ká=
żdy mężczyzná. Vkázowánie ono/ by=
ło wyznánie nawyżſzey zwierzchnośći
Bozkiey/ ktorą ma nád ludem ſwoim/
y oddawánie powinne^o iemu poddáń=
ſtwá. Iáko ſię dworzánie krolowi v=
kázuią/ znáiąc że ich pánem ieſt/ á go=
towość do poſług iego nioſąc. Abo
iáko poddáni idą z czyńſzem do pá=
ná/ znáiąc iż ſą kmiećie iego/ y ná
iego grunćie śiedzą. Y tym ſię lud on
przyćwiczał/ áby znał Páná Bogá ſwe
go/ y do innego ſię nie ſkłániał/ á wie=
dźiał od kogo ma wſzytko co ma/ áby
ſię mu zá to pokłon powinny odda=
wał/ y ná pełnienie woley iego świę=
tey/ záwżdy gotowym ſtáwił. Y prze=
toż mieyſce ono zwáne było/ Mieyſce
pokłonu/ o ktorym mowił Dawid:
[Kłániayćie ſię ná mieyſcu świętym
iego. Wchodźćie przed obliczność ie=
go z weſelem/ á wiedzćie iż Pan on ieſt
Bogiem/ on nas vczynił/ á nie my ſá=
mi śiebie. Ludkowie iego y owce pá=
ſtwiſká iego/ wchodźćie do bran iego z
wyznániem/ do páłacu iego z śpiewá=
niem/ y dźiękuyćie mu: chwalćie imię
iego/ bo ſłodki ieſt Pan. Wieczne mi=

łośierdźie

---

strona: 40

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

40.

kolumna: a
łośierdźie iego/ y od rodzáiu do rodzá=
iu prawdá iego.] To Pſalm.
Druga byłá przyczyná drogi oney/ zá=
chowánie iednośći wiáry y nabożeń=
ſtwá/ y ſłużby iednemu Bogu po wſzy=
tkim onym páńſtwie. Nie godźiło ſię
nikomu ná inſzym mieyſcu ofiar czynić
y ołtarzá budowáć/ iedno ná onym/
gdźie mieſzkał ieden nawyżſzy kápłan/
y inni duchowni/ ktorzy ludźi zakonu
Bożego náuczáli/ y drogę im Bożą v=
kázowáli. Bo gdźieby było oſobne á
domowe nabożeńſtwo/ łácnoby byli
od iednego Bogá/ y od iedney wiáry/ y
od iednego ołtarzá/ y od iednego ká=
płáńſtwá odſtąpili. Ale zyázdy one do
iednego kośćiołá y ołtarzá/ bárzo ie w
iednośći wiáry y w ſłużbie iedne^o Bo=
gá vtwirdzáły. Iáko ſeymy Koronne
czynią wſzytkich częśći kroleſtwá zied=
noczenie/ y przez nie ſię wſzytki rozer=
wánia nápráwuią. Y gdy nieprzyia=
ćiel ludzki ſzátan onę iedność chćiał
rozerwáć/ poduſzczył Ieroboámá kro=
lá Izráelſkiego nád dźieśiąćią pokole=
nia/ áby im chodźić do iednego onego
kośćiołá zákazał. Co gdy vczynił/ wnet
ſię iedność wiáry ſtárgáłá: Bo wiárę
ſobie inną/ y zá tym wiele obcych fał=
ſzywych bogow náleźli.
Co też niektore ludźie w Chrześći=
áńſtwie y przeſzłych y tych wiekow ná
ſzych potkáło. Chryſtus IESVS chcąc
nas w iednośći wiáry záchowáć/ ie=
dnego dał nawyżſzego wſzytkiemu ko=
śćiołowi y owcom ſwoim páſterzá y
kápłaná. Do ktorego poki ſię wſzytkie=
go świátá Biſkupi ábo oſobámi ziez=
dżáli/ ábo z nim ſię przez liſty porozu=
miewáli/ y od niego moc y wyznánie
wiáry bráli; iedność ſię zátrzymawá=
łá á odſzczepieńſtwá nie było/ y herezye
ginąć muśiáły. Ale gdy tego z pychy
y niepoſłuſzeńſtwá czynić przeſtáli; ſzko=
dliwe bárzo rozerwánie w kośćiele Bo
żym vczynili. A naprzod kośćioły w=
ſchodnie/ od tego mieyſcá y páſterzá
iednego gdy odpádły/ ná wiele ſię ſekt
rozerwáły/ y do wiele ſrogich błędow
y kácerſtw iáko obcych y rożnych bo=
gow przyſzli/ y zátym niewolą pogáń=
ſką zniſzczáły.
Táż też przyczyná ieſt tych pułno=
cnych roſterkow y wiar ták rożnych:
odſtąpili od iednego kápłáńſtwá/ y ie=
dnego ołtarzá/ y náczynili ſobie tyle
kolumna: b
wiar ile miaſt/ y tyle bogow ile mi=
ſtrzow. Zadney inney nie máſz áni być
może drogi do zátrzymánia zgody y ie=
dności wiáry Kátholickiey/ iáko miey=
ſce iedno y miſtrz y páſterz y nawyż=
ſzy kápłan ieden. Iáko ſię o tym in=
dźiey mowi.
Mieyſce też ono kośćiołá Sálomo=
nowego/ miáło oſobne á wielkie przy=
wileie do poćiech ludzkich/ ktorych ża=
dne inne ná on czás nie miáły/ iż ſię do
nich ſłuſznie ludźie kwápić y z ochotą
tám drogi czynić y nadálſze mogli. Bo
naprzod mieyſce ono kto ná nie do=
brym ſercem przyſzedł/ káżdego wzru=
ſzyło y nieiáko odmieniło/ pokázuiąc
táiemną tám moc Bożą. Wierny y
nabożny dźiwnie ſię vćieſzonym vczuł/
iż był przed oblicznośćią bozką/ y doz=
nawał ná onym mieyſcu práwey obe=
cznośći/ po wzruſzeniu ſercá y wnę=
trzney niewymowioney rádośći. y nie
wierny muśiał ſię drugdy przeſtráſzyć.
Iáko on Heliodorus/ ktorego Anyoło=
wie/ gdy onego mieyſcá nie vczćił/ po=
tłukli/ iż muśiał wyznáwáć: iż ná o=
nym mieyſcu prawdźiwie ieſt iákaś
moc Boża.
A k temu káżdy do tego ſpoſobiony/
odnośił z onego mieyſcá poćiechy y po=
trzeby ſwoie o ktore Páná Bogá pro=
śił/ gdy ſię tám obiecował y obietnicy
doſyć vczynił. Y przetoż wiele Pogan
y Rzymian y ludźi od końcá świátá/
do onego kośćiołá chodźiło/ y krolowie
Pogáńſcy w wielkiey czći ono mieyſce
mieli/ y oni Monárchowie/ Perſowie
y Grecy/ Dáryuſzowie/ Cyruſowie/ Se=
lewkowie/ ktorzy złotem y śrebrem y
wielkimi koſzty páńſkimi on kośćioł
zdobili/ y z niego pomoc do ſwoich po=
trzeb mieli. Iákoż ſię było do tákiego
przedźiwnego mieyſcá nie kwápić?
A nákoniec chćiał Pan Bog/ áby lu=
dźie oną táką drogą chęć ku Pánu Bo=
gu pokazáli/ onę dla niego nie bárzo
lekką pracą podeymuiąc. Bo nie łá=
cno było goſpodarzom opuſzczáć domy
ſwoie/ y wſzytko kroleſtwo wdáć w nie
beśpieczność pográniczną v nieprzy=
iaćioł/ gdy ſię ludźie oną nabożną dro=
gą od gránic zwłaſzczá zábáwili: y tru
dźić ćiáłá ſwe chodzeniem y noſzeniem
ofiar/ y pędzeniem bydłá/ nie przyſzło
ludźiom iedno z ćięſzkośćią: ktorą też y
naświętſza mátká Boża/ táką w tey

drodze przy=

---

strona: 41

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

41.

kolumna: a
drodze przygodę vczułá. Ale chęć y mi=
łość ku Pánu Bogu/ ná rzeczy było tru=
dney y ćięſzkiey pokázáć. kto Pánu Bo=
gu dufał y obietnicom iego/ w rádość
ſię oná ćięſzkość obracáłá. Bo przyt=
że roſkazániu tákim obiecał im to Pan
Bog/ iż gránice ich w pokoiu zácho=
wáć miał/ gdyby ono roſkazánie iego
pełnili. Zaden/ práwi/ ſzkody czynić źie=
mi twey nie będźie/ gdy trzykroć do ro=
ku przychodźić y vkázowáć ſię oblicz=
nośći P. Bogá twego będźieſz. Wie=
rzyli iż on ſtrożem domowich zoſtawał
y gránic ich bronił. Ták nam P. Bog
obiecuie záwżdy vżyczáć łáſki y pomo=
cy ſwey ná pełnienie roſkazánia ſwe=
go/ ábyſmy ſię trudnośćią nie wyma=
wiáli. Y ták nieśli ná ono mieśce tro=
iáką ofiárę: z duſze poſłuſzeńſtwo/ z ćiá=
łá vtrudzenie/ z máiętnośći bydło ábo
pieniądze ná ofiárę/ y żywność kápła=
now y Lewitow y wdow y śirot y przy
chodniow/ ktorych tám było naywię=
cey/ ktore żywić P. Bog roſkázował.
Co ſię też náſzego nowego zakonu
dotycze: Tá vſtáwá około chodzenia
ná mieścá święte/ ácz byłá do záſu po
ki kośćioł on trwał/ y ná lepſzy ſię koś=
ćioł po wſzytkim świećie nie odmieni=
łá: ma iednák to w ſobie co do obyczá
iow ſłuży: iż mieścá święte/ dárem iá=
kim Bozkim nádáne/ náwiedzáć/ y do
nich chodząc y dla Páná Bogá ſię tru
dząc/ prędſze^o v P. Bogá miłośierdźia
y wyſłuchánia ſzukáć/ rzecz ieſt chwále
bna/ y z dawná bárzo w nabożeńſtwie
Chrześćiáńſkim zwyczáyna. Tego nikt
przeć nie może/ iż w kośćiele ſwym ma
Pan Bog niektore mieścá przywileymi
łáſki ſwey nádáne/ ktorych inne nie má=
ią. Bo ieſli to ſtára Synágogá y nie=
wolnicá miáłá/ iáko oblubieńcá mieć
nie ma? W ſtárym zakonie byłá oná ſa=
dzáwká Syloe/ do ktorey Anyoł pew=
nych czáſow zſtępował/ y gdy wodę w=
zburzył/ ieden chory ktory pierwey do
niey wſzedł/ vleczony zoſtawał/ iákąkol
wiek miał niemoc. Czemu tego inne
wody y inne mieyſcá nie miáły? Bo tey
ſámey Pan Bog ten dar ſpuśćił. Cze=
mu Helizeuſz Náámánowi do Iorda=
nu po vzdrowienie trądu kazał? ták iż z
gniewem mowił: Máłomli ia miał do
má wody dáleko lepſzey niżli ieſt w
Iordanie? Máłoli tákich mieyſc w
Chrześćijáńſtwie od Páná Bogá vdá=
kolumna: b
rowánych oſobnemi przywileymi/ gdźie
ábo Chryſtus Bog náſz przebywał/ á=
bo ieſt naświętſzey Mátki iego iáka pá=
miątká/ ábo ktory Apoſtoł y męczen=
nik y święty leży/ iż tám Pan Bog lu=
dźie ćieſzy/ rychley y hoyniey niżli ná in=
nych mieyſcách/ y to ſię Pánu BOgu
podoba/ gdy ludźie tám náwiedzá=
ią. Boby ich nie vzdrawiał/ áni im łá=
ſki rozmáitey tám nie vdźielał. Ieſzcze
zá czáſow Apoſtolſkich do ćieniá Pio=
trá ś. z dáleká chore noſzono. Czemuż
tego inne ćienie nie miáły? iákoż tám
chodźić y vgęſzczáć ludźie nie mieli? ták
częſto Chrześćijánie do Ieruzálem y
do źiemie świętey bieżeli. co y ſam Apo=
ſtoł Páweł czynił. Do grobu Piotrá ś.
y Páwłá do Rzymu/ y z Perſyey wierni
y zacni przychodźili/ miedzy ktorymi
był Máryus z żoną y z dwiemá ſyn=
mi. S. Lucya mátkę ſwoię chorą do
grobu ś. męczenniczki Agáthy obiecá=
łá/ y tam drogę czyniąc mátká iey/
ozdrowiáłá.
Wſzytek świát Chrześćijáńſki chwa=
li Helenę mátkę Konſtántyná Ceſá=
rzá/ iż do Ieruzálem ná drogę świętą
iácháłá/ y tám krzyż Páńſki nálázłá.
ś. Chryzoſtom mowi: Do krolewſkich/
práwi/ zamkow nikt nie pielgrzymuie/
á do grobow męczenniczkich y krolo=
wie iezdżą/ w ktorych czárty biczuią/
ludźie ſię popráwuią y wybawiáią. Y
ná innym mieyſcu tenże ś. prágnie do
Rzymá drogi/ áby proch Apoſtołow
SS. Piotrá y Páwłá cáłowáć mogł.
Y indźiey do łáncuchá w ktory był
Piotr ś. okowány bárzo teſkni. S. Hie
ron vpomina Dezyderyuſzá áby przy=
ſzedł ná mieyſcá święte pokłonić ſię we
dle Pſálmu/ tám gdźie ſtánęły nogi
Páńſkie/ przy ktorych mieyſcách ſam
áż do śmierći mieſzkał. Do grobu ná=
ſzego ś. Woyćiechá przed piąćią ſet lat
Otto Ceſarz dáleką drogę do Gniezná
vczynił/ y k woli ś. Woyćiechowi kto=
rego náuki vżywał/ koronę Krolewſką
Boleſłáwowi dárował. Cieleſnymi dá
ry niektore mieyſcá Pan BOg vczćił/
iáko Cieplice/ do ktorych ludźie dáleko
iezdżą/ á mieyſc świętych vczćićby le=
pſzemi dáry ſwymi nie miał? Prożno te
dy ći ludźie gárdzą mieyſcy świętymi/
y drogi do nich gánią/ á łáſkę Bożą há=
muią/ y miłośierdźiu ſię iego/ ktore on
puſzcza więtſze gdźie chce wedle wo=

F	ley ſwoiey/

---

strona: 42

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

42.

kolumna: a
ley ſwoiey/ ſprzećiwiáią. Prożno przeć
máią tych cudow y poćiech ludzkich/
kolumna: b
ktore ſię ná tákich mieyſcách w oczách
świátá wſzytkiego dźieią.

3:

WTORA CZESC.

4:

O zoſtániu Páná Iezuſowym w Ieruzálem w kośćiele

5:

miedzy Doktormi.
Czkolwiek Zbáwićiel náſz/ iáko
ſię ná przodku námieniło/ do v=
rzędu ſwego około ludzkie^o zbá=
wienia czekał męzkich lat: iednák w
młodośći znáki tego dawał/ ná co ſię
był vrodźił/ iż ná náukę y napráwę ś=
wiátá wſzytkiego. Y po inſzych proſtych
ludźiách młodych drugdy znamy/ ná co
ie ſobie Pan BOg gotuie/ iáko mowi
Mędrzec: Po ſkłonnośći poznáć dźie=
ćię/ ieſli czyſte y proſte ſpráwy iego. Iá=
ko o Ianie Chrzćićielu gdy ſię vrodźił
mowili ludźie: (co y o tym Synaczku
Pánu Iezuśie mowić mogli ći Dokto=
rowie/ miedzy ktorymi śiedźiał w koś=
ćiele:) Co rozumieſz iákie to dźiećię bę=
dźie/ iż táka ręká Boża/ to ieſt moc bo=
zka byłá z nim. y nie mogły ſię w nim
zátáić przyſzłey iego świątobliwośći
znáki/ bo z dźiećińſtwá ieſzcze puſtelni=
czy żywot záczął. O świętym Mikołá=
iu piſzą/ iż ieſzcze v pierśi máćierzyń=
ſkich pośćić począł/ raz tylo w Srzody
y w Piątki pokarm biorąc. Y ſłuſznie
Mędrzec mowi: Po chęći poznáć dźie=
ćię gdźie ſkłonne ieſt. Tu w Ieruzálem
y w kośćiele zoſtáiąc Pan IEZVS, w o=
nych młodych lećiech/ ſkłonność ſwoię
do rzeczy bozkich y do domu oycá ſwe=
go pokazał/ iż kośćioł iego nápráwo=
wáć y nowy zbudowáć miał/ w mądro=
śći y w doſtátku ſwoim/ więtſzym y le=
pſzym niżli Sálomon/ ták iáko miał po=
ruczenie od oycá ſwego.
A będąc miedzy vczonymi/ y promy=
ſczki máłe mądrośći ſwey bozkiey puſz=
czáiąc/ dał znáć iáko ſię w nim ſkárby
náuk y wiádomośći głębokich y lu=
dźiom zákrytych zámykáły/ á iáko do
ſzkoły chodźić/ y vczyć mu ſię od innych
było nie potrzebá. Bo on wſzyſtek ś=
wiát náuką y rozumem duchownym
oświecáć przyſzedł. y przetoż potym ći
ktorzy iego wychowánia świádomi by=
li/ dźiwuiąc ſię mowili: Iáko ten ná=
ukę ma gdyż ſię nie vczył? Wielki znák
przyſzłe^o żywotá w młodych/ iż będą do
bremi/ gdy do kośćiołá y nabożeńſtwá
kolumna: b
y boiáźni Bożey ſkłonnymi ſię pokázu=
ią/ gdy nie do młodych ále do ſtátecz=
nych ſię y ſtárych gárną/ á w ich ſię to=
wárzyſtwie kocháią. iáko Mędrzec v=
pomina młode^o: Miedzy ſtárymi mą=
drymi ſtoy/ y do mądrośći ich z ſercá ſię
przyłączay/ áby mogł powieśći bozkie
od nich ſłyſzeć. Gdy vyrzyſz mądrego/
wſtaway ráno do niego/ á progi drzwi
iego niech poćiera nogá twoiá.
Młodemu też by namędrſzemu/ nie
przyſtoi ſtáre náuczáć/ ále ich o rzeczy
potrzebne pytáć/ á ieſli o co ſpytáią/ od
powiedáć. Iáko tu vczynił Pan IE=
ZVS nawyżſza mądrość. Y piſmo mo=
wi: [Słuchay milcząc/ á wſtyd tobie
przyczyni boiáźni Młodźieńcze ledwie
mow w ſpráwie twoiey gdy potrzebá.
A gdy ćię dwá kroć ſpytáią/ niech gło=
wá twoiá ma odpowiedź. O wielu rze=
czy bądź iáko niewiedzący/ á ſłuchay
milcząc á pytáiąc: á miedzy wielkimi
nie vprzedzay mowić: á gdźie ſą ſtárſzy
nie mow wiele.] Dźiś młodźi náſtáli
bárzo mowni/ y wſtydu á czći ku ſtár=
ſzym máło pokázuiący/ y w rzeczy ſię
wielkie/ y w rządy Rzeczypoſpolitey
wdawáiący. Mniemáią iż ſą mądre=
mi iáko mowi Apoſtoł/ á oni y drogi do
mądrośći niewiedzą/ iż látá á dozná=
nie ſą do niey drogi. Więcey ieden ſtá=
ry ktory rzeczy ręką nośił/ porádźić mo=
że/ niżli ſto młodych z iężycznemi dy=
ſzkurſámi. Długo potrzebá młodemu
milczeć/ áby dobrze mowić vmiał.
Toż ſię w náuce Bożey dźieie: here=
tycy śmieią z wielkiey hárdośći młode=
mi będąc/ á dźiś ſię vrodźiwſzy/ ſtáre=
mi od dwánaśćie ſet lat Doktormi ko=
śćielnymi gárdźić/ y miſtrzámi ich y ſę=
dźiámi być ſię ważą. y pełni ſię oná w=
ſzeteczność/ o ktorey mowi Izáiaſz: Bu=
rzy ſię dźiećię ná ſtárego/ y podły ná
zacnego. Zadna mi rzecz ták przykra
do nich/ ták ſproſna y gruba/ ták py=
chy oney y głupiego o ſobie rozumienia
y ślepoty pełna nie zda ſię/ iáko gdy ś=
więtemi oycy pomiátáią/ ſam rozum

ſwoy nád

---

strona: 43

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

43.

kolumna: a
ſwoy nád ich przekłádáiąc. Nawyżſza
mądrość Pan IESVS vczćił Doktory/
y miedzy nimi śiedząc/ y onych ſłuchá=
iąc á pytáiąc. Bo ták młodſzym przy=
ſtoi áby ſtárſzych ſłucháli/ á w czym
wątpią/ ná ich rozſądku pytáiąc prze=
ſtawáli.
Kośćioł Boży nigdy bez ſwoich Do=
ktorow nie ieſt/ iáko mowi Apoſtoł/ a=
byſmy ſię iáko dźieći nie chwiali od lá=
dá wiátrow náuki/ á chytrośćią y złoś=
ćią ludzką do błędow wprowádzeni
nie byli. Oni ſą iáko filary prawdy y
świece ná świeczniku w puł domu po=
ſtáwione/ áby wſzytkim co wchodźą ś=
wiećili. oni ſą iáko ſzáfárze obrokow ná=
ſzych duchownych/ y vrzędnicy nád cze=
ladką Páńſką. A iż drudzy piſmá ſwo=
iey náuki zoſtáwili/ bárzo nas vmocniá
ią w prawdźie Kátholickiey/ ktorą od
przodkow ſwoich Apoſtołow wźięli. A
im ſą ſtárſzy y znácznieyſzey świątobli=
wośći y więtſzey z ſobą zgody/ tym mo=
cnieyſze świádectwo ma z nich Kátho=
licka prawdá.
Ci nowi z ſwoią dźiś vrodzoną náu=
ką/ ſłuſznie ſię ich boiąc/ mowią: Poty
ſłucháć Doktorow będę/ poki przy ſło=
wie Bożym ſtoią. O nieſtátku niero=
zumny. Doktormiby kośćielnymi nie
byli/ by namniey od ſłowá Bożego o=
deſzli. Iuż to kośćioł w nich vpátrzył
y oſądźił piſmá ich/ ćiebie ſię coś ſię po
tyśiącu lat vrodźił nie rádząc/ iż pra=
wdy y ſłowá Bożego pełne ſą. A ty coś
zá ſędźia Oycow ták ſtárych/ ták świę=
tych y cudámi wſławionych/ y ták przez
tyle ſet lat doświádczonych? Ktoby
ták był głupi/ áby Lutrowi/ Kálwino=
wi/ Beźie/ więcey rozumu y wiádomo=
śći piſmá ś. y táiemnic ktore Duch ś.
otwarza przyczytał/ á niżli im? Błą=
dźić/ powiáda/ mogli iáko ludźie. A ty
coś ieſt? nie możeſzli błądźić iáko czło=
wiek? y owſzem tobie wſzytki błędy przy
ſtoią. Boś ty młody/ á oni po tyśiącu
lat y dáley máią. Tyś w grzechách y w
złośćiách wychowány/ á oni w ſzkole
cnot wſzytkich żywot ſwoy święty wy=
ćwiczyli. tyś vporny á żadnemu ſię ſą=
dźić nie daſz/ á oni byli pokorni y ná ko=
śćielnym rozſądku przeſtawáli. ty ná=
uki trochę z pracy ſwey doſtáieſz/ á o=
nym ią Pan Bog Duchem ſwoim przy
ich wielkiey pilnośći y czyſtośći wle=
wał. Oni poſtem/ powśćiągliwośćią/
kolumna: b
bezżeńſtwem/ klaſztormi/ puſtyniámi/
y vmartwieniem ćiał ſwoich/ do mą=
drośći y táiemnic Bozkich przychodźi=
li/ á tyś w roſkoſzy y roſpuſtnośći ćiá=
łá y świátá wzroſł. Oni pierwſzych Oy
cow ś. co byli przed nimi/ wykłádáli
piſmá ś. iáko perły zbieráli/ y podánia
ich vſtnego dochowáli/ á ty wſzytkimi
gárdźiſz. Tym ſámym głupim ſię po=
kázuiąc/ iż ſobie/ iáko piſmo mowi/ y
dumie ſwey dufaſz. A nie tylko poiedyn
kiem Doktormi ś. gárdzą/ ále y tám/
gdźie ſię ziáchawſzy ze wſzytkie^o świá=
tá ná Koncylium prawdę BOżą wy=
świadczáią. Pychá ich y wzgárdá ták
dáleko záchodźi/ iż śmiał ſię ieden z
nich przećiw Koncylium Trydentſkie=
mu Doktorom wſzytkiego świátá pod
nieść. Coż chceſz? y ná ſłońce ſię y
gwiazdy rzucą. Niechże im wierzy
ten co y odrobiny rozumu nie ma.
Mamy y drugą náukę z przykłádu te=
go młodego Synaczká/ około czwarte=
go przykazánia Bożego/ o czći ku ro=
dźicom. Cześć ku nim powinna te^o w
ſobie nie zámyka/ ábyſmy ich pytáć/ á=
bo z ich wolą poczynáć winni/ gdy co
Pan Bog pierwſzy oćiec roſkázuie á=
bo zbáwienie náſze potrzebuie. Kto ſię
náuczył mowić: Oycze náſz ktoryś ieſt
w niebie: wie co niebieſkiemu/ á co te=
mu źiemſkiemu oycu powinien. Pier=
wſze poſłuſzeńſtwo niebieſkiemu oddá=
iem: á ieſliby tego bronił ćieleſny oćiec/
niedbáć oń mamy. Tey rzeczy tu Pan
IEZVS dał wielki przykład w tey mło=
dośći ſwoiey/ gdy mu niebieſki Oćiec
zoſtáć w Ieruzálem kazał/ iuż o to má
tki y oycá mniemánego nie pytał/ áni
dozwolenia brał. áby dał przykład y ná
ukę tym ſynom/ ktorym Pan Bog od
rodźicow vchodźić/ y ná ſłużbę ſię iego
vdáwáć z powołánia ſwego roſkázuie/
áby o to rodźicow nie pytáli. By do=
brze tácy ſię náleźli/ ktorzyby przeſzka=
dzáć niechćieli/ ále iż poſpolićie tácy ſą
rodźicy/ ktorzy rádźi przeſzkadzaią/ wo
lał Pan IEZVS táki przykład zoſtá=
wić/ áby zgołá nie pytáli/ á z onemi Le=
witámi/ o ktorych Moyzeſz nápiſał/
mowili oycu y mátce: nie znam was;
mam w tey mierze pierwſzego Oycá
Páná wáſzego y mego/ ktoremu wolno
bráć co iego/ was ſię nie rádząc áni py=
táiąc. Ieſli ſię rodźicy záfráſuią/ przy=
czytáć to máią Pánu Bogu/ ktory ták

F ij	ná nie do=

---

strona: 44

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

44.

kolumna: a
ná nie dopuśćił/ iáko gdy im przez ś=
mierć ſyny bierze. Przetoż y potym
Syn Boży w náuce ſwey powiedźiał:
Kto więcey miłuie oycá y mátkę niżli
mnie/ nie ieſt mnie godźien. Y onemu
ktory Páná prośił/ áby nimby zá nim
poſzedł/ oycá pogrzebł/ rzekł: Niech v=
márli grzebią ſwoie vmárłe. Iednák
to ſię nie dla tego mowi/ áby ſyn ktore=
go Pan Bog do zakonu/ ábo iákiey ſłu=
żby ſwey powołał/ rodźicom ſię opo=
wiádáć nie miał/ o ktorych wie iż mu
przeſzkody nie vczynią. Bo y Helizeuſz/
gdy go wzywał ná ſłużbę prorocką He=
liaſz/ prośił áby mogł pożegnáć y cáło=
wáć oycá y mátkę/ dopuśćił mu mo=
wiąc: Idź á wroć ſię/ iam vczynił co
mnie należáło. Ale ſię to mowi/ áby ſy=
nowie y corki/ gdy powołánie bozkie
máią/ byli w tym bárzo wolni/ co im
Pan Bog roſkázuie/ ná rodźice ſię nie
oglądáiąc. Iáko náuczáią święći. Au=
guſtyn ś. mowi: [Iáko rodźice czćim/
ták gdy przyidźie kroleſtwo Boże opo=
wiádáć/ bez niezbożnośći iemi gár=
dźiem.] Y Hieronym [By ná progu o=
ćiec leżał/ podepc oycá á wychodź/ y ſu=
chym okiem pod chorągie krzyżá wy=
latay.] Y Chryzoſtom ś. [We wſzytkim
rodźicow ſłucháć mamy/ iedno tám
nic/ gdźie nam do pobożnośći przeſzka
dzáią.] Przetoż śmiáłe máią być owe
dźieći/ ktore máią oyce heretyki/ áby ſię
ná nie nieoglądáli/ áni ná gniew/ áni
ná wydźiedźiczenie. Bo idą do lepſze=
go oycá w kośćiele Kátholickim/ ktory
im lepſze dźiedźictwo dáć może. ſłuſznie
oycom mowić mogą: Pánie oycze wy=
śćie od dźiádowſkiey y prádźiádow=
ſkiey dawney y vtártey wiáry Chryſtu=
ſowey odſtąpili/ á ia od wáſzey nowey
odſtąpiwſzy/ żadnego karánia nie zá=
ſługuię; cośćie wy nieſłuſznie drugim
vczynili: to ia wam ſłuſznie czynię.
Nie boyćie ſię dobre dźieći/ opátrzność
Bogá Kátholickiego nád wámi/ ktory
zá modlitwą wáſzą/ ſerce oycowſkie
zmiękczy/ y zá wámi ie do zbáwienia
poćiągnie.
Ieſt y druga náuká poważna z przy=
kłádow tego młodego Synaczká. Był
rodźicom Pan IEZVS poddánym.
Wielki y oſtry y wdźięczny bárzo przy=
kład/ nam z nátury pyſznym robaczkom
źiemſkim/ ktorzy wolnośći ſámi nie=
wiemy iákiey ſię domagamy. Syn Bo=
kolumna: b
ży człowiekiem ſię sſtawſzy/ poddánym
ludźiom zoſtał; á ludźie ſię z poddáń=
ſtwá wydźieráią: y iáko mowi Iob/ Iá
koby bydło y ośieł/ mniemáią áby ſię
wolnemi vrodźili. Ktoż ſię to ná ſwie=
ćie ták wolnym rodźi/ żeby zwierzchno
śći y práwu iákiemu nie podległ? W
krolewſkim ſię domu kto vrodźi/ izali
nie poddány ieſt oycu/ y owſzem nim do
rośćie/ iáko mowi Apoſtoł/ nic od nie=
wolniká nie rożny. Bo muśi być pod
kárnośćią oycowſką y pedágogow: A
gdy dorośćie/ izali nie ieſt poddánym
práwom/ gdźie ſą y ná krole piſáne. A
ieſli nie ſą/ izali poddánym y iáko na
nędznieyſzym kmiećiem v Páná Bogá
nie ieſt? Samći to Pan BOg páná y
práwá nád ſobą nie ma. Lecz ſtworze=
nie żadne nie ieſt bez poddáńſtwá. ná
ktore ábyſmy ſię oglądáli y rádźi ie mie
li/ ſam Syn BOży táki nam poddáń=
ſtwá przykład zoſtáwił. Iáko może ś=
wiát ſtać bez poſłuſzeńſtwá/ y káżda
Rzeczpoſpolita y dom káżdy bez niego
vpada. Przygánę dáie goſpodarzowi
Apoſtoł/ y tákiego bráć ná biſkupſtwo
nie każe/ ktory ſynow poddánych y po
ſłuſznych ſobie nie ma/ iż ie ták źle wy=
chował/ iż ſurowość z nich y kárność
oycowſką złożył: znák ieſt głupiego y
nikczemnego goſpodarzá. y kto ták do=
mu rządźić nie vmie/ do kośćiołá rzą=
dzenia godny nie ieſt. Synowie powin
ni być poddáni rodźicom; ále gdyby
niechćieli/ oćiec winien/ iż ich do tego
z młodu nie vczył/ iż nie karał/ nie ſło=
wy ále czym twárdſzym. Bo y Heli ſło=
wy ſyny karał: ále gdy ná ſłowá nie
dbáli/ wygnániem y złożeniem z vrzę=
dow kápłáńſkich káráć ie miał. Przeto
ſam z nimi iednegoż czáſu od Bogá
bárzo ſkarány ieſt. y ſam ſzyię złomił/ y
ſyny miecz nieprzyiaćielſki pożárł.
A w zakonie ſtárym/ godźiło ſię oycu
ſyná niepoſłuſznego do vrzędu obżáło=
wáć/ y o ſkazánie iego ná śmierć pro=
śić. Gdy ták oćiec y mátká rzekli: Ten
ſyn náſz vporny y krnąbrny/ vpominá=
niem náſzym gárdźi/ bieśiad tylo y nie=
rządow pilnuie: tedy zá to/ mowi/ vká=
mienuie go lud miáſtá onego y vmrze/
áby złe wyrzucone było/ á lud ſię wſzy=
tek bał/ ſłyſząc to. Ták o wychowániu
dźiatek Pan Bog práwá dał/ á ſrodze
ie y ná gárdle káráć o niepoſłuſzeń=
ſtwo ku rodźicom roſkazał.

Niech ſię

---

strona: 45

Ná I. Niedzielę po Trzech Krolách.

45.

kolumna: a
Niech ſię bierze náuká z naświętſzey
Mátki/ ktora małżeńſtwu świętemu
ſłuży/ áby kłopoty y fráſunki/ ktore dla
wychowánia dźiatek/ dla chwały Bo=
żey y Rzeczypoſpolitey podeymuią/ w=
dźięcznie od Páná Bogá/ gdy ie dopu=
ſzcza/ przyimowáli. Niech ćieſzą ſię tą
przenaświętſzą mátką/ ktora żadnego
grzechu nie máiąc/ áni przygány nam=
nieyſzey mieć mogąc/ tákie boleśći z
ſtrony namilſzego dźiećięćiá odnośi.
Nie z iego przyczyny/ vchoway to Bo=
że mowić/ ále z bozkiego dopuſzczenia/
ktorym Pan Bog ſwoie doznawa/ kto=
re miłuie y ſobie mieć chce. áż y mátce
ſwego namilſze^o Syná nie przepuśćił:
dla tego to vczynił/ áby nam byłá mi=
łośćiwſzą Mátką/ doznániem trudno=
śći y ćięſzkośći około dźiatek/ iáko Apo=
ſtoł o Chryſtuśie mowi: Vmie ſię vża=
lić nád nievdolnośćiámi náſzemi. bo
ich ſam ſkoſztował. Wielki to był frá=
ſunek tey przeczyſtey Pánny/ ktorego
nie może zmierzyć iedno miłośćią. Iá=
ko wielka ku Synaczkowi onemu byłá
miłość/ ták też wielka byłá żáłość/ iż
go przez trzy dni nie widźiáłá/ á iemu
w potrzebách iego nie ſłużyłá/ o rozmá
itych też przygodách iego myśląc. Czy=
tamy y o świętych Pátryárchách/ iákie
około dźiatek fráſunki podeymowáli.
Wielki y on był Abráhámow/ gdy mu
Pan Bog ſyná ták miłego y iedynego
Izááká brał/ y ofiárowáć go á zábić ſo=
bie ręką oycowſką kazał. Acz z rádoś=
ćią y nádźieią zmieſzána byłá żáłość o=
ná/ y ochotá ią poſłuſzeńſtwá/ ku temu
ktory go dał/ roſtwarzáłá. Bo wierzył/
iáko Apoſtoł mowi/ iż zábite^o y vmár=
łego ożywić mogł Pan Bog. Y Iákob
wnęk iego tákiey troſki z ſynámi vżył/ á
zwłaſzczá z Iozephem/ po ktorym áż do
śmierći żáłobę nośić chćiał/ rozumie=
iąc że go iáka beſtya dźika pożárłá. A
Dawid iákich kłopotow około dźieći
vżył/ trudno ná krotce powiedźieć.
Właſny to ieſt krzyż małżeńſki/ o kto=
rym ſię w przyſzłą Niedźielę mowić bę
dźie. Tu ſię tylo ich poćiechá w tákich
fráſunkách vkázuie/ iż ie máią z prze=
naświętſzą Mátką ſpolne. Do ktorey
ſię częſto vćiekáć/ á ony też iey około
Synaczká iey kłopoty przypomináiąc/
y o pomoc przyczynną prośić małżon=
kowie nie zániecháią.
kolumna: b
Co ſię tu mowi o tym Synaczku Pá=
nu IEZVSIE, iż roſł w mądrośći y le=
ćiech/ y w przyiáźni v Bogá y v ludźi/
życzmy ſobie tego/ ábyſmy też nie tyl=
ko w látá rośli/ ále w rozum á nawię=
cey w duchowny. Acz o Pánie náſzym
nie właſnie ſię mowi/ iż roſł w mądro=
śći. Bo on od poczęćia ſwe^o miał wſzy=
tkę mądrość/ będąc ſam mądrośćią
wieczną y myślą Oycá ſwego/ y náby=
wáć mu iey nie było potrzebá. Ale ſię
mowi o wynikániu y odkrywániu mą=
drośći oney w nim/ iż co dźień więtſzą
pokázował y wypuſzczał. Iáko świá=
tłość ſłoneczna/ gdy ſłońce wſchodźi/
pomáłu rośćie. nie iżby iey ſłońce ná=
bywáło iáko nowey świátłośći/ ktorą
záwżdy w ſobie ma/ ále iż ſię pomáłu
ziáwia y nieiáko z ſtrony nas rośćie.
Lecz my rozumu/ náuką/ pilnośćią/
ſłuchániem/ doznawániem/ nábywáć
muśim. Acz wiárę nam Pan Bog dá=
ie do rzeczy duchownych/ ktora ieſt w
duchowieńſtwie rozumem náſzym/ y
bez niey bylibyſmy iáko ći co ſię głupi=
mi z nátury rodzą: ále tá wiárá y mą=
drość duchowna/ rozmnażáć ſię y rość
w nas może/ y vważániem tego co wie
rzym. O czym ſię indźiey mowiło.
O mądrośći nawyżſza Pánie IEZV
Chryſte/ poſadź ſię w kośćiele ſercá me
go/ á ſpráwuy w nim wolą Oycá twe=
go/ to ieſt/ zbáwienie moie/ ktoreś iuż
w ćiele twoim tu ná źiemi przebywá=
iąc ſpráwić/ y dokonáćieś go raczył/ á=
le w duchu y ſkutku ieſzcze dokonáne
nie ieſt: pośli Duchá mądrośći/ áby o=
świećił rozumy náſze/ y zápalił wolą
náſzę do gorącego pełnienia zakonu
twego/ áby nam drogi twoie do Ieru=
zálem gornego ćięſzkie nie były. Co nas
ná tey drodze z mátką przenaświętſzą
potyka boleśći y ćięſzkośći/ niech wſzy=
tko w miłośći y ćierpliwośći znośim.
Tego nas tylo vchoway Pánie/ ábyſ=
my ćię Páná y poćiechy ſwoiey nigdy
nie vtráćili. A ieſliby ſię przydáło iáko
ludźiom/ ábyſmy ćię prędko náleźli/ á
nigdy od poſłuſzeńſtwá twego nie od=
ſtępowáli/ roſtąc w mądrośći ducho=
wney y pobożnośći wſzelákiey/ przy po=
ważney przyczynie y opiece mátki two=
iey. Ktory żywieſz y kroluieſz z Oycem
y z Duchem ś. BOg ieden ná wieki.
Amen.

F iij

NA WTORA

---

strona: 79

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

79.

16:

NA SZOSTA NIEDZIELE PO

17:

TRZECH KROLACH, EWAN-

18:

GELIA V MATTHEVSZA W XIII.
ON czás: Mowił P. Iezus ludziom to po=
dobieńſtwo. Podobne ieſt kroleſtwo niebieſkie ziárnu
gorczycznemu: ktore wziąwſzy człowiek/ wśiáł ná ro=
li ſwoiey: ktore namnieyſzeć ieſt ze wſzego naśienia: ále kiedy v=
rośćie/ więtſze ieſt ze wſzech zioł ogrodnych: y sſtawa ſię drzewem/
ták iż przychodzą ptacy powietrzni/ y mieſzkáią ná gáłązkách iego.
Inſze podobieńſtwo powiedział im: Podobne ieſt kroleſtwo nie=
bieſkie kwáſowi/ ktory wziąwſzy niewiáſtá/ zákryłá we trzy miáry
mąki/ áż wſzytká ſkwáśniáłá. To wſzytko mowił Iezus przez po=
dobieńſtwá do ludzi: á krom podobieńſtwá nie mowił im: áby
ſię wypełniło to co ieſt rzeczono przez Proroká mowiącego: O=
tworzę vſtá moie w przypowieśćiách: opowiem ſkryte rzeczy od
záłożenia świátá.
kolumna: a
Zywánie przypowie=
śći/ y páráboł/ y táiemney
mowy/ w ktorey ſię co wiel=
kiego y mądrego pokrywa/
ieſt ſtárodawne/ y ludźiom mądrym
zwyczáyne. O czym ták Mędrzec mo=
wi: [Słucháiąc mądry mędrſzym zoſtá=
nie/ á rozumny otrzyma rządy/ przypá=
trzy ſię przypowieſćiom y wykłádu ich/
ſłowom ludźi mądrych y zátáieniu ich]
To mądry/ ktory zá mądre^o ſię nie má=
iąc/ mądrych ſłucha y ſłowá ich vwa=
kolumna: b
ża/ y o wyrozumieniu ſię ich pyta. Y
ná inym mieścu mowi piſmo: [O mą=
drośći ludźi ſtárych pytáć ſię mądry
będźie/ y Prorokámi ſię zábáwi/ powie=
śći ludźi ſławnych záchowa/ y przypo=
wieśći ich táiemne zrozumie] My też
chcąc te mądre y táiemne Páná náſze=
go przypowieśći zrozumieć/ zá pomo=
cą Duchá iego/ poznaymy pierwey
zwyczay y przyczyny á pożytki tákich
przypowieśći/ á potym ſię do wykłádu
tych dwu o gorczycy y kwáśie vdamy.

PIERWSZA

---

strona: 80

Ná VI. Niedzielę po Tzrech Krolách.

80.

1:

PIERWSZA CZESC.

2:

O zwyczáiu y przyczynách tákiey w przypowieśćiách mo=

3:

wy/ y o trudnośći piſmá ś.
kolumna: a
Zytamy ony ſtáre páráboły ábo
przypowieśći ieſzcze zá czáſow
ſędźiakow/ iáko Ioáthán Sychi=
mitom przekłádał/ gdy drzewá w leśie
krolá obieráć chćiáły. y poważne bár=
zo rozumienie tám pokrył/ gdy figá y
winna mácicá y oliwá krolem być nie=
chćiáłá/ boiąc ſię ſwey ſłodkośći y tłu=
ſtośći vtráćić: á tarnie bárzo ſię rádo
ná kroleſtwo porwáło/ y wſzytki drze=
wá popaliło y ſámo zginęło. Y Ioás
krol Izráelſki do Amázyaſzá krolá
Iudſkiego párábołę wſkázuie/ iáko o=
ſet źiele niſkie poſłáło do Cedru ná go=
rze Libanie do drzewá wielce wyſokie=
go/ áby ſwoię corkę dał zá ſyná iego. Y
Náthán Prorok przypowieśćią Da=
widá do pokuty vłowił. y pewnie ten
był v ſtárych mędrcow miedzy ludem
Bożym zwyczay/ ktorego też Pan IE-
ZVS vżywa/ w gęſtych przy náuce
ſwey przypowieśćiách. O winnicy/ o
godách/ o naśieniu y roley/ o kąkolu/ o
perłách/ o niewodźie. rć. y tu o gorczy=
cy y kwáśie. Y był to piękny obyczay
mądrych ſtárcow y wielkich krolow/ y
innych doſtátecznych/ ktorzy tym ſobie
ſławę y krotofilę czynili/ gdy o co táie=
mnego á od poſpolitego zrozumienia
zákrytego/ ſpytáć ábo náuczyć drugie=
go mogli. V Dáryuſzá monárchy w=
ielkiego/ przed pokoiem iego paniętá y
dworzánie gadki ſobie rozumne zádá=
ią/ y z nimi do krolá y do ſenatu iego
ná rozſądek idą: przy kim więtſza mą=
drość y rozum/ y zá tym vpominki bo=
gáte zoſtáwáć miáły. Y Nábuchodo=
nozor drugi tákże wielki monárchá/
niechce ná pokoiu inákſzych komorni=
kow mieć/ iedno vczone młodźieńce/
ktorzyby mu ná iego pytánie rozumnie
odpowiedáć mogli. Toć práwie páń=
ſki y krolewſki obyczay/ rozumu ná rzą=
dy ludzkie nábywáć/ y mądre á dobre á
nie pochlebce około śiebie báwić. Lecz
y wſzytkim piękna zabáwá doſtawánie
mądrośći/ y pámiętánie roſtropnych
mow y przypowieśći y wykłádu ich. Tá
ką zabáwą od pánow/ prożnowánia y
pijańſtwá/ y obmowne ięzyki/ y inne
prożnośći y grzechy y vtráty oddáláć
ſię mogą.
kolumna: b
A co ſię przyczyn dotycze tey ćięm=
ney w párábołách Páná náſzego mo=
wy y náuki: tá ieſt pierwſza. Aby nie
wſzyſcy rozumieli táiemnice Bozkie.
tę przyczynę dáie ſam Pan w tymże ro=
zdźiale. Gdy Páná ſpytáli vczniowie:
czemu im ták w przypowieśćiách mo=
wiſz? A Pan odpowiedźiał: [Wam
dano ieſt rozumieć táiemnice krole=
ſtwá niebieſkiego/ á im nie ieſt dano.]
Boby vżyć tego ná dobre ſwe nievmie
li/ y vważyć v śiebie y vczćić nie mo=
gli. y przetoż Pan przydáie: [Temu kto
ma/ dádzą/ á doſtátecznym będźie: á te=
mu ktory nie ma/ y to co ma wezmą
mu.] To ieſt: kto dobrze vżywa dárow
Bożych/ przyczynia mu ich Pan Bog:
á ten ktory vżyć ich dobrze niechce/ ták
ie ma iákoby ich nie miał/ y przeto go=
dźien ieſt áby mu y to co ma wźięto by=
ło. Y ná inym mieyſcu P. Chryſtus v=
czniow vpomina: áby pereł wieprzom
nie miotáli/ żeby ich nie zdeptáli. dá=
iąc znáć/ áby ráczey táiły ſię ſkárby ná=
uki bozkiey y táiemnice mądrośći iego/
przed tymi ktorzy ich vżyć ná ſwe do=
bre nieumieią/ áby rzeczy drogie niebie=
ſkie/ wzgárdy od nich nie ćierpiáły.
Chćiał też Pan IEZVS, iáko piſze
ieden Doktor/ áby nie wſzytkim rozu=
mienie bozkie było otwárte: ále ſámi
miſtrzowie y przełożeni/ od ktorychby
ſię drudzy vczyli/ áby ie w ſwoim ſkár=
bie y zámknieniu mieli. O ktorych tám=
że Pan rzekł: Káżdy vczony w krole=
ſtwie niebieſkim/ podobny ieſt goſpo=
darzowi/ ktory z ſkárbu ſwego wydáie
ſtáre rzeczy y nowe. Przeto Pan IE-
ZVS tákie przypowieśći ſám vczniom
wykłáda. Y o zmartwychwſtániu iego
mowi ś. Piotr: Vkázował ſię nie wſzy=
tkim ludźiom/ ále nam poſtánowio=
nym świádkom/ z ktoremi pił y iadł po
zmartwychwſtániu ſwoim.
Iedni ſą/ ktorzy do ſkárbu klucze
máią y wydáią drugim wedle potrze=
by/ á drudzy/ ktorzy z ich ręku biorą.
Iedni náuczáią/ drudzy ſłucháią. Iza=
li wſzyſcy máią być doktormi? mowi A=
poſtoł. Izali káżdy w ſkárbie goſpo=
dárſkim czerpáć ma? Izali káżdemu
czeládnikowi do ſzpiżárniey wolno?

Goſpodarz

---

strona: 81

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

81.

kolumna: a
Goſpodarz wie czego komu potrzebá/
y co komu przyſtoi: ináczey ſynom á i=
náczey czeladce: inſze potráwy chorym/
inſze zdrowym ſłużą: chory by ſię do
ſzkodliwych ſobie potraw rzućił/ y ták=
by ſię zábił.
Przetoż wielki nierząd wſzczynáią/
ktorzy mowią/ iż káżdemu piſmo ś. łá=
cne/ y ſłowo Boże y táiemnice iego o=
twárte ſą/ y káżdy ſam ie ſobie bráć/
ſam ie rozumieć może. Nie ták ieſt: á=
le pewnie piſmo ś. ácz ma niektorą
miáłką wodę/ w ktorey/ iáko mowi ie=
den ś. y báránek brodźić może: wſzákże
więcey ma głębiny/ w ktorey y wiel=
błąd vtonąć może. Ieſt iednym iáko
mleko/ á drugim iáko twárde mięſo/
ktore dobrze kráiáć y żwáć máią/ ći
ktorzy ná to ſą obráni y zá miſtrze od
Bogá dáni/ ktorzy mocne zęby máią.
Ma w ſobie piſmo ś. wiele kośći/ kto=
remi ſię pyſzny á kápłanow y kośćiołá
nie ſłucháiący vdawić może. Dawid
prośi Páná Bogá/ ták mądry będąc y
Duchá Bożego máiąc: Day mi/ prá=
wi/ Pánie rozum/ á będę ſię bádał w za
konie twoim. Odſłoń oczy moie/ á v=
pátrzę dźiwy w zakonie twoim. Ná co
mowi Hieronym ś. [Ieſli táki Prorok
przyznawa ćięmnośći nievmieiętnoś=
ći ſwoiey: á my máludcy y v pierśi sſą=
cy/ iáką nocą niewiádomośći ogárnie=
ni ieſteſmy.]Y Ambroży ś. mowi: [Mo
rze ieſt piſmo ś. ktore w ſobie ma głę=
bokie rozumienia/ y wyſokie prorockie
zákrytośći.] Y Auguſtyn S. woła:
[Dźiwna głębokość ſłow twoich/ zw=
ierzchu nam máluczkim pobłażáią/ ále
dźiwna w nich głębokość/ Boże moy/
dźiwna głębokość.] Y indźiey tenże/
mowi: [Ták wielka ieſt głębokość Ch=
rześćijáńſkiego piſmá/ co dźień bych
ſię miał czego w nim vczyć/ bych ſię go
tylo ſámego od młodośći áż do zgrzy=
biáłośći vczył/ máiąc ná to wiele czá=
ſu/ wielką pilność/ y więtſzy dowćip.]
Iáko nie ma być trudne piſmo? gdyż
Piotr ś. o liſtách ś. Páwłá mowi: iż w
nich ieſt wiele rzeczy trudnych/ ktore
nieſtátkowie y nievczeni pſuią/ iáko y
inne piſmá/ ná ſwoię zgubę. Iáko nie
ma być trudne piſmo ś. á w nim ſą rze=
czy ták trudne/ o Troycy ś. o wćieleniu
Syná Bożego/ o przenaświętſzym Sá=
krámenćie ołtarzá/ o dźielnośćiách bo=
zkich ná duſzy/ o Anyołách/ o przeyrze=
kolumna: b
niu bozkim/ o przyſzłych dźieiách świá=
tá drugiego/ y o innych wyſokich do
poięćia táiemnicách? Wiele ſię w
nim rzeczy vdáią iákoby ſobie przećiw=
ne/ wiele wątpliwey wymowy y wła=
ſnośćią Zydowſkie^o ięzyká zátrudnio=
ney/ wiele pomieſzáney powieśći/ co
miáło być naprzod/ to ſię ná oſtátku
námienia/ wiele figur rozmáitych/
gdźie ſię inſze ná wierzchu w ſłowiech/
á inſze w rozumieniu zámyka.
Coż ći ludźie mowią? ieſli łácne pi=
ſmo y otworzyſte/ czemu ſię w nim nie
zgadzáią/ á ieden ták wykłáda/ á drugi
inák? By było iáſne piſmo/ iednoby w=
ſzyścy w nim widźieli y rozumieli. Prze
toż miſtrz y początek wſzytkich roſtyr=
kow nápiſał: [Ieſli świát dłużey ſtać
będźie/ záś będźie potrzebá dla rozmá=
itych wykłádow piſmá/ ktore teraz ſą/
ná záchowánie iednośći wiáry/ przy=
iąć wyroki Koncyliow/ y do nich ſię v=
ćiec.] To iego ſłowá/ ktore prawdá od
mátáczá wielkiego wyćiſnęłá/ gdy go
iego vczniowie/ y przećiwni Sákrá=
mentarze przyćiſnęli. Práwie dla tego
Pan Bog chćiał mieć piſmo trudne/ y
Pan IEZVS ták trudne przypowieśći
podawał/ y wykład ich ſámym vczniom
przekłádał: áby ludźie inni podlegli v=
rzędowi duchownemu/ Doktorom ko=
śćielnym/ y Koncyliom/ około náuki y
wykłádánia ſłow Bożych. Niechćiał
tego nierządu Chryſtus/ áby káżdy do
ſkárbu iego klucze miał: ále áby z ręku
ſwoich ſtárſzych obroku pátrzył/ á tym
ſámym ſwoie przełożone duchowne v=
czćić vmiał. Nie dármo wielcy oni
Theologowie dwie iáſne kośćiołá Bo=
żego gwiazdźie/ Bázylius y Názyán=
zenus/ iáko o nich nápiſał Ruffinus/
przez trzynaśćie lat/ porzućiwſzy wſzy=
tkie Greckie piſmá/ ſámego ſię piſmá ś.
vczyli/ iego rozumienie biorąc nie z
właſney śmiáłośći/ ále z piſmá ſtár=
ſzych/ zá ktorych powodem ſzli/ o kto=
rych wiedźieli/ iż z Apoſtolſkiey ſucceſ=
ſyey ábo wſtępowánia ſznur rozumie=
nia ábo linią mieli. To ſłowá tego
Ruffiná.
Chćiał też Pan Bog w táiemnych
párábołách zákryć ſwoie ſłowo/ y rozu=
mienie iego/ przed tymi ktorzy tego nie=
godni/ y ktorzy dla grzechow y złośći
ſwoich/ ná zátwárdzenie w táiemnych
ſądách Bożych dáni ſą. O ktorych

L

támże mo=

---

strona: 82

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

82.

kolumna: a
támże mowi/ wſpomináiąc ná tákie
przeklęctwo v Izáiaſzá piſáne: [Zá=
tyło ſerce ludu tego/ ſłucháć im przy=
kro/ y oczy ſwe zámknęli: Niechże ſłu=
cháiąc nie ſłyſzą/ y widząc nie widzą/
áby ſię nie náwroćili á vzdrowieni nie
byli.] Stráſzliwy bárzo ále ſpráwiedli=
wy wyrok Páńſki/ ná hárde/ ná vpor=
ne/ ná niewdźięczne łáſki iego/ ktorą
częſto odmiátáiąc/ á w złośći y vporze
trwáiąc/ do tego punktu przychodzą/
iż żadne kazánie y wykład prawdy/ y
vpominánie im nie pomaga/ y zákryte
im ſą wſzytki drogi/ do baczenia y ro=
zumienia potrzebnego. Y ná nie tákie
páráboły w piśmie y w ſłowie Bożym/
ſą iáko śieći ná ptaki/ w ktorych ſię
hárdźi y vporni wichlą. Co ſię wſzyt=
kim heretykom przydáie/ ktorzy w grze
chách/ y złośćiách/ y nienawiśćiách/ y
krzywdách ludzkich leżąc/ beśpiecznie
ſłowo Boże bez czyſtego ſercá/ bez po=
kolumna: b
kory/ bez poſłuſzeńſtwá ſtárſzych/ rozu=
mieć y wykłádáć chcą.
Nákoniec w tákich párábołách zá=
lećić Pan chćiał pilność/ y prágnienie/
y pokorę/ do rozumienia ſłowá ſwego.
Zámknął ábyſmy kołátáli/ zákrył áby=
ſmy ſzukáli/ nie dáie záraz ábyſmy pro=
śili. Ták kołátał Dawid: Oświeć Pá=
nie twarz twoię ſłudze twemu/ á ná=
ucz mię vſpráwiedliwienia twoich. Y
wiele świętych y dźiś/ y przed námi/ bez
modlitwy do czytánia/ iáko y my do
ſłuchánia ſłowá Bożego nie przyſtę=
puiem/ áby nam zaſłoná ná oczu w za=
konie iego nie byłá/ iáko onym co ná
twarz Moyzeſzá pátrzyć/ áż ią záſło=
nił/ nie mogli. Y teraz prośim pokor=
nie/ áby nam Doktor y miſtrz náſz w=
nętrzny/ do rozumienia tych dwu przy=
powieśći w dźiśieyſzey Ewángeliey o=
tworzyć raczył.

22:

WTORA CZESC.

23:

O wykłádzie tych dwu przypowieśći y iáko ſię z nich

24:

budowáć mamy.
Vchowne niewidome y nie=
bieſkie dobrá y cnoty święte/
ktore ſię kroleſtwem Bożym
zowią (iż przez nie do kroleſtwá tego
wchodźim) przyrownał Pán IEZVS
do rzeczy máłey/ podłey y wzgárdzo=
ney/ do źiárná gorczycznego. Bo tu
ná ſwiećie v ludźi świeckich ćieleſnych
w máł ſą vważeniu/ y owſzem wzgár=
dzone zoſtáią v tych/ ktorzy ich zákry=
tey drogośći y zacnośći nie widzą/ áni
ſię iey przypátruią. Tákże y oſoby ty
ktore ſię zá tákie niewidome y ducho=
wne rzeczy imáią/ y w nich żywot ſwoy
y wſzytko ſzczęśćie pokłádáią/ y ludźiom
ie do pozyſkánia zbáwienia podáią/
wzgárdzone ſą v świátá/ y zá máłe á
podłe poczytáne. To ſię naprzod ná
Pánie náſzym pokazáło/ ktory gdy z tá=
kiemi duchownemi dobry z niebá przy=
ſzedł/ máłym á wzgárdzonym v ludźi
był. Ták iż go Izáiaſz zowie napodley=
ſzym z mężow y wzgárdzonym v świá=
tá/ y práwie źiarneczkiem gorczycz=
nym/ po ktorym ludźie depcą: y sſtał
ſię/ iáko Pſalm mowi/ iáko robaczek
á nie człowiek. Pháryzeuſzowie y bo=
gacze oni im gárdźili/ mowiąc: Szalo=
kolumna: b
ny ieſt co go ſłucháćie/ y przyczytáli mu
zmowę z dyabły. y ták Pánem chwały
świát wzgárdźił/ iż go w wielkiey zel=
żywośći y mękách ſromotną śmier=
ćią zábił.
Lecz gdy z martwych wſtał/ z one=
go źiárná ták drobnego y wzgárdzo=
nego wielkie drzewo vroſło/ ktore iáko
ieſt v Dányelá/ áż do niebá wzroſtem
záśięgło/ y źiemię wſzytkę nápełniło. y
ná tym drzewie ośiedli ptacy/ á źwierz
wſzyſtek pod nim z owocu iego żywno=
śći vżywał. Zá poniżenie ono y wzgár=
dę źiarneczká tego/ mowi Apoſtoł/ pod=
nioſł go Pan Bog/ y dał mu nád wſzyt=
kim moc/ iż ná imię IEZVS przyklęka
káżde koláno/ w niebie/ ná źiemi/ y
pod źiemią.
Toż ſię dźiało z świętymi vczniámi
iego y Apoſtołmi. Ná początku/ świát
iemi iáko źiárnem máluczkim gárdźił/
y miał ie zá napodleyſze/ y gubił ie y zá=
bijał/ ták iáko im Pan IEZVS opowie=
dźiał: [My głupi v świátá/ mowi A=
poſtoł: my nie vſzláchceni/ głodniſmy
y prágniem/ y poſzyikuią nas/ y biją/
włoczym ſię z mieścá ná mieśce/ wyra=
biamy właſnymi rękomá/ sſtáliſmy ſię

śmiećiámi

---

strona: 83

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

83.

kolumna: a
śmiećiámi v świátá/ y iáko proch o=
ſkrobány]. Y indźiey mowi: [Sſtáliſmy
ſię iáko owce ktore ná zárzezánie y zá=
bićie/ iáko chcą y kiedy chcą/ wywo=
dzą.] Lecz z onych ziarnek iákie drze=
wá niebieſkie vroſły/ y iákie kośćioły y
fundácye ich po wſzytkim świećie ſto=
ią/ wſzyścy ſię ſławie/ y chwale/ y mocy
ich dźiwuiem y mowim: Poſtáwiłeś ie
Kśiążęty nád wſzytką źiemią/ áby pá=
miątká byłá imieniá twego od rodzá=
iu do rodzáiu. Słowo też y náuká Chryſtuſowá
przyrownána ieſt do tákże podłego
źiárná y drobnego. Gárdźili wiárą y
náuką Ewángeliey świętey Zydowie/
gárdźili Philozophowie y pogánie/ iá=
ko mowi Apoſtoł/ gdy im o vmęczo=
nym Bogu powiádano/ gorſzyli ſię Zy=
dowie/ á Pogánie wielkim to głup=
ſtwem zwáli/ wierzyć w zábitego y tá=
ką śmierćią zgubionego. Lecz pochwi
li źiárno to wzgárdzone pokazáło ſwo=
ię dźielność y moc wielką/ vroſło wyſo=
kie y mocne drzewo. Krzyż ś. y moc ie=
go/ to ieſt moc kazánia o vkrzyżowá=
nym/ po wſzytkim świećie rozſzerzona/
sſtáłá ſię zbáwieniem y śiłą Bożą wie=
rzącym/ y potępiłá wſzyſtkie rozumy
Philozophſkie/ y podbiłá pod wiárę
mądrość ſwiecką/ iż ſię vniżyć Ewán=
geliey muśiáłá/ y pod tym ſię drzewem
chłodźić/ y z iego owocu żyć/ y ná ie=
go gáłęźiách odpoczywáć/ wſzyſtek ś=
wiát począł.
Toż ſię rozumie o cnotách y obyczá=
iách ktore Ewángelia Chryſtuſowá
śieie/ vboſtwo/ ćierpliwość/ łáſká=
wość/ zámiłowánie tych co nam źle
czynią/ wzgárdá doſtoynośći y vrzę=
dow ná tym świećie/ vmartwienie
ćieleſnośći/ trudzenie ćiáłá/ poſty/ czy=
ſtość/ pokorá/ poſłuſzeńſtwo/ y inne v=
niżenia y wyniſzczenia ſię Chrześćijáń=
ſkie: zdádzą ſię być v ſwiátá rzeczy má=
łe/ podłe y wzgárdzone/ źiarneczko
gorzkie y przykre wſzytkim roſkoſzni=
kom. Lecz gdy to śieią/ do ſerc ludz=
kich/ gdy ſię to wykonywa y nábywa/
gdyſmy prawdźiwie w duchu vbodzy/
ćierpliwi/ pokorni/ świátem y chwa=
łą iego gárdzący/ y płáczący zá grze=
chy ſwoie y cudze: wielkie y pożytecz=
ne drzewo rośćie/ niewymowney po=
ćiechy ná duſzy/ y nádźieie w niebie/ y
pewnego owocu z tákiego drzewá w
kolumna: b
zapłáćie przyſzłego żywotá ſpodźiewa=
my ſię/ iáko Pan rzekł: Błogoſłáwieni
vbodzy wzgárdzeni iáko źiárnko gor=
czyczne. Ale pátrz ná iákie wyſokie
drzewo vraſtáią: bo ich/ práwi/ ieſt kro=
leſtwo niebieſkie.
Sieymyż ty podłe y máłe źiarnká ná
roli ſerc náſzych/ á pátrzmy ná dźiel=
ność/ moc/ y śiłę ich/ co z nich może być
nápotym/ y co ſię w ich máłośći záwie
ra. Bądźmy máłemi ſámi v śiebie/ á=
byſmy v Páná Bogá byli wielkiemi.
śieymy pokorę y podłe o ſobie rozumie=
nie/ iáko Apoſtoł ś. rádźi: Nie czyńćie
nic z vporu y ſwarow áni z prożney
chwały/ ále w pokorze/ ieden drugiego
miey zá więtſzego y lepſzego/ nie pá=
trząc ná to co ty maſz/ ále co drugi ma.
to ieſt/ maſzli iáki dar Boży/ rozumiey
że brát twoy więcey ma/ ábo z tey ábo
z drugiey miáry: á ieſli nie ma tedy
mieć może więcey niżli ty/ á iż go to=
bie może odiąć Pan Bog/ y iemu á=
bo godnieyſzemu y pożytecznieyſzemu
przyſądźić.
Ná niſkim o ſobie rozumieniu nikt
nie przegra. O Saulu rzeczono: [Gdyś
był máłym w oczách twoich sſtałech
ſię pánem y głową nád ludem Izráel=
ſkim] gdy máłe to źiárno miał w ſercu/
máłe o ſobie rozumienie/ Bog go wy=
nioſł y vczynił go wielkim drzewem
nád inne wyżſzym. Lecz gorną o ſobie
dumą y podnioſłą á wielką myślą/ śi=
łá ſobie zepſuie człowiek. Bo doły ſą
ná pyſznego głębokie/ łácny vpadek/
prędkie odmiány v ludźi. Abſalon w=
śiał w ſerce ſwe wielką o ſobie dumę:
vroſł chwaſt ktory bydło zdeptáło.
Ták on Amán ktory mowił: [Nie máſz
v krolá nád mię więtſze^o/ y krolowa He
ſter mnie ſámego tylo ná vcztę we=
zwáłá] á krol go názáiutrz obieśić ka=
zał. Wśiał Dawid gorczyczne źiarn=
ko niechcąc być źięćiem Saulowym/ y
mowił: [Dźiećiná ieſtem y wzgárdzo=
ny]. Y w Pſálmie mowi: [Zebrakiem
ieſtem y vbogi] ále z iego źiarneczká/ z
ták máłego o ſobie rozumienia/ wielkie
drzewo y rodzay Meſſyaſzá Chryſtuſá
vroſł/ y kroleſtwo y páńſtwo podnio=
ſłe y długie.
Wśiawſzy záś to máluczkie pokory
Chryſtuſowey y podłego rozumienia o
ſobie źiarneczko/ polewaymy ie áby ro=
ſło/ ſłuchániem ſłowá Bożego/ y ka=

L ij

zániem/ w

---

strona: 84

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

84.

kolumna: a
zániem/ w ktorym częſto ſię przekłáda
náuká y przykład Páná náſzego IEZV-
SA, ná ktore Apoſtoł vkázuie/ vpomi=
náiąc: To vczuyćie w ſobie/ co Chry=
ſtus miał/ y iákim on był. on będąc
Bogiem/ nie chlubił ſię z tego iáko z
łupu ábo z wygráney bitwy/ iż był ro=
wny Bogu: ále ſię wyniſzczył/ y vniżył
iáko niewolnik. A my nie będąc iedno
prochem y źiemią y ſámą nikczemno=
śćią/ czyniem ſię rownemi wſzytkim y
nawyżſzym/ á nikomu vſtąpić niechce
my. Tą pokorą Chryſtuſową źiárno
to polewáiąc/ rośćmy iáko mowi A=
poſtoł/ w rozumie duchownym y poz=
nániu Bogá náſzego/ co dźień więcey
iego ſię dobroći przypátruiąc/ á w ie=
go ſię żywot odmieniáiąc/ ábyſmy ná
przyſzłym wieku drzewem vroſli wiel=
kim/ ná ktorymby Pan á goſpodarz
náſz dobre owoce náydował/ y śiekie=
rę ſpráwiedliwośći ſwoiey nád nim
pohámował.
Máłych też rzeczy ktore w ſobie má=
ią zákrytą moc/ nie pomiátaymy; ále
ſię temu przypátruymy czego inni w
nich nie widzą. Ná kámieniu drogim
y perle máłey nie zna ſię iedno biegły
około tego kupiec/ á głupi lekko ią ſo=
bie ſzácuie. Máła rzecz miedzy robacz=
kámi pſzczołá/ mowi Mędrzec/ á po=
czątkiem ſłodkośći ieſt owoc iey. kto
ná iey robotę/ dowćip/ pilność/ porzą=
dek/ pożytek woſku y miodu nie pá=
trzy/ prędko ią wzgárdźi. Máły roba=
czek iedwábnicá/ y naśienie iey mniey=
ſze niżli źiárno máku: ktoby ie zbierał
ábo chował? Lecz kto wie iż z onego
drobniuchnego źiarnká gdy ſię ná ſłoń
cu położy ábo v pierśi białychgłow
zágrzeie/ rodźi ſię robaczek co iedwab
z śiebie wije/ y ktory wſzytkie krole/ pá=
ny y niewiáſty y ołtarze ozdabia: v=
mie ſobie poważyć rzecz ták málucz=
ką. Ták y my podłemi ludźmi w ſzpi=
talách/ w ſzkołách/ w klaſztorách/ we
wśiách y kmiecych domkách/ nie gar=
dźmy. wſzytko to pſzczołki y robaczko=
wie Boży/ ktorzy w niebie będą wiel=
kiemi/ y tu ná źiemi wſzytko z ich robo=
ty kmiecey mamy. Tákich naywięcey
w niebie/ tácy ná wielkie drzewá vro=
ſtą. Namnieyſzy/ iáko mowi Prorok/
będźie ná tyśiąc. Ná tákie drudzy pá=
nowie z dáleká pátrzyć będą á mowić:
Oniſz to coſmy ie w pośmiechu mieli/
kolumna: b
coſmy po nich deptáli/ coſmy ie zábijá=
li/ coſmy zdrowie ich zá kilá grzywien
ſzácowáli/ iákoż ſą miedzy ſyny Boże
poczytáni?
O nędzne źiarnko y robaczkowie/
ćieſzćie ſię á czekayćie w proſtoćie y nie
winnośći/ wzroſtu y podwyżſzenia
ſwego. Przyidźie wáſze láto y wioſná/
przyidźie ten/ iáko mowi Izáiaſz/ kto=
ry o vbogie ſpráwiedliwie ſądźić bę=
dźie/ y záſtáwi ſię o ćiche y poniżone
ná źiemi. Zle ſię Goliatowi powiodło/
iż máłym y niezbroynym Dawidem w=
zgárdźił. O Dawidźie rzeczono: Da=
wid/ iáko ſubtelny w drzewie robaczek/
oſ ſet mężow pobił iedn naiázdem:
w ták máluczkim robaczku/ táka ſię
moc ziáwiłá. Táka ſię w tych rochmá=
nych y vbogich y wzgárdzonych ná źie
mi/ w przyſzłym żywoćie ziáwi. Przeto
źiárnem tym gorczycznym nie gár=
dząc/ ſámi ſię też w pokorze ſerde=
czney kochaymy.
Kwás też w piſmie ś. dwoiákie rze
czy znáczy/ y złe y dobre. Tám gdźie
Pan Bog roſkázuie gotowánie do po=
żywánia báránká/ wymiátáć z domu
kwás muśiano: To ieſt świeckie y ćie=
leſne żądze/ ktoremi ſię náturá náſzá/
iáko dźieżá z ćiáſtem/ z iednego Iádá=
mowego grzechu zákwáśiłá/ iż wſzytká
grzechem y ćieleſnośćią śmierdźi. Ná
toż też tákie zákwáſzenie przymawia
Apoſtoł/ gdy o vżywániu lepſzego bá=
ránká mowi: Wymiátayćie kwás ſtá=
ry/ ábyśćie byli nowym záczynieniem/
ták iákośćie ſą przaſnemi y ſłodkimi.
Abowiem báránek náſz Chryſtus ieſt
zábity y ofiárowány/ vżywaymyż nie
w kwáśie złośći/ ále w ſłodkośći v=
przeymośći y prawdy.
Tu záś ná tym mieyſcu Pan IEZVS
do kwáſu nie onego ſtárego/ ále do no=
wego kroleſtwo Boże przyrownywa.
Abyſmy ſię inſzym nowym kwáſem zá=
czynili y opuſzyli/ áby dźieżá nátury ná
ſzey/ iuż nie woniáłá Iádámem y iego
zákáżenim/ y ſtárego człowieká żądzá=
mi: ále Chryſtuſem/ z ktoregoſmy zno
wu odrodzeni/ y iego piżmem záczy=
nieni y perfumowáni zoſtáli. Aby on
w nas żył/ y my w nim wſzczepieni y w
iego náturę zápráwieni/ żywot iego
ná ſobie nośili. Iáko Apoſtoł mowi:
Aby żywot Chryſtuſow w nas ſię po=
kázował/ cnot świętych iego náśládo=

wániem. Iá=

---

strona: 85a

Ná VI. Niedzielę po Trzech Krolách.

85.

kolumna: a
wániem. Iáko ze pniá ſok roſzczká
bierze táki iáki ieſt we pniu/ y chleb ma
táki ſmák iákim dźieżá zápráwiona
ieſt: y my táki żywot mieć mamy/ iáki
z korzeniá drogiego y ſłodkiego/ to
ieſt/ z Páná IEZVSA pochodźi.
A iż o trzech miárách Pan wſpomi=
na/ przez nie rozumieć ſię trzy częśći
nátury náſzey mogą. Bo wedle Apoſto
łá/ mamy w ſobie duchá nieśmiertelne=
go/ mamy duſzę/ mamy ćiáło/ y ták zá
nas Páweł ś. P. Bogá prośi: Bog/ prá
wi/ pokoiu/ niech was ze wſzytkim po=
święći: áby y duch wáſz y duſzá y ćiáło/
záchowáne bez przygány było/ ná przy=
ſzćie Páná náſzego IEZVSA Chryſtu=
ſá. Duſzá náſzá duchem ſię zowie/ gdy
z Anyoły/ ktorzy ſą ſzczerzy duchowie/
obmyśla rzeczy niebieſkie/ y do oney ſię
oyczyzny z Anyoły przyſpoſabia. Ale
ſię duſzą zowie/ gdy rzeczy źiemſkie y ty
z bydłem rowne zabáwy/ o żyćiu y do=
brym ná tym świećie mieniu/ ná ſobie
nośi/ bez ktorych też być w tym żywo=
ćie nie możem. Ciáło záś ma ſwoy o=
byczay/ y ieſt naczyniem duſze y przez
nie duſzá czyni źle y dobrze. Ty tedy
trzy częśći náſzey nátury y náſzey dźie=
że záczynić ſię máią/ opuſzyć y zápiżmo
wáć Chryſtuſem y chwałą świętą/ y
żywotem y przykłády iego. Aby wſzytko
co iedno poczniem/ iáko náucza Apo=
ſtoł/ w ſłowie y w vczynku/ było w imię
Páná IEZV Chryſtuſá/ ná cześć iego/
ná náśládowánie iego. Aby on w nas
woniał/ ábyſmy iego byli wonnośćią
ná żywot wieczny. Iáko w zápiżmo=
wáney ſkrzynce/ co iedno z niey wyi=
mieſz/ káżda rzecz piżmem wonia: ták
w ſercu/ w ſłowie/ y w vczynkách
Chrześćijáńſkich/ ktore ſą Chryſtuſem
y miłośćią iego záczynione/ co iedno
ſię pocznie/ iego ſpráwiedliwośćią/ wy
kolumna: b
ſługą y náśládowániem woniáć ma.
Y dla tego iż ſię to tu trochę náráźi/
vczynki náſze ważne ſą do wyſługi
przed Pánem Bogiem/ iż wſzytki Ch=
ryſtuſem y dźieżą wyſług iego woniá=
ią/ y iego zapách y moc w ſobie noſzą.
Otwarzay wieczna mądrośći IEZV
Chryſte táiemnice twoie/ ktore Duch
ś. twoy w piſmie zákrył/ świętym vrzę
dnikom y páſterzom náſzym/ áby ſię y
nam wedle miárki náſzey y potrzeby do
ſtáło. Dobrzeć nam z ich ręku pátrzyć/
á twárdemi ſię ná nievroſłe zęby po=
tráwámi nie dawić/ niech oni nam
pierwey żuią iáko mátki náſze/ á my
zdrowi zoſtániem. Niech ſię my w tych
ſiećiách ná pyſzne dánych nie wichlem/
pokornym ty táiemnice ſwe otwarzaſz/
á tym ie zámykaſz/ ktorzy ſámi ſobie mą
dremi ſię być zdádzą. Day nam śiłę tá=
ką/ ábyſmy ſię żadney wzgárdy świátá
tego nie bali/ á ráczey wzgárdzonemi
być/ niżli kogo lekce ſobie ważyć/ obie=
ráli. Wley w ſercá náſze pokorę twoię/
á niech v śiebie máluczkimi zoſtáiem.
Day też Pánie ćierpliwość tym málu=
czkim v świátá wzgárdzonym nędzni=
czkom/ po ktorych świát depce/ á zá
proch ich nog ſwoich poczyta/ áby pod
nieśienia ſwego w niewinnośći czeká=
li. wſzytki ſpráwy/ mowy y myśli náſze/
niech miłośćią twoią y prágnieniem
czći ś. twoiey/ y dobrymi ku doſkonáło=
śći żądzámi zápráwione y zápuſzone
zoſtáią/ ábyſmy z nátury twey bozkiey
odrodzeni będąc/ ćiebie Páná ſwego
ná duſzy y ná ćiele y we wſzytkich poſtę=
pkách náſzych náśláduiąc nośili/ á do
ſtárego Iádámá dźieże y ćiáſtá onego
zepſowánego/ nigdy ſię nie wracáli.
Ktory z Oycem y z Duchem ś. krolu=
ieſz Bog ieden ná wieki. Amen.

---

strona: 116

Ná II. Niedzielę w Poſt.

116.

10:

NA WTORA NIEDZIELE W

11:

POST, EWANGELIA V MAT-

12:

THEVSZA W XVII.
Nego czáſu: Wziął P. Iezus Piotrá y Iá=
kubá y Ianá brátá iego/ y wprowádził ie ná gorę wyſoką
oſobno: y przemienił ſię przed nimi. A oblicze iego roziá=
śniáło iáko ſłońce: ſzáty też iego sſtáły ſię białe iáko śnieg. A oto
ſię im vkazáli Moyzeſz y Eliaſz z nim rozmawiáiący. A odpowie=
dáiąc Piotr/ rzekł do P. Iezuſá: Pánie/ dobrze ieſt nam tu być: Ieſli
chceſz vczyńmy tu trzy przybytki: tobie ieden/ Moyzeſzowi ieden/ á
Eliaſzowi ieden. Gdy on ieſzcze mowił/ oto obłok iáſny okrył ie.
A oto głos z obłoku mowiący: Ten ieſt Syn moy miły/ w kto=
rym ſię mnie dobrze vpodobáło/ iegoż ſłuchayćie. A vſłyſzawſzy
vczniowie/ vpádli ná twarz ſwoię y bali ſię bárzo. A przyſtąpi=
wſzy Iezus dotknął ſię ich/ y rzekł im: Wſtańćie á nie boyćie ſię.
A podniozſzy oczy ſwe/ nikogo nie widzieli/ iedno ſámego P. Iezu=
ſá. A gdy sſtępowáli z gory/ przykazał im P. Iezus/ mowiąc:
Nikomu nie powiedayćie widzenia (tego) áż Syn człowieczy
zmartwychwſtánie.
kolumna: a
Ie święćim dźiś prze=
mienienia Páńſkiego/ ieſt
inſzy dźień ná to święto
od kośćiołá poſtáwiony:
ále tę Ewángelią czytamy dźiś dla
tego/ Naprzod ábyſmy ſię w záczętym
tym czáśie pokuty y poſtu przez dni
40. vmocnili/ y do zbáwiennego z nich
pożytku ſpoſobili/ pátrząc iáko ty tá=
kie dni 40. poświęćiły ſię w zakonie ſtá=
rym v Moyzeſzá y v Prorokow przez
Heliaſzá/ ktore tu nam P. IEZVS vká=
zuie/ ábyſmy ſobie wſpomnieli/ iáko oni
pośćili. Moyzeſz gdy miał zakon w=
źiąć ná tablicách onych opiſány/ kto=
rym miał ludźie w boiáźni Bożey/ y o=
nę ich Rzeczpoſpolitą w cáłośći zácho
wáć/ y Heliaſz gdy Páná Bogá o na=
kolumna: b
práwę y przywrocenie obálonych oł=
tarzow y ſpuſtoſzoney chwały iego v=
błágáć y vprośić miał. A k temu żeby=
ſmy ná zapłátę pátrzyli/ iáko P. Bog
poſty y inne trudzenia y cnoty poboż=
nośći wſzelákiey płáćić vmie/ tákim
páńſtwem y roſkoſzámi ktore tu vka=
zał vczniom ſwoim/ y w nich nam ſy=
nom ich/ ábyſmy ſię przez zapłátę wie=
czną y trwáłą/ do krotkiey pracey y ro=
boty vpomináli. A nákoniec dla tego
ſię tá Ewángelia czyta/ ábyſmy gorę
onę z ktorey ſzátan kroleſtwá świátá
tego vkázował do grzechu y báłwo=
chwálſtwá námawiáiąc/ z tą gorą/ ná
ktorey P. IEZVS kroleſtwo ſwoie nie=
bieſkie vkazał/ przyrownáli/ á dobre o=
bieránie vczynili/ támtą ſzátáńſką gár=

dząc/ y oney

---

strona: 117

Ná II Niedzielę w Poſt.

117.

kolumna: a
dząc/ y oney ſię ſtrzegąc/ á ná tę Chry=
ſtuſowę gárnąc ſię y ćiſnąc. O czym
mowić będźiem zá pomocą Duchá
kolumna: b
świętego: iedno pierwey wiárę náſzę
y ártykuły iey niektore z tey Ewánge=
liey vtwierdźim.

4:

PIERWSZA CZESC.

5:

O świádectwie Boſtwá Páná Chryſtuſowego ná tey gorze/ o

6:

nieśmiertelnośći duſz náſzych y wiecznośći ćiał/ o vkázowá=

7:

niu ſię duſz ludzkich y o ich rożnych mieyſcách.
Dy Piotr ś. ná pytánie Páná
y miſtrzá ſwego wiárę/ ná kto=
reyeſmy zbudowáni/ o boſtwie
iego wyznał/ mowiąc: Tyś ieſt Chry=
ſtus Syn Bogá żywego: pochwalił
Pan iego wyznánie/ mowiąc: Iż ſię
tego nie náuczył od ludźi/ áni z dowći=
pu y mądrośći świeckiey/ áni z piſmá
Moyzeſzowego y Prorockiego/ ktore=
go ábo nie czytał/ ábo go iáko proſty
rybak nie rozumiał: ále onę wſzytkę ná=
ukę y táiemnicę miał z obiáwienia Oy=
cá niebieſkiego. Ktora wiárá y wyzná=
nie to w ſobie zámyka/ iż Pan Chry=
ſtus ieſt Synem Bożym/ nie ſpoſobio=
nym iáko inni święći y Prorocy/ ále
rodzonym przed wieki/ iedney nátury
z Oycem y boſtwá iednego. Bo gdy lu=
dźie ná cudá dźiwne Páná Iezuſowe y
ná żywot iego y mądrość pátrzyli: do=
myśláli ſię iż ieſt ábo Heliaſzem/ ábo
Ieremiaſzem/ ábo Ianem Chrzćićie=
lem/ ktorzy byli w łáſce wielkiey v Bo=
gá/ y ſynmi ſię Bożymi wedle łáſki y
ſpoſobienia zwáć mogli. Ale ſię tego
nikt domyślić nie mogł/ áby P. IEZVS
był Synem rodzonym/ y iedney nátury
y rownego boſtwá z Oycem. Sam O=
ćiec niebieſki do ſercá to y wiádomo=
śći Piotrowey podał/ y iemu tę pierw=
ſzą táiemnicę wiáry náſzey/ y Bogá w
Troycy iedynego obiáwił.
Tá wiárá iż byłá bárzo dźiwna y tru=
dna: á tym trudnieyſza/ iż táki ten Syn
Boży rowny Bogu/ ćiáłem y náturą o=
błożony/ ná wzgárdę/ pośmiech y ſro=
gą mękę y śmierć ſromotną dány być
miał: iáko ſam po tym Piotrowym wy=
znániu dołożył y opowiedźiał: ná vtwir
dzenie rzeczy y wiáry ták trudney/ obie
cał niektorym vczniom przy Pietrze/
vkázáć im kroleſtwo ſwoie/ gdźie od te
goż Oycá niebieſkiego/ nie táiemnie
do ſercá/ ále iáwnie do vchá świádec=
two vſłyſzeć mieli/ iż Piotr dobrze wy=
znał/ á iż on ieſt práwy Syn Bogá ży=
kolumna: b
wego/ teyże z nim nátury iedney Boz=
kiey. To ſię sſtáło/ iáko nam Ewánge=
liſtá powiedźiał/ po ſześći dni/ gdy im
to Pan obiecował. Wźiął Piotrá/ Iá=
kubá y Ianá Pan IEZVS, y prowá=
dźił ie ná gorę wyſoką y przemienił ſię
przed nimi/ y vkazał ſię im Moyzeſz y
Heliaſz/ ktorzy ná świećie tu żyiąc o
Meſſyaſzu piſáli y náuczáli. Co w pi=
ſmie ſwoim Moyzeſz opowiedźiał/ co w
ćiemnych figurách pokrył/ y czego oni
ábo nie czytáli/ ábo ná ten czás zrozu=
mieć nie mogli: to ſam oſobą ſwoią z
otchłáni świętych oycow przyzwány/
zeznawa: iż ten ieſt obiecány Meſſyaſz/
o ktorymem piſał. Y mowiąc z nim/
iáko Lukaſz ś. dokłáda/ o iego zeſzćiu
ktore być w Ieruzálem miáło/ to ieſt/
o męce y śmierći iego/ dał znáć/ iż to
on báránek/ ktorego kre świát wſzy=
tek odkupić y wyzwolić z niewoli wie=
czney miáłá. Toż vczynił Heliaſz przed=
nieyſzy Prorok imieniem wſzytkich Pro
rokow: iż ten ieſt á nie inny/ o ktorym
Prorocy opowiedáli.
Zátym náſtąpiło nawyżſze świádec=
two Bogá Oycá o drugiey Bozkiey ná=
turze iego: vſłyſzeli głos z obłoku. oſo=
by nie widźieli/ bo Bog nie ma twarzy
áni podobieńſtwá żadnego ná niebie y
ná źiemi/ iáko Moyzeſz náuczał: [Gło=
ſeś/ práwi/ iego ſłyſzał/ áleś twarzy y
formy żadney nie widźiał.] y nie może
ſię málowáć do żadney rzeczy nieprzy=
rownáne Boſtwo. y ten głos ták zá=
brzmiał: [To ieſt namilſzy Syn moy w
ktorym mi ſię vpodobáło/ tego ſłuchay
ćie.] Nie Moyzeſz/ nie Heliaſz/ nie ża=
den święty/ nie Anyoł ktory Synem ieſt
moim: ále ten ſam. nie czyniony/ áni
ſtworzony/ ále rodzony/ w ktorym mam
wſzytko kochánie y roſkoſzy moie.
Bog właſnie kocháć ſię nie może/ ie=
dno ſam w ſobie y náturze ſwey. Miłu=
ie ludźie y ſługi y to co ſtworzył/ ále v=
podobánia ſwego właſne^o/ ktore wiel=

P iij

kośći y má=

---

strona: 118

Ná II. Niedzielę w Poſt.

118.

kolumna: a
kośći y máieſtatu y náturze iego przy=
ſtoi/ nie ma/ iedno ſam w ſobie. Iáko
Anyoł y duch nie ma kochánia w ćiele=
ſnych dobrách/ bo ćiáłá nie ma: y czło=
wiek nie mieſzka w wodźie/ iáko ryby
ktore ſię w niey rodzą y kocháią: Ták
Pan Bog w náturze tylo ſwey/ to ieſt
ſam w ſobie vpodobánie ma/ ktora ie=
go náturá iż ieſt wſzytká w Synie/ y o=
nę przedwiecznym rodzeniem nań wle=
wa/ przeto rownym mu ieſt y iednym z
nim Bogiem. Mamy tedy y tu wielkie wyświád=
czenie tego boſtwá Syná Bożego/ kto=
re Piotr ś. wyznał. Y przetoż kazánia
y náuki ſwoiey y wyznánia oney wiáry
o Chryſtuśie/ Piotr ś. tym widzeniem
y ſłyſzeniem głoſu Oycowſkiego wſpie=
ra/ mowiąc: [Nie z vczonych báśni
oznáymiliſmy wam Páná náſzego IE=
ZV Chryſtá moc y przytomność/ ále=
ſmy ſámi widźieli wielmożność iego.
Bowiem biorąc od Bogá Oycá cześć
y chwałę/ głos od niego táki od wiel=
możney chwały ſpuſzczony był: To ieſt
Syn moy namilſzy w ktorym mi ſię v=
podobáło/ tego ſłuchayćie. Ten głos
ſłyſzeliſmy z niebá/ będąc z nim ná go=
rze świętey.] Mamy tedy z tey Ewán=
geliey wielkie świádectwo o Boſtwie
Páná náſzego/ przećiw tym Aryanom
y Nowochrzczeńcom.
Lecz y Kálwiniſtowie y ći co ſię E=
wángeliki zowią/ z tego ſłowá [Tego
ſłuchayćie] burzyć chcą vrzędy kośćiel=
ne/ Koncylia/ Doktory/ ſłucháć ich nie
chcąc/ iedno co Syn Boży mowi y ná=
ucza. Y gdy ich pytamy: gdźie go ſły=
ſzą mowiącego? powiádáią: w piſmie
y Ewángeliey. Lecz głos Oycá niebie=
ſkiego mowi: tego ſłuchayćie/ nie mo=
wi/ piſmá iego ſłuchayćie. A iż Pan
IEZVS nic nie piſał/ áni piſáć roſka=
zał/ nie máſz czego ſłucháć. A gdy Pan
IEZVS w niebo wſtąpił/ á piſáney ie
ſzcze Ewángeliey nie było/ kogoż ludźie
ſłucháć mieli? Pewnie tegoż Chryſtu=
ſá w poſłáńcách ſwoich y w Apoſtołách
mowiącego/ ktorym dał Duchá ś. nie
wſzytkiego im przez ſię ſam powiádá=
iąc/ ále wiele nań odkłádáiąc. ktorym
dał ten kredyt: Kto was ſłucha/ mnie
ſłucha: kto wámi gárdźi/ mną gárdźi.
Głos Bogá Oycá [tego ſłuchayćie] na
mniey ſię ná piſáną Ewángelią nie
śćiąga: bo iey ieſzcze nie było/ y oná ię=
kolumna: b
zyká nie ma y mowy/ y nie káżdy iey czy=
táć vmie/ á rzadki dobrze rozumieć ią
może. Ale ſię śćiąga ná ſłowo iego kto=
re ſam rozśiewał/ y ktore włożył w v=
ſtá/ iáko mowi Prorok/ naśienia ſwe=
go/ Apoſtołow y potomkow ich/ y w
kośćioł ſwoy y Koncylia y Doktory/ w
ktorych záwżdy Chryſtus/ iáko Apo=
ſtoł świádczy/ mowi y náucza/ y kto=
rych káżdy winien ſłucháć iáko ſáme=
go Chryſtuſá. Chytrzy á wężá piekiel=
nego iády nápełnieni/ do tákiego mi=
ſtrzá vkázuią/ ktorego náchylić po
ſobie y po głowie ſwoiey mogą. iákie
ieſt piſmo/ ktore wykręćić y wyſkro=
báć/ y zepſowáć/ y wyrzućić/ y ſpalić y
zgubić mogą. A od onego ſędźiego v=
ćiekáią/ ktory ſię zwieść y oſzukáć nie
dopuśći/ to ieſt od vrzędu kośćielnego/
od Koncylia/ Doktorow y kápłanow
y páſterzow/ ktorzy wymyſły ich potę=
piáią/ y ktorych ſłow zepſowáć/ y ro=
zumienia ná ſwoię ſtronę náwieść/
nie mogą. Pokázuie ſię też z tey Ewángeliey
nieśmiertelność duſz ludzkich po wy=
ſzćiu z ćiáłá/ iż ſą/ żyią/ trwáią/ á nie v=
mieráią/ iáko iuż dźiśieyſze heretyctwá
práwi Epikurowie/y v Pogáńſtwá
niegdy wzgárdzeni/ náuczáć śmieią.
Moyzeſzowe ćiáło/ mowi piſmo/ po=
grzebł Pan Bog ná gorze Abárim ábo
Nebo/ á oto duſzá tu iego z Pánem w
máieſtaćie ták wiele lat máiąca y wie=
czna rozmawia. Co y o duſzách/ Abrá=
hámá/ Izááká y Iákobá Pan ſam prze=
ćiw Sádduceuſzom twierdźi/ y głup=
ſtwo ich gromi/ iż nie rozumieią y pi=
ſmá y mocy Bożey/ vkázuiąc iż duſze ſą
y żyią. A Bog nie ieſt vmárłych ále ży=
wych. A gdy tenże Pan IEZVS mo=
wi: [Nie boyćie ſię tych co zábijáią ćiá
łá/ bo duſze zábić nie mogą.] bárzo iá=
śnie o nieśmiertelnośći duſz náſzych o=
znaymił. Przetoż brzydźmy ſię temi
heretyctwy/ ktore do ták grubego y by=
dlęcego nierozumu przywodźi ſzalone
od kośćiołá ś. odſtąpienie.
Lecz y ćiał náſzych nieśmiertelność
ktorą ná dźień ſądny weźmiem/ ná tym
Heliaſzu dobrze ſię vmacnia/ ktory ie=
ſzcze nie vmárł/ y nie vmrze áż przed
ſądnym dniem/ gdy przyſzćie wtore Pá=
ná náſzego vprzedźi/ y przeſłáńcem ie=
go/ iáko ś. Ian w pierwſzym/ zoſtánie.
Ieſli ćiáło ludzkie przy duſzy ieſzcze nie

vwielbioney

---

strona: 119

Ná II. Niedzielę w Poſt.

119.

kolumna: a
vwielbioney Pan Bog kilá tyśięcy lat
zdrowe trzymáć może: y wieczne á nie=
śmiertelne vczynić też może.
Oná ſię rzecz też ſtąd vmacnia/ iż
duſze ludzkie z Bozkiego roſkazánia y
dozwolenia vkázowáć ſię ludźiom mo=
gą/ iáko ſię tu tym Apoſtołom vkazáłá
duſzá Moyzeſzowá. Y w kśięgách Kro=
lewſkich mamy/ iż ſię Saulowi vkazá=
łá duſzá Sámuelowá/ nie dla czárow/
ále czáry vprzedźiwſzy/ ſtánął Sámuel/
y powiedźiał rzeczy przyſzłe Saulowi.
Tákże ſię duſzá Ieremiaſzowá y Onia=
ſzowá vkazáłá Máchábeuſzowi. y w
dźieiách ſwiętych/ v zacnych doktorow
tákich hiſtoryi niemáło ſię náyduie.
O rożnych też mieyſcách duſz ludz=
kich ſtąd ſię wiádomość bierze/ iż nie
tylo ſą dwie/ Niebo á piekło/ ále inſze
rożne. Bo Moyzeſzowá duſzá nie z nie=
bá przyzwána ieſt. Bo przed Chryſtu=
ſem żadna tám być nie mogłá. Bo ieſli
ray grzechámi zámkniony ieſt/ dáleko
więcey niebieſkie/ gdźie ná Páná Bo=
gá pátrzą/ roſkoſzy/ poty zámknione by=
kolumna: b
ły/ poki ich Zbáwićiel náſz śmierćią/
męką y wſtąpienim ſwoim w niebo nie
otworzył/ długi zá ludzki rodzay wy=
płáćiwſzy. Nie z piekłá też duſzá Moy=
zeſzowá wyſzłá: bo tám potępionych
ieſt mieyſce/ nie świętych przyiaćioł y
ſług Bożych/ iáki był Moyzeſz. Muśi
tedy być inne mieyſce ludzkim duſzom/
to ieſt odchłań oycow świętych. o Sá=
muelowey duſzy piſmo świádczy/ iż nie
zgory áni z niebá/ ále z źiemie wycho=
dźiłá. Nie z piekłá potępionych: bo
Sámuel był wielki y Bogu miły Pro=
rok: ále z innego pod źiemią mieyſcá/
w ktorym Chryſtuſá y iego przyſzćia o=
czekiwano/ do wybáwienia y przepro=
wádzenia do niebieſkiey chwały. In=
ſze też mieyſce ma Heliaſz ieſzcze nie v=
márły/ w ktorym z ćiáłem y w ćiele mie=
ſzka/ nie to źiemſkie náſze/ ále inne po=
dobno rayſkie/ w ktorym ieſt drzewo
żywotá/ nam innym potomkom Iá=
dámowym zámknione/ á Heliaſzowi z
przywileiu otworzone.

25:

WTORA CZESC.

26:

O pośćie Moyzeſzá y Heliaſzá/ o roboćie w pokućie ś. pátrząc

27:

ná zapłátę/ o wſtępowániu z Pánem ná gorę.
kolumna: a
Ni te 40. ktoreſmy ná poku=
ty náſzey podpárćie záczęli/ zá=
lecáią ſię nam nie tylo przykłá=
dem P. náſzego/ iákoſmy w przeſzłą Nie=
dźielę ſłyſzeli/ ále też y przykłádem tych
wielkich v Bogá mężow y Prorokow/
Moyzeſzá y Heliaſzá. Pośćił Moyzeſz
gdy miał bráć zakon y práwá od Páná
Bogá/ ktoremiby ludźie ſobie poru=
czone drogámi ſpráwiedliwośći/ y ży=
ćia pobożnego prowadźił/ y w dobrym
ie porządku y Rzeczypoſpolitey ich
poſtánowił. Ná vczczenie y ziedná=
nie ták potrzebnego ludźiom zakonu/
poſtem ſię przypráwował. Tákże He=
liaſz gdy miał Páná Bogá widźieć/ y
napráwę kośćiołá/ od heretykow po=
deptánego/ y báłwochwálſtwem zárá=
żonego/ vprośić/ poſtem ſię przygoto=
wał. Y my też tego prágniemy/ áby
Pan Bog ſwoy święty zakon nie ná
kámiennych tablicách/ ále iáko nowe=
go teſtámentu łáſká ieſt/ ná ſercách
náſzych nápiſał/ y mocnie á z miłośći
ſynowſkiey pełnić go nam dał. ábyſmy
kolumna: b
grzechy y bezzakonnośći náſze porzu=
ćiwſzy/ wolą Bozką iego y práwá świę=
te iego wykonywáli: poſtem ſię też
przypráwuymy. A nie bądźmy iáko o=
ni/ co iedli y pili y wſtawſzy igráli/ y
ćielcowi ſię/ bogiem go ſwoim czyniąc/
kłániáli. ktore vyrzawſzy Moyzeſz/ á
nioſąc im wielki od Bogá vpominek/
on zakon pálcem Bożym piſány: wo=
lał tablice one potłuc/ á niżli obżer=
com y niepoſzczącym zakon ktorego on
poſtem doſtawał/ ták drogą rzecz/ y
táki dar od Bogá oddáwáć. Tákże y
my/ ieſli niepowśćiągliwi będźiem/ á
ćiał náſzych w pokućie nie ſtrudźim/
pálcá Bożego/ y mocy Duchá ś. ná
ſercách náſzych/ ktoryby ná nich piſał/
y one odmienił/ y do pełnienia woley
Bożey ſpoſobił/ nie vczuiem.
Słuſznie y my z Heliaſzem żáłowáć
ſię przed Pánem Bogiem/ dźiśieyſzych
tych czáſow możem/ mowiąc:
[Zięłá mię żáłość y gniew o chwałę twoię
Pánie. bo ſynowie kośćielni odſtąpili
przymierza twego/ ołtarze twoie po=

pſowáli/

---

strona: 120

Ná II. Niedzielę w Poſt.

120.

kolumna: a
pſowáli/ Proroki twoie mieczem pozá=
bijáli/ y ſamem zoſtał/ y ieſzcze y mnie
ná śmierć ſzukáią.] Bo ná ták wiele
ludźi heretyckich/ y odſtępnikow od
wiáry y przymierza/ ktore z Pánem Bo
giem y kośćiołem iego vczynili/ pá=
trzym. ták wiele zwoiowánych kośćio=
łow y ołtarzow liczym. ták ćięſzkie ná
kośćioł Boży prześládowánie od nich
powſtáło/ iż nam z onym Máthátya=
ſzem y z tym Heliaſzem prośić przycho=
dźi/ ábyſmy ná to nie pátrzyli/ á śmier=
ćią tey żáłośći zbyli. Chcemyli co v Pá=
ná Bogá vprośić/ áby nam krole y
proroki á kápłany ſwoie/ ná wrocenie
y napráwy kośćiołá ſwego wzbudźił/ z
gorącą miłośćią ku chwale iego/ y po=
śćmy y trudźmy ćiáłá náſze.
Teraz zwłaſzczá gdyżćie ſię ná ten
ſeym ziecháli/ iáko wodzowie ludu Bo=
żego/ iáko świece ich ćięmnośći/ iáko
opiekunowie śieroctwá ich/ iáko mi=
ſtrzowie proſtych y ktorzy o ſobie rá=
dźić nievmieią/ wam ie Pan Bog zle=
ćił/ wam máiętnośći y zdrowia ich po=
ruczył/ ábyśćie ie do ſpráwiedliwośći
przypráwowáli/ y w dobrey obronie od
tego pogániná Turczyná zátrzymáli.
Ná to iáko Moyzeſzowi/ rády wam z
niebá y rozumu wielkiego potrzebá/ ná
ták trudny rozmyſł y wielkie Korony
wſzytkiey niebeśpieczeńſtwo. Słuſznie
ſię Pánu Bogu w pośćie vkarzáć ma=
ćie/ ieſli lud ſwoy y oyczyznę namilſzą
miłuiećie. Toż ſię do duchownych mo=
wi/ áby o chwałę ſię Bozką w ktorey
ieſt ludzkie zbáwienie fráſowáli/ y ná
iey obálenie łzy z Heliaſzem wylewáli/
proſząc Páná/ áby do napráwy kośćio=
łá ſwe^o nie mieſzkał/ poſtem ſię poniżáć
Pánu Bogu nie zániechaymy.
Niech pokuśnik nie mowi: duchow=
ny poſt lepſzy á ćieleſny niepotrzebny.
bo nas iedzenie/ iáko Apoſtoł mowi/
Bogu nie záleca. Poſt duchowny ćie=
leſnego nie pſuie/ y owſzem ćieleſny ná
duchownym ſię buduie. Dobrze nie
grzeſzyć co ieſt duchowny poſt/ ále też
dobrze zá grzechy ćiáło káráć/ y grze=
chom áby ſię nie wracáły/ zábiegáć.
Zbáwićiel náſz nie duchowny poſt po=
śćił/ bo grzechu nigdy nie miał/ ále ćie=
leſny. Moyzeſz y Heliaſz nie duchownie
40. dni pośćili. Bo duchowne cnoty
záwżdy być máią y nigdy nie vſtáwáć/
á ćieleſny poſt nie záwżdy/ dni 40. y dru=
kolumna: b
gdy mniey pośćili święći. Toć ſię o ćie=
leſnym pośćie rozumie.
Nie zálecać nas pokarm Pánu Bo=
gu/ ále poſt nas záleca/ ktory ná wiel=
kich y BOgu miłych cnotách rośćie.
Bo naprzod ſkruchá go prawdźiwa y
vprzeyme zá grzechy záſmucenie rodźi.
Zaden nigdy ſzczerze pokutuiący po=
ſtem nie gárdźił/ ále im ſobie ſmutku
dla Páná Bogá przyczyniał. Bo iáko
ſię człowiek/ mowi Apoſtoł/ pokármem
vweſela/ ták ſię głodem záſmuca. Ni=
niwczycy y bydłu y dźiećiom pośćić
trzy dni kazáli/ áby ſię wzraſkiem y płá=
czem y wyćiem niemych beſtyi/ do żá=
łośći y ſmutku przywodźili. y przetoż y
wory ná ſię kłádli/ y w popiele y w pro=
chu leżeli/ áby tym więtſzą żáłośćią y
ſmutkiem nápełnić ſercá ſwoie mogli/
zá to iż Bogá gniewáli.
Poſt rodźi ſię ná oney piękney cno=
ćie/ ktorą powśćiągliwośćią od rze=
czy wolnych/ ábo wſtrzymawáłośćią
zowiem. Rozum to przyrodzony chwa=
lić muśi/ gdy ſię kto od rzeczy miłey á
ſobie wolney pohámuie/ y ſam śiebie
zwyćięży/ y właſną chęć ná znák mę=
ſtwá duchownego vmorzy/ á pokaże
iż ſobą władnie/ á chęć go do rzeczy lu=
bych nie zwyćięży. Tá cnotá nie ná
tym ſię báwi co z grzechem ieſt złączo=
no/ iákie ieſt porubſtwo y cudzołoſtwo/
y pijáńſtwo/ obżerſtwo/ bo to ieſt prze=
ćiw czyſtośći y trzeźwośći: ále ná tym
coby bez grzechu vczynić mogł/ á czy=
nić ná ćwiczenie cnoty ſwey y vpodo=
bánie Bogu niechce. Iáko gdy ſię od
właſnego małżeńſtwá hámuie/ gdy kto
w bezżeńſtwie zoſtáie/ gdy wolne rze=
czy ſam ſobie zákázuie/ gdy ſobie tę ro=
ſkoſz y kochánie odbiera/ ktoregoby bez
grzechu záżyć mogł. Wielkie męſtwo
y powśćiągliwość pokazał Dawid/ gdy
wody z Bethleem ná ktorey ſię vcho=
wał/ po ktorą trzey mężni żołnierze ie=
go/ páná miłuiąc/ przez woyſko ſię nie=
przyiaćielſkie przebili y oney przynieśli/
w wielkim ſwoim prágnieniu pić nie=
chćiał/ myśląc: Droga to teraz v mnie
wodá/ ták wielką chuć mam do niey/
krwią moich namilſzych rycerzow czer
pána ieſt/ nie będę iey pił/ zwyćiężę
ſwoię chćiwość/ á Bogu ią iáko rzecz
v mnie teraz bárzo drogą ofiáruię y od
dam. y ták vczynił. Iáko z przećiwney
ſtrony/ gruba byłá y ſproſna niepo=

wśćiągliwość

---

strona: 121

Ná II. Niedzielę w Poſt.

121.

wśćiągliwość Ezaego/ mowi Apoſtoł/
ktory vyźrzawſzy ſmáczną potráwę/
przedał zá nię práwo ſwoie pirworod=
ne. Tey my nieczći vchodząc/ á cnotę w=
ſtrzymawáłośći y zwyćięſtwá ſkłonno=
śći ſwey ćwicząc/ bárzo rádźi pośćim.
Rodźi ſię poſt náſz Kátholicki y ná
poſłuſzeńſtwie kośćielnym ku práwom
y zwyczáiom mátki náſzey oblubienice
Chryſtuſowey/ y owſzem ſámego Chry=
ſtuſá. ktory ták o vczniách ſwoich po=
wiedźiáł: Gdy oblubieniec od nich w=
źięty będźie/ pośćić będą. Roſkaże im
áby pośćili. y doſyć roſkazał/ gdy to
rzekł/ y gdy poſzczącym zapłátę v Oy=
cá ſwego obiecał. Czáſu nie náznáczył/
Duchowi to ś. y Apoſtołom poruczył/
ktorzy ten czás obráli/ y wſzytkiemu
Chrześćijáńſtwu pośćić te 40. dni ka=
záli. Ieſli Saul krol świecki mogł lud
ſwoy ná poſt obwiązáć: á Ionátás
ſyn iego z niewiádomośći zgrzeſzył/ gdy
go nie záchował: dáleko więtſzą moc
ma kośćioł Chryſtuſow/ czáſy poſtom
ſtáwić. y dáleko więcey grzeſzą/ ktorzy
iádowićie y ze złośći tákim roſkazá=
niem gárdzą. Wielka cnotá ieſt poſłu=
ſzeńſtwo/ y wielkie ſię w nim pokuſy
zwyćiężáią zá pomocą Bożą. Bo ták
ieſt ſkáżona/ iáko mowi Apoſtoł/ nátu=
rá náſzá/ iż ſię tego więcey chce/ y vśi=
lnie nápiera/ o co zákazánie ma/ y po=
żądliwość zákazánim więcey ſię bu=
rzy/ ieſli ſię łáſką Bożą nie vkroći. Má=
ła rzecz byłá iábłko w ráiu/ dáleko lep=
ſzych owocow mieli doſtátek/ ále ten
ſię zdał im być naſmácznieyſzy ktory był
zákazány. Y zwiedźieni kłamſtwem
czártowſkim/ choć ieſzcze w cáłey ná=
turze/ vpádli/ pátrząc ná piękny on w
oczách owoc. Y nie o iábłko ie ſkarano
y nas w nich/ ále o niepoſłuſzeńſtwo.
Y my nie wielką rzecz czynim/ iż mięſá
y mleczná nie iemy/ mamy ryby y ine
potráwy. Ale poſłuſzeńſtwo pełniąc/
wiele ſobie v Páná Bogá wyſługuiem/
y wielką pokuſę/ wſpárći łáſką Chry=
ſtuſową/ zwyćiężamy/ morząc w ſobie
gorącość chęći do zákazánych ná ten
czás potraw.
Tey pokuſy heretycy żadną miárą
nie zwyćiężą/ by mieli ryby co nagor=
ſze/ y owſzem y do żab rzućiliby ſię/ gdy=
by im ich zákazał. Bo łáſkę Bożą/ kto=
ra ſię poſłuſznym y pokornym wlewa/
vtráćili. Oboie ty dwie cnoćie wſtrzy=
kolumna: b
mywáłość y poſłuſzeńſtwo ſławnie wy=
pełnili oni czterzey młodźieniaſzkowie
w Bábiloniey/ ktorzy młode y gorące
ſwoie chęći do potraw krolewſkich/ y
winá ktore ſam wielki Monárchá pi=
iał/ vmorzyli/ do ſwego przyſtáwá mo=
wiąc: Day nam iárzyny/ ktore źiemiá
rodźi/ á po 10. dni pátrz ná twarzy ná=
ſze ieſli będą bláde y ſuche. Bo tych po=
traw zakon nam Boży zákazał. Mieli
y wyſoką wiárę/ iż przyrodzoney vro=
dy/ Bogá y zakonu iego ſłucháiąc/ po=
ſtem tráćić nie mieli/ ktorey ſię y Iu=
dyćie wdowie z poſtu przyczyniło/ iż po
ſzcząc pięknieyſzą zoſtawáłá. O tákie
w pośćie poſłuſzeńſtwo oni ſiedm Má=
chábeyſcy młodźieńcy bráćia rodzeni/
woleli ćięſzkiemi mękámi vmieráć/ niż=
li ſię zákazánym pokármem mázáć/ á
zakonu Boże^o około poſtu nie ſłucháć.
Buduie ſię poſt náſz y ná ofierze/ kto=
rą Pánu Bogu z ćiáłá náſzego czynim/
wedle Apoſtołá/ gdy chęći iego vma=
rzamy/ y Pánu Bogu ie zábijamy: [V=
martwiayćie/ práwi/ członki wáſze ná
źiemi.] y indźiey mowi: [Stawćie ćiá=
łá ſwe ofiárą żywą/ świętą/ Bogu ſię
podobáiącą.] Iákaż ma być ofiárá z
ćiáłá náſzego Pánu Bogu? iedno gdy
ie dla niego trudźim poſtem y iną pra=
cą w ſłużbie iego/ zábijáiąc chęći náſze
w nim/ ktore ſię przećiwią woley iego.
Poſtem też ſobie czynim do czyſtośći
pomoc y ſtraż/ y ná tey pilnośći rośćie
tá powśćiągliwość. Iáko Iudytá w=
dowá młoda czyniłá/ włośiennicę ná
ſobie noſząc/ á ná káżdy dźień okrom
świętá poſzcząc.
Y z gorącey modlitwy poſt ſię záczy=
na/ gdy co pilnego chcemy v Páná Bo=
gá vprośić/ ieſt modlitwie wielkiemi
ſkrzydłámi do niebá. Bo czyni trzeź=
wią y czuyną duſzę/ y lekką do niebie=
ſkiego latánia. Dányel chcąc vprośić
obiáwienie táiemnic/ pośćił/ y inni ś=
więći modlitwy poſtem wſpieráli/ y do
wyſłuchánia im v Páná Bogá bárzo
ſłużył. Iáko ſię o Moyzeſzu y Heliaſzu
powiedźiáło.
A żebyſmy ſię ſámi nie żałowáli ná
poſty y ná prace y inne trudnośći dla
zbáwienia náſzego/ w tym przemienie=
niu ſwoim chćiał Pan IEZVS vkázáć
vczniom y nam w nich/ wielką y pew=
ną pracey náſzey zapłátę/ ábyſmy ſię
nią do ćierpienia y roboty pobudzáli.

Q	Máło przed=

---

strona: 122

Ná II. Niedzielę w Poſt.

122.

kolumna: a
Máło przedtym powiedźiał vczniom
ſwoim/ iż wiele ćierpieć/ y w wielkiey
zelżywośći vmrzeć ná krzyżu/ y potym
z martwych wſtáć miał. czym ſię vcz=
niowie záfráſowáli y obráźili/ á zwłaſz=
czá Piotr ś. ktory śmiał Pánu mowić:
Nigdy to nie będźie/ áby ná táką ſro=
motę y śmierć hániebną przyść miał.
A Pan ich náuczył/ iż táka zelżywość
y ćierpienie ná tym świećie dobrze ſię
płáći ná drugim po śmierći/ y ná dźień
z martwych wſtánia. Y obiecał nie=
ktorym vkázáć tę chwałę y kroleſtwo/
ktorym ſię iemu krzyż y praca płáćić
będźie/ á nie tylko iemu/ ále y náślá=
dowcom iego/ ktorzy ſámi ſobą wzgár=
dzą/ y krzyż ſwoy ćierpliwośći y vći=
ſkow tego świátá z pokorą zá nim po=
nioſą/ y tą drogą cnot świętych poy=
dą/ ktorą on ſam chodźił. Y co obiecał
trzem tym/ zyśćił/ vkazał im kroleſtwo
y wſzytek doſtátek/ máieſtat/ ozdobę/ y
wſpániáłość iego.
To okázowánie Máttheuſz ś. y Lu=
kaſz dwiemá tylo ſłowy opiſáli/ y rzecz
bárzo wielką w krotkich ſłowiech zá=
grzebli/ tylo o roziáśnieniu twarzy ie=
go iáko ſłońce/ y o biáłośći ſzat iego
iáko śnieg powiedźiawſzy. Acz Lukaſz
ś. máieſtatu iego trochę dotknął. Iza=
li ták przenawyżſze kroleſtwo Chryſtu=
ſowe/ y przemożną wſpániáłość/ z ża=
dnym wſzytkiego świátá krolem nie=
zrownáną pompę/ y máieſtat niebieſki
opiſuią? Pan obiecał niektorym vcz=
niom vkázáć ſię im w kroleſtwie ſwo=
im/ y w páńſtwie/ w doſtátku y ozdobie
máieſtatu ſwego: á ty ś. Ewángeli=
ſtá/ o twarzy iego tylo á o ſzátách po=
wiádaſz? Nie dźiwowáć ſię/ bo táki
ieſt zwyczay prawdy ś. piſmá. Philo=
zophia y mądrość świecka/ máiąc rze=
czy nizkie/ máłe y niepewne/ ſłowy dłu=
gimi y wydwornymi nágradza/ y vdá=
tną ſię czyni. A Bozka Duchá ś. náu=
ká/ máiąc rzeczy bárzo wielkie/ wyſo=
kie/ prawdźiwe y niepoięte/ o ſłowá nie
dba/ y owſzem proſtą y nizką wymową
wielkość y máieſtat prawdy ſwey po=
krywa/ żadnego zálecánia ludzkiego
ięzyká nie ſzukáiąc/ á ráczey więtſzego
ſię z nich zelżenia boiąc. A k temu iż
rzeczy ſą wyżſze/ niżli rozum poiąć y ię=
zyk wymowić może: muśi wielkość ich
w ſkąpych ſłowách pogrzebáć/ á wię=
cey dźiwowániu y vważániu pilnemu
kolumna: b
y nabożnemu polecáć.
Dźiwne to było y nád wſzytkie świá=
tá tego ozdoby/ bogáctwá/ roſkoſzy y
doſtátki napożądliwſze przemienienie.
o twarzy iego y o ſzátách powieść nam=
nieyſza ieſt/ odrobiná te^o co ſię im tám
pokazáło. Bo do pokazánia krolew=
ſkiey doſtoynośći y wielkośći wiele po=
trzebá. A zwłaſzczá/ gdy nie krol świe=
cki/ áni kroleſtwo ieſt to iáko ná świe=
ćie/ málowáne y ćieniowi mijáiącemu
podobne: ále Bozkie/ wieczne/ z ktore=
go wſzytki źiemſkie idą. Do tákiego o=
kázowánia/ po náſzemu mowiąc/ śiłá
tám było dworu/ woyſká/ rycerſtwá/
doſtátku/ złotá/ śrebrá/ kámieni dro=
gich/ roſkoſzy/ ſzat/ pompy/ máieſtatu.
A iáko ſię Sálomon Sábie krolowey z
ſwoią wielmożnośćią y chwałą poka=
zał: ták dáleko poważnieyſze to było
okázowánie/ gdy dźiedźic niebá y źie=
mie ſwoy dom/ páłace/ roſkoſzy/ doſtá=
tki/ ſwoim vczniom w oczách ſtáwił/
pokázuiąc ſię Pánem w páńſtwie/ y
krolem w kroleſtwie ſwoim nie vſtáią=
cym y wiecznym. Aby podłośćią iego
y poniżeniem w ćiele ludzkim y żywo=
ćie onym/ w ktorym naubożſzym nád
wſzytki ludźie zoſtawał/ nie obrażáli
ſię/ á rozumieli/ iż vboſtwo y podłość
oná iego ná świećie/ nie byłá przymu=
ſzona/ ále dobrowolnie przyięta dla
zbáwienia świátá wſzytkiego.
Tego kroleſtwá ták vkazánego ſku=
śiwſzy Piotr ś. mowił: Dobrzeby tu
nam zoſtáć. bárzo dobrze á nigdźież
nie lepiey. Ziemiá pożera obywátele
ſwoie/ ná dole wſzytek świát y nędzá y
nieprzyiaćiele y pokuſy. Tu roſkoſz/ tu
pokoy/ tu rzeki roſkoſzy y pokoiu/ tu wi=
dzenie krolá w chwale ſwoiey/ tu wie=
czność bez odmiány. Lecz Piotr ś. nie
wiedźiał co mowił. nie iżby źle rzekł:
bo nigdźież lepiey iáko w oney chwale
Chryſtuſowey/ przy Moyzeſzu y Helia=
ſzu/ y wſzytkich Anyołách y duchách
ſpráwiedliwych: ále iż ſię ſkwápił do
zapłáty oney/ roboty ſię ieſzcze nie ią=
wſzy. Muśim pierwey/ naświętſzy Pie=
trze/ z tym Chryſtuſem płákáć/ muśim
pierwey ná iego ſrogą śmierć pátrzyć/
muśim łáſkę iego y Ewángelią po w=
ſzytkim świećie roznośić/ muśiſz w ko=
śćiele około rządu iego prácowáć/ pra=
wdę zakonu Chryſtuſowego po wſzyt=
kim świećie ſzczepić/ á ćierpieć wzgár=

dę/ wymiá=

---

strona: 123

Ná III. Niedzielę w Poſt.

123.

kolumna: a
dę/ wymiátánie/ biczowánie y wſzytki
nędze/ á ná koniec ná krzyżu vmrzeć:
toż dopiero tego/ ná ktory pátrzyſz/ po=
koiu vżywieſz. Pokazanoć to/ nie iżby
iuż teraz miał/ ále żeby ná to robił.
Wſtępuymyż ná tę wyſokę gorę. O
goro iákoś piękna. o bych miał ſkrzy=
dłá iáko orzeł ábych tám wlećiał. Tá
gorá trudny ma przyſtęp/ ćiáſna do
niey drogá/ przykre y pracey pełne w=
chodzenie. Potrzebá wiele vćierpieć
nim wierzchu weſołego y odpoczynie=
nia wiecznego doydźieſz. Lecz pracy
y ćierpienia nie żáłuy/ wierny robotni=
ku y náśládowco Chryſtuſow. Mow
do Páná ktory ćię tám wzywa: Weźmi
mię Pánie IEZV Chryſte zá rękę/ á pro=
wadź mię zá ſobą/ rácz mi w ſercu o=
ſłodźić ony roſkoſzy wieczne/ á ia poydę
zá wonnośćią y ſłodkośćią twoią/ á=
bych z Apoſtołem mogł mowić: obco=
wánie moie w niebie. Niechże mi tá
źiemiá wśmierdnieie/ ktorą mi czárt
vkázuie/ y wſzytki iey kroleſtwá ktore
iáko dym mijáią y vpadáią. Niech zło=
żę niepotrzebne ná tę gorę tłomoki.
kolumna: b
Iáko poſtąpić wzgorę mam/ á ia ſłá=
by/ ſłábego y wątłego zdrowia y nog
zemdlonych/ á tákim będąc tłomokow
y worow świeckich zabaw/ pieniędzy/
bogáctwá y niepotrzebney ſtráwy przy
czyniam y ná ſię kłádę? á ieſzcze mam
tákie nieprzyiaćiele/ ktorzy mię popy=
cháią y zá ſzyię pokuſámi rozmáitemi
biją. Nie wiele ſtráwnego ná tę gorę y
drogę potrzebá. To porzućić mam/ co
mi ſię ná drogę nie przyda. Oddáć mam
vbogiemu/ co mi ćięży y názbyt ieſt.
Izali lepiey z gory ſpáść y potłuc ſię/
niżli ty ćiężary zoſtáwić/ ktore mi gdy
ſpádnę á zdrowie ſtrácę/ nie pomogą?
IEZV moy prowadź mię do roboty/
y pomagay mi do pokuty/ ábych przyść
do zapłáty mogł. Czárt mi z gory ſwey
świát y chwałę iego vkázuie/ y do ſłu=
żby mię ſwoiey y piekłá prowádźi. Nie
chcę nań pátrzyć/ zá tobą Pánem y
wodzem moim idę/ z pracey ſię żadney
nie wymowię/ ábych kroleſtwo twoie
y ćiebie krolá wiecznego po zeſzćiu z tey
źiemie oglądał. Ktory z Oycem y z Du=
chem ś. kroluieſz ná wieki. Amen.

---

strona: 154

Ná Wielki Czwartek.

154.

5:

NA WIELKI CZWARTEK, E=

6:

WANGELIA V IANA W XIII.
Nego czáſu: Przed świętem Páſchy/ wie=
dząc P. Iezus iż przyſzłá godziná iego áby przeſzedł z te=
go świátá do Oycá: vmiłowawſzy ſwe ktorzy byli ná
świećie/ do końcá ie vmiłował. A odpráwiwſzy wieczerzą/ gdy
iuż był dyabeł wrzućił w ſerce Iudaſzá Symonowego Iſzkáryo=
tá/ żeby go wydał: wiedząc iż wſzytko dał Oćiec w ręce iego; á
iż od Bogá wyſzedł y do Bogá idzie: wſtał od wieczerzy/ y zło=
żył ſzáty ſwe. á wziąwſzy prześćierádło/ przepaſał ſię. Potym
nálał wody do miednice/ y począł vmywáć nogi vczniow/ y vćie=
ráć prześćierádłem ktorym ſię był przepáſał. Przyſzedł tedy do
Symoná Piotrá. Y rzekł mu Piotr: Pánie/ tyż mnie nogi vmy=
waſz? Odpowiedział P. Iezus/ y rzekł mu: Co ia czynię/ ty te=
raz niewieſz: ále ſię dowieſz potym. Powiedział mu Piotr: Nie
będzieſz mi vmywał nog ná wieki. Odpowiedział mu P. Iezus:
Ieſli ćię nie vmyię/ nie będzieſz miał cząſtki zemną. Rzekł mu Sy=
mon Piotr: Pánie/ nie tylko nogi moie; ále y ręce/ y głowę. Po=
wiedział mu P. Iezus: Ktoć omyt ieſt/ nie potrzebuie iedno no=
gi vmyć: ále ieſt czyſt wſzytek. Y wy ieſteśćie czyſtymi/ ále nie w=
ſzyścy. Abowiem wiedział ktory go wydáć miał. dla tegoż po=
wiedział; Nie wſzyścyśćie czyſtymi. Gdy tedy vmył nogi ich/ y
wziął ſzáty ſwe; śiadſzy/ záſię rzekł im: Rozumieyćież com wam
vczynił? Wy mnie názywaćie Náuczyćielem y Pánem: á dobrze
mowićie; bomći ieſt. A przetoż ieſlim ia Pan y Náuczyćiel vmył
nogi wáſze: y wy powinniśćie iedni drugim nogi vmywáć. A=
bowiem dałem wam przykład; áby iákom ia wam vczynił/ táke=
śćie y wy czynili.
kolumna: a
E dziśieyſzą wigilią
męki y śmierći ſwey Pan y
Bog náſz Chryſtus IEZVS,
dźiwnie nam wielkiemi v=
pominkámi vczćić y okraśić raczył. od=
chodzenie ſwoie do Oycá y koniec ży=
ćia ſwego z námi tu ná źiemi/ wielką
ku nam bráćiey ſwoiey miłośćią zám=
knął/ iáko tu mowi Ewángeliſtá: V=
miłowawſzy ſwoie ktore ná świećie zo=
ſtáwował/ do końcá ie vmiłował/ y ná
końcu vmieráiąc nawiętſzą im miłość
kolumna: b
pokazał. ktora iż byłá z wielką á z bozką
mocą złączona: wiele przemogłá/ y bo=
gáte á nieoſzácowáne dáry y vpomin=
ki zoſtáwić ſwoim nie trudno iey było.
Czego dotykáiąc Ian ś. przydał ty
ſłowá: Wiedząc Pan IEZVS iż mu
Oćiec dał wſzytko w ręce/ to ieſt wła=
dzą y ſzáfunek wſzytkich dobr niebie=
ſkich y bozkich/ ktoremi mogł pełną prá
wie ręką nádáć tych/ ktore miłował y
tu ná źiemi zoſtáwował. Mogł bárzo
bogáty teſtáment vczynić/ máiąc wſzy=

tki Oycowſkie

---

strona: 155

Ná Wielki Czwartek.

155.

kolumna: a
tki Oycowſkie dobrá w ſwych ręku.
Iákoż vczynił zoſtáwuiąc nam prze=
dźiwną ofiárę y głęboką táiemnicę v=
żywánia ćiáłá y krwie ſwoiey. Mow=
kolumna: b
my trochę co o ofierze/ potym o vży=
wániu tey ofiáry zá pomocą Bożą mo=
wić będźiem.

4:

PIERWSZA CZESC.

5:

O przenaświętſzey ofierze Mſzey ś. ktorą dziś Pan Iezus

6:

ofiárował y ofiárowáć roſkazał.
I co nam wydrzeć y zepſowáć
ofiárę nowego Teſtámentu/ dro=
gę Antychryſtowi czyniąc/ vśi=
łuią: iáſnego z Ewángeliey ná tey w=
ielkiey wieczerzy/ piſmá od nas ſię v=
pomináią/ gdźieby Chryſtus mowił:
Oto ia ofiáruię/ y wam ofiárowáć ro=
ſkázuię. Kośćioł Kátholicki ſpráwę im
tę dawał/ y my ktorzy od niego rozu=
mienie bierzem/ dáiem káżdemu/ kto
vporu odſtąpiwſzy rozumnego bacze=
nia vżywa; iż nie wſzytko Ewángeli=
ſtowie wyráźnie nápiſáli/ y z táiemni=
cámi około tey przedźiwney/ y iáko ś=
więći mowią/ ſtráſzliwey y niezrozu=
miáney ofiáry/ piſmá ſię ſtrzegli/ nie
tylo przed niewiernemi ią kryiąc/ ále y
przed proſtymi á nieſpoſobnymi Chrze=
śćiány o niey milcząc. Y ták rozumieią
niektorzy z Doktorow/ iż Apoſtoł Pá=
weł ś. o Chryſtuſowym kápłáńſtwie
wedle Melchiſedechá chcąc náuczyć: te
táiemnice w onych ſłowiech pogrzebł/
gdy ták mowi: [O tym kápłáńſtwie
wyſoka ábo głęboka ieſt náuká/ y nie=
wypowiedźiána wam/ bośćie do ſłu=
chánia ſłábi. moglibyśćie iuż dla czáſu
miſtrzámi być/ á iednák potrzebuiećie
drobney náuki o początkách ſłow Bo=
żych/ y sſtáliśćie ſię tácy ktorym mleká
potrzebá/ á nie mocnego pokármu.] Y
v ś. Chryzoſtomá y Auguſtyná w ka=
zániach niektorych czytamy/ gdźie ie=
ſzcze pogáńſtwo ná nich bywáło/ ſło=
wá/ ktoremi ty táiemnicę ołtarzá ś.
pokrywáli/ mowiąc: Wiedzą wierni
co chcemy mowić/ drugim obiáwiáć
ſię tego nie godźi/ ktorym po kazániu/
gdy tá ofiárá być miáłá/ z kośćiołá wy=
chodźić kazano/ y pátrzyć nie tylo ſłu=
cháć nie dopuſzczono. Przeto nie dźiw
iż ś. Ewángeliſtowie tey wielkiey á
bárzo poważney y táienia godney rze=
czy nie wyráźili/ iż Chryſtus ofiárował
ná wieczerzy ćiáło y kre ſwoię/ iáko
kápłan wedle Melchiſedechá/ y mo=
kolumna: b
wił: ofiáruię tobie Oycze niebieſki.
A też rzecz ſámá ſłow tych nie potrze=
bowáłá. Bo y w ſtárym zakonie w kto=
rym ták wiele ofiar czyniono/ nie nay=
dźieſz/ áby gdźie ták mowili kápłani:
Boże oto my tobie ofiáruiemy. Y Pan
náſz ná krzyżu práwą y żywą ofiárę
czyniąc/ niech vkażą gdźie ty ſłowá
mowił: Oycze ia tobie ofiáruię. Czego
iż nie pokażą/ nie dla tego mowić mo=
gą/ iż ná krzyżu Pan ćiáłá y krwie ſwo=
iey nie ofiárował. rzeczą to ſámą ná
krzyżu bez ſłow czynił. Y tákże ná tey
wieczerzy oſtátniey/ ácz wźiąwſzy chleb
nie mowi: Ia tobie Oycze ofiáruię:
ále ſámą to rzeczą czyni/ chleb błogoſłá=
wiąc y ná ćiáło go ſwoie odmieniáiąc/
tákże y wino błogoſłáwiąc y kre ſwo=
ię z nie^o czyniąc. W błogoſłáwieńſtwie
y w ſámym ćiáłá ſwego ku iedzeniu po=
świącániu/ ofiárę zámknął. A co Pan
IEZVS czynił/ toż też Apoſtołom czy=
nić kazał/ gdy rzekł: To czyńćie ná mo=
ię pámiątkę com ia czynił. Iam błogo=
ſłáwił chleb/ y wy błogoſławćie. Iam
ofiárował y wy ofiáruyćie.
A iż czynić wykłáda ſię ofiárowáć/ z
wiela piſmá dowieść ſię może w ſtá=
rym y nowym zakonie/ y ſłuſznie to ták
rozumiemy/ gdy Pan mowi: To czyń=
ćie/ to ieſt ofiáruyćie/ ná pámiątkę mo=
ię. Iednák to mijáiąc/ z inego fundá=
mentu dowodźim/ iż Pan IEZVS ná
tey wieczerzy ćiáło y kre ſwoię ofiá=
rował zá grze=chy náſze.
Naprzod nikt przeć nie może/ iż
Chryſtus IEZVS pośrzednik náſz/ był
y ieſt práwym kápłanem y biſkupem
náſzym/ co piſmo iáſne świádczy. A ká=
płanem być nie mogł/ mowi Apoſtoł/
ieſli czego nie ofiárował. Bo kápłan z
ofiárą á ofiárá z kápłáńſtwem ſię wią=
że. A iż dwoie ieſt w piſmie kápłáń=
ſtwo/ Aaroná y Melchiſedechá: pew=
na rzecz ieſt/ iż Pan Chryſtus nigdy nie
był kápłanem wedle porządku Aaro=

V ij	ná. Bo iá=

---

strona: 156

Ná Wielki Czwartek.

156.

kolumna: a
ná. Bo iáko Apoſtoł dowodźi/ nie był
z pokolenia Lewi/ w ktorym ſię kápła=
ni rodźili: ále z pokolenia Iudy/ z ktore=
go nigdy kápłan v Moyzeſzá nie był/ á=
ni ſię godźiło tákiemu ofiárowáć/ by
dobrze był y krolewſkiego ſtanu. Nád
to lepák nic nie máſz pewnieyſze^o/ iáko
to/ iż P. IEZVS był kápłanem wedle po=
rządku Melchiſedechá. bo ták Pſalm
mowi/ y Páweł ś. ſzeroko przywodźi.
Czym był rożny Melchiſedech w ſwo=
im kápłáńſtwie od Aaroná/ oznáymuie
Apoſtoł. Bo Melchiſedech był ſtár=
ſzy/ á drugi/ to ieſt Aaron/ był młodſzy.
Ieden doſtoynieyſzy/ drugi podleyſzy.
Ieden ſam bez potomſtwá/ drugi/ to
ieſt Aaron/ z potomkámi y z rodzáiem
náſtępuiącym. Ieden wieczne á nieod=
mienne miał mieć kápłáńſtwo/ á drugi
docześne y odmienne. Dwie iednák
naznácznieyſze były miedzy nimi rożno
śći. Iedna/ iż Aaron krwáwe ofiáry
bydlęce czynił/ á Melchiſedech bez kr=
wie w chlebie tylo y w winie/ iáko pi=
ſmo mowi: Wynioſł ábo ofiárował
chleb y wino: bo był kápłan Bogá na=
wyżſzego. Iż toż ieſt wynioſł co y ofiá=
rował/ ſłowá ty zá tym idące twier=
dzą: Bo był kápłan Bogá nawyżſzego.
Nie wynioſł áby Abráhám z towárzy=
ſzmi z woyny ſię wracáiąc/ iadł tylo y
pił: ále żeby zá iego zwyćięſtwo dźięku=
iąc pierwey P. Bogu/ chleb y wino o=
fiárował/ potym nabożnie rozdawał.
Bo Abráhám z wielką ſię w ten czás
korzyśćią wracał/ nie potrzebował pro
ſtego chlebá y winá/ ále dźięki kápłáń=
ſkiey y ofiáry zá zwyćięſtwo potrzebo=
wał. A też żadney inney ofiáry Melchi=
ſedechá nie mamy wedle ktorey kápła=
nem był/ iedno tę chlebá y winá. Bo
prożno go kápłanem zwáć/ ieſli o iego
ofierze niewiemy/ ták iáko o Aarono=
wey wiemy. Iż błogoſłáwił Abráhámo
wi/ nie dla tego był kápłanem. bo y ś=
wiecki błogoſłáwić może: iáko Sálo=
mon y Dawid ludźiom błogoſłáwił: ále
ofiárowáć nie może. Co też ś. Dokto=
rowie wſzyſcy co ich mamy/ o tym Mel=
chiſedechu náuczáią/ iż ofiárował chleb
y wino. ^a Klemens Alex. ^b Cypryan/
^c Euzebius/ ^d Ambroży/ ^e Epiphánius/
^f Hieronym/ ^g Chryzoſtom/ ^h Auguſtyn
y inni. ktorych ſię ći nowi wſtydźić y
przelęknąć z ſwemi fałſzámi máią. Ie=
ſliż tedy Melchiſedech chleb y wino o=
kolumna: b
fiárował/ á Pan Chryſtus był kápła=
nem wedle tego porządku/ muśiał ták=
że pod oſobą chlebá y winá ofiárę czy=
nić: boby tákim kápłanem nie był/ y fi=
guryby tey ták wielkiey nie wypełnił. A
nigdźież iey nie wypełnił iedno ná wie=
czerzy: tedyć tám wźiąwſzy chleb y wi=
no pewnie á pewnie ofiárował.
Druga byłá rożność miedzy temi ká=
płáńſtwy/ o ktorey ſzeroko Páweł ś. mo=
wi/ iż kápłáńſtwo Melchiſedechá/ ie=
dnę tylo oſobę miáło/ z ktorey nigdy ná
inne nie ſchodźiło/ y nie ma wyliczo=
nych rodzáiow y potomkow ták iáko
Aaron ktore^o kápłáńſtwo po śmierći
iednego ná drugiego ſchodźiło/ y potym
vſtáło. Y dla tegoż Páná Chryſtuſá w=
łaśnie y w tym wyrażał Melchiſedech/
iż on ſam ieſt iednym y wiecznym á ni=
gdy nie vſtáiącym kápłanem náſzym/
ktory nigdy nie vmiera/ y naſtępniká
nie potrzebuie. Ieſli tedy po dźiś dźień
w nowym zakonie tákie iego kápłáń=
ſtwo trwa/ od Aaroná y Moyzeſzowych
kápłanow przenieśione: tedyć y ofiárá
iego trwáć muśi. boby wieczne kápłáń=
ſtwo iego było prożne/ gdyby ofiáry nie
miał. Nie w niebie/ bo tám nie ofiáruią
zá grzechy: ále tu na źiemi grzechow lu
dźie przez tákie^o kápłaná ofiárę zbywá=
ią. Ktoraż tedy ieſt tá ofiárá? Nie oná
krzyżowa krwáwa: bo tá raz vczynio=
na ieſt/ powtárzáć ſię co dźień nie mo=
że. Muśi tedy być inſze ofiárowánie
teyże iedney krzyżowey ofiáry/ wedle
ktore^o ſam P. Chryſtus przez ſługi ſwo
ie/ iáko kápłan wedle Melchiſedechá
wieczny/ á nieodmienny/ ofiáruie. A
táć ieſt Mſza ſwięta/ w ktorey ſam przez
nas ſwoie ſługi/ y kápłáńſtwá iego
ſprawce/ pod oſobą chlebá y winá ofiá=
ruie/ ćiáło y kre ſwoię/ ták iáko to ſam
ná tey oſtátniey wieczerzy poſtáno=
wić y roſkázáć raczył. A ieſliż tenże
Chryſtus ſwoim obyczáiem w ſtárym
zakonie przez ony kápłany v Moyzeſzá
w figurze gdy ſię ieſzcze nie národźił/ o=
fiárowány był/ iáko Ian ś. mowi: iż
Báránek zábity był od początku świá=
tá: Dáleko lepiey potym iáko zá nas w
rzeczy ſámey ofiárowány y zábity ieſt/
ſam to kápłáńſtwo przez ſługi widome
w nowym zakonie ſpráwuie/ y ſpráwo=
wáć áż do końcá świátá będźie. Bo iá=
koby trwáło iego kápłáńſtwo/ gdyby
co ofiárowáć nie miał?

Tego wywo=

---

strona: 157

Ná Wielki Czwartek.

157.

kolumna: a
Tego wywodu ták iáſnego zbywá=
iąc heretycy/ mowią: iż ſię w niebie zá
nas modli/ y tám Oycu mękę ſwoię ſtá=
wi/ y nas z nim iedna. Ale modlitwá
nie ieſt właſnie ofiárá kápłáńſka/ y nie
máſz w niebie właſney ofiáry y odprá=
wowánia kápłáńſkiego vrzędu. Gdyby
ſię w niebo iego kápłáńſtwo przenio=
ſło/ y zakonby ſię też iego w niebo prze=
nioſł/ iáko mowi Apoſtoł/ y muśiáłyby
w niebie grzechy być ná ktore zakon dá=
ią. Bo gdźie grzechu nie máſz/ mowi A=
poſtoł/ zakonu też nie máſz. Muśiáłyby
też być w niebie rzeczy zwierzchownie
oſoby chlebá y winá/ czego y dźiećięćiu
nierozumnemu nie godźi ſię mowić y
myślić.
Prawdźiwa ofiárá muśi mieć tę pięć
ſztuk: Aby co widomego y zwierzchne=
go ofiárowano/ to ieſt bydlę iákie w za=
konie opiſáne: á w zakonie now chleb
y wino/ wedle porządku Melchiſede=
chá. Bo wnętrzne ofiáry/ iáko ſkruchá/
modlitwá/ y ſpráwiedliwość/ y inne/
nie ſą właſne ofiáry/ y káżdy ie y nie ká=
płan czynić może. Druga/ áby oná o=
fiará od wſzytkich chwalcow Bożych/
iáwnie y imienim ludu wſzego odda=
wána Bogu byłá/ ná wyznánie nawyż=
ſzey zwierzchnośći Bozkiey/ y poddáń=
ſtwá powinnego ku niemu/ y ná vbła=
gánie od gniewu/ y vproſzenie potrzeb.
Trzećia/ áby ią dawał P. Bogu kápłan
y oſobá ná to od P. Bogá poſtáwiona/
á nie ina. Czwarta/ áby iákimi ceremo=
niámi y zwierzchownym porządkiem
poświęcona byłá y błogoſłáwiona/ áby
z ſwieckiey byłá ſwięta y ſámemu Bogu
náznáczona. A nákoniec/ áby ná cześć
P. Bogu ginęłá/ ábo zábićim/ ábo ſpa=
lenim/ ábo ſtrawieniem y iedzenim.
To wſzytko Chryſtus nie w niebie/
ále ná ołtarzu kośćielnym odpráwuie.
On to wſzytko czyni co dźiś ná tey o=
ſtátniey wieczerzy czyni. Bierze chleb
y wino/ rzecz widomą y zwierzchną.
Od wſzytkich y zá wſzytki. Bo mowi: zá
was y zá wiele ich kre ſię tá wylewa.
Sam ieſt nawyżſzym kápłanem od Bo=
gá pomázánym. Sam błogoſłáwi y po=
święca chleb y wino/ y odmienia w ſwo
ie ćiáło/ mowiąc: To ieſt ćiáło/ to kre
moiá. Pożywáć y trawić każe. Iedz=
ćie/ piyćie. Acz Bozkie ćiáło iego nie
zábija ſię áni trawi/ iednák w oſobách
zábićie ſię vkázuie/ y w ſtrawieniu/ oſo=
kolumna: b
by chlebá y winá giną. Oſobno poſwię=
ćił ćiáło/ oſobno kre/ iákoby zábite y
vmárłe. Bo gdźie ſię to dźieli/ tám ieſt
śmierć pewna. Czegoż tu do ofiáry pra
wdźiwey nie doſtáie?
Y owſz ſię y tym potwierdza też wiel=
kim wywodem: Iż ná tey wieczerzy wy
pełnił Pan figurę pożywánia báránká
Zydowſkiego/ ktorego pierwey P. Bogu
ofiárowano/ ná pámiątkę y dźięki wyſz=
ćia z Egyptu/ á potym go pożywano.
wżdyć rzecz ſámá miáłá mieć coś więt=
ſzego y nabożnieyſze^o/ niżli tylo figurę.
Ieſli onego báránká nie proſto bez ofiá=
ry y ſłużby Bozkiey pożywano: dáleko
te^o więcey nie godźiło ſię bez ofiáry po=
żywáć. Nabożnieyſzeby było Zydowſkie
pożywánie/ niżli Chrześćijáńſkie.
Tu tedy tę figurę Pan IEzus wy=
pełniáiąc/ ſtárą ofiárę báránká zepſo=
wał/ á lepſzą nam dał z ćiáłá y krwie
ſwoiey. Zá mięſo bydlęce dał nam prze=
nadrożſze ćiáło ſwe. Zá dźiękowánie z
Egiptu/ zoſtáwił nam pámiątkę y dźię
kowánie zá mękę ſwoię y wybáwienie
z mocy piekielney. Zá ſtráwne ná dro=
gę náſzę/ dał nam dáleko lepſzy y pośil=
nieyſzy pokarm. Y przetoż Apoſtoł mo=
wi: Páſchá ábo báránek náſz/ ofiáro=
wány ieſt Chryſtus/ vżywaymyż w prza
ſznicy ſzczerośći y prawdy. Co ſię o krzy=
żowey ofierze rozumieć nie może. Bo
nie ták go pożywamy iáko ná krzyżu v=
márł/ ále iáko ná wieczerzy tey pod oſo=
bą chlebá y winá podány nam ieſt. á ie=
ſli do iedzenia dány/ tedyć y ofiárowá=
ny: gdy go Apoſtołowie pożywáli ná
wieczerzy/ ofiárowány być muśiał.
Sámo pożywánie vkázuie/ iż vprze=
dźiłá ofiárá/ iáko mowi święty ieden:
[Iákobyſmy mogli ćiáłá ie^o pożywáć/
gdyby pierwey z ábite/ to ieſt ofiárowá
ne nie było?] Niżey ſię ſłowá iego poło
żą. Zábite było w oſobách chlebá y wi=
ná/ táiemnym bezkrewnym obyczáiem
ofiárowánia/ toż dopiero do iedzenia
podano ieſt.
A k temu gdy Pan mowi in prſen-

49:

ti iáko ieſt v Lukaſzá ś. y v Apoſtołá:
Bierzćie/ to ieſt moie ćiáło/ ktore ſię zá
was łamie/ krew ktora ſię zá was wy=
lewa/ teraz tu ná tey wieczerzy. Coż
ieſt łamánie/ coż ieſt wylewánie/ ieſli
nie ofiárá Bogu? A tego to ſłowo/ zá
was/ bárzo potwierdza/ y za wáſze y zá
wielu ich grzechy. Nie ſámo tu poży=

V iij

wánie/ bo

---

strona: 158

Ná Wielki Czwartek.

158.

kolumna: a
wánie: bo nikt nie pożywa tego bárán=
ká zá grzechy ſwoie: bo go ma bez
grzechu pożywáć: ále ſię káżdemu o=
fiáruie zá grzechy iego. Nikt zá dru=
giego/ ktorego nie máſz/ nie pożywa/ ie=
dno ſam zá ſię. á tu y zá drugie ktorych
tám nie było: zá was/ práwi/ y zá wiele
ich krew ſię tá wylewa. Toć muśi ro=
zumieć/ kre ſię tá ofiáruie. bo możem
zá dálekie y odległe ofiárowáć/ ále zá
nie pożywáć/ iedno ſámi zá ſię/ nie mo=
żem. Przetoż ſię ſámi ći głupcy nie ro=
zumieią/ gdy mowią: pożywamy ná
odpuſzczenie grzechow. Proſtaczku
nie możeſz dla odpuſzczenia grzechow
pożywáć/ bo w grzechu śmiertelnym
pożywáiąc ginieſz/ iáko mowi Apo=
ſtoł: Ale ofiárą pierwey grzechy głá=
dźiſz/ toż tey ofiáry dopiero pożywaſz.
Przetoż ieſli to prawdá/ iż bierzem ná
odpuſzczenie grzechow/ ofiárá vprze=
dźić muśi. Nie onym ſpoſobem ná
krzyżu/ bo ſię on ſpoſob raz vczyniony
powtárzáć/ y nigdy drugi raz ofiáro=
wáć nie może: ále tym drugim pod o=
ſobą chlebá/ w ktorym ſię oney raz v=
czynioney krwáwey ofiáry ſkutek y po=
żytek przez tę niekrwáwą odpráwuie/
y ná grzechy y potrzeby náſze przykłá=
da. Oná ofiárá ná krzyżu ieſt iáko ſtu=
dnia/ á tá ná ołtarzu iáko wiádro/ kto=
rym ſię tá kre Páńſka czerpa/ y ná
zbáwienie náſze niekrwáwnie wylewa.
O tey ofierze Prorocy oznáymo=
wáli. A zwłaſzczá Máláchiaſz bárzo
iáſnie/ iż po zburzeniu ofiar Zydow=
ſkich/ tá ſámá w kośćiele Bożym mie=
dzy Pogáńſtwem ſzczepionym/ zoſtáć
miáłá. Mowi Pan Bog zaſtępow do
Zydowſkiey Synágogi: [Iuż mi ſię nie
podobaćie/ y ofiáry nie przyimę z ręku
wáſzych. Bo od wſchodu ſłońcá do za=
chodu/ wielkie ieſt imię moie miedzy
Pogány/ y ná káżdym mieyſcu ofiáruią
imieniu memu ofiárę czyſtą/ bo wiel=
kie ieſt imię moie miedzy Pogány/ mo=
wi Pan Bog zaſtępow] Kręććie/ gryź=
ćie heretycy/ ten dobrze mocną ręką
wbity goźdź/ nie ruſzyćie go z mieyſcá/ y
zęby połamiećie. Nie mowi o ofiárách
duchownych/ bo te nigdy nie vſtáią:
Ale o zwierzchownych/ iákie w ſámym
Ieruzálem czyniono/ ná iednym miey=
ſcu. Vkażćieſz táką ofiárę v Chrześći=
an/ w nowym kośćiele z pogáńſtwá ze=
bránym/ po wſzytkim świećie ná káż=
kolumna: b
dym mieyſcu/ á práwie czyſtą? Nie v=
każećie iedno tę/ ktorey Apoſtoło=
wie náuczyli/ ktorą wſzytki kąty Chrze=
śćijáńſkie nápełnione ſą/ ktora przez te
pułtorá tyśiącá lat nigdy nie vſtáłá/
ktorey żaden heretyk y Tyran wygubić
nie mogł: ſam ią tylo Antychryſt ná
krotki czás obáli. Kiedy kośćioł wſcho
dny y zachodny był bez tey ofiáry? kiedy
Mſzey Polſká Chryſtuſá poznawſzy nie
miáłá? wſzytek świát złość y vpor ich
Antychryſtki potępia. Słuchaymy co
święći Doktorowie ze wſzytkiego ſwiá=
tá mowią/ trochę ich ſłow położę/ bo
kśięgi wielkie o tym ich świádectwá
zebrano.
Ireneus vczeń Apoſtolſki mowi:
[P. Iezus ná wieczerzy náuczył nas
nowego teſtámentu nowey ofiáry.] Cy=
pryan męczennik: [Iezus Chryſtus
ofiárę Bogu Oycu ofiárował/ tę co
Melchiſedech ofiárował/ chleb y wino/
to ieſt ſwoie ćiáło y kre.] Ambrozyus:
[Widźieliſmy nawyżſzego kápłaná do
nas przychodzącego/ widźieliſmy y ſły=
ſzeli/ á on zá nas kre ſwoię ofiáruie.
Náśláduymy iáko możem kápłani/ o=
fiáruymy zá lud ofiárę: bo ácz ieſteſmy
w zaſługę ſłábi/ áleſmy ofiárą czći go=
dni. Choć nie widźiem Chryſtuſá áby
teraz ofiárował/ wſzákże iego ofiáruią
ná źiemi/ gdy Chryſtuſowe ćiáło ofiá=
ruią. Y owſzem on w nas ofiáruie/ bo
iego ſłowo poświęca ofiárę/ ktorą ofiá=
ruiem.] Grzegorz Niſſeńſki/ przypá=
trzmy ſię pilno co mowi: [Nie wymo=
wnym y táiemnym/ ktorego ludźie wi=
dźieć nie mogą/ obyczáiem ofiárowá=
nia/ zrządzenim ſwoim P. Chryſtus v=
przedza náſzćie gwałtowne/ y ſam śie=
bie ofiárę y zábićie ofiárował zá nas/
kápłan ſam/ y záraz ſamże báránek Bo=
ży. Kiedyż ſię to sſtáło? Gdy ćiáło ſwo=
ie dał do pożywánia/ y kre do napoiu
domownikom ſwoim.] Chryzoſtom ś.
[Miáſto zábijánia bydłá/ P. Chryſtus
ſam śiebie ofiárowáć roſkazał. Y in=
dźiey: [Swięta ofiárá choć ią Piotr
ábo Páweł/ ábo iákieykolwiek zaſługi
kápłan ofiáruie/ iednáż ieſt/ ktorą dał
ſam Chryſtus vczniom ſwoim/ ktorą
teraz kápłani ſpráwuią. Nic ná tey
mniey nie máſz/ niżli ná oney. A to cze=
mu? bo tey nie poświęcáią ludźie/ ále
Chryſtus ktory ią pierwey poświęćił.]
Auguſtyn. [P. Chryſtus z ćiáłá y krwie

ſwoiey ofiá=

---

strona: 159

Ná Wielki Czwartek.

159.

kolumna: a
ſwoiey ofiárę vſtáwił/ wedle porządku
Melchiſedechá.] O nieſtátkowie/ nie=
godniśćie tym ludźiom świętym nog
vmywáć y cáłowáć/ ták ſtárym/ ták
świętym/ wy ćieleſnicy/ y młodźi/ milcz=
kolumna: b
ćieſz wżdy iuż/ á prawdę poznayćie.
A my ſwary z nimi pomiátáiąc/ do na=
bożeńſtwá dźiś náſzego/ do vżywánia
tey ofiáry przenaświętſzey ſerce nabo=
żne gotuymy.

6:

WTORA CZESC.

7:

O przyięćiu Páná Iezuſá w Sákrámenćie.
Yſoki dowod y iáſne dozná=
nie miłośći tego Páná náſze=
go ku nam wiernym ſwoim/
w tym ſię nawięcey pokazáło: iż on ſwo=
ie ludki y poddáne właſn ćiáłem ſwo=
im y krwią karmi. A ktoż kiedy o tá=
kiey miłośći y cudách ſłychał? Nieſły=
chána w prawdźie rzecz áby krol pod=
dáne ćiáłem ſwoim karmił. Y mátki
tego ſynaczkom ſwoim nie czynią/ ie=
dno z przyrodzenia/ y to nie wſzytki/ zby=
wáiąc pokármu w ćiele niepotrzebne=
go. V Iopá coś tákie^o ſłudzy iego mo=
wią: O bychmy y ćiáło iego ieść mo=
gli. z wielkiey miłośći ku Pánu ſwemu
to rzekli/ iáko więc mátki dźiećiom
ſwoim mowią: ále do tego przyść nie
mogło. Bo táka miłość ſzkodęby vczy=
niłá temu ktorego miłuieſz. Aż gdy mi=
łość mocna/ y tá co wſzytko przemoże/
sſtąpiłá z niebá: dopiero ſię ten cud ziá=
wił. Ná ktorym y miłość ſię wielka po=
kázáć mogłá/ y ſzkody nie ma ten co mi=
łe ſwoie ćiáłem ſwoim karmi. Zánie=
chaymy teraz ſwarow z heretyki/ niech
odſtąpi niewierność wſzeláka. prze=
ſtráchu/ zdumiewánia/ łez nabożnych
y ſkruchy wielkiey ſzukaymy/ á wiárę w
ſobie nieomylną vmacniaymy y rozſze=
rzaymy/ ábyſmy z wiernemi do vſprá=
wiedliwienia przychodźili/ y godnie v=
żywáć tákich táiemnic mogli.
Chćiał nam pokázáć tę miłość P. Ie=
zus/ o iákiey ſwiát nigdy nie ſłychał áni
pomyślić mogł/ áby nas ćiáłem ſwoim
karmił. bo to obiecał był v Ianá ś. mo=
wiąc: Chleb ktory ia wam dam/ ieſt
ćiáłem moim. Y prágnął bárzo tego
czáſu y tey wieczerzy oſtátniey/ ná kto=
rey to wykonáć miał. Prágnąc/ prá=
wi/ prágnąłem tę Páſchę ieść z wámi/
niżli ćierpieć będę. Y zoſtáwował tey
wielkiey miłośći ſwey ku ſwoim dozná
nie ná ſam koniec/ áby ią ták zápieczęto
wał ták pámiętnym y wielkim cudem:
do końcá ſwe miłuiąc/ zoſtáwił im ná
kolumna: b
żegnániu vpominek nowe^o teſtámen=
tu ták wielki. Iákież mogło być zná=
cznieyſze woley iego w tey mierze oznay
mienie? iáko gdy chleb błogoſłáwił/ á=
by ſię iego przemożnym ſłowem kto=
rym wſzytko ſtworzył/ ná inną náturę
odmienił/ á sſtał ſię z niego inny nie=
bieſki Anyelſki chleb/ ktory ieſt ćiáło ie=
go. Izali błogoſłáwieńſtwo iego pro=
żnuie/ izali nie ieſt dźielne y mocne?
Błogoſłáwił P. Bog przez Moyzeſzá/
iáko ieden święty wywodźi/ laſkę/ y od=
mieniłá ſię w wężá/ błogoſłáwił opo=
ce/ y odmieniłá ſię w wodę. Błogoſłá=
wieńſtwo Bozkie więtſzą ma moc niżli
náturá: bo ſię im y náturá mieni. Sá=
mą wolą ſwoią/ mowi drugi Doktor/
wodę przemienił ná wino/ nie błogoſłá
wiąc wody y nic nie mowiąc; á tu gdy
błogoſłáwi y mowi/ to ieſt ćiáło moie:
ták máło o błogoſłáwieńſtwie y dźiel=
nośći ſłow iego trzymáć mamy? O=
broń Boże.
A nie przeto mniey wierzyć mamy/
iż nie widźim tákiey odmiány áni ko=
ſztuiem/ iáko ná onym winie. Bo nie
ćieleſny nam pokarm y napoy dáie/ iá=
ko tám dawał/ ále duſzny. Iáko duſze
náſze niewidome ſą/ ták też niewido=
my y duchowny pokarm máią. A coż=
by to zá wiárá byłá/ gdyby wſzytko od=
kryte ſmyſłom miáłá? Błogoſłáwieni
ktorzy vwierzyli á nie widźieli. w tákiey
wierze otrzymáć mamy błogoſłáwień=
ſtwo. A więcbych Bogu nie miał wie=
rzyć czego mi ná oko nie vkaże? Toćby
iuż wiáry żadney ku BOgu y ſłowom
iego nie było. W tey táiemnicy ſmy=
ſłom náſz ſłuſznie kłamſtwo zádáiem/
áni ſię ná rozſądek ich ſpuſzczaymy.
Myli ſię oko/ myli ſię ręká/ myli ſię
ſmák/ myli ſię wonia. Sámo ſię tylo
vcho iáko v onego ſtárego Izááká nie
myli/ ktore ſłyſzy Bogá mowiącego:
To ieſt ćiáło moie. Precz oczy/ precz
ſmáku/ precz vſtá/ nic tu do rozſądku

wáſzego nie=

---

strona: 160

Ná Wielki Czwartek.

160.

kolumna: a
wáſzego nie máſz/ prawdy nie pozna=
ćie. iáko woł y ośieł ták ſię ná tey po=
tráwie omylićie. precz wſzytko niedo=
wiárſtwo/ ktore ſłowom y mocy Boz=
kiey vwłoczyſz. Ia ſię P Bogu memu
wiárą zálećić chcę/ y przygotowáć.
Ták iáko ſię ią zálećił Noe/ o potopie
ktorego nie widźiał do rzeczy niepodo=
bnych przyſtáiąc/ y iáko ná pewne ko=
rab on ſto y dwádźieśćiá lat buduiąc.
Iáko ſię ią zálećił Abráhám/ oyczyznę
ktorą miał w ręku opuſzczáiąc/ á ná in=
ną ſię ktorey nie widźiał/ dla ſłowá Bo=
zkiego ſpuſzczáiąc. Iáko ſię zálećił
Moyzeſz gdy gotowe bogáctwá/ ktore
w ręku miał y páńſtwo Egiptu porzu=
ćił/ á do inne^o ktorego nie widźiał ſerce
ſkłonił. Bo mowi Apoſtoł/ niewido=
memu ták wierzył iákoby nań pátrzył.
Twoię Pánie Boże moy wſzechmo=
cność ſławię/ y ſłowo twoie czczę/ do=
wodow żadnych ná oko y zmyſły nie=
chcę. Pewnieyſze mi twoie ſłowo niżli
moie oko/ ktore pátrząc ná wapno/ á
mniemáiąc áby było mleko/ pátrząc
ná pozłocony groſz/ á mniemáiąc áby
złoty był/ omylić ſię może. A twoie ſłowo
omyłki żadney mieć nie może. Niech=
żeć ſię tá wiárá moiá podoba/ á przy=
mnażay mi iey tyle ſto kroć. Byś mi
rzekł/ że ten kámień ieſt chlebem/ iabych
záraz wierzył. Bo to vczynić możeſz/
iáko y czárt nieprzyiaćiel twoy to wie=
rzył/ gdy ćię kuśił ná puſzczy. Gorſzą
ći o tobie wiárę máią/ á niżli czárto=
wie/ ktorzy gdy ty mowiſz wźiąwſzy
chleb/ to ieſt ćiáło moie/ wierzyć tobie
niechcą. Vchroń mię Boże tákiego po=
tępienia y záślepienia. Wſzytko co chce
Bog/ to czyni/ Pſalm mowi/ ná niebie
y ná źiemi/ á nic v niego niepodobne=
go być nie może. Niech mi czárt zá=
dáie iákie może wymyślić niepodobień=
ſtwá y nieprzyſtoynośći/ y rozumámi
ludzkiemi y zmyſły niech zemną ſtoczy/
obiecuię go krotko odpráwić: Pan ieſt/
Pan mowi/ lew ryknął/ vćiekay/ Bog
przemowił prorokuy/ á Pánu powol=
ność poday/ á głowę ſwoię y rozum/ y
zmyſły ná oſtrym ſłow iego kámieniu
rozbijay.
Táka wiárá y wyznánie przywodźi
mię do niſkiego bárzo pokłonu/ ábych
ćię pod oſobą chlebá vczćił/ y iáko obe=
cnego tu w tey táiemnicy Páná mego
naniżſzą pokorą duſzą y ćiáłem przy=
kolumna: b
witał/ y do nog twoich vpadł/ poddáń=
ſtwo wſzytko moie y to com ieſt tobie
oddáiąc/ y twoię nádemną nawyżſzą
moc y pánowánie wyznawáiąc. Nie
tyloś mię ſtworzył/ áleś mię nowym
práwem zá drogą krwią ſwoią kupił.
Przyimi od podnożká nog twoich/ od=
poddánego y naliżſzego kmiećiá twe=
go/ od prochu ſtop twoich/ ten pokłon.
Iákoś przyiął od Abráhámá/ ktory ſię
prochem y popiołem twoim názwał.
Iákoś przyiął od Iopá mowiącego:
Ręce mię twoie vczyniły/ tyś mię vro=
bił/ y z mlekáś mię iáko ſer vtworzył/
iákożći ſię kłániáć nie mam? Iáko gár
niec ſtoiąc przed gárncarzem/ ſłomá
ſtoiąc przed ogni/ ſzczenię ſtoiąc prze=
de lwem/ drżeć nie ma y vpádáć? Iá=
koś przyiął pokłon od trzech krolow/
ktorzy ćię w dźiećinney poſtáwie y nie=
potężnośći/ y w vboſtwie/ y w ſtáyni
miedzy bydłem poználi/ y nie gorſząc
ſię zwierzchowną podłośćią/ z wyſo=
kiey wiáry vpádli ná źiemię/ y wyználi
ſtráſzliwe imię twoie/ y oddáli niſkie
poddáńſtwo y czyńſze ſwoie/ tobie zbá=
wićielu świátá. Ia ſię też tą oſobą
chlebá/ ták podłym odźienim twoim y
poſtáwą niſką twoią/ ktorą dla mnie
bierzeſz nie gorſzę/ ále bárzo zá nię dźię=
kuię.
Iákobych ia wytrwał byś mi ſię
w máieſtaćie ſwoim podawał? ktoby w
tákim ogniu w ćiele będąc nie zgorzał?
iákobych ia mogł ćiáło twoie ták od=
kryćie ieść/ by mi go ták pod oſobą
zwyczáynego chlebá nie podał? Nie
tylo ſię nie gorſzę/ ále ćię z tey mądrośći
wielkiey y opátrznośći około nas wy=
ſławiam. Przyimi pokłon ták iákoś
przyiął od vczniow twoich/ gdy po o=
nym tonieniu ſwoim/ y chodzeniu two=
im po wodźie/ do nog twoich przypá=
dli/ mowiąc: Prawdźiwie ieſteś Sy=
nem Bożym/ Bog z przyrodzenia v
ktorego nic nie ieſt niepodobnego.
Prawdźiwe ćiáło maſz/ á po wodźie w
nim chodźiſz. Ciáło twoie y tám ieſt/
gdźie właſnoſći ćieleſnych nie máſz. Bo
ma od boſtwá z ktorym ſię złączyło ſub=
telność niepoiętą/ iż być bez okolicz=
nośći ćiał przyrodzonych y ná wielu
mieyſc záraz może/ y z pożywánia ża=
dney ſzkody y vmnieyſzenia nie ma.
A iż mi każeſz pożywáć ćiáłá twego/
á w dom moy vbogi idźieſz/ ábyś mię
ták drogą potráwą nákarmił: chędo=

żę iuż domek

---

strona: 161

Ná Wielki Czwartek.

161.

kolumna: a
żę iuż domek ſercá mego iáko mogę/
wyrzućiłem Pánie wſzytki moie grze=
chy/ żáłośćią wielką oblewam y łzámi
páwiment mieſzkánia mego/ żem ćię
kiedy obráźił. Nigdy ſię wrácáć do
grzechu/ nigdy tu iuż do gmáſzku tego
nieprzyiaćiel twoy nie przyſtąpi/ nigdy
y zákołátáć do mnie nie będźie śmiał.
Coż dáley czynić mam?
Roſkazałeś ábych ćię czeſtował/ ch=
cąc ieść zemną/ á ia z tobą: Abych ia
ſwoie potrawki ná ſtoł dał/ iáko ty ſwo
ie dáieſz. A coż ia vbogi kmieć twoy to=
bie krolowi memu poſtáwić zá potrá=
wę mogę? Wiem iż vbogim obiádem
ſługi twego nie gárdźiſz/ nie mam ie=
dno tey trochę dobrey woli do ochotne=
go przyięćia twego. Poſtáwię wſzytko
ſerce moie tobie/ wſzytko co ieſt/ twoie
iuż niech będźie. Przyimi tych trochę
łez moich z pokuty/ iákoś od Mágdále=
ny przyiął/ ktora ćię lepiey vczeſtowá=
łá płákániem/ niżli Pháruż on potrá=
wámi ſwemi. Twoiá potráwá ieſt/ po=
kutá grzeſzących. Lecz moy Pánie gdyś
ták ná ſługę twego łáſkaw/ pośliſz do
cháłupki moiey ſługi twoie z obićiem y
kobiercámi twemi/ z kuchnią y kreden=
ſem twoim. Day mi táką przypráwę
iákaby ſię tobie podobáłá. Ia z ręku y
potraw twoich żyw być mam: Przydź=
że Pánie gdy ták miłuieſz/ bogáty do v=
bogiego/ lekárzu do chorego/ żywoćie
do vmárłego/ á vbogacay y ożywiay
duſzę moię.
Kazałeś mi w tey vczćie Pánie ná
ſię pámiętáć gdyś rzekł: To czyńćie ná
pámiątkę moię. Pomnię Pánie żeś z
wyſokiego máieſtatu Boſtwá twego y
chwały/ ktorą maſz ſpolną z Oycem y
Duchem ś. ná źiemię sſtąpił/ y ćiáło to
nátury moiey y kośći/ y kre złączywſzy
w Bozką perſonę twoię/ dla mnie vbo=
go y w ſtáyni/ podley niżli naliżſzy
kmieć y niewolnik/ vrodźićieś ſię raczył.
Pomnię żeś dla mnie do Egiptu iáko
wygnániec/ mieczá okrutniká vcho=
dząc/ z namilſzą mátką twoią vćiekał/
y trzydźieśćiś lat w zátáieniu/ milcze=
niu y w poſłuſzeńſtwie mieſzkał. Pom=
nię twoie zá mię poſty y drogi y vtru=
dzenia. Pomnię krzywdy y zelżywośći
y prześládowánia ſrogie y potwarzy
ſproſne/ ktoreś dla mnie ćierpiał. Po=
mnię ná ogrodźiec/ poimánie/ ſądze=
nie/ powłoczenie/ biczowánie/ korono=
kolumna: b
wánie y niezliczone zelżywośći y boleś=
ći twoie dla mnie. Pomnię iákoś ná
krzyżu roſpięty vmierał. Pomnię coś
mowił y coś od niezbożnych vćierpiał.
Pomnię iákoś był opuſzczony y iákoś
wołał: Oycze czemuś mię opuśćił: á=
bych ia opuſzczony nie był. Pomnię iá=
koś ná krzyżu zá grzechy moie iáko ká=
płan y pośrzednik moy ofiárował ſię
mowiąc: Oycze odpuść im/ bo niewie=
dzą co czynią. Pomnię coś rzekł do ło=
trá y do mátki: y tegoż głoſu od ćiebie
czekam/ dźiśiem w ráiu twoim/ gdy ćiá=
ło twoie y kre mam. A ktoryż ray po=
ćieśnieyſzy być może? dźiś policzony ie=
ſtem zá ſyná przeczyſtey Mátki twoiey.
Pomnię iákoś prágnął y mowił/ ſkoń=
czyło ſię/ y iákoś Duchá ſwego Oycu
oddał. Pomnię pogrzeb twoy y do pie=
kłow wſtąpienie y zmartwychwſtánie
y wniebo wſtąpienie. Zá co wſzytko nie
wyſławione tobie dźięki ze wſzytkiemi
Anyoły y świętymi ná niebie y ná źiemi
y pod źiemią oddáię. Wiem iż mi to w=
ſzytko ſłuży/ y moie to ieſt coś dla mnie
vćierpiał. Wiem iż tym obmywam z=
łośći y grzechy moie. Stoię pod krzyżem
twoim/ y z boku twego z źrzodłá zbá=
wienia piję kre twoię. Proſzę niech
mi ná moy okup á nie ná ſąd ſłuży.
Coż mi dáley każeſz? Izali o dobroći
twoiey ku mnie roſpáczáć mogę? Nie
idę do pocáłowánia twe^o iáko Iudaſz/
ále z łotrem dobrym wołam: Pomni
ná mię Pánie w kroleſtwie twoim.
Słyſzę iż mi mowiſz: Bierz á pożyway/
to ieſt ćiáło moie. A ia przelękſzy ſię má=
ieſtatu twego/ á miłośćią y przyzwá=
niem twoim pokrzepiwſzy ſię/ idę ocho
tnie do pocáłowánia nog twoich iáko
Mágdálená. Day mi trochę łez bych
polać mogł nogi twoie/ o ſtudnico mi=
łośierdźia/ ktory ſerce moie w ręce
twoiey trzymaſz. Niech ſię ná táką mi=
łość twoię ſkruſzy/ roſpuśći y roſtáie.
Izalim ia godźien tákiey łáſki? więtſzą
mi czyniſz/ niżli oćiec ſynowi vczynić/
niżli mátká dźiećięćiu ſwemu może.
Niechże mi ſmákuią potráwy two=
ie/ niechże ie ſłodko w zębách ſercá me=
go rośćieram. Cożem wźiął? Ofiárę
ná krzyżu zábitą: toć iuż grzechy moie
zgłádzone. A kogożby tá ofiárá nie v=
błagáłá? Iákiegoż grzechu okupić nie
ma? Wźiąłem chleb niebieſki ná pośi=
lenie: toć iuż duży będę ná pracą w ro=

X	boćie Bożey.

---

strona: 162

Ná Wielki Piątek.

162.

kolumna: a
boćie Bożey. Wźiąłem ſtráwne ná dro
gę: to iuż dobrze chodźić do miłey oyczy=
zny będę. Wźiąłem Páná Iezuſá: toć
ſię weń odmienić mam/ á iemu ſáme=
mu żyć/ w nim mieſzkáć/ y z nim ſię ni=
gdy nie rozſtáwáć winien ieſtem. W=
źiąłem zadátek dobry ná dźiedźictwo
niebieſkie y oyczyznę onę wieczną: toć
iuż wſzytko moie co w niebie ieſt/ y to
co Chryſtus moy pośiadł. O Pánie toś
mi dobrym krolem y Pánem moim/ ná
dobreyeś mię paſzy oſádźił/ nád chłod=
ną niebieſkiey roſy wodą/ iáko drzewo
nád rzeką/ ktorego korzenie nigdy nie
kolumna: b
podeſchną/ ktore ſię vpalenia y wiátru
nie boi/ á rodźić záwżdy może. Skuśi=
łem owocu z drzewá żywotá/ ſpoiłem
ſię z dobrą pomocą y wodzem do ſprá=
wiedliwośći/ vbrał mię iáko oblubieni=
cę miłą ſwoię/ ták drogie kleynoty ná
mię wyſług ſwoich záwieśił. Trzymay=
że mię mocno Pánie w tym złączeniu z
tobą/ á z ręki mię ſwoiey nie wypuſz=
czay/ ábych dotrwał á nie vſtał/ á zá tá=
kim przedźiwnym obrokiem do gory
Horeb doſzedł/ gdźie ćię ná oko oglą=
damy ćiebie BOże odkupićielu náſz.
Amen.

---

strona: 203

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

203.

1:

NA PRZEWODNA NIEDZIE=

2:

LE, PIERWSZA PO WIELKIEY-

3:

NOCY, EWANGELIA

4:

V IANA VV XX.
Nego czáſu: Gdy wieczor był dniá onego/
pierwſzego po ſzábáćie/ á drzwi były zámknione/ kędy v=
czniowie byli zgromádzeni dla boiázni Zydow; przyſzedł
P. Iezus/ y ſtánął w pośrzodku/ y rzekł im: Pokoy wam. A to
rzekſzy/ vkazał im ręce y bok. Vrádowáli ſię tedy vczniowie/ vy=
rzawſzy Páná. Rzekł im tedy záſię: Pokoy wam. Iáko mię po=
ſłał Oćiec/ ták y ia was poſyłam. A to powiedziawſzy/ tchnął ná
nie: y rzekł im. Wezmićie Duchá świętego: ktorych odpuśćićie
grzechy/ ſą im odpuſzczone: á ktorych zátrzymaćie/ ſą zátrzymáne.
A Thomaſz ieden ze dwunaśćie/ ktorego zowią Dydymus/ nie był
z nimi kiedy przyſzedł P. Iezus. Mowili mu tedy drudzy vcznio=
wie: Widzieliſmy Páná. A on im rzekł: Ieſli nie vyrzę w ręku
iego przebićia goźdźi/ á nie włożę pálcá mego ná mieśce goźdźi/ y
nie włożęli ręki moiey w bok iego: nie vwierzę. A po ośmi dni/
byli záſię vczniowie iego w domu/ y Thomaſz z nimi. Przyſzedł
P. Iezus drzwiámi zámknionymi/ y ſtánął w pośrzodku/ y rzekł:
Pokoy wam. Potym rzekł Thomaſzowi: Sćiągni ſám pálec
twoy/ á ogląday ręce moie: y śćiągni rękę twoię/ á włoż ią w bok
moy: á nie bądź niewiernym/ ále wiernym. Odpowiedział Tho=
maſz/ y rzekł mn: Pan moy/ y Bog moy. Powiedział mu P. Ie=
zus: Iżeś mię vyrzał Thomaſzu/ vwierzyłeś. Błogoſłáwieni kto=
rzy nie widzieli/ á vwierzyli. Wieleć y innych známion vczynił
P. Iezus przed vczniámi ſwemi/ ktore nie ſą w tych kśięgách wy=
piſáne. Ale te ſą nápiſáne/ ábyśćie wierzyli/ że P. Iezus ieſt Chry=
ſtus Syn Boży: á iżbyśćie wierząc żywot mieli w imię iego.
kolumna: a
Ym dwoygiem ziá=
wieniem/ ktore tá Ewán=
gelia przekłáda/ wielki mi=
łoſnik bráćiey ſwey/ iáko
ie przez Mágdálenę názwał P. IEZVS,
wiele dobrego do vczniow ſwoich wno=
śi/ ten ktory nie vmie iedno nam do=
brze czynić. Bo przynośi boiáźliwym
prawdźiwy pokoy: wątpliwym pew=
ność zmartwychwſtánia ſwego/ vká=
zuiąc im ręce y bok: poniżonym y od ś=
wiátá wzgárdzonym wielkie vrzędy/
gdy ich świátá wſzytkiego ſtároſtámi
czyni/ mowiąc: Iáko mię poſłał Oćiec
ták ia was poſyłam. y moc im dźiwną
kolumna: b
ná odpuſzczenie grzechow ludzkich dá=
ie/ gdy mowi: komu odpuśćićie będźie
odpuſzczono. y ſmutne vweſela/ bo ſię
vrádowáli vyrzawſzy Páná ſwego. y
błędne náwraca/ gdy Thomaſzá do ſtá=
tecznośći wiáry y tákiego wyznánia
przywodźi/ iż záwołał: Pan moy y Bog
moy. O wſzytkim trudno teraz mowić/
ále potrzebnieyſze náuki y poćiechy we
źmiem. Pierwey wedle obyczáiu náſze=
go/ to co ſłuży do vmocnienia wiáry o
właſnośćiách ćiáłá Páná náſzego/ y o
vrzędźie poſyłánia y mocy Apoſtolſkiey/
trochę co rozumienia rozſzerzymy. A
potym o przyczynách tych o zmar=

Cc ij

twychwſtániu

---

strona: 204

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

204.

kolumna: a
twychwſtániu wywodow ták wiel=
kich/ o pokoiu y bliznách ran Páń=
kolumna: b
ſkich/ poćieſzne wam náuki z dáru Bo=
żego przynieśiemy.

3:

PIERWSZA CZESC.

4:

O właſnośćiách vwielbionego ćiáłá Páná náſzego y o ná=

5:

ſzych/ y o poſyłániu y mocy Apoſtolſkiey.
kolumna: a
Ie dármo ſię/ iáko Lukaſz ś.
dołożył/ ná przybyćie nagłe Pá=
ná ſwego vczniowie przeſtrá=
ſzyli/ y zátrwożyli: mnimáiąc áby duſzá
iáka ábo duch do nich przyſzedł/ y mie=
dzy nimi ſtánął. Bo weſzćie Páńſkie
było iákoby duchowne á nie ćieleſne/
przez zámknione drzwi/ co dwá kroć
powtarzáiąc mowi Ian ś. Nie po=
trzebowáło ćiáło iego vwielbione o
tworzenia drzwi/ áni vprzątnienia za=
wad iákich do weſzćia: przez śćiány y
mury przeniknęło/ á iáko duch żadne=
go zátrzymánia y przeſzkody mieć nie
mogło/ y mieyſcá nie záſtąpiło. To iá=
ſne ſłowá ś. Ewángeliſty pokázuią.
Ktore pſowáć śmieią/ y iáſność ich
ćmić/ wiáry świętey dźiśieyſzy nieprzy=
iaćiele/ mieniąc/ iż pierwey ſobie Pan
drzwi otworzył toż wſzedł/ ábo iákie in=
ne wolne weſzćie nálazł. Ale vpor ich/
ſłowá bárzo iáſne Ianá ś. dwá kroć
powtorzone potępiáią. Y święći ko=
śćielni Doktorowie ſtárzy/ Chryzoſtom
Cyryllus/ Auguſtinus/ Ambroſius/
Iuſtinus/ Epiphánius/ Hieronymus/
Gregorius/ Hilárius/ y inni/ vſtá im
zámykáią/ gdy wielki cud y właſność
dźiwną ćiáłá vwielbionego Páná Ie=
zuſowego w tym weſzćiu przyznawáią/
nád rozum y poięćie ludzkie: iż kośćiſte
y mięśiſte ćiáło ſwoie prawdźiwie przez
zámknione drzwi y mury y śćiány w=
nieść/ y poſtáwić ſię w śrzodku vcz=
niow z nim raczył.
Bo nie dármo ſię vczniowie przeſtrá-
ſzyli/ y myślili/ że to nie práwy w ćiele
Chryſtus/ ktory ták przez zámknione
drzwi przeſzedł/ ále duſzá iáka/ ábo duch
miał być iáki. Lecz Pan IEZVS o pra=
wdźiwym ćiele ſwoim ich vpewnia/ y
dotykáć ſię im każe mowiąc: Dotkni=
ćie ſię á obáczćie iż duch kośći y ćiáłá
nie ma/ iáko widźićie że ia mam. Wy=
znáć tedy nád rozum náſz muśim/ iż
ćiáło vwielbione Páná náſzego/ dźiw=
ne ma nád poięćie náſze właſnośći/ iż
mieyſcá w Sákrámenćie nie záſtępu=
kolumna: b
ie/ iż ná wielu mieyſcách być może/ iż y
tám ieſt prawdźiwie/ gdźie żadney o=
kolicznośći ćiał właſnych ludzkich nie
máſz. Choć go nie widźim/ choć pod
ták máłą y namnieyſzą odrobiną oſoby
chlebá/ prawdźiwe iednák ćiáło ie^o ieſt.
Y dla tego ći Sákrámentarze y
przodek ich Berengárius/ ták te ſło=
wá ś. Ewángeliey pſowáć chćieli/ á=
byſmy z tego mieyſcá vtwierdzenia o
prawdźiwym ćiele w Sákrámenćie
nie mieli. y przą tego/ áby przez kámień
y pieczęći nienáruſzone z grobu ćiáło
Páná náſzego wyſzło. Ale kto im iuż
wierzy/ widząc ták iáſne ś. Ewánge=
liey ſłowá y tákie kośćiołá ś. wſzytkie
Doktory/ ktorzy im vſtá záwięzuią y
niewſtyd ich háńbią. Nákoniec ſam
Ewángeliſtá ś. Ian zá cudo to wy=
ſzćie ono przyznawa/ gdy mowi támże:
Wiele y innych cudow czynił Pan
przed vczniámi ſwemi/ ktorych tu nie
piſano. Coż tu zá cud vczynił przed
nimi? Ten pewnie/ iż ćiáło z mięſá y z
kośći przez zámknione drzwi y mury y
drzewá wnioſł.
Nie tylo Chryſtuſowe ćiáło/ ktore
ſto kroć więtſze ma dla perſony Boz=
kiey z ſobą ziednoczenia przywileie: ále
y náſze ludzkie gdy będą zmartwych=
wſtániem vwielbione ćiáłá/ będą tę
ſubtelność miáły/ iáko mowi Apoſtoł/
iż im żadne mury y śćiány y przeſzkody
nie záwádzą/ y nic ich więźnić nie bę=
dźie mogło. Sieiem w źiemię/ mowi
ś. Páweł/ ty ćiáłá iáko źiárná pſzeni=
czne/ ktore ná wioſnę onę mocą Chry=
ſtuſowego zmartwychwſtánia/ odro=
dzą ſię y roſkwitną: wśiewamy ie ſká=
źitelne/ á wſtánie nie ſkáźitelne. Niech
wiárá nie chramie: by y zgorzáło/ by y
w brzuchu beſtyey ſtrawione było/ tedy
ſię wroćić toż á nie inne muśi/ á ſkázy
żadney nápotym nie vzna/ y wieczne
zoſtánie bez śmierći. Wśiewamy ie w
źiemię bárzo nie poczćiwe/ ſzpetne/
śmierdzące/ brzydkie/ ſtráſzliwe lu=
dźiom/ bárźiey niż trupy innych beſtyi:

ále nie gorſz

---

strona: 205

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

205.

ále nie gorſz ſię tym/ á pomni/ iż toż ćiá=
ło wielką chwałę/ więtſzą niżli ſłońce
piękność y iáſność/ y wdźięczność w=
ſzytki wonie przechodzącą mieć będźie.
Iáko ono ćiáło Chryſtuſowe w ogroy=
cu okrwáwione/ v Káiphaſzá oſzpeco=
ne/ v Piłatá podrápáne/ ná krzyżu ro=
zgoźdźione y zdźiuráwione/ y włocznią
otworzone/ y śinośćią/ krwią y ránámi
wielce oſzpecone/ dźiś ſię roſkwitnęło
nád wſzytki roże y lilie y gwiazdy y ká=
mienie drogie/ y nád ſámo ſłońce: Ták
y náſzym ſię sſtánie/ we wſzytkich roſko=
ſzách wiecznych vwielbienie weźmie/
we wſzytkich vbiorách Anyelſkich chlu
bić ſię będźie/ nic vrodźiwſzego y pię=
knieyſzego nád nie nie będźie.
Wśiewamy ie/ mowi Apoſtoł/ oſłá=
bione/ ktore ſobą nie władnie/ nośić
ie iáko drewno muśi/ ſámo ſię y beſty=
om y robáctwu nie odeymie. Ale ná on
dźień weźmi ćiáło mocne iáko żelázo/
trwáłe iáko miedź ábo złoto/ mocne nád
wſzytki ludzkie śiły/ ktorymi y źiemią
ruſzyć będźie mogł ieden vwielbiony.
Wśiewamy ie w źiemię iáko wolé
y ſzkápié ćiáłá/ grube/ ćięſzkie. Lecz ná
onę wioſnę weźmiem ie dźiwnie ſub=
telne/ duchowne/ ná kſztałt duchá wſzę=
dźie przenikáiące/ á nátury ćiał praw=
dźiwych nie trácące. Ciáło prawdźiwe
ludzkie będźie/ y żadny zamek/ y drzwi/ y
kámienie żadne zátrzymáć go nie będą
mogły. Ieſliż tákie ćiáłá náſze tákiey
ſubtelnośći/ wedle Apoſtołá/ będą: á
coż Chryſtuſowe z boſtwem ziednoczo=
ne ćiáło/ ktore dáleko więtſze z onego
złączenia ma właſnośći. Może ſię ku
pożywániu wſzytkim dáwáć/ á ſzkody
żadney y vmnieyſzenia nie odnośić: mo=
że ná wielu záraz mieyſc być/ y może
mieyſcá nie záſtępowáć/ á przedſię pra=
wdźiwym ćiáłem zoſtáwáć. Iáko w
naświętſzym Sákrámenćie mocno wy=
znawamy/ wiárą rozum y oczy y ſmy=
ſły vmartwiáiąc. Ci ludźie z rozumem
ſwoim do táiemnic Bożych idą/ y prze=
to ślepemi y głupiemi zoſtáią. świá=
tłość nieprzyſtępna oczy ich ſowié śle=
pi. Bozką moc rozumem ſwoim mie=
rzą: y przetoż nie tylo wiárę ále y ro=
zum trácą. y to v nich nie podobno/ co
w głowie ich ſtánąć nie może. Nie ták
wiárá Kátholicka: ále ná ſłowie Bogá
ſwego przeſtáie/ á iego mądrośći y mo=
cy/ obyczay y trudność wſzytkę poleca.
kolumna: b
Vżyimyſz wielkiey poćiechy y weſe=
la z pewnośći vwielbienia ćiał náſzych/
przez tákie Páná náſzego zmartwych=
wſtánie/ ktore ieſt wzorem ſzczęśćia ná=
ſzego. Czekánie odkupienia tych ćiał
náſzych niech nam ćięſzkie nie będźie.
áczkolwiek/ iáko mowi Apoſtoł/ y my
co pierwiaſtki Duchá ś. mamy/ ſtękáć
muśim/ noſząc ták mizerne ćiáło/ y mie
ſzkáiąc w ták ſkáżonym domu: czekay=
my iednák napráwy. duſzá przedſię po=
bożna/ ma ſwoię zapłátę/ y dobre śnia=
dánie mieć może nim ten obiad nádey=
dźie. Ná duſzy chwałę niebieſką iáko
śniadánie mieć záraz po śmierći po=
iedynkiem możem: á obiad/ to ieſt v=
wielbienie ćiał/ ze wſzytkimi záraz ná
dźień ſądny.
Chce P. Bog doznáwáć wiáry ná=
ſzey/ y z niey nam zapłátę dáwáć. By=
ſmy ná chrzćie záraz bráli nieśmiertel=
ność ćiał náſzych/ niktby z miłośći ku
Chryſtuſowi y z chęći do niebieſkich
dobr/ do chrztu ś. nie przyſtąpił. Go=
dźić ſię nam ták śmierći ſkuśić/ iáko
iey y P. IEZVS Pan náſz ſkuśił: nie=
chćieymy nád Páná y miſtrzá náſzego
więtſzy być. Acz śmierć ieſzcze nád ćiáł=
mi pánowáć będźie/ ále czás on przyi=
dźie/ gdy ią ná głowę zwoiuiem/ y śpie=
wáć pioſnkę onę v Apoſtołá będźiem:
Smierć vtonęłá/ wygráliſmy. Gdźież
ieſt śmierći zwyćięſtwo ono twoie?
Gdźie ieſt on twoy oſtry bodźiec/ kto=
rymeś wſzytki zábijáłá? Chwałá Bo=
gu/ ktory nam dał zwyćięſtwo przez
Páná náſzego Iezu Chryſtá.
Co ſię drugiey rzeczy dotycze/ o po=
ſyłániu y mocy ś. Apoſtołow y potom=
kow ich: wiedźieć mamy/ iż temi ſło=
wy: [Iáko mię Oćiec poſłał/ ták ia was
poſyłam:] vczynił ie P. IEZVS vrzę=
dnikámi y ſprawcámi wſzytkie^o kośćio=
łá ſwego ná źiemi. Gdy ſam do Oycá
odyść miał/ y kroleſtwo w niebie oſieść:
nie opuśćił trzody y kośćiołá ſwego: á=
le zoſtáwił ſtárſze/ ná ktorych rząd wſzy=
tek y zátrzymánie domu iego należy.
Dźiwnieyſzym obyczáiem niżli inni kro
lowie y zakonodawce. Bo żaden z nich
po śmierći porządkow y vſtaw ſwoiey
Rzeczypoſpolitey nie ſtánowił/ ále ty=
lo poki żyli. A náſz wielki Krol y zako=
nodawcá vmárwſzy/ po śmierći prá=
wá dáie y vrzędniki ſwoiemu Krole=
ſtwu ſtáwi. Kto to kiedy ſłychał? Prze=

Cc iij

toż ſtáno=

---

strona: 206

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

206.

kolumna: a
toż ſtánowienia iego więtſzą powagę
máią/ y niewybádáney mądrośći pełne
ſą y wieczne/ ktorych żadne ſtworzenie
odmienić nie może. Iáko mię/ práwi
Oćiec poſłał/ ábych kośćioł iego/ po=
kim był w tym ná źiemi żywoćie/ ſprá=
wował: ták ia gdym iuż ná niewidome
moie kroleſtwo poſzedł/ á ná źiemi wi=
domie mieſzkáć nie będę: poſyłam was
y ná ſwym mieyſcu ſtáwię. Co y wy ták=
że vczynićie/ inne po ſobie poſyłáiąc:
áby ſię ták vrzędnicy kośćiołá mego
rodźili/ á nigdy nie vſtawáli. Bo lu=
dźiom w ćiele bez ćieleſnego y widome=
go miſtrzá być/ nie ieſt podobno/ gdyż
P. Bog ták ich náuczáć y rządźić nie=
chćiał/ iáko Anyoły duchem ſámym y
niewidomie. Bo nigdyby ták rząd mie
dzy ludźmi nie był/ gdyby ſię káżdy w=
nętrznym y niewidomym duchem ſzczy=
ćił/ á ſtárſze^o iáko Chryſtuſá nie ſłuchał.
W czym y to dał znáć P. IEZVS.
Aby ſię nikt ná vrząd duchowny/ ná
mieyſce Chryſtuſowe nie wmagał/ áni
ćiſnął/ áżby był poſłány/ áżby go tenże
Chryſtus przez ſwoie iuż poſłáne po=
ſłał. Bo nikt ſobie bráć tey czći nie
ma/ mowi Apoſtoł/ áż wezwány/ iáko
Aaron/ y ſynowie iego. Kto z ie^o krwie
nie pochodźił/ do kápłáńſtwá práwá
nie miał: ták y w nowym/ kogo po=
ſłáńcy od ſámego Chryſtuſá nie poſłá=
li/ ten do ſpráwowánia vrzędu ducho=
wnego práwá żadnego nie ma. Czym
ſię wſzytko ſámoſłáńſtwo miniſtrow v=
marza/ y háńbi ſię beśpieczność pánow
onych co ná nie ręce kłádą. Sámi nie
będąc poſłáni/ poſyłáć nie mogą/ ſámi
żadney mocy duchowney ná to nie w=
źiąwſzy: dáć nikomu nie mogą/ czego
nie máią/ y nigdy mieć nie mogli. Skąd
też baczyć ſię może/ iż káżdy Chrześći=
ánin/ ſtárſzych kośćielnych od niego
poſłánych iáko ſámego Chryſtuſá ſłu=
cháć winien ieſt. A ná coby ſłał ſługi
ſwe do poddánych/ gdyby ná poddáne
tego práwá nie włożył/ áby ſłucháli ie=
go poſłáńcow/ iáko iego ſámego? Co
y przed tym mowił: Kto was ſłucha/
mnie ſłucha.
Y drugiey ſię ieſzcze rzeczy przypátrz-
my. Swieccy krolowie y pánowie/ gdy
vrzędniki ná ſwe mieyſce dáią: piſáć
im práwá y ſtátuty y inſtrukcye mogą/
áby ſię wedle nich záchowáli: ále rozu=
mu im/ áby kiedy niepobłądźili/ dáć nie
kolumna: b
mogą. A náſz Zakonodawcá y Krol
nic nie piſząc áni praw piſánych dáiąc/
ná ſercu ie poſłáńcow ſwoich nápiſał y
wyrył. Moyzeſz ná kámiennych tabli=
cách/ á Chryſtus/ mowi Prorok/ ná ſer=
cách práwo zoſtáwił. A żeby nie po=
błądźili/ dał im rozum ſwoy/ dał im Du
chá ſwego ś. o ktorym/ tchnąwſzy ná
nie/ mowi: Bierzćie Duchá ś.
To tchnienie Syná Bożego pokázu=
ie/ iż Duch ś. od niego pochodźi iáko y
od Oycá. iáko to wykłáda Cyryllus A=
lexándryiſki y inni/ przećiw vporowi
Grekow nowych. A dánie Duchá ś.
tym ktorzy nas rządzą/ pewnym ieſt
dowodem/ iż pobłądźić nigdy około ná
uki/ máiąc táki Chryſtuſow rozum y
mądrość y tákiego miſtrzá/ nie mogą.
Przetoż beśpiecznie ſię ná nie ſpuśćić
możem/ zwłaſzczá gdy ſpolnie pod ie=
dnym Piotrem ſtoią á mowią: Ták ſię
Duchowi ś. zda y nam też.
Ieſzcze y to vważenia godno. Swiec=
cy krolowie gdy od śiebie vrzędy ſtá=
wią/ dáią im moc ná zapłátę dobrym y
złym/ áby ſądząc kto czego godźien/ do=
brym pochwałę y podwyżſzenie/ á złym
karánie dawáli. Co dáleko poważniey
z więtſzym pożytkiem poddánych ſwo=
ich P. IEZVS vczynił. Dał vrzędom
ſwoim moc ná duſze/ áby grzechy do=
brym á pokutuiąc odpuſzczáli/ á złym
niepoſłuſznym y w grzechu leżącym/
grzechy zátrzymawáli. To ieſt áby z ich
ręku wſzyſcy wierni niebieſkie dáry/ v=
ſpráwiedliwienie/ łáſkę/ y wſzytko prá=
wo do wiecznych ſkárbow bráli/ á ich
rozſądkowi/ około tákich wiecznych
dobr bránia/ podlegáli: obiecuiąc im
to: Iż co oni ná źiemi vczynią/ to w
niebie przyięto y pochwalono być ma.
O iáka to moc? kto ſię iey prágnący łá=
ſki Bożey y odpuſzczenia grzechow nie
rozmiłuie? kto ſię iey nie przelęknie?
kto ſię tu ſtárſzym kośćielnym nie po=
niży? O wielka mądrośći Páńſka? iá=
ko y ſwoie vrzędniki vczćił/ y ná pod=
dáne ták oſtre wędźidło włożył/ iż ich
poſłuſzni być y w pokoiu y rządźie ſię
záchowáć/ ieſli zbáwienie mieć chcą/
muſzą. Iáko ſię tu y ſpowiedź funduie/
iuż ſię w innym kazániu powiedźiáło.
Zákochaymyż ſię w tákiey mocy/
ktorą kośćiołowi ſwemu zoſtáwić Pan
raczył/ á vmieymy iemu dźiękowáć z o=
nym ludem: Pochwalon bądź Pánie/

ktoryś táką

---

strona: 207

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

207.

kolumna: a
ktoryś tákę twoią bozką moc ludźiom
podał. Bo tá moc z wielkim pożytkiem
y poćiechą náſzą/ iáko ſię indźiey náu=
czyło/ tu ná źiemi od Páná zoſtáwiona
ieſt. Iáko ſam mowił: Niech káżdy
wie/ iż Syn Boży ma moc ná źiemi od=
puſzczáć grzechy. Nie wźiął iey z ſobą
do niebá/ ále ią tu ná źiemi zoſtáwił/
kolumna: b
gdźie grzeſzym/ ábyſmy tu odpuſzcze=
nie mieć mogli. Vmieymy mocy tákiey
y tego kluczá do ták bogátey ſkárbnice
vżywáć/ częſto do nog kápłanow klu=
cznikow y ſzáfárzow Bozkich przypa=
dáiąc/ iáko do Chryſtuſá ſámego/ wie=
dząc iż co oni vczynią ná źiemi/ to Ch=
ryſtus vczynił ná niebie.

9:

WTORA CZESC.

10:

O przyczynách tákich wywodow zmartwychwſtánia/ o po=

11:

koiu/ y innych náukách.
kolumna: a
Aden ártykuł wiáry náſzey/ ták
mocnie y dowodnie vgruntowá=
ny nie ieſt/ iáko ten o zmartwych=
wſtániu Páná náſzego. Sam Pan czę=
ſto o nim powiádał/ y figurę Ionaſzo=
wę wykłádał. Anyołowie z niebá przy=
ſzli do grobu y zmartwychwſtánie to
wyświadczáli. Sámi nieprzyiaćiele
morderce Páná náſzego/ vwierzyć żoł=
nierzom ktorzy grobu ſtrzegli/ y mátá=
ctwo v nich kupowáć muśieli. Sam
Pan Iezus żywo ſię ſtáwi y vkázuie
nie iednemu/ ále rozmáitym. Widźiał
go/ mowi Apoſtoł/ Piotr: widźiał go
Iákub/ widźieli go iedennaśćie/ widźie
li go więcey niż pięć ſet záraz bráćiey.
Y mnie ſię/ práwi/ napodleyſzemu ze
wſzytkich vkazał. y innym ſię vkázo=
wał/ nie przez ieden dźień áni dwá/ ále
przez dni czterdźieśći/ iáko mowi Lu=
kaſz ś. y chćiał áby o tym prawdźiwym
iego zmartwychwſtániu/ nie tylo ſer=
cá ludzkie wierzyły: ále áby y oczy pá=
trzyły y ręce ſię dotykáły ćiáłá iego.
Iáko tu Thomaſz czyni. y ſam do nich
mowił: Dotykayćie ſię á doznayćie iż
nie duch ieſt/ ále práwe ćiáło: bo duch
ćiáłá y kośći nie ma. Y Ian ś. mowi:
Widźieliſmy oczymá náſzemi/ y ręce ſię
go náſze dotykáły. Y Piotr ś. mowi:
Iedliſmy z nim y pili po tym iáko z=
martwychwſtał.
Coż zá przyczyná byłá ták wielkich
dowodow/ y ták mocney o tym pewno=
śći? Wielkie á poważne ſą przyczyny/
ták pilnych o zmartwychwſtániu Páń
ſkim dowodow. Naprzod ábyſmy pe=
wnie wiedźieli/ iż ieſt żywot po śmier=
ći/ iż ſą niewidome źiemie/ kroleſtwá/
zamki/ páłace/ niebieſkie y piekielne/
niſkie y gorne. kto o tym niewie ábo
nie wierzy/ ábo nie myśli/ wżdy ſię z te=
kolumna: b
go zmartwychwſtánia náuczay y vpe=
wniay. Kto tu źiemie te y ty widome
dobrá ma zá ſwoy dom/ pokoy/ y za=
mek/ y ná tym iuż przeſtáie/ y radby á=
by ták zoſtał: nic w nim Chrześćijáń=
ſkiego nie máſz. widźi y ręką ſię dotyka/
iż tu ná źiemi nic wiecznego/ nic do
końcá poćieſznego nie máſz/ á wrodzo=
na chęć do wiecznośći y trwáłośći w
nas ieſt. Ten co tákie prágnienie wie=
cznośći y żywotá w ſerce ludzkie wlał/
á tu ná źiemi doſtąpić go nie dał; ná
innym świećie y ná innych dobrách tę
wieczność żyćia vkazał. A tenći ieſt
po śmierći żywot. Tám ieſt kroleſtwo
Páná náſzego Iezu Chryſtá/ o ktorym
mowił: iż nie ieſt z tego świátá. W
tym kroleſtwie po zmartwychwſtániu
vkázował ſię/ y iadł y pił z vczniámi
ſwemi/ będąc iuż ná inſzym świećie y
kroleſtwie ſwoim. O tym záwżdy wier
ni z Tobiaſzem mowili/ y mowią: Sy=
nowieſmy świętych/ żywotá onego cze=
kamy/ ktory P. Bog da tym co mu wiá=
ry nie mienią. Y Apoſtoł piſze: Byſmy
tyle ná tym świećie w Chryſtuśie ná=
dźieię mieli: nędznieyſzychby ludźi nád
nas nie było. Coby mi/ powiáda/ po
tym/ iżem w Epheźie z beſtyámi wal=
czył/ ieſli vmárli nie zmartwychwſtá=
ią/ á inego po śmierći żywotá nie máſz?
Iedzmy/ piymy/ bo iutro vmrzemy.
Iáko mowią niewierni/ y niezbożni/ y
beſtyálſcy ludźie/ ktorzy o przyſzłym ży=
woćie ná ktory ſtworzony ieſt człowiek
y innym ſzczęśćiu lepſzym nie wiedzą/
ábo zámiłowawſzy ty dobrá bydlęce/
wiedźieć o nim nie chcą. Dla tego te=
dy Pan Iezus wſzedſzy ná ten przyſzły
náſz żywot/ y wźiąwſzy weń iáko czło=
wiek poſſeſſyą/ w nim ſię ludźiom po
śmierći vkázuie: Vpewniáiąc ich/ iż

ieſt ludźiom

---

strona: 208

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

208.

kolumna: a
ieſt ludźiom y náturze ludzkiey po ś=
mierći inny żywot/ ná ktory człowieká
P. Bog ſtworzył. A żeby nie rozumie=
li iż ták zmartwychwſtał iáko Lázarz
ábo on młodźieniec y pánná/ ktore ten=
że P. Iezus wſkrześił/ żeby tu ieſzcze w
tym żywoćie źiemſkim przebywáć miał:
Przetoż vkázuie ſię im krotko/ wnet w=
znikáiąc z oczu ich/ y przez drzwi zám=
knione wchodząc y wychodząc/ vkázu=
iąc im chwałę żywotá inego/ y chwałę
iuż nie źiemſkiego ćiáłá ſwego.
Druga ieſt przyczyná tákiego vpew=
nienia o zmartwychwſtániu: áby nam
Pan Iezus rzeczą ſámą pokazał nie=
śmiertelność duſze ludzkiey ná ſobie.
Acz ćiáło vmrze/ ále duſzá vmrzeć nie
może/ nie ginie/ nie w grobie zoſtáie/
nie zámiera/ iáko niektorzy heretycy
dźiś plotą. Gdy Pan ćiáło ſwoie żywe
vkazał/ pewnie w nim y duſzę ludzką ſtá
wił: bo ćiáło ſámą ſię tylo duſzą oży=
wia. W beſtyách z ćiáłá ſię duſzá ktorą
żyią rodźi/ y z ćiáłem vmiera: ále w ludz
kie ćiáło wlewa P. Bog duſzę/ ktorą z
niſzczegoż ná ſwoie podobieńſtwo two=
rzy/ iáko piſmo mowi: Vczyniwſzy P.
Bog z źiemie Iádámowe ćiáło/ ná=
tchnął w twarz iego tchnienie żywo=
tá/ y sſtał ſię człowiek w duſzę żywią=
cą. Gdy tedy Pan vkazał żywe ćiáło/
pewnie y duſzę ludzką w nim vkazał/
bez ktorey ćiáło żyć y ożywić ſię nie mo
że/ y bez ktorey ieſt ſzczera źiemiá. A
coby po wſzytkim co wierzym y co nam
Bog obiecuie/ gdyby duſzá náſzá vmie=
ráłá? Przetoż ná vmocnienie nieśmier=
telnośći duſze náſzey/ P. Iezus ták pil=
nie ſwe^o zmartwychſtánia dowodźi.
A iż ſię ćiáło śmierćią pſuie/ y czło=
wiek náturę ſwoię pierwſzą tráći/ iż
duſzá bez ćiáłá prawdźiwym człowie=
kiem nie ieſt: vpewnia nas Pan ſwoim
zmartwychwſtániem/ iż ſię wſzytká ná
turá náſzá czáſu ſwego nápráwi/ á ćiá=
ło w prochu y źiemi porzucone/ wroćić
ſię duſzy y z nim złączyć muśi/ ták iáko
ſię w Chryſtuśie iáko w głowie náſzey
złączyło. O tym ábyſmy byli pewni/
ſwoim nas zmartwychwſtániem vmo=
cnił. Iáko Apoſtoł wykłáda: Ieſli
Chryſtus zmartwychwſtał: á iáko nie=
ktorzy mowią iż zmartwychwſtánia
od vmárłych nie máſz? y śmie mowić:
Ták to fałſz ieſt/ iż Chryſtus nie zmar=
twychwſtał: iáko to fałſz/ iż my zmar=
kolumna: b
twychwſtáć nie mamy. A ieſli to pra=
wdá iż Chryſtus zmartwychwſtał: ták
y to prawdá iż my zmartwychwſtáni.
Y ſámá nieśmiertelność y trwá=
łość duſze to wyćiąga/ áby ćiáło ſię wro=
ćiło. Bo ieſli z duſze y z ćiáłá práwy ieſt
człowiek/ á ſámá duſzá nie ieſt náturą
cáłą y człowiekiem onym iáko ieſt z o=
boygá ſtworzony: pewnie to być muśi/
iż iáko duſzá ieſt nieśmiertelna/ ták też
y ćiáło muśi być czáſu ſwego nieśmier=
telne. Y ták Pan IEZVS ćiał zmar=
twychwſtánia przećiw Sádduceuſzom
dowodźi.
Abráhám/ Izáák y Iákob ży=
ią ná duſzy. Bo mowi P. Bog: Iam
ieſt Bog Abráhámow y Izáákow y Iá
kobow: á mowi po ich śmierći/ iż ieſt
Bogiem y Pánem ich: á Bog nie ma
ſług vmárłych: pewnie tedy ſłudzy ie=
go żyią. Co zá tym idźie/ iż też ich ćiáłá
zmartwychwſtáną. Bo Abráhám nie
ieſt práwym Abráhámem bez ćiáłá. du=
ſzá Abráhámowa nie ieſt człowiekiem
bez ćiáłá Abráhámowego. Ieſli tedy
Abráhám żyie/ pewnie y ćiáło mieć mu
śi. bo bez ćiáłá práwym człowiekiem
Abráhám nie będźie. Przetoż to poſpo=
łu chodźi/ nieśmiertelność duſze z ćiá=
łem zmartwychwſtánia. Ci co o wie=
cznośći duſze nie trzymáią/ o zmar=
twychwſtániu też ćiáłá nic trzymáć
nie mogą. Iáko byli Sádduceuſzowie
y dźiś Nowochrzczeńcy niektorzy/ y w
Angliey Puritani/ co mowili iż nie
máſz áni Anyołá/ áni duchá ábo duſz lu=
dzkich. Lecz my co wierzym iż duſzá po
śmierći żyie/ ſłuſznie wierzym/ iż y ćiá=
ło ſię iey wroći/ áby człowiek był czło=
wiekiem cáłym ták iáko ſtworzony ieſt.
Przypráwuymyż ſię o vwielbie=
nia ćiał náſzych nádźień on zmartwych
wſtánia. Bo wſzyſcy zmartwychwſtá=
ną: ále ſię nie wſzyſcy odmienią/ mowi
Apoſtoł. Duſze dobre wezmą tákie ćiá=
łá iáko ſię opiſáło/ y tyśiąckroć chwá=
lebnieyſze ná wzor Chryſtuſowego ćiá=
łá. Ale ći co ná zmartwychwſtánie ſą=
du powſtáną/ wezmą ćiáłá nie tylo tá=
kie iákie tu ná źiemi mieli/ ále ieſzcze dá=
leko nędznieyſze/ wezmą ie ná męki y o=
gień piekielny/ ćięſzkie/ śmierći bez koń=
cá podległe/ to ieſt konáiące bez vmie=
ránia. żywe będą: ále nie duſzy áby co
w nich dobrego vżyłá/ iedno mękom á
piekłu á czártom nieprzyiaćioł ſwoim.
Kto rad widźi ſwoie zdrowe ćiáło/

y rad w nim

---

strona: 209

Ná I. Niedzielę po Wielkieynocy.

209.

kolumna: a
y rad w nim mieſzka choć w tákim nę=
dznym y zgniłym: ſtáray ſię/ ábyś ná
wieki ták zdrowe miał/ y ná wieki w
nim z weſelem mogł y roſkoſzą mieſz=
káć. Morzże ie tu nie dopuſzczáiąc mu
chęći iego przećiw rozumowi y zakono
wi Bozkiemu. Ieſli tu wſzytkiego mu
dopuśćiſz/ zábijeſz ie/ á ná piekło ie vtu=
czyſz. Kto ſię w młodośći y vrodźie ćiá-
łá ſwego kocha: mieyże záwżdy młodą
á niepomázáną duſzę/ áby grzechem y
zgrzybiáłośćią ſwoią/ ná ćiáło wrzo=
dow wſzytkich nie wypuſzczáłá. Wſzy=
tko chcemy mieć piękne/ iedno duſzę
ſzpetną. A ono piękność z duſze ná ćiá=
ło wychodźi.
Kochaymy ſię w przyſzłym żywoćie/
ná ktory Chryſtus zmartwychwſtał/ á
ten podrożny á nietrwáły niechay nas
nie záwodźi. nie pokłádaymy tu ſobie
domu/ gdźie ieſt goſpodá krotka y nie
náſz właſny dom/ gdźie śmierć nas ze
wſzytkiego wypchnie. O żywoćie gdźie
śmierći nie máſz/ gdźie ſłońce nie zácho
dźi y mieśiącá nie vbywa/ gdźie wſzyt=
ko wioſná bez źimy/ roſkoſz bez vprzy=
krzenia/ pomieſzkánie weſołe bez teſkno
śći/ kto ſię o twoich dobrách y wczá=
śiech wypowie?
Mieymy pokoy Chryſtuſow z Bo=
giem/ z bliźnim/ y ſámi z ſobą/ ábyſmy z
P. Bogiem w tey przyiáźni/ ktorą nam
Chryſtus męką y zmartwychwſtániem
ſwoim ziednał/ zoſtawáli/ á nigdy iey
nie tárgáli. Chryſtus ieſt pokoiem ná=
ſzym/ mowi Apoſtoł/ ktory ze dwu v=
czynił iedno. Bog przezeń z świátem
ſię poiednał/ y przez kre krzyżá iego
wſzytko vſpokoił. O iáki to wdźięczny
pokoy/ Bogá mieć ná ſię łáſkáwego y
wſzytko dobre od niego bráć/ y więt=
ſzych co dźień poćiech czekáć. O iáko
nie rowna woyná kto z nim przymierze
łamie/ á gniew iego grzeſząc ná ſię
pobudza.
Z káżdym też bliźnim náſzym/ vpo=
mina Apoſtoł/ pokoy mieymy/ á przy=
czyny żadney do niezgody nie dáymy.
Wolał Abráhám ſynowcowi ſwemu
Lotowi vſtąpić y dáleko od niego mie=
ſzkáć: boiąc ſię dla ſług rozerwánia
bráterſkiey miłośći. Lepiey/ iáko Apo=
ſtoł mowi/ y krzywdy ćierpieć/ niżli w
nieſnaſki iákie z brátem záchodźić. Po=
koy moy dáię wam/ mowi Pan IEZVS,
pokoy moy zoſtáwuię wam. Nie ták iá=
kolumna: b
ko go świát dáie/ ták go ia dáię: bo ś=
wiát dáć nam zwierchny ćieleſny po=
koy y to nie długo y obłudnie może: ále
ſerdecznego y wnętrznego dáć nie mo=
że. Chryſtus pokoy z łáſką przez Apo=
ſtołá złącza.
Błogoſłáwiony ktory ſumnienia
ſwego pokoy mieć może/ ktory ſam Pan
Bog przez łáſkę ſwoię w nas ſpráwuie/
iż przeſtáiem ná tym co nam P. Bog
z dobroći ſwoiey dał y co obiecał: iż chę=
ći do świátá/ ktore wſzytki niepokoie
czynią/ vmarzamy: iż ná mále przeſtá=
iem: iż ſię świeckich niepokoiow nie
boim: iż ſię P. Bogá boiąc/ y iego mi=
łuiąc/ w nim wſzytki pokoie/ y koniec/ y
wczáſy náſze pokłádamy. Niechże Pá=
nie vżyię pokoiu tego/ ktoryś mi zoſtá=
wił/ niech do onego gornego pokoiu
teſknię/ á z dobrego ſię ſumnienia weſe=
lę/ czuiąc on pokoy ktorymeś mię z Oy=
cem twoim poiednáć raczył.
Częſto piáſtuymy ręce/ nogi/ y bok
Páná náſzego/ gorącym ſię ſercem bli=
zen tych iego dotykáiąc/ á one częſto
pozdrawiáiąc. Zwykliſmy pięć paćie=
rzy mowić/ y zá pokutę ie wam dáwáć/
ná pámiątkę tych piąći ran Páńſkich.
O byſmy tego nabożeńſtwá dobrze v=
żyć mogli. Iákobyſmy z weſelim z tym
Tomaſzem wołáli: Pan moy y Bog
moy. Dobrodźiey moy y tworcá moy/
ręce mię iego vczyniły/ ręce mię iego
okupiły/ drogie pieniądze krwie wła=
ſney zá mię dáiąc. z ręku iego bogátych
á goźdźmi przebitych wſzytko mi dobre
płynie. Zdźiuráwione ſą áby nic nie
śćiſkáły/ ále ná nas wypuſzczáły. Bok
iego ſerce mi otworzone vkázuie/ y v=
przeymość/ y miłość ku mnie z niego
pátrzy/ iákoż go miłowáć nie mam?
Nogi ie^o ná poſłuſzeńſtwie zá mię prze=
bite/ leniſtwo y niepoſłuſzeńſtwo moie
gánią/ iákoż ſię wſtydźić nie mam/ á
do pilney roboty y powolnośći w za=
konie Chryſtuſowym nie pobudźić?
Kochaymy ſię z tego/ iż wierzym w
Chryſtuſá/ ktoregoſmy/ iáko Piotr ś.
mowi/ nie widźieli: iż tego miłuiem ná
ktorego nie pátrzym: iż to wierzymy co
on rzekł/ choć nie rozumiemy: iż praw=
dźie y mocy iego nád ſmyſły y poięćie
náſze pokłon czynim/ y powolność ro=
zumu náſzego pod ſłowo iego podmiá=
tamy. To náſze błogoſłáwieńſtwo od
Chryſtuſá: Błogoſłáwieni ktorzy nie

Dd	widźieli á v=

---

strona: 210

Ná II. Niedzielę po Wielkieynocy.

210.

kolumna: a
widźieli á vwierzyli. Nie fráſuymy
ſię/ viśći ſię nam czáſu ſwego/ y tę wiá=
rę náſzę/ y tákie bez dowodow y cudow
do prawdy iego y mocy przyſtánie/ ná=
grodźi: iż go dali Bog oglądamy ták
iáko ieſt/ y rzeczywiśćie weźmiem w=
ſzytko czego czekamy/ poćiechy duſz y
ćiał náſzych/ y kroleſtwo ono ná ktore
zmartwychwſtał/ ktorym ſię z námi
bráty ſwemi y ſpołdźiedźicmi dźielić
kolumna: b
będźie. Iedno nas Pánie Iezu nie o=
puſzczay/ á niewidomie łáſką twoią y
náwiedzenim vweſelay/ á z błędow w=
ſzytkich iáko tego Tomaſzá wyryway.
A my tobie wdźięczne wyznánie z po=
kłonem ofiáruiem y záwżdy ofiárowáć
będźiem: Pan náſz ieſteś y Bog náſz
ieſteś. Ktory z Oycem y z Duchem ś.
kroluieſz ná wieki. Amen.

---

strona: 240

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

240.

1:

NA DZIEN WNIEBOWSTA=

2:

PIENIA PANSKIEGO, EWANGE-

3:

LIA V MARKA W XVI.
On czás: Gdy iedennaśćie vczniow v ſto=
łu śiedźiáło/ vkazał ſię im P. Iezus/ y wymawiał im
niedowiárſtwo ich y zátwárdzenie ſercá/ iż tym/ ktorzy
go widzieli zmartwychwſtáłego/ nie wierzyli. Y mowił im: I=
dąc ná wſzytek świát/ każćie Ewángelią wſzemu ſtworzeniu.
Kto vwierzy/ y ochrzći ſię: zbáwion będźie. A kto nie vwierzy:
będzie potępion. A cudá tych co vwierzą/ te náśládowáć będą. W
imię moie czárty będą wyrzucáć; nowemi ięzykámi będą mowić;
węże będą bráć; y choćby co śmiertelnego pili/ ſzkodzić im nie bę=
dzie; ná niemocne ręce będą kłáść/ á będą zdrowi. A ták P. Iezus/
potym gdy rzecz do nich odpráwił/ wzięty ieſt do niebá/ y śiedźi ná
práwicy Bożey. A oni wyſzedſzy/ przepowiedáli wſzędy: ktorym
Pan dopomagał/ y náukę ich potwierdzał przytomnemi cudámi.
kolumna: a
O roſkazánie Páńſkie
o rozgłoſzeniu Ewángeli=
ey/ ná wſzytki ſię wieki śćią
ga. Bo ludźie záwżdy no=
we Pan Bog tworzy/ á ná mieyſcá v=
márłych náſtępuią żywi/ ktorzy Ewán=
geliey y zbáwienia potrzebuią/ á mieć
go bez náuczyćielow y káznodźiey nie
mogą. gdy iedni náuczáią y rząd czy=
nią/ á drudzy ſłucháią/ y do wiáry y peł=
nienia woley Bożey poſłuſzni ſą: nigdy
kośćioł Boży nie vſtáie/ á Ewángelią
wſzytká źiemiá/ y zbáwieniem ludzkim
niebo ſię nápełnia. Y rowne ieſt niebe=
śpieczeńſtwo/ y nam Ewángeliey nie
opowiedáć: y wam iey nie ſłucháć y peł=
nić. gdyż obiemá potępieniem pogro=
kolumna: b
żono. A iż ſię tych wiekow náſzych złych
námnożyło ludźi/ ktorzy fałſzywą E=
wángelią wnoſzą y ludźie zárażáią/ miá
ſto ſłowá Boże^o wymyſły ſwoie y ſzátáń=
ſkie náuki podáiąc: pilno ſię znáć maćie
ná tych ktorzy z fałſzywą á ktorzy z pra=
wdźiwą Ewángelią idą. Z dźiśieyſzych
ſłow Páńſkich cztery znáki wyczer=
pnąć/ po ktorych poznáć prawdźiwe
Ewángeliſty/ y ty fałſzywe Ewángeli=
ki iemi wytknąć możem. O czym y o
tym ártykule wniebowſtąpienia Páń=
ſkiego/ pierwey zá pomocą bozką mow
my. A potym o przyczynách tegoż w=
niebowſtąpienia y o innych náukách y
poćiechách náſzych mowić będźiem.

17:

PIERWSZA CZESC.

18:

O czterech znákách prawdziwych Ewángeliſtow y kázno=

19:

dziey/ y o tym ártykule wiáry/ Wſtąpił ná niebioſá.
kolumna: a
Aprzod ten z prawdźiwą E=
wángelią idźie/ ktory ſię ſam
w ten vrząd nie wdáie/ áżby
go P. Bog poſłał/ y to iemu roſkazał/
iáko tu czyni Pan IEZVS : Idźćie ro=
zgłaſzayćie Ewángelią. y indźie mowi:
Iáko mię poſłał Oćiec: ták ia was po=
ſyłam. Bo iáko/ wedle Apoſtołá/ ká=
kolumna: b
záć kto ma/ gdy poſłány nie ieſt? Y nikt
ſobie tey czći nie bierze/ áżby był we=
zwány ná to/ ták iáko Aaron z ſynmi
ſwemi. Prawdźiwi poſłáńcy tego ſię
vrzędu bali/ y od niego iáko mogli v=
ćiekáli. Moyzeſz ták ſię długo z Pánem
Bogiem o to vmawia/ wypraſzáiąc ſię
z tákiego vrzędu. Ieremiaſz tákże ſię

trudnośći

---

strona: 241

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

241.

kolumna: a
trudnośći boiąc/ y niegodność ſwoię
vważáiąc/ wymawia: á Ionás y zá
morze vćiec chćiał/ áby od poſelſtwá
Boże^o do Niniwen prożen być mogł.
Lecz fałſzywi Ewángelicy nie czekáią
áby im Bog ábo ludźie od Bogá ten v=
rząd poruczyli. Sámi bieżeli/ mowi
P. Bog/ á iam ich nie poſłał/ y przetoż
kłámáli mowiąc: Bog mię poſłał/ y
Bog mi to á to mowić kazał/ á P. Bog
im nic nie poruczał.
Prawdźiwi Ewángeliſtowie z cudy
ná początku poſłáni ſą/ iáko tę moc im
Pan dáie/ áby czárty wyganiáli y w=
ſzelkie choroby leczyli. y tákimi bozkie=
mi práwie wywody náukę ſwoię Apo=
ſtołowie potwierdzáli. A ći Ewánge=
licy cudá żadnego nie czyniąc: wierzyć
ſobie każą. Biblią vkázuią y ſłowá Bo
że w niey fałſzuią/ co káżdy zły y ſam
czárt vczynić może. á pieczęći tákiey
Bozkiey ná cudách nie vkázuią/ ktorą=
by ſię prawdźiwie iż ſą poſłáńcámi bo=
zkimi/ wywieść mogli. A ieſli rzeką/ iż
y my ſtárzy Ewángeliſtowie kośćielni
cudow nie czynim: odpowiádamy im/
iż doſyć ná tym iż my cudá oycow ná=
ſzych/ ná ktorycheſmy náukę święcenim
y rodzeniem duchownym wſtąpili/ v=
kázuiemy: y náukę ſtárą y iuż od Apo=
ſtołow y ich potomkow męczennikow
y innych wyznawcow cudámi potwir
dzoną przynośimy: y poſſeſſyą ſwoię y
ſukceſſyą nigdy nie przerwáną/ od A=
poſtołow y tych co cudá czynili vkázu=
iemy. Gdy kto dźiedźiczne imienie dłu=
go trzyma/ przywileiu ná nie vkázowáć
mu nie potrzebá/ narodem ſię ſámym
wywiedźie. Ták ſtárym Chrześćijá=
nom poſſeſſyą w wierze ś. y kośćiele
Bożym máiącą cudow nie potrzebá/
gdyż cudá przodkow ſwoich vkázuią.
Iáko ś. Auguſtyn nápiſał: W tey wie=
rze/ práwi/ ſtoię/ ktora cudámi vtwir=
dzona y ſukceſſyą á rodzáiem kápłáń=
ſkim wzmocniáłá. Doſyć było ſynom
Aaronowym/ ná dowod poſelſtwá ſwe
go od Bogá y kápłáńſtwá ſwoiego/ v-
kázáć rodzay y pochodzenie od Aaroná
oycá ſwego/ ktorego vrząd cudámi
P. Bog wyświádczył. Ták y nam do=
ſyć ná tym/ iż rodzay od Apoſtołow y
ich potomkow ktorzy cudá czynili vká=
zuiemy/ y tę ich náukę cudámi potwir-
dzoną przynośimy. Gdybyſmy z nową
náuką y z nowym poſelſtwem iáko oni
kolumna: b
przychodźili/ ſłuſznieby ſię cudow v
nas vpomináć mogli/ iáko my bárzo
ſłuſznie v nich/ iáko nowey náuki mi=
ſtrzow/ tego ſię vpominamy. Kto ma
dźiedźictwo od tyśiącá lat w domu
ſwym trwáiące/ tákiemu przywileiow
ná nie vkázowáć/ iáko ſię rzekło/ nie po
trzebá. Ale kto czego nowo doſtał/
przywileiem ſię wſpieráć muśi. Mielić
też Apoſtołowie Biblią: á iednák nie
Biblią/ o ktorey Pogáńſtwo nic nie
wiedźiáło/ ále cudámi ſwemi prawdy
dowodźili.
Trzeći znák ieſt práwego Ewánge=
liſty/ iż idźie z tą náuką ktora wſzędźie
ieſt y záwżdy. Iáka byłá Apoſtolſka/ o
ktorey tu Duch ś. mowi/ iż wſzędźie ro=
zgłośili Ewángelią. To nie Apoſtol=
ſka Ewángelia ktora nie ieſt wſzędźie/
ktora w iednym kąćie ſię ozywa/ o kto=
rey świát nie ſłychał/ ktorą záwżdy wy=
klinał y oną ſię brzydźił. Tákieć ſą tych
Ewángelikow náuki/ ktore w iednym
kąćie kwitną/ á ſtáre potępione od ko=
śćiołá herezye wſkrzeſzáią/ y w nich ſię
ſámi nie zgadzáią. Acz ná wielu mieyſc
fałſz ſwoy rozśiewáć mogą/ ále wſzę=
dźie inſzy y z ſobą niezgodny. Prawdźi=
wa Ewángelia/ iednáka záwżdy y zgo=
dna ná káżdym mieyſcu y zá morzem y
w Indyách záwżdy iedná/ iáko praw=
dá iedná ieſt.
Nákoniec to prawdźiwa Ewánge=
lia/ do ktorey ſámá ręká Bozka przyſtę=
puie/ y w ktorey P. Bog ſam roboty
pomaga/ iáko tu mowi ś. Márek/ iż A=
poſtołom w rozśiewániu Ewángeliey
pomagał P. Bog/ y ręká iego z nimi
byłá/ iáko w Dźieiách Apoſtolſkich ś.
Lukaſz mowi. Nie ludzkie to ſpráwy/
ſerce odmienić y wiárę w nie wlać/ y
ná trudne á niepodobne v ludźi rzeczy
kogo námowić. y ták tę prawdę oſło=
dźić/ iż dla niey ludźie máiętnośćią y ś=
wiátem wſzytkim gárdźili/ y rádźi z o=
chotą kre roźlewáli y tyśiąc śmierći
podeymowáć chćieli. Nie ludzka to
ſpráwá/ zátrzymáć po wſzytkim świe=
ćie iedność wiáry y wytrwáć wſzytki
prześládowánia/ y ták długo nie dáć
ſię żadną nawáłnośćią obálić. Ná
tych tákich rzeczách poznáć rękę y śiłę
Bożą y prawdę ſłowá iego. Czego iż v
heretykow nie máſz/ á ſámá v nich rę=
ká ludzka robi/ chytrość/ przewro=
tność/ ſwawola/ vpor/ tyráńſtwo/

Hh	zdrády y fał=

---

strona: 242

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

242.

kolumna: a
zdrády y fałſze y oſzukánia/ wywody Phi
lozophſkie/ y ſmyſłow á rozumu ludz=
kiego ſpráwy/ tym oni robią. Z czego
áni do wielkich cnot/ áni do wzgárdy
świátá/ áni do pokory/ áni do vmar=
twienia ćiáłá y ſwey woli/ ludźie ſię nie
przywodzą: ále ráczey do roſkoſzy y ćie=
leſnośći y hárdośći pobudzáią. nie máſz
tám ręki Bożey ále ſámá ludzka/ ktora
źle buduie/ wiecznośći y trwáłośći dáć
nie może/ y przetoż ſię mienią y prędko
ſię herezye obaláią y giną. Bo ſámi ty=
lo ludźie tę Bábilonią záłożyli/ Bogá
z nimi y ręki iego nie máſz/ odbieżeć iey
niedokonawſzy muſzą.
Miedzy ártykułámi prawdźiwey E=
wángeliey ten też dźiś rozgłaſzamy/ iż
Pan IEZVS Bog náſz/ wedle nátury
ludzkiey w niebo wſtąpił/ y śiedźi ná
práwicy v Bogá Oycá.
Czterdźieśći dni po ſwym zmar=
tychwſtániu vkázował ſię Pan vcz=
niom ſwoim rozmawiáiąc z nimi o kro
leſtwie Bożym/ mowi Lukaſz ś. Kro=
leſtwo to Bożé ieſt święty kośćioł Ch=
ryſtuſow ná źiemi/ w ktorym nim do
niebá wſtąpił porządek wſzytek poſtá=
nowił/ y náuczył ś. Apoſtoły iáko go
ſpráwowáć mieli. Vczynił ſtárſzego
nawyżſzego Piotrá ś. ktoremu wſzytki
ſwoie owce poruczył. Dał im moc ná
ſądzenie grzechow ludzkich y rozgrze=
ſzánie. wykłádał im táiemnice piſmá ś.
y innych wiele rzeczy w tym kroleſtwie
ſwoim poſtánowił/ piſząc ie ná ſercách
vczniow onych/ ktore oni kośćiołowi ś.
podáli. A nákoniec wyprowádźił ie z
miáſtá/ y ſzedł z nimi przez Betánią ná
gorę/ ná ktorey im błogoſłáwił ręce
podniozſzy. żegnáiąc ſię z nimi/ ná=
dał im wiele duchownych vpomin=
kow/ y zoſtáwił im drogie błogoſłáwień
ſtwo ſwoie/ zgodę/ miłość/ moc ná náu=
kę y náwrocenie świátá/ przez tego Du
chá ktorego im obiecał/ y czekáć w Ie=
ruzálem kazał. Y ták im błogoſłá=
wiąc/ mowi Lukaſz ś. odſzedł od nich
y ponioſł ſię w niebo.
Tu Márek ś. mowi/ wźięty ieſt w
niebo. A Lukaſz ś. y drudzy mowią/
Sam wſtąpił y ponioſł ſię w niebo. O=
boiá ieſt prawdá. Iáko gdy mowi pi=
ſmo: z grobu od śmierći wzbudźił go
Oćiec. Y drugie mowi: Iż ſię ſam od
vmárłych wſkrześił y ſwoią mocą po=
wſtał: ták też y to gdy raz mowią E=
kolumna: b
wángeliſtowie/ iż wźięty ieſt w niebo
drugi raz iż ſam w nie wſtąpił: iednoż
ſię rozumie. Bo wedle nátury ludzkiey
wzbudzony z grobu ieſt y wźięty w nie=
bo: ále wedle Bozkiey/ ſam ſię wzbu=
dźił/ y ſam w niebo wſtąpił. Acz y we=
dle vwielbionego ćiáłá nátury: nie po=
trzebował żadney pomocy. Bo ćiáło
vwielbione może ná powietrzu cho-
dźić/ y ná obłokách y wiátrách latáć/
máiąc wſzytkę ſubtelność duchom po=
dobną. Acz nie może niebá ſobie otwie=
ráć iáko ten Pan niebá/ ktoremu An=
yelſkie woyſká ſłużą/ y niebá wſzytki.
A nie dármo iednák położył to ſłowo
Márek ś. Wźięty ieſt w niebo: dáiąc
znáć o wielkim woyſku wſzytkich An=
yołow ktorzy mu ſłużyli/ y z tryumph
wielkim Páná ſwego prowádźili. Mie=
dzy ktoremi dwá zoſtawſzy/ ony ſłowá
do vczniow rzekli: Mężowie Gáliley=
ſcy/ co ſię dźiwuiećie pátrząc w niebo?
Ten IEZVS ktory w niebo wźięty ieſt
od was: ták przyidźie iákośćie go wi=
dźieli idącego w niebo. A wiemy iż
przyidźie ze wſzytkimi Anyoły/ iáko ſam
mowi/ ná ſąd widomie y ná oko. Prze=
to y teraz rozumieć mamy/ iż widomie
y ná oko woyſká wſzytki niebieſkie pro=
wádźiły go w niebo.
Gdźie śiadł ná práwicy Oycá ſwe=
go. Nie máſz v P. Bogá áni lewice
áni práwice. bo bezćieleſny ieſt y nieo=
gárniony: ále ſię temi ludzkiemi ſłowy
wyraża/ moc/ páńſtwo/ chwałá/ y wła=
dza wielka/ ktorą Pánu náſzemu dał
Oćiec ná niebie y ná źiemi/ to ieſt czło=
wieczeńſtwu iego. Bo wedle boſtwá
záwżdy to miał/ á nigdy tego nie trá=
ćił: ále wedle tego iż y człowiek ieſt
práwy P. IEZVS, wźiął po onym vni=
żeniu ſwoim ná źiemi/ y po oney nieſła=
wie y zelżeniu ſwoim ná krzyżu/ wielką
y napierwſzą cześć v Oycá nád wſzyt=
ko ſtworzenie/ y vrząd Páńſki y krolew=
ſki ſpráwowánia wſzytkiego co ieſt ná
niebie y ná źiemi/ iáko mowi Apoſtoł/
odnioſł: Aby ná imię iego kłániáło ſię
wſzelkie koláno/ ná niebie/ ná źiemi/ y
pod źiemią. To śiedzenie iego ná prá=
wicy Bożey dáie znáć/ iż śiedźi iáko
Krol w Páńſtwie ſwoim/ y iáko ſędźia
wſzytkiego świátá/ ná ſtolicy ſądowey
ſwoiey/ á wſzytko ſtworzenie ſłucháć/
y iemu poddáńſtwo oddáwáć winno
ieſt/ gdyż ſię mśćić/ y pomśćić nád nie=

poſłuſznemi

---

strona: 243

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

243.

kolumna: a
poſłuſznemi będźie. Y teraz máiąc wie=
le nieprzyiaćioł/ iáko ieſt w Pſálmie/
kroluie miedzy nimi/ á mocy kroleſtwá
y kośćiołá iego nikt nie obáli/ áż czás
przyidźie/ gdy wſzytki niepoſłuſzne ſobie
pokarze/ y vczyni ie podnożkiem nog
ſwoich.
To śiedzenie Páńſkie w niebie nie
ták ſię rozumie/ iáko dźiśieyſzy miſtrzo=
wie wykłádáć chcą: áby P. IEZVS we=
dle człowieczeńſtwá miał tám być iá=
ko zámkniony/ y nigdy ſię ſtámtąd nie
ruſzáć/ áni tu ná źiemi ćiáłem być: áżby
ná ſąd oſtátni. iáko wyznawamy/ iż
ſtámtąd przyidźie ſądźić żywe y vmár=
łe. Bo to ieſt wielki fałſz ná zniſzczenie
Sákrámentu ołtarzá ś. wymyślony.
Gdyż wiemy/ iż Pan IEZVS vkazał
ſię tu ná źiemi po kilá kroć ś. Páwło=
wi/ á zwłaſzczá przy náwroceniu iego.
A vkazał ſię iáko práwy człowiek: Bo
gdy ſpytał/ Pánie ktoś ieſt/ rzekł: Iam
ieſt IEZVS Názáreńſki/ on com ſię w
Názáret wychował. co boſtwu iego
nie ſłuży/ iedno ſámemu człowieczeń=
ſtwu iego. Y pewne á cáłego świáde=
ctwá ſą hiſtorye/ iż ſię y Piotrowi ś. w
Rzymie gdy miał być vkrzyżowan v=
kazał. Y do wſzytkich Apoſtołow przy
ich śmierći obiecował ſię przyść/ temi
ſłowy: Nie fráſuyćie ſię iż odchodzę od
was: Idę gotowáć wam mieyſcá/ á
gdy ie wam zgotuię/ záś przyidę y we=
zmę was do śiebie/ ábyśćie tám byli
gdźie y ia. Bez wątpienia do káżdego
ſwego Apoſtołá/ y dźiś do kogo chce/ á
zwłaſzczá przy śmierći przychodźi Pan
IEZVS. y bierze ie do chwały ſwey/ tám
gdźie on ieſt wedle widomego człowie=
czeńſtwá. Bo wedle boſtwá wſzędźie/ y
záwżdy w niebie był y ieſt. Tákie fałſze
ktore tę niewolą y więźienie ná Páná
kłádą/ y rozumowi ſię ſprzećiwiáią/ y
bluźnienia ſzkárádego pełne ſą.
Ten też ártykuł wiáry náſzey/ iż ćiá=
ło Chryſtuſá Páná náſzego śiedźi w
niebie ná práwicy Oycowſkiey/ nie ieſt
przećiwny drugiemu/ ktorym wyzna=
wamy/ iż ćiáło iego naświętſze w Sá=
krámenćie mamy ná ołtarzu/ pod oſo=
bámi chlebá y winá/ toż w ktorym śie=
dźi ná práwicy Bożey. Bo oboiá ieſt
ſzczera prawdá/ śiedźi ná práwicy v
Oycá w przyrodzonym y widomym
ſtanie: á w Sákrámenćie ieſt niewido=
mie y nád przyrodzenie przez poświą=
kolumna: b
cánie y odmienienie chlebá y winá w
ćiáło y kre ſwoię/ ktore on mocą Bo=
zką ſwoią ſpráwuie nád rozum y poię=
ćie náſze. Nie sſtępuie ćiáło iego z nie=
bá áni wſtępuie z źiemie ná niebo/ gdy
ie nam w Sákrámenćie dáie: ále ie mo=
cą nieogárnioną ſwoią czyni. y ſło=
wem odmienia chleb w ćiáło ſwoie y
wino w kre ſwoię/ gdy przez vſtá ká=
płáńſkie mowi: To ieſt ćiáło moie/ to
ieſt kre moiá. A kto mu wierzyć nie
ma? A kto mu mocy w tym viąć może?
Iáko to czyni y ktorym ſpoſobem/ my
niewiemy/ y pytáć ſię nie ieſt wierne=
go rzecz. doſyć ná tym iż czyni/ iż mo=
wi/ á my mu bez omyłki wierzym. Bo
ſłowo iego mocne y niepochybne ieſt.
Nie z Sákrámentu áni z Ciborium
przyidźie ná ſąd/ mowią ći niewierni/
ále z niebá. Prawdá: bo w Sákrámen=
ćie ieſt obecność ćiáłá iego docześna/
niewidoma/ ná pośilenie y zbáwienie
duſz náſzych/ nie ná ſądzenie: ále ná
práwicy ieſt obecność widoma y wie=
czna. y ſtámtąd przyidźie káráć y ſą=
dźić złe y niewierne heretyki/ y ná oko
pátrzyć nań wſzyſcy źli y dobrzy będą/
czego w Sákrámeńćie nie máſz. O
czym ſię ná innych kazániách doſyć
náucza.
Tym tylo zámknę/ iáko kośćioł Bo=
ży od wieku y wſzytká ſtárożytność oy=
cow świętych/ tego ſię zádawánia y
trudnośći nie bali/ á oboię rzecz mo=
cno wierzyli y wyznawáli. Długoby
wſzytkie wyliczáć/ iednego tylo Chry=
zoſtomá przed iedennaśćią ſet lat ták
każące^o przywiodę. [O dźiwy/ mowi/ o
łáſká Boża/ ten ktory z Oycem w zgo=

40:

rę śiedźi/ ná ten czás (przy ołtarzu) w
ręku ieſt wſzytkich/ y ſam ſię dáie tym
ktorzy go przyimowáć chcą.] Y ná dru=
gim mieyſcu: [Heliaſz zoſtáwił płaſzcz
vczniowi ſwemu/ á Syn Boży wſtą=
piwſzy ćiáło nam ſwoie zoſtáwił. Ale
Heliaſz wyzuty bez płaſzczá zoſtał: á
Chryſtus y ćiáło ſwe nam zoſtáwił/ y
ſam ie máiąc wſtąpił.] Y indźiey: [Tu
będąc w tym żywoćie/ czyni to nam tá
táiemnicá y Sákráment/ iż z źiemie
sſtáie ſię nam niebo. Bo to co nawięt=
ſzey czći godno ieſt/ to ia tobie ná źie=
mi vkażę. Bo iáko w krolewſkich pá=
łacách nie śćiány áni pokryćia złote/ á=
le ćiáło krolewſkie rzecz ieſt nazacniey=
ſza: ták y w niebie krolewſkie ćiáło. Y

Hh ij

nie Anyoły

---

strona: 244

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

244.

kolumna: a
nie Anyoły áni Archányoły áni niebá
niebow/ ále ſámego Páná ktorego to
wſzytko ieſt/ tobie vkázuie.] Poty ten
święty. Vkázuiemy ćiáło Chryſtuſowe
y ſámego Chryſtuſá pod oſobámi chle=
bá y winá ná ołtarzu. Bo ácz go ná o=
ko nie widźim: ále gdy ná oſoby chlebá
pod ktoremi on ieſt zákryty/ pátrzym/
kolumna: b
ná ſámego Páná pátrzym. Iáko więc
mowiem/ y dobrze mowiem: widźia=
łem ćiáło Páńſkie przy ś. Mſzey/ wi=
dźiałem Chryſtuſá Páná mego. Táć
ieſt wiárá kośćiołá Bożego/ ktora przy
ſłowiech Páńſkich y wſzechmocnośći
boſtwá iego ſtoiąc/ ſmyſłow ſię ćiele=
ſnych y rozumu ſwego nie rádźi.

9:

WTORA CZESC.

10:

O przyczynách Wniebowſtąpienia Páńſkiego/ y o poćie=

11:

chách z niego y náukách náſzych.
kolumna: a
Idomie y w oczách ludźi o=
nych/ o ktorych Apoſtoł mo=
wi/ iż ſię więcey niżli piąći
ſet bráćiey záraz vkazał/ w niebo wſtą=
pił P. IEZVS, w wielkiey chwale An=
yołow y duchow oycow świętych/ kto=
re z ſobą prowádźił iáko Pſalm mowi/
y Apoſtoł ś. przywodźi: y w wielkim o=
błocznym máieſtaćie/ áby wźiął záſłu=
żone kroleſtwo/ zá ono ták wielkie po=
ſłuſzeńſtwo ktore Oycu ſwemu oddał/
y zá ono poniżenie ktore dla nas tu ná
świećie podiąć raczył. W ten czás mu
śpiewáli Anyołowie tyśięcy tyśięcow/
iáko ieſt w Obiáwieniu Ianá ś. Go=
dny ieſt báránek ktory zábity ieſt/ áby
wźiął moc y boſtwo (to ieſt cześć Bo=
zką) wedle tego iż báránek/ to ieſt pra=
wdźiwy człowiek ieſt/ áby był vczczon
iáko Bog ieden z Oycem y Duchem ś.
Dla tego iż vćierpiał y zábity ieſt/ áby
mu ſię oná wzgárdá y poniżenie ná=
grodźiło. Ná co pátrząc vczniowie o=
ni/ dźiwnie ſię weſelili/ y z wielkim v=
rádowániem do Ieruzálem ſię wracá=
li/ życząc Pánu ſwemu tákiey czći y tá=
kiey nagrody po oney ták ſrogiey ná
krzyżu zelżywośći. Iuż nie żáłowáli
śierodztwá ſwego iż z nimi widomie
ná źiemi nie zoſtał/ iáko ich vpominał:
Byśćie mię miłowáli/ rádowáćbyśćie
ſię mieli/ iż idę do Oycá. W ten czás tę
práwą miłość y rádość pokazáli: gdy
go iuż w tákiey chwale widźieli. nie
ſwoie poćiechy ále iego chwałę obierá=
iąc. Acz y w tym więtſzych poćiech
ſwoich doſtáli.
My też poráduymy ſię Pánu z tá=
kiego iego podwyżſzenia/ iáko życzliwi
miłośnicy czći iego. A coż nas lepiey
y ſtáteczniey vweſelić może/ iedno ch-
wałá Páná náſzego/ dla ktorey wſzytko
kolumna: b
y nas ſtworzył? Więcey nam ma być
milſza cześć Zbáwićielá náſzego/ niżli
ſámo zbáwienie náſze. boſmy go miło=
wáć winni więcey niżli ſámych śiebie.
Gdy Páná náſzego cześć Pogánie y in=
ni niewierni gubią/ gdy imię iego blu=
źnią/ gdy kośćioł iego tárgáią/ gdy Ch=
rześćijánie ſwemi niezgodámi y złoś=
ćiámi ſwego Chryſtuſá źle do Turkow
y poháńcow vdáią: wielką ſię żáłośćią
zálewaymy. A gdy powſtáie chwałá
Boża á Chryſtus ſię ſławi/ tá ſámá rá=
dość niech nam żywotem będźie. Dla
niey y właſnych poćiech náſzych odſtę=
puymy/ bo ich w tákiey ku Pánu miło=
śći nie vtráćim/ á mowmy: Podwyż ſię
nád wſzytkie niebá Pánie/ y wſzytká źie
miá niech ſię nápełni chwały twoiey.
Tobie Pánie ſpráwiedliwość/ á nam
poháńbienie twarzy náſzey: niech two=
ie cáło zoſtáie/ á náſze niech ginie. Nie
nam Pánie nie nam/ ále imieniu twe=
mu zoſtaw chwałę. iuż nam dobrze/
gdy chwale ś. twoiey dobrze.
Nie tu ná źiemi Pan IEZVS wźiął
ſobie kroleſtwo/ bo tu chćiał być wz=
gárdzony/ y będąc Pánem niebá y źie=
mie/ iednym ſię pálcem źiemſkie^o páń=
ſtwá y rządow nie dotykał. Bo krole=
ſtwá ná źiemi nie ſą ſtáteczne/ wſzytki
z fráſunkámi y morderſtwy ludzkimi y
obćiążeniem vbogich. wſzytki gubią
dźierżawce ſwoie/ á káżdego z nich ś=
mierć ſtrąca y ſkłáda. wſzytki nie ſą go=
dne áby ſię iemi Syn Boży báwił. Nie
godne to ieſt ná źiemi mieśce páńſtwá
y zacnośći iego/ ćiáſne ná ták wielkie=
go Páná/ v ktorego źiemiá ieſt podnoż=
kiem nog iego/ y obywátele iey/ mowi
Prorok/ v niego iáko mrowki y roba=
czkowie/ y páńſtwá ich iáko kroplá ie=
dná z wiádrá vpadáiąca. Niebieſkie

wielkie ſze=

---

strona: 245

Ná dzień Wniebowſtąpienia Páńſkiego.

245.

kolumna: a
wielkie ſzerokie ſobie kroleſtwo Pan w=
źiął/ y tám á nie ná źiemi krolem być
chćiał. A my czemu ſię w tych źiem=
ſkich dobrách/ ieſli tego imieniá godne
ſą kochamy? Czemu ſię tym świeckim
kroleſtwom dźiwuiemy? Czemu ná o=
no wielkie y wieczne/ w ktorym náturá
náſzá poſádzona ieſt/ nie pátrzymy? O
niebo iákoś ſzerokie/ iáko mocno zbudo
wáne/ odmiány w tobie nie máſz/ dom
ieſteś rádośći y roſkoſzy nieuſtáiącey.
A nie tylo ſobie ono kroleſtwo gorne
Pan Iezus wźiął/ ále y dla nas ie opá=
nował/ y dla nas ná poſſeſſyą w nie wiá
chał. Idę/ práwi/ do Oycá gotowáć
wam mieyſcá. Zgotował nam to tám
mieyſce kupnem y wyſługą ſwoią/ kr=
wią ie nam drogą ſwoią kupił/ śmier=
ćią ie nam ſwoią otworzył: á dźiś y ſá=
mą poſſeſſyą á dźierżeniem nas o nim
vpewnił: iż iuż v tego w ręku ieſt/ kto=
ry ieſt brátem náſzym/ krwią náſzą/ ná=
turá náſzá. oſádźiłá ſię w niebie głowá
rodzáiu náſzego/ wſzczepiłá ſię w Ráiu
gornym: ſkądże nam vrość ma więtſza
nádźieiá? iż tám możem być gdźie iuż
dla nas zgotowano/ gdźie náturá ludz
ka náſza/ gdźie głowá náſzá ośiádłá/
tám też y członki ośieść máią. gdźie
kre y kośći náſze záſzły: tám też y my
teyże krwie y kośći być mamy.
Gdy Iozeph ſyn Iákobow w Egip=
ćie pánem zoſtał/ mowił do bráćiey
ſwoiey: Bog mię tu dla was przeſłał/
ábyśćie głodem nie pomárli. Powiedz=
ćie oycu memu o chwale y páńſtwie
moim/ á niechay rychło przyiedźie do
mnie/ á ia wam dam dobrá wſzytki E=
giptu/ y oſádzę was ná źiemi przewy=
borney w tym kroleſtwie. Toż do nas
Iozeph náſz Syn Boży mowi: Dla was
z táką trudnośćią/ y męką/ y śmierćią
ſrogą moią doſtałem tego kroleſtwá.
Pátrzćie iákie ieſt/ iáko wieczne/ mo=
cne/ okwite/ pełne roſkoſzy y doſtá=
tku/ y ſkárbow/ y weſela. Nie máſz w
nim śmierći/ áni boleśći/ áni boiá=
źni/ áni niedoſtátku żadnego. Kwáp=
ćieſz ſię do mnie bráćia moi/ dla was
to zgotowano/ wáſze ſą wſzytki ſkár=
by niebieſkie. O moy IEZV ták do=
bry y hoyny/ y táki miłośniku bráćiey
twoiey/ czemuż my tu ná źiemi zoſtá=
wáć chcemy/ á do ćiebie ſię nie kwá=
pim? iákobyſmy ſię w wieży y więźie=
niu vrodźili/ á ſłońcá nigdy nie widźie=
kolumna: b
li/ ták do niego nie prágniem/ nie wie=
dząc iáko ieſt piękne y weſołe. Iákoby=
ſmy nic nie wierzyli/ co nam o tym tá=
kim kroleſtwie powiádáią. Iákoby=
ſmy tu od śmierći y kłopotow beśpie=
czni byli/ á o drodze y krotkiey goſpo=
dźie nie wiedźieli. Tym gárdźim coś ty
ták drogo kupił Pánie.
A iáko Iozeph wiedząc iż iego oćiec
y bráćia/ y dom iego wſzytek/ nie mieli
koni/ wozow/ doſtátkow ná ták dáleką
do kroleſtwá iego drogę: wypráwił po
nie wiele wozow/ koni y oſłow/ y poſłał
ſzat wiele y pieniędzy/ áby wſzelákim
doſtátkiem opátrzeni drogi ſię oney nie
bali. Ták też náſz Iozeph Pan Iezus/
wiedząc iż my ieſteſmy ćiáłem y źiemią
obćiążeni/ wiedząc iákoſmy do niebie=
ſkich y wiecznych dobr nieſpoſobnymi:
záśiadł ná práwicy v Oycá/ áby/ iáko
mowi Apoſtoł/ wſtáwiał ſię zá námi/
á iednał nam y poſyłał dáry y pomocy
wſzelákie z niebá ná tę drogę/ y do tego
kroleſtwá ſwoiego/ do ktorego nas zá
ſobą wzywa.
On ieſt przyczyńcą y pośrzednikiem
náſzym/ on blizny ran ſwoich w ktorych
zá nas vmárł vkázuie/ y miłośierdźie
wſzelákie y dobrodźieyſtwá iedna. A nie
tylo iedna przeſzłą wyſługą ſwoią/ ále
też ſam z Oycem wſzytko dáie/ byleſmy
w imię ie^o prośili. Prośmyſz á wołaymy.
Pánie/ ſłábiſmy ná táką drogę/ wiel=
kiey nam pomocy potrzebá/ pośli nam
wſzelákie doſtátki/ wozy/ konie/ ſzáty/ o=
broki/ pieniądze/ obrony łáſki twoiey.
Tá drogá pełná rozboynikow y du=
chow złych/ ktorzy nas bárzo ſtráſzą.
pełná błotá y złey drogi/ grzechow y
nieczyſtośći y chęći złych do świátá.
pełná gor przykrych y hárdośći proż=
ney/ z ktorych łácno ſpáść y ſzyię zła=
máć. pełná źimná y śniegow/ y wod/ y
złych przeiázdow. Opátrzże nas Pá=
nie/ á z támtego kroleſtwá bogátego
pośli doſtátki. Pośli Duchá ś. ktoryby
nas ſtáre iuż y w złośćiách zgrzybiáłe
ná tę drogę pośilił/ y odmłodźił duſze
náſze. pośli ſkruchę zá grzechy/ ábyſmy
z nich iáko z ćięſzkiego błotá wychodźi=
li. pośli Anyoły ktorzyby nas od rozboy=
nikow y pokus bronili. pośli ſzáty łáſki
y niewinnośći y ſpráwiedliwośći two=
iey/ ktoreby nas zágrzały y tobie wdźię=
cznemi vczyniły. A my ochotnie ſię do
ćiebie pokwápim. O iákiebych miał

Hh iij

mieć ſkrzy=

---

strona: 246

Ná VI. Niedzielę po Wielkieynocy.

246.

kolumna: a
mieć ſkrzydłá/ kto mi ie da iáko gołębi=
cy ábych tám przelećiał. Vſtępuyćie
ćiężary świeckie/ y wſzytki źiemſkie mi=
łośći y grzechy/ nie możećie z námi ná
tę drogę/ iuż ſię około wozow náſzych
nie wieſzayćie. Nie wprowádźiłá Pá=
ná náſzego do támtego kroleſtwá py=
chá świecka/ áni łákomſtwo/ áni ro=
ſkoſzy/ áni dobre mienie: ále pokorá/ v=
boſtwo/ poſłuſzeńſtwo/ y vmartwienie
kolumna: b
ćiáłá/ y ſromotá świecka/ y zelżywość/
dla woley Oycá ſwego/ y wypełnienie
roſkazánia iego. Ty go tám wozy wpro
wádźiły. Ná tychże ſię y my koniách y
wozách tám puſzczaymy/ ktore z niebá
y od niego z dáru iego mieć możem/ zá
ſtárániem náſzym. On to nam wſzy=
tko z domu ſwego ták bogátego pośle.
Ktory żyie y kroluie ná wieki wie=
kow. Amen.

---

strona: 273

Ná dzień Troyce ś.

273.

1:

WTORA CZEŚĆ

2:

KAZAŃ ROCZNYCH

3:

NIEDZIEL.

4:

NA DZIEŃ TROYCE PRZE-

5:

NACHWALEBNIEYSZEY BOGA

6:

IEDNEGO, EWANGELIA V MAT=

7:

THEVSZA VV XXVIII.
On czás: Mowił Pan Iezus v=
czniom ſwoim. Daná mi ieſt wſzytká wła=
dza ná niebie/ y ná ziemi. Idąc tedy náu=
czayćie wſzytkie narody chrzcząc ie/ w imię Oy=
cá/ y Syná/ y Duchá świętego: náuczáiąc
ie chowáć wſzytko com wam przykazał. A oto/
ia ieſtem z wámi po wſzytkie dni áż do ſkończenia świátá.

15:

EWANGELIA NA NIEDZIELE

16:

PIERWSZA PO SWIATKACH, V

17:

LUKASZA VV VI.
Nego czáſu: Mowił P. Iezus vczniom ſwo=
im. Bądźćie miłośierni/ iáko y Oćiec wáſz miłośierny
ieſt. Nie ſądźćie/ á nie będziećie ſądzeni. Nie potępiay=
ćie/ á nie będziećie potępieni. Odpuſzczayćie/ á będzie wam odpu=
ſzczono. Dawayćie/ á będzie wam dano. Miárę dobrą/ y nátło=
czoną/ y potrzęśioną/ y opływáiącą dádzą wam ná łono wáſze.
Bo tąż miárą/ ktorą mierzyćie/ będzie wam odmierzono. Y powie=
dział im podobieńſtwo: Izali może ślepy ślepego prowádzić?
ázaż nie obádwá w doł wpadáią? Nie ieſtći vczeń nád miſtrzá:
lecz doſkonáły káżdy będzie/ będzieli iáko miſtrz iego. A coż wi=
dziſz trzaſzczkę w oku brátá twego: á tramu/ ktory maſz w oku
właſnym/ nie baczyſz? Abo iáko możeſz rzec brátu twemu; Brá=
ćie/ dayći wyrzucę trzaſeczkę z oká twego: ſam tramu ktory ieſt
w oku twym nie bacząc? Obłudniku/ wyrzuć pierwey tram
z oká twego: á tedy przeyrzyſz ábyś wyrzućił trzaſzczkę z oká brá=
tá twego.
kolumna: a
Zczęśćie nawyżſze ieſt
ludzkie/ mowi Prorok Ie=
remiaſz/ znáć Páná Bo=
gá tworcę y właſnego á
przyrodzonego Páná ſwe=
kolumna: b
go. Bo ieſli ſię źle mylić ná wiernym
przyiaćielu od ktorego czekamy wſzelá=
kiey pomocy y poćiechy: dáleko po ty=
śiąc kroć gorzey/ mylić ſię ná tym w
ktorym wſzytkę nádźieię pokłádáć ma=

Mm

my/ do

---

strona: 274

Ná dzień ś. Troyce.

274.

kolumna: a
my/ do dobrego náſzego wiecznego y
docześnego. ábyſmy miáſto Bogá/ nie
tráfili na Belzebubá/ ktory ſię Bo=
giem záwżdy czynić y vdáwáć do ludźi
chce: ábyſmy miáſto oycá właſnego
nie tráfili ná oycowſkiego/ y narodu
ludzkiego nieprzyiaćielá: miáſto przy=
rodzonego Páná/ ktory nas ſobie ſtwo=
rzył/ nie tráfili ná okrutniká ktory ża=
dnego do nas práwá nie ma. Wielka
omyłká/ kto ſię ná znáiomośći Bogá
prawdźiwego myli. Wielkie y nawyż=
ſze ſzczęśćie/ kto w tym pewność ma
nieomylną/ iż zna práwe^o Bogá twor=
cę y Páná ſwego. Ieſli Philozoph w
tym ludzkie^o żywotá oſtátnie ſzczęśćie
kolumna: b
kładł/ gdy kto mogł co pewnego o dźi=
wách świátá tego y tych ſworzonych
rzeczy wiedźieć/ á po nich do znáiomo=
śći tworce ich przychodźić: iáko nie ma
być wielkie ſzczęśćie tych ktorzy o Pánu
Bogu ták wiele wiedzą/ nie po rozu=
mie ktory ſię omylić może domyśláną/
ále pewną y z niebá obeſłáną y ziáwio=
ną wiádomośćią? Przetoż zá pomo=
cą Bozką w pierwſzey częśći pokażę/
iż prawdźiwego Bogá nie znáią/ iedno
Chrześćijánie/ á iż go nikt pewniey y
lepiey nie wyznawa/ iáko iż ieſt w Troy
cy iedyny. A we wtorey częśći náu=
czym ſię/ iáko czćić mamy Troycę ś. o=
braz iey ná ſobie noſząc.

17:

PIERWSZA CZESC.

18:

O prawdziwym Bogu/ iż go tylo ſámi Chrześćijánie znáią

19:

y dobrze wyznawáią/ á ten ieſt Bog w Troycy iedy=

20:

ny Bog Chrześćijáńſki.
Rzy ſekty ſą ktore ſię z praw=
dźiwego Bogá iákoby go pew=
nie znáły/ chlubią: Zydowſka/
Heretycka/ y Turecka/ przeto iż wierzą
w tego iedynego Bogá ktory ſtworzył
niebo y źiemię. Ale prożna chlubá ich
ieſli trzech perſon w boſtwie nie wie=
rzą/ pewnie nie w tego Bogá wierzą
co ſtworzył niebo y źiemię. Bo ten ie=
den nigdy nie był inſzy áni ieſt/ iedno
Oćiec/ Syn/ y Duch ś. Co ſię y przy
ſtworzeniu świátá ácz zákryćie pokázo=
wáło. Bo mowi piſmo: Ná początku
ſtworzył Bog niebo y źiemię/ á Duch
Boży przenośił ſię nád wodą. W kto=
rych ſłowiech miánuie ſię Oćiec ktory
ſtworzył/ Syn ábo ſłowo ktore ſię tu
początkiem zowie/ iáko ſam Pan wy=
kłáda/ miánuiąc ſię początkiem v Ia=
ná ś. Y Duch ś. przenoſzący ſię nád wo=
dą. Co wyłożył Dawid w Pſálmie mo=
wiąc: Słowem Páńſkim niebá ſię v=
twierdźiły/ y Duchem vſt iego wſzytká
moc ich ſtánęłá. Gdźie miánuie trzy
perſony/ Bogá/ Słowo/ y Duchá ś.
ktorym ſtworzenie niebá przypiſuie.
Tenże we trzech ſię perſonách Abráhá=
mowi vkazał. Tenże do Moyzeſzá mo=
wi: Iam ieſt Bog Abráhámow/ Bog
Izáákow/ Bog Iákobow/ trzykroć
to ſłowo/ Bog/ powtarzáiąc. Co y w
Pſálmie Dawid czyni: Błogoſła nas
Bog/ Bog náſz/ y błogoſław nas Bog.
kolumna: b
Y Izáiaſz widźiał Bogá tego praw=
dźiwego/ nie bez oznaymienia trzech
perſon/ gdy Cherubinowie wołáią trzy
kroć miánuiąc/ święty/ święty/ święty
Pan zaſtępow. dáiąc znáć o trzych w
iednym boſtwie. Przetoż ono widze=
nie Izáiaſzowe Ian ś. wykłáda o Sy=
nie. á Páweł ś. o Duchu ś.
A iż nie ták iáſnie ſtárym onym oy=
com w przyrodzonym y piſánym zako=
nie oznaymione ſą ty trzy w boſtwie
perſony: y owſzem nieiáko zátáione y
zákryte zoſtawáły: ty ſą tego przyczy=
ny. Naprzod iż doſyć było ná on czás
do zbáwienia ták Pogánom iáko y Zy=
dom/ wierzyć w iednego Bogá/ bez wiá
domośći o perſonách. Bo ſtworzenie/
po ktorym do znáiomośći Bożey przy=
chodźili/ iáko ś. Apoſtoł mowi/ y ten
rząd dźiwney mądrośći ktory ieſt w
nim: nie vkázuie iedno iż ieden Bog
ieſt. o perſonách nikt ſię z rozumu przy=
rodzonego domyślić nigdy nie mogł/
poki iáwne obiáwienie z niebá o tym
nie záſzło. Iáko kto ná cudnie málo=
wány obraz pátrzy/ o málárzu wie: ále
ieſli ieſt Włoch ábo Hiſzpan ábo Po=
lak/ ieſli máły ábo wielki/ głádki ábo
ſzpetny/ domyślić ſię nie może/ áżby mu
go kto vkazał.
A z ſtrony Zydow dźiwnie do wiela
bogow ſkłonnych/ było bárzo niebeśpie=
czno o trzech im perſonách w boſtwie

powiádáć

---

strona: 275

Ná dzień Troyce ś.

275.

kolumna: a
powiádáć. gdyżby ſię záraz byli do báł=
wochwálſtwá/ o trzech bogách źle my=
śląc/ ſkłonili/ á nie vmieli rozeznáć rze=
czy trudney/ co iedność iedne^o boſtwá/
á co rożność perſon. A iż zakon ſtáry
był iáko dźiećię niedoſkonáłe y nie do=
roſłe/ y odmienić ſię y znieść miał: nie
godźiło ſię wſzytkie mu táiemnice otwá
rzáć/ ále wzroſtu potrzebá było czekáć.
Iáko dźieći nie záraz do wielkich y tru
dnych náuk prowádzą. Chowáłá ſię też
tá táiemnicá o perſonách w Boſtwie
ták trudna y w rozumie niepodobna/
nowemu zakonowi/ y nawyżſzemu y na=
pewnieyſzemu z niebá ſámemu miſtrzo
wi Synowi Bożemu/ świádkowi: kto=
rego náuce rzecz ták dźiwna y trudna
zlećić ſię miáłá.
Ten przyſzedſzy ná świát w náturze
ludzkiey/ oznaymił ſię być Synem Oy=
cá niebieſkiego. nie czynionym áni ſpo=
ſobionym: (bo ſię ták káżdy w łáſce
Bożey będąc zwáć może) ále rodzo=
nym od wieku/ y we wſzytkim Bogu ro=
wnym. iáko ſię to ná innym mieyſcu o=
koło iego práwego boſtwá vtwierdza.
Y oney prawdy ſwoiey wielkimi cudá=
mi podpierał. Y nie mamy go/ ktorzy
weń wierzym/ zá inákſzego iedno zá
práwego Bogá.
Tenże Syn Boży náuczył/ iż ieſt in=
ny od Oycá y od Syná pochodzący
Duch ś. tákże Bog práwy/ Synowi y
Oycowi rowny. ktory ſię ná chrzćie ie=
go w znáku gołębice vkazał/ y ná Apo=
ſtoły widomie w ogniu y ięzykách z nie=
bá sſtąpił. Iáko ſię ná dźień Swiąte=
czny náuczyło.
A o wſzytkich trzech perſonách y o
iednym boſtwie/ w dźiśieyſzey Ewán=
geliey tenże doſkonáły miſtrz náſz o=
znaymił/ mowiąc: Náuczayćie wſzytki
narody/ chrzcząc ie w imię Oycá y Sy=
ná y Duchá ś. Sámego Bogá mocą
ludźie ſię odradzáią y zbáwienia doſtá=
ią/ przez ſłowo Boże y wodę. Ieſli
Duch ś. chrzći/ y Syn chrzći iáko y O=
ćiec: tedyć y Duch ś. ieſt Bogiem y
Syn ieſt Bogiem. w ktorych trzech nie
ieſt troie boſtwo/ ále iedno. y przeto
nie trzey Bogowie ále ieden Bog/ tym
ſię ſłowem dáie znáć: iż nie mowi/ w
imioná: ále w imię/ iáko iednego Bo=
gá/ ktorego zowiem Troycą ábo w
Troycy iedynego.
Tę wiárę roznieśli Apoſtołowie y
kolumna: b
towárzyſze/ ich wſzczepili po wſzy=
tkim świećie. y od nich Chrześćijánie
názwáni ſą rożni od Zydow/ ktorzy w
Syná Bożego vwierzyć niechćieli/ y
náuką iego wzgárdźili/ y boſtwo iego
zbluźnili/ y po dźiś dźień bluźnią: nie
przypuſzczáiąc iáwnego y wielce do=
wodnego obiáwienia o trzech w bo=
ſtwie iednym perſonách. ktore to Zy=
dy dla tey niewdźięcznośći y złośći od=
rzućił P. Bog/ y pokarał ie w gniewie
ſwoim/ iż oddalił od nich kroleſtwo
ſwoie/ á przenioſł ie do narodow wſzey
źiemie: iż znáiomośći Bożey y ſłowá
iego ś. y prawdy y obiáwienia Bozkie=
go żadnego y Prorokow nie máią. iż
kośćioł im on ktoremu dufáli/ y ſłużbę
wſzytkę w nim/ y ofiáry ich y kápłáń=
ſtwo y zakon zepſował. y roſpędźił ie
tułáczmi po świećie/ bez krolá/ bez ká=
płaná/ bez wolnośći/ iż dźiś nędzniey=
ſzego narodu ná świećie nie máſz. Zá
ten tylo grzech iáko mowi Dányel/ iż
zábiwſzy Syná Bożego/ vwierzyć weń
niechćieli. y opiſał ten Prorok látá/ kto=
rych ſię to ich karánie dla tego grze=
chu sſtáć miáło/ po lat od wyſzćia z
Bábiloniey 490. Ná co wſzytek
świát pátrzy/ y żadna ſię do tego czá=
ſu nácya do nich po prawdę y znáio=
mość Bożą nie vćieka. bo v ſámych
Chrześćijan zoſtáłá/ ktorzy ſię Bogiem
prawdźiwym w Troycy iedynym y zná=
iomośćią iego chlubią.
V heretyko też prożno znáiomoś=
ći o Bogu prawdźiwym ſzukáć. bo tám
wielki nieſtátek. raz ſą/ drugi raz ich nie
máſz: raz to mowią drugi raz owo: ie=
dni ták drudzy inák. ſą iáko y Zydowie
bez wodzá/ bez miſtrzá y proroká/ bez
kápłaná y ołtarzá/ bez rządu/ bez poſłu=
ſzeńſtwá/ bez iednośći/ bez trwáłośći.
Zaden z nich podánia Apoſtolſkiego y
prawdźiwe^o rozumienia piſmá nie ma.
bo by ie dobrze rozumieli: náleźliby w
nim zgodną prawdę; ále iż ſię około ie=
go wykłádow nie zgadzáią: do prawdy
w nim/ ktora iedná ieſt/ tráfić nie mo=
gą. y miałbych od tych prawdy ſzukáć
co wczorá náſtáli á iutro zginą/ á ſámi
ſię o nie zgodźić y náleść iey nie mogą?
V Turkow ieſzcze mniey wiádomo=
śći o práwym Bogu. bo ich Mácho=
met w ſześć ſet lat po Apoſtolech ná=
ſtał/ Chrześćijáńſką wiárę porzućił/
Chryſtuſá zbluźnił/ żadnych cudow nie

Mm ij

czynił/

---

strona: 276

Ná dzień Troyce ś.

276.

kolumna: a
czynił/ ſzáblą á roſkoſzámi do plotek
ſwoich ludźie poćiągnął.
V ſámych Chrześćijan Kátholikow
náuká y wiádomość pewna o prawdźi
wym Bogu/ ktory ieſt w Troycy/ Oćiec/
Syn y Duch ś. zoſtáłá. ktorą prawdę y
wiárę mocno wyznawamy: Wierzę w
iednego Bogá. ktoryż to? Zydowſkili?
nie. Tureckili? nie. heretyckili? nie. A
ktoryż? Ten ktory ſię zowie/ Oćiec/
Syn/ Duch ś. Wierzę w Oycá wſze=
chmogącego/ ſtworzyćielá niebá y źie=
mie/ wſzech widomych y niewidomych.
y wierzę w Iezu Chryſtá Syná iego/ y
wierzę w Duchá ś. Co ták iáko możem
obiáśniamy. Iedno ieſt Boſtwo y Bog ieden/ iá=
ko piſmo mowi/ wiela bogow żadną
miárą nie przyznawamy. bo to ſą Po=
gáńſkie báłwochwálſtwá y heretyckie
Aryáńſkie zdrády/ ktore do tegoż báłwo
chwálſtwá wiodą. Pan IEZVS náſz
miſtrz tey wiáry náucza y z Moyzeſzá
przywodźi piſmo/ y w tym nas vmo=
cnił/ y nie czynił ſię inſzym Bogiem á=
ni drugim Bogiem/ ále iednym z Oy=
cem y z Duchem ś. Ia y Oćiec iedno
ieſteſmy.
W boſtwie trzy perſony wyznawa=
my/ ieſt Oćiec/ Syn y Duch ś. Iáko tá
ś. Ewángelia świádczy: Chrzćićie w
imię Oycá y Syná y Duchá ś. Czym
potępiamy Zydy niewierne/ ktorzy ſię
do perſon znáć y wierzyć niechcą. y
Turki/ ktorzy tákże tego nie wierzą. y
tym wiárá náſzá od nich rożna/ y to ſá=
mo Chrześćijány nas czyni/ y ten ſam
ieſt Bog Chrześćijáńſki/ Bog ieden w
trzech perſonách/ Oćiec/ Syn y Duch ś.
ktorego iednego imieniem/ chrzeſt bie=
rzem/ y mocą ſię iego odradzamy ná ſy=
ny Bożé.
Ty perſony rożnośći inſzey miedzy
ſobą nie máią/ iedno z ſtrony pochodze
nia. Iż Syn rodźi ſię przed wieki od
Oycá/ nie Oćiec od Syná. iż Duch ś.
pochodźi od Oycá y od Syná. á od Du=
chá ś. nie pochodźi áni Oćiec/ áni Syn.
Oćiec nie rodzony/ Syn rodzony/ Duch
ś. pochodzący. Tá ieſt ſámá rożność
ktora perſony czyni. w innych wſzyt=
kich rzeczách/ to ieſt/ w boſtwie/ w mo=
cy/ w máieſtaćie/ w władzey/ w ſtwo=
rzeniu ſwiátá wſzytkie^o/ wielka ieſt row
ność á namnieyſzey rożnośći nie máſz.
Ty perſony nigdy ſię mieſzáć nie
kolumna: b
mogą. Oćiec nie ieſt Synem/ Syn nie
ieſt Oycem/ Duch ś. nie ieſt áni Sy=
nem áni Oycem. Inny Oćiec ktory
Syná rodźi. inny Syn ktory ſię od nie=
go rodźi, inny Duch ś. od obudwu po=
chodzący. Przetoż błędow heretyckich
ktoremi nas do Zydow ćiągnęli/ á mo=
wili iż tenże ieſt Oćiec co y Syn/ ko=
śćioł ś. potępia. Nie Oćiec ſię wćielił
w żywoćie Pánny czyſtey: ále Syn.
Nie Duch ś. ále Syn. Nie Syn ná A=
poſtoły w ogniu sſtąpił: ále Duch ś.
W boſtwie liczby nie máſz dwoiá=
kiey/ áni troiákiey. bo ſię boſtwo nie
dźieli: ále tylo w ſámych perſonách z
ſtrony pochodzenia iedney od drugiey/
tám liczbá ieſt trzech/ Oycá/ Syná y
Duchá ś.
Boſtwo Troyce ś. nie ieſt iáko czło=
wieczeńſtwo/ ktore ſię vdźiela Piotro=
wi/ Páwłowi y Iędrzeiowi: ále ieſt ie=
dność nierozdźielna. iáko iedno ſłoń=
ce/ w ktorym ieſt iſtność/ promień y ćie=
płość. Iáko nie máſz trzech ſłońcow
ná ktoreby ſię náturá ſłońcá roznośi=
łá: ták boſtwo iedno. á ná troie ſię nie
roznośi/ iedno w iednym poiedyńſtwie
ſą trzy perſony.
Do Troyce ś. nic nie przybywa áni
wchodźi ze wćielenia y człowieczeń=
ſtwá Syná Bożego. Bo ácz ieſt z per=
ſoną y boſtwem ſłowá Syná Bożego
ziednoczone/ y od niego nigdy nieroz=
dźielne: iednák nie ieſt Bogiem czło=
wieczeńſtwo Páná náſzego/ ále rzeczą
od Troyce ś. ſtworzoną. Acz Syn Bo=
ży Chryſtus BOg ieſt y człowiek prá=
wy. y dobrze mowim/ iż Bog zá nas
ćierpiał y vmárł. O czym ſię ná innym
mieyſcu náucza.
A iż to ſą rzeczy trudne/ nie poięte/
y rozum nie tylo ludzki ále y Anyelſki
przechodzące/ áby ſię nikt trudnośćią
y ludzkim niepoięćiem od wiáry tey ś=
więtey nie odrażał: niech ma táki po=
śiłek y náuki. Náprzod wiedźieć ma
doſkonále co to wiárá w Bogá y co to
Bogu wierzyć/ gdy on ſam co mowi:
iż ieſt wedle Apoſtołá przekonánie w=
ſzytkiego rozumu náſzego/ y zniewole=
nie iego pod poſłuſzeńſtwo tego co mo=
wi. Doſyć maſz iż to Bog mowi iż ieſt
w Troycy iedyny/ iżći vkazał Syná w
ćiele/ y Duchá ś. w znáku gołębice y o=
gniá. Doſyć iż to Syn Boży świád=
czy ktory ieſt práwym Bogiem/ á omy=

lić nie mo=

---

strona: 277

Ná dzień Troyce ś.

277.

kolumna: a
lić nie może/ ktory mowił: Co wiemy
to mowim/ á coſmy widźieli to świád=
czym: Wiárá náſzá ná ſłowie ſię Bo=
żym wſpiera/ ktory ſámá prawdá ieſt/
nie ná rozumie.
Pomyśl ſobie iáko ſłáby ieſt ludzki
rozum/ y iáko omylne wiádomośći ie=
go. Rzeczy tych ná ktore pátrzym ná=
tury nie znamy/ y ſámi ſię nie znamy:
á iáko Bozkie rzeczy poiąć możem?
Ciáło/ mowi Mędrzec/ obćiąża duſzę/
iż ſię ná wyſokie rozumienie podnieść
nie może: nie tylo Bozkich ále y źiem=
ſkich ſubtelnośći. Y przeto Pan do Ni=
kodemá mowił: Ziemſkieć rzeczy mo=
wię/ á nie rozumieſz ich/ á niebieſkie ro=
zumem ogárnąć chceſz?
Vważáć mamy/ iż tá wiárá Chrze=
śćijáńſka o Troycy ś. iáko y o innych ár=
tykułách/ dźiwnie ſię vmacnia piſmem
ſtárego zakonu y Prorokow/ w ktorych
byłá iáko dąb wielki w máluczkim żo=
łędźiu. Bárzo iáſne ſą proroctwá przed
kilką tyśięcy lat vprzedzone y przeyrzá=
ne o wierze Chrześćijáńſkiey.
Tá wiárá vmocniłá ſię cudámi. Za=
dney ſekty nie máſz áni było ná świećie/
w ktoreyby cudá ták wielkie/ ták gęſte
y po dźiś dźień czyniono. Turecka y pſá
chromego nie vzdrowiłá: heretycka ie=
ſzcze mniey: o Zydowſkiey áni pytáć.
Nie máſz áni było ná świećie żadney
ſekty/ ktoraby ná ſwey prawdy świáde=
ctwo ták wiele krwie roźlałá iáko wiá
rá Chrześćijáńſka/ ktorey Duch ś. w
ludziech tákie dał świádectwo/ iż ná
śmierć dla niey iáko ná weſele ſię ćiſnę
li. á to zá więtſzą ćięſzkość y krzywdę
ſobie mieli męczennicy/ gdy vmrzeć
dla prawdy tey nie mogli.
Zadna religia ták wiele báłwochwál
ſtwá nie obáliłá y ono ze wſzego świá=
tá nie wypędźiłá/ iedno tá Chrześćijáń
ſka. Co y po dźiś dźień miedzy Indiany
ná wſchod y zachod czyni. Zadna tá=
kich praw nie ma około cnoty y poczći
wych obyczáiow/ w ktorych namniey=
ſzey przygány/ nieſpráwiedliwośći y nie=
poczćiwośći nie máſz/ iáko tá náſzá. Zy=
dowie/ Turcy y heretycy iákie mákuły
cnoty y poczćiwośći w zakonie ſwym
máią/ y ſproſnośći ktorą ſię y rozum
brzydźi: trudno krotko powiedźieć. Za=
dna ſektá nie miáłá nigdy ták ludźi ś=
więtych y cudownych y vmartwionych
świátu y ćiáłu/ iáko Chrześćijáńſka w
kolumna: b
oboiey płći. Ná ſáme zakony y kápłáń=
ſtwo pátrząc: káżdy ſię zdźiwi/ gdy ie z
innemi przyrowna/ á zwłaſzczá z here=
tyki/ ktorzy żadnego świętego ſwey ſe=
kty áni w kśięgách/ áni w kálendarzu
vkázáć nie mogą. Zadna ſektá tákich
ſtoſow y prześládowánia nie wytrzy=
máłá/ y ták długo/ iáko wiárá Chrześ=
ćijáńſka. Iákoż iey o Troycy ś. y in=
nych ártykułách nie wierzyć?
Rádá zbáwienna ieſt około pokus
przećiw wierze tey ták dźiwney y trud=
ney: áby ſię żaden Kátholik z żadnym
ádwerſarzem/ zwłaſzczá około Troyce
ś. w rzecz nie wdawał. Bo y práwá
duchowne y ſwieckie: mowy około tego
zákazáły. ále niech káżdy/ gdy go ná
pádnie Nowochrzczeniec/ ták mowi:
Milcz Pogáninie y Zydźie y Turczynie/
ieſtem Chrześcijánin/ vwierzyłem y o=
chrzćiłem ſię imieni y mocą Bogá w
Troycy iedyne^o/ ſpráwy z tobą nie mam.
Táiemnice Bożé zákryte wiáry ná=
ſzey/ káżdy z nas lepiey wiárą zrozu=
mieć/ lepiey pokłonem y dobrym żywo=
tem wyznáć/ lepiey milczeniem niżli
ſłowy vczćić może. Gdy ćię rozum po=
tárgnie á będźieſz chćiał ſzperáć w má=
ieſtaćie bozkim y dochodźić trudnośći:
nágotuy wiárę á mo: Gdy wierzę że
to prawdá/ iuż y rozumiem. Gdyż Pro=
rok mowi: Ieſli nie vwierzyćie/ nie
zrozumiećie: inákſzego mi rozumienia
nie potrzebá. Bobych oſzálał y rozum
ſtráćił/ bych ſię miał z rozumem moim
ná mądrośći niedośćigłe Bozkie pory=
wáć. Doſyć mi z Apoſtołem mowić:
O wyſokośći y bogáctwo rozumow y
mądrośći Bożych/ iáko ſą niepoięte ſą=
dy iego y niezrozumiáne drogi iego. A
iż do wiáry/ wyznánia potrzebá: nie
oſtrz ná to ięzyká/ bo y w tym potknąć
ſię możeſz: ále pádni ná źiemię á day
cześć Troycy ś. á żyi cnotliwie/ obraz
iey ná ſobie wedle zakonu Chrześćijáń
ſkiego noſząc: to ſtánie heretykowi zá
náukę. A ieſli ſię chce náuczyć/ vkaż
mu drogę do kápłanow Bożych. Mil=
czenie pokornego ſercá lepiey vczći tá=
iemnice Bozkie/ iáko ie Apoſtoł vczćił:
Słyſzałem/ práwi/ w trzećim niebie tá=
iemne ſłowá/ ktorych ſię ludźiom mo=
wić nie godźi. im więcey kto ſię bozkim
táiemnicom przypátrzy/ tym mniey o
nich mowić może. Izáiaſz ſkoro vy=
źrzał P. Bogá w máieſtáćie: iął ſię zá

Mm iij

vſtá y mo=

---

strona: 278

Ná I. Niedzielę po Swiątkách.

278.

kolumna: a
vſtá y mowił: Ach mię/ mowić tru=
dno/ muśi milczeć/ pomázáną gębę
mam/ y miedzy tákimi mieſzkam. Y
Moyzeſz vyrzawſzy y poznawſzy Páná
ná krzu onym/ záſłonił oczy y mowił:
Iákoś do mnie począł Pánie mowić/
kolumna: b
ták mi ięzyk ſłábieie. Mowić o táiem=
nicách Bozkich zákrytych ledwie ſię
godźi. A coż z ſprożnośći y hárdośći ro=
zumu co świegotáć/ iáko wielka śmiá=
łość y nievczćiwość rzeczom Bozkim
z tego rośćie?

7:

WTORA CZESC.

8:

O Ewángeliey tey Niedziele: Bądzćie miłośierni/ iáko y O=

9:

ćiec wáſz miłośierny ieſt.
Hcemy vczćić y wyznáć Troycę
ś. Bogá náſzego: nośmyż obraz
iego ná ſobie. Boſmy ná obraz
tego Bogá/ w ktorego wierzym/ ſtwo=
rzeni ſą. Wieſz iáką twarz ma P. Bog?
Wieſz iáki ieſt Bog w Troycy? Twa=
rzy żadney nie ma/ y nie może boſtwá
iego do żadnego ſtworzenia przyrow=
náć/ áni go málowáć. Mowi Moyzeſz
do ludu: Słyſzałeś głos Bogá twego
áleś twarzy żadney nie widźiał. Nie
widźiałeś żadnego podobieńſtwá/ ná
on dźień gdy do was mowił w Horeb
w puł ogniá. Nie ieſt Bog: áni czło=
wiek/ áni Anyoł/ áni ſłońce/ áni do ża=
dney ſtworzoney rzeczy przyrownány
być może. A iákoż ia obraz y podobień=
ſtwo Troyce ś. ná ſobie mam? Powiem=
ći. Z iſtnośći y zewnętrznośći nie zna=
my teraz P. Bogá: iedno z dźiełá y
ſkutkow iego. Iáko w człowieku duſze
nie widźiſz/ iedno ćieleſną twarz iego/
y po niey go znaſz: ták boſtwá P. Bo=
gá twego nie widźiſz/ iedno ſkutki á v=
czynki iego widźiſz/ iż ieſt dobry/ mi=
łośierny/ ćierpliwy/ ſpráwiedliwy. Toć
ieſt iákoby obraz iego. Iáko człowie=
ká znamy z twarzy/ ták P. Bogá z do=
broći/ z miłośierdźia/z łáſkáwośći/ z
prawdy/ y z innych cnot iego Bozkich/
ktore ſą nieiákim obrázem iego.
Tákich cnot gdyć P. Bog dał du=
ſzę/ włożył w ćię fundámenty/ y chce á=
byś był táki iáki on/ dobry á miłośierny
ná drugie/ iáko on ieſt ná wſzytki. Na=
lepiey P. Bogá poznawamy po miło=
śierdźiu iego wielkim/ ktore wylał ná
wſzytko ſtworzenie ſwoie/ káżdego po=
trzeby opátruiąc/ y nędze oddaláiąc/
iáko Pſalm mowi: [Oczy wſzytkiego
ſtworzenia do ćiebie ſię obracáią Pá-
nie/ á ty opátruieſz wſzytkę żywność y
potrzeby ich. Ty dáry twoie ſypieſz/ á
oni zbieráią/ ty rękę twoię otwarzaſz/ á
kolumna: b
oni ſię dobry twemi nápełniáią] Y beſtye
znáią tego co ie karmi/ y do ſwey goſpo=
dyniey ná wśi wſzytko ſię ptáſtwo zbie=
ga. Iáko dźiećię napierwey ſię náuczy
znáć mátkę ábo mámkę/ ktora ie pier=
śiámi y chlebem karmi: ták człowiek
napierwey poznawa Páná Bogá ſwe^o
z tey twarzy y miłośierdźia iego/ iż nas
karmi/ nam dobrze czyni/ y nędze náſze
od nas/ gdy do niego wołamy/ oddala.
Chce tedy P. IEZVS ábyſmy twarz
Oycá náſzego niebieſkiego ná ſobie mie
li: to ieſt abyſmy byli miłośierni/ iáko
Oćiec náſz niebieſki miłośierny ieſt. Bo
ſię do nas nie przyzna/ gdy tey twarzy
ſwey ná nas nie ogląda. rzecze: Nie
moie to dźieći/ ták okrutne y niemiło=
śierne. To moie/ ktore nád nędzą ludz=
ką boleią/ á wnet ią odganiáią ieſli
mogą. Miłośierdźie nie tylo ieſt obraz
Troyce ś. ále wypełnienie wſzytkiego
zakonu Bożego/ ktory ná miłośći zá=
wiſnął. Ieſt świádectwo dobrey wiá=
ry/ pokuty pierwſzy owoc iáko Ian
Chrzćićiel rádźił/ pomoc do oczyśćie=
nia grzechow/ vproſzenie ſkruchy ſer=
deczney. Miłośierne vczynki od gnie=
wu Bożego bronią/ długi Bogu wy=
płacáią/ máiętność y domy rozmnażá=
ią. O czym ſię ná zálecánie tey wiel=
kiey cnoty/ ná innym mieyſcu mowi=
ło y piſáło.
Tego miłoſierdźia cztery ſkutki Pan
wylicza. Mieymy miłośierdźie/ nád
ſławą bliźnich náſzych/ gdy iákie złe
mnimánia o nich powſtáią. Nád du=
ſzámi ich tákże/ gdy grzeſzą ábo komu
ſzkodę czynią. Nád potrzebámi ich ćie=
leſnemi mieymy miłośierdźie/ gdy czym
ſobie pomoc nie máią. Nád ślepotą
ich/ gdy w czym błądzą. O pierwſzy ták
vpomina Pan IEZVS.
Nie poſądzayćie á nie będźiećie po=
ſądzeni. Częſto ſię tráfia/ iżći ſię zda

kto być

---

strona: 279

Ná I. Niedzielę po Swiątkách.

279.

kolumna: a
kto być złym/ ábo co tákiego niepewne=
go kto o nim mowi/ y do vchá twego
nieśie: Zmiłuy ſię nád ſławą iego. Nie
poſądzay go/ nie czyń krzywdy ſławie
iego/ nie ták prędko wierz gdy o nim
źle mowią. ráczey obmawiay z miło=
śierdźia ku niemu/ mowiąc: Nie pew=
ne to rzeczy. rozumieymy dobrze o nim/
poki ſię pewna rzecz nie pokaże.
A gdy ſię co pewnego y iáwny á zná=
czny grzech pokaże: drugie miłośier=
dźie każe Pan Chryſtus czynić: Nie
potępiáć. To ieſt duſze iego nie dáwáć
wnet do piekłá ięzykiem: ále ráczey
zmiłowáć ſię nád vpadkiem iego/ á mo
wić: vpadł nieborak/ ále iuż podobno
żáłuie y z grzechu powſtał. Iam też á=
bom táki był/ ábo być mogę: prożno go
potępiáć mam/ gdyż ſię y ſam tákiego
vpadku boię. Wolę zań prośić P. Bo=
gá/ áby mu dał prawdźiwą ſkruchę.
Trzećie miłośierdźie Pan roſkázu=
ie. Odpuſzczayćie á będźie wam odpu=
ſzczono. Gdy nas vkrzywdźi bliźni náſz
á wyſtąpi przećiw nam/ czyńmy mu mi=
łośierdźie/ odpuſzczaymy/ iáko też ſámi
tego v P. Bogá ſwe^o co dźień prośim.
Czwarte miłośierdźie Pan roſká=
zuie: Dayćie á będźie wam dano. wi=
dźiſz iż bliźni twoy potrzebuie chlebá/
ſukniey/ pieniędzy/ rády y pomocy two=
iey: day mu/ nie broń brátu twemu te=
go co y dla niego tobie Bog dał: áby y
on zá ćię Bogá prośił/ y ty ábyś miał
odpłátę v Bogá. Nie gubiſz gdy dáieſz:
obiecuieć P. Bog zapłátę y dobrą miá=
rą odmierzy tobie/ nátkáną/ nátrzęśio=
ną y opływáiącą miárą/ iáko ſam ná
wielu mieyſc obiecuie. y ná onym ſą=
dźie ſwoim/ gdy twoie iáłmużny ktoreś
bliźniemu czynił/ ſobie ſámemu przy=
czyta y rzecze: Mnieś to dawał/ mnieś
to odźiewał/ karmił/ bronił/ leczył: we=
źmiſz zá to dobrą miárę/ wnidź do kro=
leſtwá mego. To práwie wielka miárá.
Oſtátnie miłośierdźie roſkázuie
nád błędnemi y iákoby ślepemi/ ktorzy
náuki y vpominánia náſzego y kazánia
potrzebuią. Aby widomy ſłużył ślepe=
mu/ áby mądry głupiego náuczał/ y bá=
czny błędne^o. nie łay głuchemu/ y przed
ślepym pniá nie kłáć/ mowi zakon. y
przeklęty ktory ślepe w drogę błędną
prowádźi. W czym potrzebá ná ſię pier
wey weyźrzeć/ ieſli ty ſam w tákim błę=
dźie y grzechu nie leżyſz. ieſli dobrze ſam
kolumna: b
widźiſz á tákiey przygány nie maſz. Bo
poſpolićie ludzkie grzechy widźim/ á ná
ſwoie nie pátrzym. Gdy tedy kogo
widźiſz błądzącego/ ábo złą drogą do
grzechu idącego/ ábo coć ſię w kim nie
podoba: pierwey ſam ná ſię weyrzy.
Ieſli toż v śiebie naydźieſz: pierweyże
około śiebie ſámego prácuy/ á vmieć
dobrze w domu ſwoim: toż v drugiego
śmieći vkázuy. Pierwey z oká ſwego
wyrzuć/ coć do twego wzroku wádźi:
toż drugiemu oko oczyśćiay. Bo ſzká=
ráda rzecz ieſt/ y obłudnikiem pokry=
tym táki ieſt/ ktory ſam złym będąc/ dru=
giego karze. Co táki vkarze? Slepy
slepego nie dobrze poprowádźi/ obá w
doł wpádną/ mowi Pan.
A to mowiąc/ nie gardźmy náuką
kápłáńſką/ choć drugdy widźim/ iż to
ſámi czynią o co ludźie karzą. Bo w
tey mierze Pan nas ná innym mieyſcu
przeſtrzegł: Ná ſtolicy Moyzeſzowey
śiedzą vczeni y Pháryzeuſzowie: czyń=
ćie co wam czynić każą/ ále wedle ich
vczynkow nie czyńćie. To zgromienie
Páńſkie/ nie ſłuży iedno ná tego co v=
pomina/ choćiaż ſam zły ieſt: ále tobie
ktorego vpomináią y náuczáią nic nie
wádźi/ choć ćię y zły przeſtrzega/ y táki
ktory w tymże grzechu leży. Boże á=
być y to pomogło. Choć mię trędowá=
ty leczy/ nie dbam/ bylech ia ſwoiego
trądu zbył. Choć mię czarny obmywa/
nie dbam/ bylech ſię ia obmył. Choć
mię zły nápawa/ nie dbam/ bylech ſię
ia nápił.
O nieogárniona wſzechmocnośći
Bogá w Troycy iedyne^o/ iáko z niſzcze=
goś wſzytko ſtworzył. O nieokreſzona
wielkośći ktorey końcá nie máſz/ y więt
ſzą ſię nád niebá wſzytki pokázuieſz. O
bezdnie głębokośći ktora nie maſz miá=
ry. O mądrośći niepośćigła y zákryta/
iákoć ſię kłániáć y vpádáć nie mam?
O dobroći ktora dáry twemi nápełniaſz
wſzytko ſtworzenie: iáko ćię chwalić y
miłowáć nie mam? Oycze bez począ=
tku nierodzony/ Synu od wieku y bez
czáſu rodzony/ Duchu ś. od obudwu
tchniony y pochodzący od wieku bez
czáſu/ iedyny Boże náſz Troyco/ zmiłuy
ſię nád námi: ábyſmy w tey wierze y w
tákim o máieſtaćie twoim wyznániu
mocno trwáli/ á wſzemu piekłu z niego
ſię ſpycháć nie dopuśćili. O Boże Ch=
rześćijáńſki/ rácz Zydy y Turki y herety=

ki oświećić/

---

strona: 280

Ná dzień Bożego Ciáłá.

280.

kolumna: a
ki oświećić/ áby poználi/ iż nie máſz
Bogá práwego nád ćię Bogá Chrze=
śćijáńſkiego. O chlubo náſzá/ iáko ſię
ćieſzymi iż ćię znamy: ábo iżeś ty nas
poznáć/ á táką nam wiárę dárowáćieś
raczył. Tego nam nie doſtáie ábyć ſię
wſzytek świát pokłonił/ á inne ſtworze=
nie twoie ćiebie Páná ſwego właſnego
y y przyrodzone^o znáło/ ták iáko my zna=
my. ábyś ſię weſelił z roboty twoiey/ y z
onego drogiego odkupienia ná ktoreś
ták wiele náłożył. Pożegnayże nas
Boże/ Boże náſz/ y pożegnay nas Bo=
że/ niechći ſię pokłonią wſzytki kráie
źiemie. Błogoſław nam Boże Oycze/
kolumna: b
á bądź ſtrożem náſzym. Vkaż nam
Boże Synu twarz twoię/ á zmiłuy ſię
nád námi. Obroć Boże Duchu ś. obli=
cze twoie do nas/ á dáruy nam pokoy.
Niech nośim ná ſobie obraz dobroći y
miłośierdźia twego/ ábyſmy tobie po=
dobni byli/ dobrze czyniąc wſzytkim kto
rym możem. Nikogoż nie poſądzáiąc/
nikogoż nie potępiáiąc/ káżdemu co
nam źle czyni odpuſzczáiąc/ y niedoſtá=
teczne dáruiąc/ y błędne do drog two=
ich prowádząc/ ábyſmy ták prawdźiwe
mi ſynmi twoiemi zoſtawáli. Ktory
kroluieſz Bog ieden w Troycy ná wie=
ki wiekow. Amen.

---

strona: 309

Ná V. Niedzielę po świątkách.

309.

31:

NA PIATA NIEDZIELE

32:

PO SWIATKACH, EWANGE-

33:

LIA V MATTHEVSZA W V.
Nego czáſu: Mowił P. Iezus vczniom ſwo=
im. Záprawdę powiádam wam; iż ieſli nie będzie obfi=
towáłá ſpráwiedliwość wáſzá więcey niż doktorow za=
konnych y Pháryzeuſzow/ nie wnidziećie do kroleſtwá niebieſkie=
go. Słyſzeliśćie/ iż rzeczono ſtárym: Nie będzieſz zábijał. A kto=
bykolwiek zábił/ będzie winien ſądu. A ia wam powiedam; iż ká=
żdy ktory ſię gniewa ná brátá ſwego/ będzie winien ſądu. A kto
rzecze brátu ſwemu/ Ráchá: będzie winien rády. A kto rzecze/ ſza=
lony: będzie winien ogniá piekielnego. Ieſli tedy ofiáruieſz dar
twoy do ołtarzá; á tám wſpomniſz/ iż brát twoy ma nieco prze=
ćiw tobie: zoſtaw tám dar twoy przed ołtarzem/ á idź pierwey
ziednáć ſię z brátem twoim: á tedy przyſzedſzy ofiáruieſz dar twoy.
kolumna: a
Spráwiedliwośći á=
bo vſpráwiedliwieniu Ch=
rześćijáńſkim wiele gadek
ieſt miedzy dźiśieyſzemi o=
kolumna: b
wierze ſwary. ktore iż wedle Apoſtołá
pożytku nie nioſą/ zwłaſzczá do zbudo=
wánia poſtpolitego: proſta á práwą
Kátholicką náuką około tych ſłow

Qq iij

Páńſkich y

---

strona: 310

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

310.

kolumna: a
Páńſkich y wykłádu ich/ wiele trudno=
śći z nimi zbędźiem: y odpráwim ie łá=
cno/ gdy naprzod zá pomocą Bożą
zrozumiemy/ o iákiey tu P. IEZVS
ſpráwiedliwośći mowi: á zátym iáko
kolumna: b
w nas vczniách iego ma być więtſza y
okwitſza ſpráwiedliwość/ niżli w o=
nych ſtárego zakonu ludźiách vczo=
nych y Pháryzeuſzách/ ktore świát
miał zá święte y ſprawiedliwe.

6:

PIERWSZA CZESC.

7:

O iákiey tu ſpráwiedliwośći Pan mowi/ á iáko w nas

8:

więtſza być ma.
O imię ſpráwiedliwość/ roz=
máite ma w piſmie ś. rozumie=
nie. Bo zowie ſię drugdy ſprá=
wiedliwośćią zakon wſzytek Boży pi=
ſány/ ktory ſpráwiedliwośći náucza.
to ieſt/ iákoby wſzytko było proſto/ y
pod linią y ſznurem woley Bożey/ y
práwá od niego dánego/ á nic nie chy=
biáło áni ná tę ſtronę áni ná owę. Ták
mowi Dawid: Spráwiedliwośći two=
ich przeſtrzegáć będę: náucz mię ſprá=
wiedliwośći twoiey. Y indźiey: Sprá=
wiedliwośći Páńſkie proſte/ vweſelá=
iące ſercá. Y Apoſtoł mowi: Pogánie
ábo nieobrzezáńcy ſpráwiedliwośći za=
konney ſtrzegą. Drugdy ſię też tym i=
mieniem rozumieią vczynki dobre z=
wierzchnie/ wedle práwá piſánego czy=
nione/ ná ktore ludźie pátrzą/ y o nich
ſądzą y chwalą ie. Y táka ſpráwiedli=
wość zowie ſię vczynkowa/ iáką mieli
ći Pháryzeuſzowie/ o ktorey tu P. IE=
ZVS mowi: Ieſli ſpráwiedliwość wá=
ſzá nie będźie okwitſza/ niżli vczonych/
y Pháryzeuſzow: nie wnidźiećie do
kroleſtwá niebieſkiego. Bo oni ná z=
wierzchownych tylo vczynkách pokłá=
dáli dobroć y ſpráwiedliwość ſwoię/
gdy zwierzchnie to czynili/ co zakon
Boży v Moyzeſzá náuczał.
O tey y Apoſtoł mowi: Ieſli Abrá=
hám z vczynkow vſpráwiedliwiony
ieſt: ma ſławę: ále nie v Bogá. Bo lu=
dźie zwierzchowne tylo ſpráwy widzą/
y chwalą ábo gánią. Ale P. Bog ná
ſercá y wnętrznośći pátrzy. Táką ſprá=
wiedliwość mogli mieć Philozopho=
wie/ y inni ktorzy żyli wedle praw ábo
przyrodzonych ábo piſánych ſwoich/ y
od rzeczypoſpolitey vchwalonych. Y
wedle Philozophow táka ſpráwiedli=
wość ieſt dwoiáka: iedná zakonna/ kto
ra w ſobie zámyka wſzytki cnoty/ ktore
zakon y práwo każe: á druga oſobna
w ſobie/ ktora ſię ściąga ná zmowy/ ku=
kolumna: b
pná/ dániny/ ſądy/ miáry/ łokćie/ ſzá=
cowánia: gdźie porownánia y ſpráwie
dliwey liniey potrzebá.
Po trzećie zowie ſię ſpráwiedli=
wość/ ſerdeczne wedle P. Bogá y prá=
wá/ y woley iego vſpráwiedliwienie. A
táć ieſt ſámá prawdźiwa ſpráwiedli=
wość/ ktora ſię zowie/ ſpráwiedliwość
z wiáry y z Bogá. Z wiáry: bo ſię od wiá
ry w Meſſyaſzá IEZV Chryſtá poczyna:
á z Bogá ſię zowie/ iż ią P. Bog ludźi
dáruie y wlewa ná ſercá ich. O tey Apo
ſtoł mowi: W Chryſtuśie chcę być ná=
leźion/ nie máiąc moiey ſpráwiedliwo=
śći/ ktora z zakonu ieſt: ále onę ktora
ieſt z wiáry Chryſtuſowey/ ktora z Bo=
gá ieſt/ ſpráwiedliwość w wierze.
Y tym rożna ieſt vczynkowa ſprá=
wiedliwość wedle zakonu/ od tey kto=
ra z wiáry ieſt: iż oná ieſt bez łáſki/ przy=
iáźni y pomocy Bożey: á tá z łáſką/ z
przyiáźnią/ y z pomocą Bożą/ iáko
rzekł Ian Chrzćićiel: Zakon przez Moy
zeſzá dány ieſt/ á łáſká y prawdá sſtáłá
ſię przez IEZV Chryſtá. Y tá ieſt na=
przednieyſza rożność nowego zakonu
od ſtárego: iż ſtáry przyſzedł z ſámą
náuką/ tylo ludźiom vkázuiąc co źle á
co dobrze/ co czynić mieli á czego nie
czynić: A Ewángelia y nowy zakon
przyſzedł nie tylo z ſámą náuką co czy=
nić á czego ſię ſtrzedz: ále też z łáſką y
przyiáźnią Bożą y pomocą/ áby ſię to
czynić y wypełnić mogło/ co w ſtárym
y w nowym zakonie roſkazano ieſt.
Stáry zakon przez Moyzeſzá/ ktory po=
mocy do wypełnienia dáć nie mogł/
poſtáwiony ieſt: á nowy przez Chry=
ſtuſá/ ktory łáſkę y pomoc do wypełnie=
nia dáć mogł y dáie/ wnieśiony ieſt.
Gdy tedy mowi P. IEZVS: Ieſli nie
będźie więtſza ſpráwiedliwość wáſzá:
niżli vczonych y Pháryzeuſzow. Chce
Pan ábyſmy do zwierzchney ſpráwie=
dliwośći Pháryzáyſkiey/ do vczynko=

wey ktora

---

strona: 311

Ná V. Niedzielę po Swiątkách/

311.

kolumna: a
wey ktora z zakonu ieſt/ przykłádáli w=
nętrzną ktora z wiáry y z Bogá ieſt.
Nie iżbyſmy zwierzchnią vczynkową
odmiátáli: Bo Pan nie mowi: ieſli nie
będźie inſza: ále ieſli nie będźie więtſza
ſpráwiedliwość: żebyſmy ią wnętrzną
y z wiáry á łáſki á pomocy Chryſtuſo=
wey płynącą/ kończyli y doſkonáłą czy=
nili. Bo to co ieſt w zakonie y v Proro=
kow z ſtrony cnot y vczynkow dobrych
piſano: z więtſzą to powinnośćią Ch=
rześćijánie pełnić mamy/ máiąc łáſkę
y pomoc z wiáry/ to ieſt z łáſki Chry=
ſtuſowey y z pomocy iego/ ktorey oni
nie mieli.
A podobno ſię tu pożyteczniey wſpo=
mni/ iż vſtáwy zakonne v Moyzeſzá ná
troię ſię dźieliły. Iedny ceremoniálne/
ktorych było bárzo wiele/ y ćieſzkie/ y
trudne były do záchowánia/ iáko mo=
wi Piotr ś. Iáko ony vſtáwy/ około ie=
dzenia/ pićia/ ofiar/ obrzezánia/ vmy=
wánia/ świąt/ czáſow/ chodzenie do
kośćiołá z dáleká/ y inne/ ktore ſię wſzy=
tki od Chryſtuſá nowym iego zakonem
znioſły. Bo Chryſtus dał nam inne
ceremonie/ lepſze/ łácne/ krotkie y w
máłey liczbie/ y bárzo ważne/ iákie ſą w
Sákrámentách iego.
Drugie vſtáwy były ſądowe/ około
rządu Rzeczypoſpolitey y ſpráwiedli=
wośći. Te dał nam Chryſtus ná wo=
lą/ áby ich Chrześćijánie vżywáli we=
dle ſwey potrzeby. Bo iż ſądowe ony
práwne/ iedney tylo y máłey nácyey Zy=
dowſkiey dáne były: á Chrześćijáńſtwo
ná wſzytek świát y narody rośćiągnąć
ſię miáło: trudno było wſzytkiemu ś=
wiátu rządźić ſię y ſądźić wedle praw y
obyczáiow narodu iednego. Gdyż ká=
żda nácya ma ſwoie obyczáie/ y wedle
nich práwá ſobie ſtáwić/ y wedle po=
trzeby ie pſowáć drugdy z czáſem mu=
śi: tylo żeby były święte/ á od ſpráwiedli
wośći y bogoboynośći ſię nie oddaláły.
Trzećie ſą vſtáwy w zakonie ſtárym
y v Prorokow/ do obyczáiow y cnoty
ſłużące/ ktore Moralia zowiem. tych
Chryſtus nie zepſował/ ále ie doſkonál=
ſze vczynił/ y wſzytki pełnić roſkazał.
Aczkolwiek máło nie wſzytko ieſt w tey
mierze w zakonie y v Prorokow/ co y
w Ewángeliey z ſtrony obyczáiow do=
brych/ máło co Ewángelia przyczyni=
łá. Bo y o miłowániu nieprzyiaćioł
náyduie ſię ſtáre piſmo. Chybá ſą nie=
kolumna: b
ktore rzeczy/ im dla ich nievdolnośći
pozwolone/ ktorych Ewángelia zábra=
nia. Iáko wielożeńſtwo y rozwody. A
rády też niektore przydáie Ewángelia:
á to co zepſowáli Pháryzeuſzowie/ to
nápráwuie.
Iáko tu Pan nápráwia w tym ka=
zániu v Máttheuſzá ś. y nie mowi: Nie
będźieli więtſza ſpráwiedliwość wáſzá
niżli ieſt w zakonie y v Porokow: bo
tám z ſtrony obyczáiow táż byłá: Ale
mowi: niżli Pháryzeuſzow. Bo ći tylo
zwierzchney oney vczynkowey ſpráwie=
dliwośći pilnowáli/ wnętrzną opuſz=
czáiąc/ y wiele przykazánia Bożego złe=
mi wykłády pſuiąc. Co tám P. IEZVS
wylicza y nápráwia. Bo naprzod za=
kon około mężoboyſtwá y cudzołoſtwá
pſowáli/ tákim rozumieniem/ iákoby
ſámą ręką tylo zábijánie grzechem by=
ło: á gniew/ nienawiść/ y wola krwá=
wa grzechu nie miáłá. Y przeto Pan y
gniewu y nienawiśći zákázuie/ y nie
tylo rękę/ ále y ſerce y ięzyk od krzywdy
bliźniego hámowáć każe. Tákże też o
cudzołoſtwie rozumieli/ iż ná tym do=
ſyć gdy kto vczynkiem nie cudzołoży. A
Pan y pożądánie z przyzwoleniem ná
vczynek/ cudzołoſtwem zowie.
Náruſzyli też byli práwá Bożego
ſtárego zakonu o rozwodách/ ktorych
im było dla ich twárdośći pozwolono.
To też Pan w teyże náuce nápráwuie.
Y o przyśięgách práwo Boże źle wy
kłádáli/ rozumieiąc/ iż ládá o co przy=
śięgáć/ grzechu nie nieśie. Lecz Pan
náucza/ iż przyśięgáć nie mamy áż z w=
ielkiey potrzeby. Náuczáli też/ iż ſię
onym práwem: Oko zá oko/ ząb zá ząb/
ręká zá rękę/ godźiło mśćić nád nieprzy
iaćielem. A Pan to nápráwuie/ vkázu=
iąc/ że to nie vſtáwiono ná prágnienie
y náſycenie pomſty: ále ná ſpráwiedli=
wość. Y przeto dobry Chrźeśćijánin
ma być gotow ráczey krzywdę ćierpieć/
niżli ſię o nię mśćić: gdy mowi: Gdy
ćię w iednę ſtronę twarzy vderzą/ dru=
giey mu náſtá. To ieſt/ bądź gotow
odpuśćić mu á nie mścić ſię. Nie iżby
miał mu mowić: vderz mię w drugą
ſtronę: ále ták to ma przyiąć/ iż ſię
mśćić tego niechce/ by go dobrze y w
drugą vderzył. Także y około miłośći
nieprzyiaćioł: Bog im drugdy dopuſz=
czał/ áby zábijáli nieprzyiaćiele ſwoie:
nie z nienawiśći/ ále z ſpráwiedliwo=

śći/ ktorą

---

strona: 312

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

312.

kolumna: a
śći/ ktorą Bog nád nimi czynił/ gdy im
ie w ręce ich podawał. Y oni z tego ſo=
bie vczynili wykład y práwo tákie: Mi
łuy przyiaćielá á nienawidź nieprzyia=
ćielá twego. Co Pan nápráwuie/ ro=
ſkázuiąc y nieprzyiaćiele miłowáć.
Roſkázuie tedy nam Pan IEZVS,
ábyſmy przechodźili w ſpráwiedliwośći
Pháruże: to ieſt/ ábyſmy do zwierzcho=
wney ſpráwiedliwośći wnętrzną przy=
kłádáli/ do vczynkowey y ręczney ſerde=
czną przydawáli. á onę ludzką y zakon=
ną/ z tą ktora ieſt z wiáry w Chryſtuſá
ſpráwiedliwośćią ożeniáli. Nie odmiá
táiąc dobrych vczynkow/ ále ie pozła=
cáiąc wiárą w Chryſtuſá y męką iego/
áby ważne były. Nie odmiátáiąc to co
w Phárużách było cnotliwego: ále to
lepiey y okwićiey pełniąc.
Co tu rzekną ći co wiárę ſámę zále=
cáią/ iż bez vczynkow ieſt z niey ſprá=
wiedliwość. Bez ktorychże vczynkow?
bez onych ktore łáſki Chryſtuſowey nie
miáły/ bez tákich ktore y Phárużowie y
ſámi Pogánie mieć mogli. Ale nie bez
tych/ ktore wiárą w Chryſtuśie ozdo=
bione y pozłocone ſą: ktore nie z ſáme=
go zakonu wyraſtáią/ ále z łáſki Chry=
ſtuſowey y z wiáry weń/ y z miłośći ku
niemu. Tyż vczynki ſą/ ále nie ná tym
polu/ ná inną rolą krwią Chryſtuſową
polaną przeſádzone ſą. Toż drzewo/ á=
le w innym ſzczepie w Chryſtuśie w
máćicy winney náſzey. Bo dla tego w
wierze łáſká nam daná ieſt: ábyſmy do=
bre vczynki mogli czynić/ lepiey y do=
ſkonáley niżli Phárużowie y Philozo=
phowie. Nie dla ſpráwiedliwośći v
ludźi zwierzchney: ále dla ſpráwiedli=
wośći/ ktorą wiárá záczyna/ á Bog ią
nam dla Syná ſwego dáie. Ieſli oni
kolumna: b
nie zábijáli: my ſię y nie gniewaymy. ie=
ſli oni nie cudzołożyli vczynkiem: my
áni myślą. Ieſli on cudzego nie brá=
li: my daymy ſwe właſne. Ieſli oni z
nieprzyiaćioł pomſty nie chćieli: my ie y
miłuymy/ á dobrze im czyńmy. bo iná=
czey do kroleſtwá Boże^o nie wnidźiem.
Słuſzna rzecz bárzo/ ábyſmy ſię y Zy=
dom y Pháryzeuſzom/ y Turkom/ y Po=
háńcom/ y heretykom do dobrego vbie=
gáć nie dáli: ále we wſzytkich ie cno=
tách przechodźili. My coſmy więtſze
dáry ze krwie y łáſki Chryſtuſowey po=
bráli: My co ná lepſzą źiemię dobrych
owocow przeſádzeni ieſteſmy: My kto=
rzy świećić Pogánom mamy/ áby wi=
dźieli cnoty náſze/ á wzbudzáli ſię do
wiáry w tegoż Bogá y Chryſtuſá. A=
byſmy ich nie odrażáli od zbáwienia
ich/ y chwały Bogá iednego. Dla was/
práwi/ imię Páńſkie miedzy Pogány
zbluźniono ieſt. Bo ták Prorok záw=
ſtydzał ſługi Bogá práwego: Idźćie
á pátrzćie v Pogan ktorzy práwego
Bogá nie znáią: iákie ſzpitale/ iákie
dobre vczynki y iáłmużny/ iáka ſłużbá
Boża w ich bożnicách. Pátrzćie/ iż y
Zydowie iuż ták wielkiey lichwy nie
wydźieráią.
O Boże moy/ iáki ſąd ponieśiem.
Lżey będźie/ mowi Pan/ Sodomie y
Gomorze. bo tákich dárow Bożych y
pomocy do vwiárowánia grzechow
ludźie oni niemieli. Lżey będźie Tur=
kom y Tátárom y wſzytkim Pogánom:
bo nie vználi tey łáſki co my: y tákich
do dobrze czynienia pomocy nie máią:
áni tákimi obietnicámi do czynienia
cnot wſzelkich náięći y zmowieni nie
ſą/ ták iáko my/ cośmy ſię robić Pánu
obiecáli.

42:

WTORA CZESC.

43:

O nierownośći grzechow/ o gniewie y mężoboyſtwie/

44:

y ofierze ábo iednániu.
Tárzy niektorzy y nowi dźiśiey=
ſzy heretycy nie kłádą nierow=
nośći w grzechách/ o wſzytkich
náuczáią że ſą śmiertelne ſámy z śie=
bie/ y wiecznego potępienia godne. Co
ieſt przećiw tym ſłowom y náuce Páń=
ſkiey. Bo czyni P. IEZVS trzy ſtopnie
gniewu. Ieden ták máły/ iż ſię żadnym
ſłowkiem nie wydáie. Drugi więtſzy/
kolumna: b
ktory iuż ſię ſłowem bez zelżywośći bli=
źniego vkázuie. á trzeći nawiętſzy/ kto=
ry złe zelżywe ſłowo ná bliźniego mie=
ce. Ná te trzy ſtopnie gniewu/ rożne
obwinienie Pan kłádźie. Bo ten kto=
ry ſie tylo rozgniewał/ á nic w vśćiech
nie zgrzeſzył: winien ieſt ſądu. To ieſt
áby go do ſądu pozwano/ á iego wi=
nę ieſli iáka ieſt oſądzono. A ten ktory

gniew dał

---

strona: 313

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

313.

kolumna: a
gniew dał znáć/ á z vſt gniewliwy głos
wypuśćił/ Ráchá: bez wątpienia z=
grzeſzył/ y záſłużył áby o nim rádzono/
iáko go káráć/ máłym ábo więtſzym ka=
ránim máią. A záś o tym trzećim/ kto=
ry z gniewu y nienawiśći zelżył ſło=
wem brátá ſwego: iuż nie wątpią ieſli
zgrzeſzył/ áni wątpią iáko go káráć:
ále záraz záſłużył ogień piekielny.
Co ſię ták rozumie: kto z wielkie=
go iádu y doſtałey á rozmyślney niena=
wiśći/ ktora ſię mężoboyſtwu rowna/
iáko Ian ś. mowi/ iżby go rad zábił/ y
ná ſercu to iuż vczynił: gdy w tym wy=
rzecze zelżywe ſłowo ná bliźniego/ iuż
go ná ſercu zábił: y przeto karánie tá=
kie záſługuie. Bo z proſtego z prędkie=
go gniewu/ ábo z żártu/ co tákiego y
gorſzego wyrzec/ bez żadney nienawi=
śći: nie máſz tákiego grzechu/ ktoryby
piekłá godźien/ by nagorſze ſłowo było.
Po tákiey tedy rożnośći karánia/ y po
tákim rozdźiale gniewu/ rożność ſię
grzechow znáczy: iż iedny ſą ktore pie=
kło/ á drugie ktore tylo ſąd wątpliwy/
y rádę wątpliwą záſługuią.
Pierwſzy gniew może być grzechem/
ábo też może nie być: gdy gniew nie
trwa/ áni ſię żadną nienawiśćią bliź=
nie^o pomázał. A ten drugi/ ieſt grzech:
ále nie tákim żeby piekłá był godźien:
ále inſze mnieyſze karánie záſługuie/ ná
ktore ſię rádá ſchodźi. Y przetoż ná in=
nym mieyſcu Pan máłe grzechy przy=
rownał do komorow/ á wielkie do wiel
błądow/ gdy przyimowił Phárużom:
Slepi wodzowie/ komoru przecadzáią:
á wielbłądá połykáią. Y drugi raz: wi=
dźiſz/ práwi/ zdźiebłko w oku brátá twe
go: á drewná w oku twoim nie widźiſz.
Przeto wielcy ſą błędnicy ći to he=
retykowie/ ktore y ſam rozum ludzki
potępia/ gdy ludźie rożne karánia ná
rożne grzechy ſtáwią/ y ſámi Pogánie
co tylo przyrodzony rozum máią. Y
Pan do Piłatá mowi: Ten co mię wy=
dał tobie/ ma więtſzy grzech. Swięći y
ſpráwiedliwi śiedm kroć ná dźień/ mo=
wi piſmo/ vpadáią: toćby nigdy świę=
temi y ſpráwiedliwemi nie byli/ gdy=
by ich káżdy grzech śmiertelnym być
miał/ á od łáſki ie Bożey dźielił. Bo tá
ieſt rożność miedzy grzechem śmier=
teln y powſzednim: Smiertelny przy=
iaźń Bożą pſuie/ y miłośći Bożey y
bliźniego przećiwny ieſt: á powſzedni/

---

strona: 313b

przy miłośći Bożey y łáſce zoſtáie/ choć
oycowſkie karánie záſługuie.
O gniewie ktory wſzytkim wrodzo=
ny/ ták wiele złego miedzy ludźmi czy=
ni: pożyteczne ſą bárzo náuki y prze=
ſtrogi káżdemu. Naprzod wiemy iż
gniew ieſt w nas/ iáko inne namiętno=
śći bydlęce z beſtyámi ſpolne/ iáko ſłu=
gá y niewolnik v rozumu: ieſt iáko
chárt ná ſmyczy v myśliwcá: ieſt iáko
żołnierz zbroyny v hetmáná. Pożyte=
czny ieſt y potrzebny gdy nie rządźi pá=
nem/ to ieſt rozumem: ále ſłucha iáko
ſługá/ gdy go tám vżywamy/ nie gdźie
ſię ſam miece y porwie: ále gdźie go
wedle rozumu potrzebá/ ábyſmy czuło/
y mężnie/ y potężnie/ y prędko rzeczy
dobre odpráwowáli. Dla tegoż y Po=
gáńſcy mędrcy zwáli go potrzebnie
náturze náſzey dánym. Y oycowie ná=
ſzy święći/ zowią go duſzną żyłą. Y pi=
ſmo ś. mowi: Gniewayćie ſię á nie
grzeſzćie. Ludźie bez gniewu y gorąco=
śći ſą ſłábi do exekucyey. Y owi Phle=
gmátycy/ iáko barſzczykowie/ rzeczy do=
brych/ świętych/ Bozkich/ ſpráwiedli=
wych/ popieráć y gorąco ich odpráwo=
wáć nie mogą. Ani ćiepli áni źimni:
ále rozmokli/ iáko zmokła kokoſz: ták
ſię ruſzáią/ nic nie ſpráwią/ y wyrzuce=
nia godni ſą wedle piſmá.
Dobry gniew ále ovzdány. gdźie o
chwałę Bożą/ o cnotę/ o ſpráwiedli=
wość idźie/ á rozum y práwo Boże ka=
że: popuść go/ oſtrog przyłoż. Ale gdy
ſię ſam ſwoią popędliwośćią iáko chći
wy czárt miece ná bliźniego/ ná ſławę
iego/ ná zdrowie/ gdy ięzyk wywłoczy
y rękę: trzymay/ nie puſzczay/ áppelluy
do rozumu/ ieſli ſię to godźi y do práwá
Boże^o/ ieſli to ieſt wedle niego. Tu mę=
ſtwo pokażeſz/ gdy ſáme^o śiebie zwyćię
żywſzy/ gniew pod rozum podbijeſz.
Dawid gdy z gniewu bieżał ná pom=
ſtę Nábálá/ áby go zgubił y dom wſzy=
tek iego: zábieżáłá mu Abigáil/ y mo=
wi: Tyś nie brukowy żołnierz/ pográ=
nicznego nieprzyiaćielá bijeſz/ y woyny
Bożé odpráwuieſz: iáko ſzáble ſwey ná
ſąśiádá y brátá dobywáć maſz? A ono
P. Bog ćiebie obrał ná kroleſtwo y o=
bronę ludu ſwego. Záłowáć długo bę=
dźieſz iżeś kre ſąśiedzką o ſwoię krzy=
wdę przelał/ ktorey ſię pomśći P. Bog/
á ty niechćiey mázáć ręku ſwoich. V=
ważay zły á głupi rozum tego Nábálá

Rr

mężá me=

---

strona: 314

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

314.

kolumna: a
mężá mego/ á ſam vżyi dobrego bacze=
nia ſwego/ iż głupim vſtąpić/ á ich po=
ſtępkámi ſię nie obráżáć madrego rzecz
ieſt. Vſłuchał Dawid/ y gniew y wſzy=
tko mśćiwe ſerce złożywſzy/ bárzo iey
dźiękował/ mowiąc: Błogoſłáwione
ſłowá twoie y wymowá twoiá.
Tá Abigáil mądrość ieſt/ y rozumu
wzor/ ktorym ſię gniew w nas hámo=
wáć ma: ábyſmy ſię bez rozmyſłu nie
gniewáli/ áż ſię dobrze nárádźiwſzy.
Poczekay/ rozmyśl ſię co czynić maſz/
P. Bogá wzyway. radź ſię rozumu/ á
oney zapálczywośći mieyſcá nie day.
Niech ſługá nie rządźi/ niech żołnierz
twoy nie dobywa ſzáble/ áż mu każeſz.
O Boże dayże to nam baczenie y dar
ten/ wielebyſmy trudnośći/ żáłośći/
grzechow y ſzkod vchodźili.
Lecz iż drugdy gniew vprzedza ro=
zum/ nim ſię człowiek obaczy y do śie=
bie przyidźie/ z prędká ná nas iáko dźi=
ki niedźwiedź wpádnie: ná tym ieſt
ćwiczenie náſze/ ábyſmy gniew w dobry
rząd ſwoy wźięli. Y przetoż zapálczy=
wym rádzą/ áby z dáleká gniew vpá=
trowáli/ ſkądby mogł przypáść/ á nań
ſię nágotowáli: áby ćierpliwie káżdą
rzecz znośili: áby gdy ſię rozgniewáią/
Paćierz ábo Zdrową Máryą zmowili:
toż dopiero czás do rozmyſłu bráli.
Wielka to ſzkołá Chrześćijáńſka/ ty be=
ſtye náſze z ktorymi chodźim záwżdy
powolne mieć/ á o ten dar P. Bogá
prośić/ y ćwiczeńſtwá á kárnośći oko=
ło śiebie vżyć.
Korzeń z ktorego gniew nieporząd=
ny wyraſta/ ieſt miłość zbytnia ſámego
śiebie/ y chćiwość wielka do rzeczy ś=
wieckich/ y hárdość podnioſłego ſercá.
Ktory byſmy vćináli/ krzewićby ſię
gniew zły nie mogł: ále iż ſię ſámi w ſo=
bie bárźiey niż potrzebá kochamy: lá=
dá ſię czym obráźim. iż świeckie rzeczy
miłuiemy: ládá ſzkodá y krzywdá nas
zápala y burzy. iż ſię wyſoko podnośim:
máła zelżywość ábo ſámo rozumienie
o niey/ choć iey nie máſz/ do furyey nas
przywodźi. Gdy świętemu iednemu
zazdrośćiwy nieprzyiaćiel zboże wſzyt=
ko popalił/ ieden mu tę nowinę nioſąc/
rzekł: Biádá tobie żeć wſzytká żywność
zginęłá. á on rzekł: Biádá temu co to
vczynił/ bo mnie nic nie zginęło: iż rze=
czy świeckich nie miłował/ gniew łá=
cno poráźił. Byſmy gniew hámowáć
kolumna: b
y w dobrey ſtraży trzymáć vmieli: áni
do ták wiele obraz bliźniego/ áni do mę
żoboyſtwá nigdyby nie przychodźiło. O
iáko to wielki y ſzkárády grzech/ ktory
z gniewu iáko z korzeniá wyraſta. mow
my co ná ohydę iego.
Mężoboyſtwo grzech ſzkárády/ chcąc
P. IEZVS vmorzyć w vczniách ſwo=
ich/ od tego korzeniá poczyna ná kto=
rym rośćie/ od gniewu z ſerdeczney nie=
nawiśći. Kto ſię vmie nie gniewáć
gdźie nie potrzebá: nievmie brátá zel=
żyć áni zábić. Gdy ſię w ſercu grzech
nie wkorzeni/ do ięzyká y ręki nie przy=
chodźi. Lecz gniewliwemu á brátá nie=
nawidzącemu/ mężoboyſtwo nie trud=
ne. Ná ktorego grzechu ohydzenie wie=
le rzeczy mamy w piśmie ś. ktore ſię tu
krotko dotkną. Po Iádámowym grze=
chu/ napierwſzy był grzeſznik mężoboy=
cá ſyn iego ſtárſzy Kaim. ktory pogro=
żoną Iádámowi śmierć ćieleſną na=
pierwey przywiodł/ y vkazał poſtrách
ieſzcze niewiedźiány/ żáłośći/ boleśći y
zdumienia pełny: rodźicom zwłaſzczá/
ktorzy párę ſynow máiąc/ obudwu zá=
raz ſtráćili. iedne^o niwidána gwałto=
wna śmierć pożárłá: á na drugie^o pá=
trzyć nie mogli/ y ſam vćiekáć muśiał.
Ieden ná ćiele/ drugi ná duſzy zginął.
Ciężſza tego męká ktory ná duſzy ro=
ſpácz ćierpi/ o Bożym miłośierdźiu
wątpi/ prze boleść ſerdeczną niezmier=
ną mowi: Więtſzy grzech moy/ niżli
żebych do odpuſzczenia przyść miał.
Kryie grzech w ſercu/ y śmiał ſię y przed
Bogiem ktory wſzytko widźi záprzeć:
ále ſámá kre z źiemie nań woła/ y czy=
ni go przeklętym od Bogá/ y tułáczem
po źiemi/ y ná liśćia pádnienie/ iáko mo
wią/ boiąźliwym. O brzydki grzechu/
iáko wielkie ćiężary ná duſzę kłádźieſz.
Ná ohydę mężoboyſtwá/ włożył P.
Bog dáleko śiedmioráko więtſze ka=
ránie ná drugiego po Kaimie mężo=
boycę/ ktoryby ten grzech wznowił. A
ná trzećiego śiedmdźieśiąt kroć y
śiedmkroć więtſze/ iáko mowi Lámech.
Y podobno dla tego ludźie áż do po=
topu źwierząt żadnych nie zábijáli y
mięſá nie iedli/ ábo z przyrodzonego
baczenia/ ábo z Bozkiego roſkazánia:
áby zábijáiąc źwierzętá/ do okrutno=
śći ſię nie zwyczáili/ y potym ſię do ro=
źlania krwie ludzkiey nie ſpoſobili. Do
czego mam tę przyczynę. Bo gdy Pan

Bog po

---

strona: 315

Ná V. Niedzielę po Swiątkách.

315.

kolumna: b
Bog po potopie ludźiom mięſá dozwo
lił: záraz roſkazał áby krwie bydlęcey
nie iedli: przeto żeby ſię ná niey do zá=
bijánia ludźi niewpráwowáli. Y mowi
P. Bog tám záraz o kre ludzką/ iż y
beſtye káráć będźie nie tylo człowieká.
Y kłádźie powſzechne práwo ná wſzyt=
ki ſyny Noego/ to ieſt ná wſzytek na=
rod ludzki. kto ludzką kre roźleie/ ie=
go niech roźlana będźie. bo ná obraz
Boży vczyniony ieſt człowiek.
Dla tegoż w zakonie piſánym ſrogie
bárzo dał práwá ná mężoboyce. Nie
bierz/ práwi/ pieniędzy od tego co czło=
wieká zábił/ wnetże niech ſam zábit
będźie. Y ná ohydę grzechu tego wie=
le rzeczy P. Bog poſtánowił. Naprzod
ná tego ktory niechcąc zábił/ włożone
ieſt karánie. Rąbáli drwá dwá towá=
rzyſze/ iednemu śiekierá z toporzyſzcza
ſpádłá y drugiego zábiłá. Ten nie wi=
nien krwie tego/ á przedſię mogł go po=
winny vmárłego zábić/ bez żadnego
o to karánia. y dla tego vćiekáć mu
kazano/ do miáſtá ná to náznáczone=
go/ áby go powinny nie zábił. Tám ſię
ſpráwował: á choć ſię niewinnym ná=
lazł/ przedſię pokutował/ ná wygná=
niu w obcey ſtronie mieſzkáiąc/ áżby
nawyżſzy kápłan vmárł: dopiero ſię
do ſwoiey oyczyzny wroćił. á ieſli z one=
go miáſtá przed czáſem wyſzedł/ á po=
winny go vpátrzył: zábić go mogł wol
no. A ieſli mężoboyſtwo było z iákiey
zwády ábo nienawiśći: miáſto mu o=
no do ktorego vćiekł/ nie pomogło: wy=
dáć go ná śmierć kazano.
A gdy náleźiono trupá zábitego ná
drodze: P. Bog blizſze miáſto y vrząd
iego kazał obwiniáć/ áby mężoboyce
ſzukáli. á potym ieſli nie náleźli/ v ofiá=
ry przyśięgáć muśieli: iż wſzytkę pil=
ność w ſzukániu vczynili/ y o nim nie=
wiedzą. Czego ieſli nie vczynili/ á mę=
żoboycę mogąc ſkáráć nie ſkaráli: gro=
źił im P. Bog zgubą wſzytkiey źiemie/
krwią ludzką ták zmázáney á nieoczy=
śćioney. A oczyśćienie y znieśienie
grzechu było: ſkaránie mężoboyce. Nie
plugawćie/ práwi/ źiemie mieſzkánia
wáſzego/ ktora ſię krwią niewinną má
że: y rozgrzeſzyć ſię y oczyśćić nie może/
iedno krwią tego ktory kre drugiego
roźlał. Y ták oczyśćiona źiemiá áſzá
będźie/ ná ktorey z wámi mieſzkam.
O Boże moy iáka pomſtá wiśi nád
kolumna: b
tą źiemią/ ktora ten grzech niekárno=
śćią mnoży. ktora poſpolićie kre ſzá=
cuie człowieká ná obraz Boży ſtworzo=
ne^o. w ktorey miawſzy grzywny/ zábić
ich zły człowiek może ile chce. Záklęta
táka źiemiá/ nie oczyśćia ſię/ ále co
dźień więcey máże. A co ieſzcze gorſze=
go/ práwá ma tákie/ iż mężoboycá ſpo=
koynie w domu ſiedźieć może/ do kilá=
naśćie lat: y ten co brátá y ten co oycá
zábił. Gdy ſzláchćicá nie poimáć áż
práwem przekonánego/ ktory drugdy w
50. lat nie dochodźi/ áż drugich názá=
bija ile chce.
Ieſt ták/ iż piſánemu o tákich ſą=
dách práwu v Moyzeſzá nie podległ
Chrześćijáńſki narod: Ale ſpráwiedli=
wośći ſłuſzney do karánia y vhámowá=
nia mężoboyſtwá bárzo podległ. Dwie
rzeczy vważyć ſię máią. Iedná/ iż o
karániu krwie zá kre nie ieſt Moyze=
ſzowe y ſtáre^o zakonu práwo: ále przed
Moyzeſzem w práwie przyrodzonym
od Bogá poſtánowione y obwołáne
ieſt onym oycom náſzym/ Noemu y ſy=
nom iego. Przeto tá wymowká nie
idźie. Druga iż tákiego práwá o mę=
żoboyſtwie niewiem ieſli ktora ná świe
ćie nácya ma. Czym ſię dáie znáć/ iż te=
mu práwu iedne^o kroleſtwá/ z inemi ſię
narody Chrześćijáńſkiemi zwłaſzczá
niezgadzáiącego: ná ſpráwiedliwośći
ſchodźi. Day to iżby w ktorey przygo=
dźie nie káráć gárdłem/ ábo kre y ſzko
dę z niey oſzácowáć ſię godźiło: wżdy=
by miáło być zrownáne karanie z grze=
chem/ y exekucya prędka ná doſyć czy=
nienie/ y ná poſtrách drugim/ żeby ſię
nikt nie ważył tákie^owielkie^o grzechu.
A iż tráfia ſię ludźiom z ſobą ſię gnie
wáć/ áby do mężoboyſtwá ſerdecznego
y vczynkowego ábo do nienawiśći/ kto=
ra ſię mężoboyſtwu wedle Ianá ś. ro=
wna/ nie przychodźiło: od tego ieſt ie=
dnánie y porownywánie/ ktore tu Pan
IEZVS oſtro bárzo ſtánowi y roſká=
zuie/ y wielką klątwę ná vcznie ſwoie
kłádźie. Ktorą? Nie ofiáruy mi/ czći
od ćiebie nie przyimę. nie kłániay mi
ſię/ nic mi z máiętnośći twey nie dáy/
áni ná ołtarz moy nie kłádź. O iákaż
to wielka klątwá ofiáry nie czynić/ to=
bie Pánie zá dobrá ktore nam dáieſz nie
dźiękowáć/ tobie ſię nie kłániáć/ tobie
z máiętnośći nic nie dáwáć? Co ludźi
w tey klątwie chodźi/ á nie czuią ſię iá=

Rr ij

ką z tego

---

strona: 316

Ná VI. Niedzielę po Swiątkách.

316.

kolumna: a
ką z tego vtrátę máią/ iż tobie pokło=
nu y ofiáry nie czynią. Nie widzą co
zá tym idźie/ gdy ty oczy twoie Bozkie
od nich odwroćiſz. Wolał Dányel zdro=
wie ſtráćić/ niżli ſię co dźień trzy kroć
tobie tworcy ſwemu nie kłániáć. Temu
kto zna coś ty ieſt/ y kto ćię miłuie: lek=
czeyſza śmierć niżli opuſzczenie czći y
chwały twoiey. Przetoż ſię bárzo prze=
lękaymy w gniewie z brátem mieſzkáć:
bo ofiáry y modlitwy od nas nie przyi=
mie P. Bog/ y wzgárdźi ſłużbą náſzą/
ieſli my przyiáźnią bliźniego gárdźim/
á z nim ſię nie poiednamy. Abo záraz
gdy może być á doſtáć go możem: ábo
ſercem y wolą gdy go nie máſz.
Nie mowmy/ vczynił mi ſzkodę y zel=
żywość. Więtſza to ſzkodá y zelżywość
twoiá: iżći P. Bog ná oczy do śiebie
przyſtąpić nie każe. Więtſza tobie zel=
żywość przed wſzytkiemi Anyoły y świá
tem wſzytkim/ gdyć rzecze ten co ćię
ſtworzył: Podź mi precz z oczu áni mi
ſię kłániay/ pátrzyć ná ćię nie mogę. O
iáka ſroga zelżywość. A gdy tobą Pan
wzgárdźi/ iuż dwor wſzytek świętych
iego tobą porzući. Gdźie ſię vćieczeſz?
gdźie ſię ſkryieſz? Nie widźim iż to do=
bre náſze ieſt/ ábyſmy z káżdym w poko=
iu mieſzkáli/ á rozerwánia y fráſunkow
z ludźmi nie mieli: ſpokoyny wſzędźie
beśpieczny/ á zuchwáły bać ſię wſzędźie
muśi. Iáką P. Bog łáſkę nam czyni/
woli czći ſwey odſtępowáć/ tylo żebyſ=
my w zgodźie mieſzkáli. Więcey ſobie
kolumna: b
waży náſzę bráterſką miłość/ niżli ſwo=
ie ofiáry: náſz pożytek więcey/ niżli po=
kłony y dáry ſobie powinne.
Sámi ſię ſądźmy/ gdyſmy iáką krzy=
wdę bliźniemu vczynili/ á ſobie nie po=
chlebuymy/ wymowkámi y ſkłádániem
ná drugie^o. Spráwiedliwy rad ſię ſam
wini/ mowi piſmo/ y tám gdźie práwey
ábo wielkiey winy nie máſz: á zły vpor=
ny záwżdy ſię wymawia/ á ćięſzki ieſt
do wyznánia grzechu ſwego.
O Boże moy záchoway mię przy o=
ney ſpráwiedliwośći/ ktoram wźiął dár
mo przez wiárę w namilſzego Syná
twego: ábych w niey wſzytkę vczynko=
wą y powinną ſpráwiedliwość zakonu
twego y woley twoiey/ oſtro y lekko/ do=
ſkonále y ſerdecznie wypełnić mogł/ á
łáſki y pomocy twoiey do tákiey roboty
záżyć vmiał. Day mi ná gniew wielkie
rozumu męſtwo/ ábych zbroynego tego
żołnierzá vkroćić y trzymáć vmiał/ á
porywáć mu ſię ſwowolnie nie dopuś=
ćił. Wſzeláką nieżyczliwość y zazdrość/
y ohydę ſerdeczną y zwierzchnią ku brá=
tu memu oddal odemnie: ábych weſo=
łym y wolnym ſumnieniem pokłon y
powinne ofiáry tobie Pánu memu od=
dawał/ zá mię y zá bráty moie: ábych
nigdy od łáſki y ołtarzá twego odep=
chniony y wzgárdzony nie zoſtawał.
Przez tegoż Syná twego Páná Iezu
Chryſtá. Ktory z tobą w iednośći Du=
chá ś. kroluie Bog ieden ná wieki.
Amen.

---

strona: 346

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

346.

28:

NA DZIESIATA NIEDZIELE

29:

PO SWIATKACH, EWANGE-

30:

LIA V LVKASZA W XVIII.
Nego czáſu: Mowił P. Iezus do niektorych/
ktorzy vfáli ſámi w ſobie/ iákoby byli ſpráwiedliwemi/ á
inſzych ſobie zá nic nie mieli/ to podobieńſtwo. Dwoie
ludzi wſtąpiło do kośćiołá áby ſię modlili; ieden Pháryzeuſz/ á
drugi Celnik. Pháryzeuſz ſtoiąc/ ták ſię ſam v śiebie modlił: Dźię=
kuię tobie/ Boże/ żem nie ieſt iáko inni ludzie; drapieżni/ nieſprá=
wiedliwi/ cudzołożnicy: iáko y ten Celnik: Poſzczę dwákroć w
tydzień: dawam dzieśięćiny ze wſzytkiego co mam. A Celnik ſto=
iąc z dáleká/ niechćiał áni oczu podnieść w niebo: ále ſię bił w
pierśi ſwoie/ mowiąc: Boże bądź miłośćiw mnie grzeſznemu. Zá=
prawdę powiedam wam: żeć ten odſzedł vſpráwiedliwiony do
domu ſwego więcey niżli on. Abowiem ktokolwiek ſię podwyż=
ſza/ będzie vniżon: á kto ſię vniża/ będzie podwyżſzon.
kolumna: a
Dy Pan Bog obráć
miał krolá ludu ſwemu/ ná
mieyſce porzuconego Sau=
lá: poſłał Sámuelá Pro=
kolumna: b
roká w dom Ieſſe do Bethleem. ktory
vyrzawſzy Heliábá Syná ſtárſzego z
wielką vrodą/ á práwie krolewſką páń
ſką twarzą mężá: rozumiał/ iż tego

P. Bog wy=

---

strona: 347

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

347.

kolumna: a
P. Bog wybrał nád inne. Lecz vſłyſzał
głos Páńſki do śiebie: [Nie pátrz ná
twarz iego/ áni ná wyſokość wzroſtu
iego: bom go ia porzućił/ á nie wedle
widzenia ludzkiego ia ſądzę. człowiek
widźi co ná wierzchu ieſt: ále Pan ná
ſercá pátrzy.] Kto weyrzał ná te^o Phá
ryzeuſzá dobry święty żywot y pobożne
ſpráwy: á iáko nie miał mowić/ iż ſię
ten Pánu Bogu podoba/ iż ten łáſkę
iego ſobie záſługuie? A z drugiey ſtro=
ny pátrząc ná tego mytniká niezbo=
żnośći y żywot nieſpráwiedliwy: kto
pomyślić nie miał/ iż to ieſt ſyn potę=
pienia. od Bogá porzucony? A ono
kolumna: b
ináczey v Páná Bogá w rozſądku ie=
go poſzło. Iáko ſię przeſtráſzyć nie ma=
my temi táiemnemi ſądámi Bozkiemi?
iáko nie wedle widzenia/ áni wedle po=
wieśći ludzkiey/ iáko mowi Izáiaſz/
ſądźi: ále ma ácz ſkryte ále ſpráwiedli=
we ſądy ſwoie około nas/ w ktorych
przygány być nie może. Przypátrzmyſz
ſię: czym ten ták święty v ludźi/ v Pá
ná Bogá przegrał: á czym ten ták grze=
ſzny wygrał/ y do łáſki Bożey y vſprá=
wiedliwienia/ tego co pierwey wyſzedł/
vbieżał. Momy pierwey o tym my=
tniku grzeſznym.

15:

PIERWSZA CZESC.

16:

O vſpráwiedliwieniu.
kolumna: a
Yſzedł/ práwi/ ten vſpráwie=
dliwiony do domu ſwego nád
te^o. Vſpráwiedliwienie grze=
ſznego/ y przenieśienie iego z gniewu
do łáſki Bożey: nie ieſt gołe vderzenie
w pierśi/ áni oczu ſpuſzczenie ná źie=
mię/ áni ták krotka modlitwá/ áni ſá=
má wiárá/ iáko ſobie herezye pochle=
buią y fałſzywie podáią: ále ieſt trudny
y práwie cudowny ákt/ do ktorego ſię
wiele rzeczy y dárow Bozkich/ y vśil=
nośći ludzkiey ſchodźić muśi. A cho=
ćiaż ſą rzeczy niewidome y prędko ſię
drugdy ná ſercu ludzkim sſtáią: iednák
dźiwow y wielkich ſpraw Bozkich ſą
pełne: y godźi ſię y wielce ieſt pożyte=
czno/ tym ſię ſpoſobem przypátrzyć: iá=
ko ſię to vſpráwiedliwienie grzeſzne=
go sſtáie.
Naprzod rzecz ieſt iáſna/ iż go nie
ludzka ręká áni moc náſzá ſpráwuie: á=
le ieſt ſámego P. Bogá dźieło. Ktoż
może/ iáko mowi piſmo/ vczynić czy=
ſtym tego ktory ſię z nieczyſtego naśie=
nia począł? y v Proroká mowi Pan.
Iam ſam/ Iam ieſt ſam/ ktory głádzę
złośći twoie dla mnie. Y Apoſtoł mo=
wi: Bog ieſt ktory vſpráwiedliwia/ á
ktoż ieſt coby potępił?
A iż P. Bog wſzytko czyni z łágo=
dnośćią y porządkiem; nie gwałtem
to vſpráwiedliwienie dáie: ále zá wolą
wolną ludzką. y pierwey ſercá łáſką
ſwoią vprzedza/ áby ſię duſzá náſzá oży=
wiáłá/ á od grzechu podnośiłá. Bo ſá=
mi przez ſię powſtáć z grzechu nie mo=
kolumna: b
żem/ áż on nam rękę y pomoc ſwoię
poda/ iáko Syn Boży mowi: Nikt do
mnie nie przychodźi/ áż kogo Oćiec
moy poćiągnie: y bezemnie nic czynić
nie możećie. Bo on pierwey nas miłu=
ie/ mowi Ian ś. y powoływa y ćiągnie
do ſiebie oſobną pomocą ſwoią/ y vprze
dzáiącą/ y z námi idącą. Iáko Pſalm
mowi: Miłośierdźie twoie vprzedźi
mię. y drugi: Miłośierdźie twoie ze=
mną poydźie. Vprzedza nas łáſká Bo=
ża/ mowi ś. Auguſtyn/ ábyſmy chćieli:
á gdy chcemy/ idźie z námi żebyſmy nie
prożno chćieli. Co y Grzegorz ś. mo=
wi: Czyni tá łáſká Boża w nas ábyſmy
chćieli: y záś ſpoł z námi czyni/ ábyſmy
wykonáli. Tę łáſkę poſyła więc P. Bog
ábo przez kazánie y ſłuchánie ſłowá
Bożego: ábo przez iákie nátchnienia/
y przygody/ y dobre iákie ſpoſobne czá=
ſy/ y przyczyny: w ktorych człowieczé
ſerce vſłuchawa P. Bogá kołácącego.
iáko mowi: Oto ſtoię v drzwi y kołácę:
kto vſłyſzy głos moy y drzwi mi otwo=
rzy/ wnidę do niego.
Zá czym człowiek z tąż pomocą Bo=
zką bierze świátłość z wiáry/ ſpoſabiá=
iąc ſię do oney łáſki Bożey/ pátrząc po=
czyna ná to czym P. Bog groźi/ tym
ktorzy w gniewie iego zoſtáią: y co o=
biecuie tym ktorzy ſą ludem iego/ y ſyn=
mi iego. y wierzy temu wſzytkiemu/ y
śrzodkom tym ktore P. Bog dał wier=
nym/ ná doſtąpienie zbáwienia/ y od=
dalenie gniewu iego. Y pátrząc ná
Chryſtuſá pośrzedniká/ tu poczyna zá=

Xx ij

kłádáć fun=

---

strona: 348

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

348.

kolumna: a
kłádáć fundáment ſwego zbáwienia:
to ieſt/ ná wierze w Chryſtuſá/ bez kto=
rey ſię niepodobno Pánu Bogu podo=
báć.
Tá wiárá naprzod Páná Chryſtu=
ſá pośrzedniká obeymuie. Bo nie máſz
inney pierwſzey pomocy iedno wierzyć
w Chryſtuſá/ y przezeń otrzymáć wſzy=
tki zbáwienne potrzeby.
Tá wiárá nie ſámá vſpráwiedli=
wia/ ále rodźić y przyczyniáć ſobie inne
go towárzyſtwá cnot ś. muśi. o iá=
ko powiedźiano: Bez wiáry niepodo=
bno ieſt Pánu Bogu ſię podobáć; ták
też powiedźiano: bez boiáźni Bożey
nikt nie może być vſpráwiedliwiony.
A iáko wiárá początkiem ieſt zbáwie=
nia: ták też boiaźń początkiem ieſt
mądrośći. O boiáźni mowi Mędrzec/
iż ieſt źrzodłem żywotá: co ſię też y o
wierze mowi/ iż przez nię ſpráwiedliwy
żyie. Ma ſię grzeſzny/ ktory prawdźiwą
wiárę ma/ pierwey przelęknąć gniewu
Bożego y ſtráſzliwey ſrogośći iego:
áby ſobie obrzydźił grzech: gdyż wiárá
vkázuie/ iż Bog ſpráwiedliwośći ſwo=
iey nie odſtępuie/ á vżywa iey nád temi
ktorzy ſię ſprzećiwią woley iego. y zgo=
tował piekło y ſrogie męki y ogień nie=
vgáſzony grzeſzącym.
Zá czym náſtępuie nádźieiá/ ktorą
táż wiárá podáie/ ktora widźi miło=
śiernego Bogá/ á boiáźni do roſpáczy
przywodźić ſię nie dopuſzcza. Wierzy
iáko ieſt łáſkáwy pokutuiącym/ y odpu=
ſzcza rad grzechy y krzywdy ſwoie/ tym
ktorzy ſię go boią. y pámięta ná krew=
kość náſzę/ y śćiąga miłośierne ręce
ſwoie/ do tych/ ktorzy go w prawdźie
wzywáią/ y przeſtráſzeni ſpráwiedliwo=
śćią do miłośierdźia ſię iego vćiekáią.
O czym piſmá y przykłádow doſyć. Iá=
ko przyiął ſyná márnotrawcę/ iáko
Mágdálenę/ iáko Mánáſſego krolá/ y
inne w nowym teſtámenćie grzeſzne.
Iáko ſam P. Iezus mowi: Iżem dla
grzeſznych przyſzedł. y wſzytkim wrotá
miłośierdźia ſego otwarza/ y wſzyt=
kich grzechy zaſługą y męką ſwoią zá=
ſtąpić y wſzytkim ie odpuśćić obiecuie.
Z tákiey záś nádźieie rośćie nieiáka
miłość/ ácz ieſzcze niedoſkonáła/ ku
Bogu: iż ták dobry/ ták łáſkáwy prze=
ćiw grzeſznym y nieprzyiaćiołom ſwo=
im. Bo gdy ſię od niego ſpodźiewa
odpuſzczenia grzechow ſwoich y vſprá
wiedliwienia/ y wſzytkich dobr nie=
kolumna: b
bieſkich: iáko dobrego y ochotnego ſer=
cá ku niemu mieć nie ma? Mowi
Mędrzec: Ktorzy ſię boićie Páná
Bogá/ mieyćie w nim nádźieię. Y
záś: Ktorzy ſię boićie Páná/ miłuyćie
go/ á obiáśnią ſię ſercá wáſze. Iáko tá=
kiego miłowáć nie mam/ ktory mię do
ták wielkiey łáſki ſwey bez żadnych za=
ſług moich wzywa/ y tę łáſkę temu kto=
ry go bez wſtydu y boiáźni obrażał/ dáć
mi gotow?
Y táki pocznie ſię brzydźić grzechá=
mi temi/ ktorymi P. Bogá obrażał/ y
do práwey pokuty przyſtąpi/ w ktorey
żáłowáć będźie/ iż kiedy P. Bogá ták
głupie y złośliwie gniewał: y nád prá=
wo y zakon iego/ cudzołożył/ wydźie=
rał/ lichwił/ zábijał/ y inne grzechy po=
pełniał. ktorych ſię prawdźiwie zárze=
káć/ y wſzytko co komu wźiął/ wroćić/
y ná potym w pobożnośći żyć áż do ś=
mierći poſtánowi. A nákoniec/ wedle
náuki kośćiołá Bożego y ſłowá Chry=
ſtuſowego: vmyśli vżywáć ś. Sákrá=
mentow/ bez ktorych P. Bog vſpráwie
dliwienia nie dáie. Iáko rzekł P. Ie=
zus: Ieſli ſię kto nie odrodźi z wody y
z Duchá ś. nie może wniść do krole=
ſtwá niebieſkiego. Y do ſwoich Apo=
ſtołow rzekł: Ktorym odpuśćićie grze=
chy/ odpuſzczone: ktorym zátrzymaćie/
zátrzymáne będą.
Gdy ſię to wſzytko ná ſercu grzeſzne=
go odpráwi: dáie mu P. Bog vſprá=
wiedliwienie. To ieſt/ czyni go praw=
dźiwie czyſtym od wſzytkich grzechow/
nie záſłániáiąc ich iáko heretycy plotą:
ále ie rzeczą ſámą głádząc y oddaláiąc.
Cożby to było zá oczyśćienie/ ktore nam
P. Bog obiecuie/ y przez kre y mękę
Syná ſwego dáie: gdyby nieczyſtośći
ná nas zoſtáły/ á tylo záſłonione á nie
zmázáne w nas były? Dźiękuięć zá tá=
ką czyſtość. O ſprośni ludźie ktorzy ták
lżyćie dáry Bożé. A iż zakał grzechu w
vſpráwiedliwionych/ to ieſt concupi-

47:

ſcentia zoſtáie/ coż ná tym? do náby=
wánia więtſzey ſpráwiedliwośći y przy=
ſługi/ y do boiu żołnierſtwá Chrześći=
áńſkiego zoſtáie: ále żadnym grzechem
nie ieſt. Skłonność do grzechu/ nie ieſt
grzechem: ále vczynienie grzechu/ to
grzech.
A iáko onego márnotráwnego ſyná
przyiąwſzy oćiec/ oblokł go w ſzátę dro=
gą/ y pierśćień dał ná pálce iego/ y bo=

ty ná nogi

---

strona: 349

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

349.

kolumna: a
ty ná nogi iego: ták nie doſyć ma Pan
Bog áby vſpráwiedliwionego grzechy
odpuśćił/ y do łáſki go ſwoiey przyiął:
ále go prawdźiwie iego właſną ſprá=
wiedliwośćią ozdabia/ y wlewa nań y
ná duſzę iego cnoty przypoione dárow
ſwoich/ dla ktorych prawdźiwie/ á nie
mniemániem ſám ſpráwiedliwy ieſt.
To ſą ſzáty ony w ktore P. Bog duſzę
obłoczy. Ktore to ſzáty ſą z wyſług y
męki Páná Zbáwićielá náſzego Iezu
Chryſtá/ ktorego ſię ſpráwiedliwośćią
odźiewamy y ozdabiamy/ iáko iuż wła=
ſną náſzą. On ią wyſłużył/ á nam ią
dáie zá náſze właſne/ y ieſt ná duſzy/ nie
iáko co powierzchowne^o: ále iáko rzecz
z nią zroſła/ która duſzę świetną/ pię=
kną/ y ſpoſobną do wſzytkiego dobrego
y do poſtępkow więtſzych w pobożno=
śći czyni.
Tą ſpráwiedliwośćią duſze ſą obrá=
zem Chryſtuſowym/ iáko mowi Apo=
ſtoł: ktore przeyrzał áby były iednegoż
obrázu z Synem Bożym. Ten obraz ná
duſzy ieſt tá ſpráwiedliwość nie mnie=
mána/ ále rzeczna y prawdźiwa. Bo
doſkonáłe ſą ſpráwy Bożé/ prawdźiwie
á nieobłudnie czyni P. BOg ſpráwie=
dliwe. A iáko ſam Chryſtus nieobłud=
nie ieſt ſpráwiedliwy/ nie mniemániem
ſámym: ták y nas tákimi czyni: áby o=
braz náſz z iego ſię obrázem zgadzał. Y
dokłáda Apoſtoł: Iákoſmy nośili obraz
źiemſkiego/ ták nośmy obraz niebieſkie=
go Chryſtuſá. A pewnie nośiliſmy pra=
wdźiwy á nie przypiſány obraz grzechu
Iádámowego: przetoż też nie przyczy=
tány/ ále w nas wlany y prawdźiwie
nam dány nośim obraz Chryſtuſow y v=
ſpráwiedliwienia iego. Czego y ná in=
nym mieyſcu dokłáda ś. Páweł: Vſprá=
wiedliwieni ieſteſmy dármo przez łáſkę
ie^o/ ktora ieſt w Chryſtuśie Iezuſie: kto=
rego podał vbłagálnikiem przez wiárę
we krwi iego. W ktorych ſłowách zám
knął to co ſię wyżſzey miánowáło/ wſzy
tki przyczyny vſpráwiedliwienia náſze=
go. Bo BOg nas vſpráwiedliwia z
ſzczerey dobroći y ſzczodroty ſwoiey/ bo
tego záſłużyć nikt nie może. A to przez
łáſkę iego/ to ieſt/ ſpráwiedliwość/ kto=
kolumna: b
rą on ná duſze náſze wlewa/ zá zaſługą/
P. Iezuſá Chryſtuſá/ ktory to nam mę=
ką y śmierćią y zmartwychwſtániem
ſwoim ziednał: tym ktorzy ſię wiárą y
tym co z niey płynie/ iáko ſię rzekło/ ſpo=
ſobnemi czynią.
Do tákiego vſpráwiedliwienia ten
Mytnik z dáru y łáſki Bożey przyſzedł.
Y miał ty wſzytki ſztuki tego wielkiego
áktu. Vprzedźił go Pan Bog w mi=
łośierdźiu ſwym/ y wzruſzył ſerce iego.
A on ſię Pánu Bogu odezwał/ dobrą
wolą ſwoię do pomocy Bozkiey y do
wzbudzenia iego przykłádáiąc. Miał
wiárę z ktorą do kośćiołá przyſzedł: iż
P. Bog grzeſzne karze/ á czyni miło=
śierdźie pokornym/ przez onego obie=
cánego w ſtárym zakonie Meſſyaſzá.
Przelękł ſię ſądow Bożych y ſrogośći.
Nie roſpáczył/ ále ſię chwyćił nádźieie
o nieprzebránym miłośierdźiu Bożym.
Z nieiákiey miłośći ku Pánu tákiemu
przyſtąpił ácz z dáleká. Wyznał grze=
chy ſwoie w wielkiey żáłośći y záwſty=
dzeniu ktore ná wierzchu pokazał: iż y
weyźrzeć w niebo nie śmiał. Poſtáno=
wił bijąc ſię w pierśi á z niego złośći
wyganiáiąc/ y w nie dobrą wolą ná ży=
wot wieczny ſzczepiąc: áby iuż ináczey
żył. Vmyślił lichwy przeſtáć/ cudze
wroćić/ w czyſtośći żyć/ iáłmużny vbo=
gim iáko y Zácheuſz czynić. A iż ieſzcze
ſpowiedźi poſtánowioney nie było: v=
myślił ofiáry zá grzech ſwoy przez ká=
płany ofiárowáć/ y tego wſzytkiego co
P. Bog roſkazał nie zániecháć. A Pan
Bog weyźrzał nań/ y grzechy iego od
puśćił/ y odźiał go ſzátą niewinnośći y
ſpráwiedliwośći przez Iezu Chryſtá
dáną/ ktorą potym krwią ſwoią wy=
konał. Y wyſzedł piękny/ świetny y o=
zdobny/ y práwie odrodzony ná duſzy/
iáko śrebro y złoto z ogniá. y odnioſł
wielkie poćiechy y rádośći duchowne/
y ono ſerce ſynowſkie/ w ktorym wo=
łamy: Oycze Oycze. Y doſtał ná ſum=
nieniu pokoiu wielkiego. Boże day
nam tákiego grzeſzniká náśládowáć/ á
z vſpráwiedliwienim/ y obmyćiem grze
chow náſzych z kośćiołá wychodźić.

51:

WTORA CZESC.

52:

Czym ten Pháryzeuſz przegrał.

Xx iij

Naprzod/

---

strona: 350

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

350.

kolumna: a
Aprzod/ nie t przegrał iż dobre
vczynki czynił ktore tu wyliczył.
bo ty Bog czynić roſkazał/ y bez
nich zbáwion być nikt nie może. iáko
rzekł: Chceſzli wnidź do kroleſtwá Bo
żego choway przykazánie Bożé. To
czyń á żyw będźieſz. Y Apoſtoł mowi:
Vdręczenie y vćiſk czyniącemu źle/ á
chwałá/ cześć y pokoy czyniącemu do=
brze. Y ná ſądźie Bożym wedle vczyn=
kow ſądzą/ iáko kto dla Chryſtuſá mi=
łośierny był. Prożno ći miſtrzowie no=
wi z tego mieyſcá dobrym vczynkom
vwłoczą: iż temu nic nie pomogły. Nie
pomogły: bo ich źle vżył/ y z nich ſię
hárdźie chlubił/ y drugiemi grzeſznemi
gárdźił. Ale ſámy z śiebie ty cnoty y
dobre vczynki chwálebne ſą: kto ie w
wierze y w łáſce Bożey czyni/ á w po=
korze y miłośći ku bliźniemu zoſtáie.
Nie tylo chwálebne ſą: ále y wyſłu=
żyć wieczny żywot mogą. Co ſię in=
dźiey lepiey vtwierdza. Nie day Boże
tego y pomyślić/ co oni o dobrych vczyn
kách mowią/ iáko ie ludźiom hydzą.
Smieią mowić/ iż y v ſpráwiedliwego
vczynki dobre/ ſą grzechámi śmiertel=
nemi. O páſzczęko piekielna/ iáko tru=
dno wierzyć/ áby to człowiek rozum
máiący być miał/ ktory ták pilnie czár=
tá y piekło záleca. Pełne kárty piſmá ś.
ktore dobre vczynki nam roſkázuią y
chwalą. Modlitwę Zbáwićiel záleca
y zapłátę zá nię obiecuie: Oćiec moy/
powiáda/ ktory widźi w táiemnicy/ zá=
płáći tobie modlitwę twoię. Nie grze=
ſzy tedy ten Pháryzeuſz że ſię modli.
O pośćie też mowi Pan IEZVS, iż
poſt twoy/ práwi/ Oćiec twoy ktory wi
dźi w táiemnicy/ zápłáći tobie. Nie
grzeſzył tedy ten Pháryzeuſz iż pośćił.
Pan IEZVS iáłmużnie tákąż zapłátę
przypiſuie. A iákożby miał grzeſzyć ten
ktory dźieśięćinę ze wſzytkie^o P. Bogu
ná iáłmużnę dáie? Pewnie go tedy nie
to poniżyło/ iż dobre vczynki do zbá=
wienia od P. Bogá roſkazáne/ y zapłá=
tą wiecznego żywotá zálecone/ czynił.
Ani ſię tym zepſował/ ieſli w tych
dobrych vczynkách nádźieię ſobie v Pá=
ná Bogá dobrą y otuchę podawał. Bo
ſię to godźi/ y tá ieſt náturá dobrych v=
czynkow: iż czynią v P. Bogá nádźie=
ię/ iáko rzekł Tobiaſz: Vfánie wielkie
ieſt przed nawyżſzym Bogiem iáłmu=
żná/ wſzytkim co ią czynią. Inna rzecz
kolumna: b
ieſt dobrym vczynkom dufáć: ták iáko=
by iuż pewnie wiedźiał/ że P. Bogu
przyiemne ſą: y wſzytko vfánie ſwoie
bez pokory y boiáźni w nichby położył.
Co ſię nie godźi: y tym ten Pháryzeuſz
vtráćił. A inna rzecz ieſt z nich ſobie
v P. Bogá nádźieię czynić/ y otuchę
dobrą ſumnienia mieć. To ſię dobrym
vczynkom bráć nie może. Iáko od do=
brego oleyku woniey odegnáć nie mo=
żeſz: ták dobre vczynki bez poćiechy y
woniey nádźieie dobrey nie ſą/ y piſmo
im to dáie. Mowi Apoſtoł: Vżaliliś=
ćie ſię nád więźniámi/ y wydárćie dobr
wáſzych przyięliśćie z weſelem. á ták
nie vtracayćie vfnośći wáſzey. Y Ian
ś. mowi: Gdy ſerce náſze gánić nas
nie będźie: vfność mamy ku Bogu. Y
Cypryan ś. w kazániu o iáłmużnie ná=
piſał: [Zacna y Bozka rzecz ieſt/ na=
milſzy bráćia/ zbáwienne czynienie (to
ieſt vczynki dobre) poćiechá wielka w=
iernym/ podporá nádźieie/ obroná wiá=
ry y lekárſtwo grzechu.] y Chryzoſtom
ś. [Prośim was bráćia/ ábyśćie po
chrzćie vczćiwy żywot wiedli: á wy
niedbaćie o to/ ábyśćie z dobrym żywo=
tem ſtąd zeſzli: á my prágniem ábyśćie
z dobrych vczynkow nádźieię mieli.] Y
Auguſtyn ś. [Ten/ práwi/ ſię ſpodźie=
wa/ ktory dobre ſumnienie ma. á v ko=
go złe ſumnienie będźie: oddala ſię od
nádźieie/ y nie tuſzy ſobie iedno potępie=
nie. Aby ſię tedy kroleſtwá ſpodźiewał/
niech ma dobre ſumnienie/ niechay wie
rzy y czyni.] To Auguſtyn ś.
Wiele świętych dobremi vczynkámi
ſwemi otuchę ſobie łáſki Bożey czynili.
Ták Dawid mowi: Odpłáći mi Pan
Bog wedle ſpráwiedliwośći moiey/ y
wedle czyſtośći rąk moich nágrodźi mi:
bom ſtrzegł drog Páńſkich. To ſię ten
zda chełpić z ſpráwiedliwośći ſwoiey
dáleko znáczniey niżli ten Pháryzeuſz/
y ieſzcze zapłáty ſię ſpodźiewa dla niey.
Y krol Ezechiaſz śmie mowić/ broniąc
ſię przećiw Páńſkiemu pogrożeniu/
gdy mu vmrzeć kazał: Prośi: Pámię=
tay Pánie iákom chodźił przed tobą/ w
prawdźie y w cáłym ſercu/ á czyniłem
to co ieſt dobre przed oczymá twemi. Y
Heſter oná páni mowi w potrzebie w=
ielkiey ludu ſwego/ modląc ſię P. Bo=
gu: [Ty wieſz Pánie iżem ſię nie kochá=
łá ſługá twoiá w páńſtwie tym/ y ch=
wale/ y w znákách pychy ná głowie mo=

iey/ y nie

---

strona: 351

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

351.

kolumna: a
iey/ y nie iádłám v ſtołu Amáná/ y nie
piłám winá ofiárowánego bogom/ y
nigdym ſię nie vweſeliłá/ iedno w to=
bie Pánie Boże Abráhámow/ Boże
mocny náde wſzytko/ wyſłuchay tych
ktorzy inney nádźieie nie máią/ y wy=
zwol nas z ręki złoczyńcow.] Obácz
iáko ſobie nádźieię v P. Bogá do wy=
ſłuchánia z vczynkow ſwoich czyni.
Toż czyni y oná Sará Ráguelowá cor
ká/ w ćięſzkośći y modlitwie ſwoiey/
wylicza vczynki dobre ſwoie: [Ty wieſz
Pánie iżem nie pożądáłá mężá/ y czy=
ſtam záchowáłá duſzę moię od wſzel=
kiey pożądliwośći/ nie mieſzáłám ſię z
igráiącemi.] Tákże y Páweł ś. otuchę
ſobie z prac ſwoich czyni/ mowiąc: Do=
bram robotę zrobił/ ſkończyłem drogi/
wiárym dochował: zátym położoná mi
ieſt koroná ſpráwiedliwośći. Y Hiero=
nym ś. nápiſał o Hiláryonie/ iż vmierá=
iąc ták mowił: wynidź duſzo moiá/ wy=
nidź/ czemu ſię boiſz/ 70. lat ſłużyłáś
Chryſtuſowi/ á śmierći ſię boiſz? Y
Marćin ś. tákże przy śmierći mowi do
ſzátáná: Czego tu ſtoiſz krwáwa beſtya/
nic v mnie ſzkodliwego nie naydźieſz.
Iednák my tego nie vczym/ áby kto
wſzytkę ſwoię nádźieię w ſámych ſwo=
ich vczynkách okrom miłośierdźia Bo=
zkiego pokłádáć miał: á więcey ſię ná
nie/ niżli ná obietnicę Bozką y łáſkę ie=
go ſpuśćił. Y owſzem rádźim wedle
ſłow Páńſkich: im ich kto nawięcey
ma/ áby mowił: ſługá ieſtem nie poży=
teczny/ com był winien tom vczynił.
Aby ráczey z nimi bał ſię ſądu Bożego/
áby pokorny był/ y w boiáźni zbáwienie
ſwoie ſpráwował/ iáko Apoſtoł rádźi.
Ale żeby z nich otuchy ſobie y nádźieie
kto czynić nie miał: to być nie może. y
ieſt to przećiw náturze ſumnienia do=
brego: áby ſię weſelić y ćieſzyć z tego co
w ſobie dobrego czuie/ nie miáło. Iáko
dobry pokarm wſzytki członki pośila:
ták dobry vczynek wſzytki duſzne wnę=
trznośći chłodźi. Przetoż owoc du=
chowny Apoſtoł położył: weſele. Z po=
kory powinney ták záwżdy mowić ma=
my: Nie w náſzych Pánie ſpráwiedli=
wośćiách pomiátamy modlitwy náſze
przed tobą: ále w miłośierdźiu twoim.
Y iáko kośćioł ſię modli: Pánie ty wieſz
iż żadney ſpráwie náſzey nie dufamy.
Srzednią drogą kośćioł ś. idźie/ nie
dufa vczynkom ſwoim bez Bożey łáſki:
kolumna: b
nie zoſtáie też w nich bez nádźieie.
Ieſzcze temu Phárużowi nie to
ſzkodźiło iż dźiękował P. Bogu/ iż nie
był: łupieżczą nieſpráwiedliwym/ cu=
dzołożnikiem/ iáko inni. Bo to dobrym
ſercem czynić káżdy może/ bez chluby:
będąc tylo wdźięczen łáſki Bożey. gdy
inne widźi pijánice/ łotry/ lichwiarze/
złodźieie/ nieczyſte/ y dźiękuie P. Bogu
że on tákim nie ieſt: przyznawáiąc P.
Bogu dar iego y łáſkę/ że go w tym
ſtrzegł y bronił. y owſzem zá to dźięko=
wáć dobra rzecz ieſt y powinna. żáłu=
iąc iednák drugich vpádłych á iemi nie
gárdząc/ á zá nie P. Bogá/ áby ſię vpá=
miętáli/ proſząc.
Boże by ſię ták wſzyścy modlić y
prawdźiwie przed P. Bogiem mowić
mogli: Dźiękuię Pánie żem nie ieſt
drapieżnikiem. O/ co ſię tego łupie=
ſtwá názbieráło miedzy ludźmi/ á zwła
ſzczá pány. Iákie poddánych vbogich
y kmieći obłupienie/ iákie vćiſki wſzę=
dźie/ ná ktore ſię v Proroká P. Bog ża=
łuie: Czemuśćie wypáśli winnicę mo=
ię? łupieſtwo vbogich w domu wáſzym.
czemu vćiſkaćie lud moy/ y twarz vbo=
gich kruſzyćie? Nie pomnią ći páno=
wie/ iż nie ſwoie ále Bożé poddáne
máią. im ich P. Bog zwierzył y poru=
czył/ áby ie opátrowáli/ iáko ogrod y
winnicę Bożą. A oni vżywáią ich iá=
ko kupionych niewolnikow/ y gorzey.
kre z nich wyćiſkáią/ zdrowie ich o=
deymuią/ á zá to nikomu ſię nie ſprá=
wuią. Przetoż łupieſtwu y krzywdom
końcá nie máſz.
Boże by wſzyścy mowić ná modli=
twie mogli: Nie ieſtem nieſpráwiedli=
wy/ dáię káżdemu co czyie ieſt/ cudze=
go nic nie mam. Tákie ſię złodźieyſtwá
miedzy ludźmi w dobrách poſpolitych
roſkwitnęły/ tákie lichwy niezbożne
zágęśćiły/ tákie potwarzy/ nievprzey=
mośći w ſpráwách wſzytkich y w prá=
wách nápełniły źiemię/ y to grzeſzne
kroleſtwo: iż trudno poznáć ieſli tu
Chrześćijánie/ á ieſli Bogá znáią ná
tym mieyſcu.
Boże day ſię ták wſzytkim modlić:
dźiękuię żem nie ieſt cudzołożnik. Y ten
grzech iuż nie ma hámowánia/ żadne=
go karánia nań práwá Polſkié nie má=
ią. ſzerzy ſię wſzędźie/ á idźie ćieleſność
dáley. iuż y káźirodztwá bez wſtydu/
powinne ſię krwie mieſzáią/ nie tylo

cudze żo=

---

strona: 352

Ná X. Niedzielę po Swiątkách.

352.

kolumna: a
cudze żony/ ále bráterſkie y śioſtry żon
ſwoich/ y śieſtrzenice y wnuczki. y dru=
dzy Tureckiey pſoćie rowni/ żon wiele
mieć ſię nie wſtydzą. A nikt nie karze
o to: práwá ábo nie máſz/ ábo ie ducho=
wnym odięli/ ábo o exekucyą trudno.
W pánách ſię to záczyna/ nikt mowić/
nikt przygánić/ nikt poznáć y czynić o
ſpráwiedliwość y vczćiwość poſpoli=
tą/ y o práwá Bożé nie śmie. Może z
Prorokiem rzec: Nie máſz znáiomośći
Bożey ná źiemi.
Coż tedy Phárużowi temu záſzko=
dźiło? Hárdość y podnieſienie z ſwoich
vczynkow y ſpráwiedliwośći: iż ſobie
y ſwoim cnotom dufał. Czego Pan do=
tknął mowiąc ná ty co ſobie dufáli. Co
nabożeńſtwo zebráło: to pychá roſpro=
ſzy/ y iáko mol w ſzáćiech dobrych wſzy=
tko zepſuie. Y przetoż Pan tákie zám=
knienie czyni: Kto ſię podwyżſza poni=
żony będźie. Z dobrego drzewá ten zły
robak rośćie/ ktory to ſámo drzewo v=
czynkow dobrych pſuie. Bo narychley
ſię dobry w pychę vnieśie/ ieſli ſtrożem
dobrym ſobie nie będźie. Chora głowá
trochą ſię winá záráźi. ták hárdy tro=
chą dobrych vczynkow. Przetoż rádźi
ś. Chryzoſtom/ mowiąc: [Zá dobre v=
czynki nie wyćiągay zapłáty/ ábyś w=
źiął zapłátę; znay iż łáſką Bożą zbá=
wion być maſz/ áby on (to ieſt P. Bog)
twoim ſię dłużnikiem znał: á nie tylo zá
dobre vczynki twoie/ ále y zá to vmiár=
kowánie twoie. Bo gdy co dobre^o ſprá=
wimy/ mamy go dłużnikiem zá dobre
vczynki: á gdy rozumiemy żeſmy nic o=
ſobnego nie ſpráwili: więcey ſobie zá
táką myśl záſługuiem/ niżli zá vczynki
ktoreſmy vczynili. A ták namniey o ſobie
rozumieć/ ták wiele waży/ iáko nawięt
ſze rzeczy czynić.] Poty ś. Chryzoſtom.
Poniżáć ſię bárzo mamy/ gdy co
dobrego w ſobie czuiem/ nic ſobie nie
przypiſuiąc áni śile ſwey/ iedno łáſce
Bożey ktora z námi robi. Iáko Apoſtoł
mowił: Robiłem więcey niżli drudzy/
nie ia/ ále łáſká Boża zemną. Bo ácz
ſię do dobrych náſzych vczynkow dwie
rzeczy ſchodzą/ łáſká y pomoc Boża/ y
náſzá pracá y ſtáránie: iednák łáſká Bo=
ża przednieyſza ieſt ich przyczyná. y prze
to iey á nie ſobie/ ieſli co ieſt dobrego w
nas/ przyczytáć mamy. Auguſtyn ś.
ſwym ádwerſarzom ták odpowiádał:
[Z ſtrony ludzkiego mniemánia/ mam

---

strona: 352b

doſyć świádkow co mię znáią: z ſtro=
ny P. Bogá ſámo mam ſumnienie/ kto=
re przećiw wáſzym potwarzom niev=
ſtráſzone nioſę. iednák ſię przed oczymá
wſzechmocnego vſpráwiedliwiáć nie
śmiem: ále ráczey hoynośći miłośier=
dźia iego niżli ſądowego ćiáſne^o pytá=
nia czekam.] Y Bernárd ś. [Szko=
dliwe vboſtwo/ niedoſtátek dobrych v=
czynkow: á podnioſły duch/ bogáctwá
fałſzywe] Przetoż Pánie y vboſtwá y
bogáctwá mi nie day/ mowi Mędrzec.
Szczęśliwy kośćioł ktory ma zaſługi/
dla wyſługi nie dla hárdośći. Przetoż
lepiey wyſługom nigdy w hárdośći
nie dufáć.
W tym też vpadł ten Pháryzeuſz/ iż
ſam ſię ſądźił/ á ſądu Bożego o ſwoich
vczynkách nie czekał. Bo y dobre v=
czynki y ſpráwiedliwośći náſze ſądźić
P. Bog będźie/ iáko Pſalm mowi. Y
niewiemy teraz zápewne/ ieſliſmy y w
nawiętſzych cnotách duchownych/ łá=
ſki ábo gniewu godni. Wſzytko P. Bog
chowa ná on czás obiáwienia y ſądu
ſwego. Przeto trudno pozwánemu/
przed dekretem ſędźie^o wykrzykáć. Nie
beśpieczno ſię ſámemu ſądźić. Lepiey
mowić z Páwłem ś. Nie czuię ſię w ni=
wczym: á przedſię nie w tym vſpráwie=
dliwion ieſtem: ále ten co mię ſądźi
Pan ieſt. Ná ſąd ſię iego ſtráſzliwy o=
glądaymy: á ſobie/ byſmy dobrze nic ták
ſzkodliwego do śiebie nie czuli/ nie
dufaymy.
Y to Phárużowi nie pomogło/ iż dru=
gim gárdźił grzeſznym/ á w ſercu go
ſwoim poniżył/ niewiedząc co ieſzcze
z niego być miáło/ ábo iáką mu P. Bog
łáſkę ſwą do ſercá puśćić mogł. Tę wá=
dę nátrąca Ewángeliſtá/ gdy mowi:
iż Pan IEZVS przymawiał tym/ kto=
rzy ſobie dufáli/ á innemi gárdźili. Gdy
námi wſzytek świát wzgárdźi/ wádźić
to nam nie może: ále gdy my namniey=
ſzego wzgárdźim: ſzkodźić to nam bár=
zo może. Iáko ty/ mowi Apoſtoł/ ſądźić
maſz cudzego ſługę: ktoć nań dał tę
zwierzchność? Pánu ſwemu vpadł/
ieſli vpadł. A może go Pan podźwi=
gnąć. Co mowiąc nie broni ſię to/ áby
człowiek iáwne^o grzechu/ ktory widźi/
ſądźić zá grzech nie miał. Bo to być
nie może/ y iáwno ieſt. ále żeby grze=
ſznego nie oſądźił/ iáko iuż v Bogá po=
tępionego: á pámiętał iż powſtáć mo-

że/ á nie

---

strona: 353

Ná XI. Niedzielę po Swiątkách.

353.

kolumna: a
że/ á nie gárdźił bliźnim y naczyniem ſzká=
rádym/ ktore P. Bog záś ku czći ſwey o=
broćić/ wedle Apoſtołá/ może. Gdyż po=
kiſmy tu ná drodze/ powſtáć y popráwić
ſię z łáſki Bożey nie trudno.
O Iezu Chryſte Boże moy/ day mi
ták vniżone ſerdeczne oczy/ żebych ſię te=
go niebá wſtydźił/ gdźie ty ſędźia śiedźiſz/
co wſzytko widźiſz/ y káráć będźieſz. Zebych
práwie ty oczy ná źiemię/ z ktoreyem wźię
ty ieſt/ ſpuśćił/ ábych poznał żem źiemiá y
w nię ſię obrocę. ábych vmiał poznáć
proch ſwoy y niedoſtátki ſwoie y ſzpetność
ſwoię: ktoram piękny obraz twoy zmázał/
y duſzę ná chrzćie ś. obmytą y ozdobioną
poſzpećił. Day mi táką ręką vderzyć ſię
w ty pierśi: żebych iuż z nich wybić wſzy=
kolumna: b
tki złe myśli mogł/ y niepráwośći wſzytki
wytrząſnąć: y do wykonánia dobre wſzyt=
ki poſtánowienia przywieść: á rękę do ſer=
cá/ to ieſt vczynki y wykonánie do dobrych
myśli y woley przyłożył. A ieſli co dobre=
go we mnie z łáſki twey będźie: niech ſię z
tego nie chlubię/ á tobie wſzytko przypi=
ſuię. Niech pomni roſzczká ná czyiem
korzeniu ſtoi/ á ſkąd iey wilgotność
ná dobry rodzay dochodźi. Od ćiebie
wſzytko/ y do ćiebie niech ſię ná chwałę
twoię obraca wſzytko. Tobie Pánie po=
chwałá: á nam poháńbienie twarzy ná=
ſzey. Nie nam Pánie/ nie nam/ ále imie=
niu wielkiemu twemu bądź cześć y chwa=
łá y pokłon od wſzytkiego ſtworzenia ná
wieki wiekow. Amen.

---

strona: 380

Ná XIIII. Niedzielę po Swiątkách.

380.

50:

NA PIETNASTA NIEDZIE=

51:

LE PO SWIATKACH, EWAN-

52:

GELIA V LVKASZA W VII.

Onego czá=

---

strona: 381

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

381.

Nego czáſu: Szedł P. Iezus do miáſtá/ kto=
re zową Naim: á z nim ſzli vczniowie iego y ludzi wiele.
A gdy ſię przybliżył ku bramie mieyſckiey: álić wynoſzą
vmárłego/ ſyná iedynego mátki iego: á tá byłá wdowá: á ludzi
mieyſckich wiele z nią. Ktorą vyrzawſzy Pan/ vlitował ſię nád
nią/ y rzekł iey: Nie płácz. Y przyſtąpiſzy/ dotknął ſię mar. A ći
co nieśli/ ſtánęli. Y rzekł: Młodzieńcze/ tobieć mowię/ wſtań. Y
vśiadł on ktory był vmárły/ y począł mowić. Y dał go mátce ie=
go. Y ziął wſzytki ſtrách/ y chwalili Bogá/ mowiąc. Ze Prorok
wielki powſtał miedzy námi: á iż Bog náwiedził lud ſwoy.
kolumna: a
Ywot ten náſz ná tákim
wygnániu/ wſzędźie z ſmut=
kiem y płáczem zmieſzány
ieſt. krotko żyiem/ mowi Iob
ś. á wſzelákijeſmy nędze pełni: ábo nád
ſwemi właſnemi/ ábo nád ludzkimi do=
ległośćiámi záwżdy wzdycháć muśim.
á nikt nas vćieſzyć nie może/ iedno ten
ktory tey wdowie żáłoſney mowi: Nie
płácz. á zwłaſzczá w tey naſtráſzliwſzey y
naćiężſzey przygodźie śmierći/ ktorą on
ſam vmorzył/ y iego ſię ſámego boi: y
on ią od nas odpędźić/ y żywot nam/
ktorego iuż śmierć nie odeymie/ dáie.
A oſobliwy ieſt żal gdy kto miły y po=
trzebny vmiera. iákobyſmy rádźi áby
go nam Chryſtus tákże ożywił y wro=
ćił/ iáko tu vczynił tey wdowie. Ale iż
teraz tego nie czyni/ dla więtſzey y ſtá=
kolumna: b
tecznieyſzey poćiechy náſzey: tákie nam
iednák w kośćiele ſwoim poćiechy zo=
ſtáwił: iż ſłuſznie y my żal náſz vćieſzyć/
gdy nam mili náſzy przez śmierć odcho
dzą/ y płácz pohámowáć możem. Ty
poćiechy miedzy innemi ſą przedniey=
ſze: Nieśmiertelność duſz náſzych/
przyſzłe zmartwychwſtánie: dobre á
Kátholickie z tego ſwiátá zeſzćie: płácz
mierny/ y pogrzeb vczćiwy: wykoná=
nie teſtámentow: opátrzenie śierot
ich: pomoc duſzom ich ná wypłácenie
grzechow/ ábo karánia zá grzechy ich.
Poczniem od tey oſtátniey poćiechy/
ktorą nam nabárźiey heretycy wydźie=
ráią: á potym ſię do inych puśćim zá
dárem poćieſzyćielá y Páná náſzego/
ktory ſam płákánie náſze kroći.
kolumna: b

20:

PIERWSZA CZESC.

21:

O pomocy vmárłych/ o nieśmiertelnośći duſz/ y zmartwych=

22:

wſtániu ćiał náſzych/ y o dobrey śmierći.
kolumna: a
Ielkie nam vbliżenie poćie=
chy náſzey Chrześćijáńſkiey
czynią/ ktorzy nas żywe z v=
márłemi dźielą/ y miłość náſzę ku nim
tárgáć y wydrzeć nam chcą: gdy ſię o
to ſtáráią/ áby ſię przyiaźń náſzá śmier=
ćią kończyłá: ábyſmy ſobie nic powinni
nie byli/ nic o ſobie nie wiedźieli/ vczyn=
nośći przyiaćielſkiey ieden drugiemu
żadney nie pokázowáli: ſkoro śmierć
nas rozłączy. Co iż ieſt przećiw zako=
nowi przyrodzonemu/ przećiw piſmu
ś. y náuce y zwyczáiu wſzytkiego pow=
ſzechnego kośćiołá/ przećiw rozumowi
ſámemu/ przećiw poćieſze náſzey Chrze=
śćijáńſkiey: godźi ſię o to záſtáwiáć/ á
kolumna: b
miłość y vczynność ku namilſzym ná=
ſzym zmárłym wzbudzáć/ ktorą/ żal ſię
Boże/ ći ludźie v ſiebie zgubili/ á w nas
ią bárzo oſłábili.
Zakon przyrodzony y práwo Bożé
ná ſercách ludzkich piſáne/ ktore nie
idźie z náuki áni ze zwyczáiu: ále z ſáme
go ſtworzenia y vrodzenia y piſmá Bo
żego: ktore ſam pálcem ſwoim nápiſał/
vkázuie: iż vmárłym żywi ſłużyć y po=
moc im v Bogá mogą. Bo nie máſz
ná świećie ták grubego narodu/ ktory=
by ſię zá vmárłe ſwoie nie modlił/ y o=
fiar ábo czegokolwiek zá nie nie czynił.
Pogáńſkie piſmá ſtáre bárzo to świád=
czą/ hiſtorye y zwyczáie ich. Bo v Rzy=

Bbb iij

mian ſtá=

---

strona: 382

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

382.

kolumna: a
mian ſtárych/ mieśiąc Luty wſzytek ná
tym nabożeńſtwie zá duſze trawili. Po
dźiś dźień gdźie ſię iedno naſproſnieyſzy
y nagrubſzy Pogánie y dźicy ludźie náy
duią/ to czynią. y Turcy/ nawiętſze to
nabożeńſtwo máią/ iáko ći świádczą
co o nich piſzą y miedzy nimi bywáią.
Zydow niech pytáią co czynią w tey
mierze/ y co z zakonu y od ſtárych oy=
cow wźięli. Co y kśięgi Máchábeyſkie
ktore niżey wſpomniem świádczą/ iá=
ko zá vmárłe modlitwy czyniono.
Co tedy wſzytkie narody po świećie
czynią/ czego żaden nie zániechywa/ kto
ludzką twarz ná ſobie ma: toć muśi
być zakon przyrodzony od Bogá ſáme=
go piſány. iáko ten/ nie zábijay/ nie cu=
dzołoż/ nie krádni. bo ſię ná to wſzytko
rozumne ſtworzenie zgadza. Ci tedy
co o vmárłe niedbáią/ áni ſię tym ćie=
ſzą: gwałt wielki práwu przyrodzone=
mu czynią.
A niemniey piſmo ś. y kośćiołá ſtá=
rego y nowego zwyczay ſtárowieczny/
tego wſpiera. Dla czegoż w ſtárym za=
konie pośćili ludźie zá Saulá y ſyny ie=
go śiedm dni/ ieſli duſzy iego pomocy
ſtąd nie było? Zá co im Dawid bárzo
dźiękuie/ y oſobne do nich z temi dźięká
mi poſły wypráwuie. A Máchábeuſz
gdy zá ſwe żołnierze pobite modły czy=
nić/ y ofiáry y ſummę pieniędzy wielką
do kápłanow nieść każe: ná wiátr to
puſzcza/ czyli błądźi? kto go z tego iáko
z błędu karze? y owſzem kośćielny y ſtá=
rodawny/ y z nabożeńſtwem zakonn
vroſły obyczay wypełnia.
Mowią: niechcemy tych kśiąg/ nie
ſą świętym piſmem. Wierzę. Bo im
nie po ich głowách y wymyſłách. Toć
ich Ewángelia/ gdźie co błędom ich
ſzkodźi/ wyrzućić z Ewángeliey. Aza to
iednym kśięgom vczynili/ máłoli z Bi=
bliey wymiátáli: y wſzytkiey ſię zárzę=

45:

ką/ ieſli ią błędy ich zbijáć będźiem. Od
bieżą y kśiąg Mądrośći/ y Ekklezyáſty
ká/ y Thobiaſzá/ y Heſter/ y liſtu ś. Iá=
kubá. Iáko to czynią. Pierwey do pi=
ſmá ś. vkázowáli/ á teraz ie odmiátáią.
Dobrze/ niech im Máchábeyſkie kśięgi
piſmem nie będą (iáko v Kátholikow
ſą y będą ná wieki) wżdy ie zá hiſtoryą
przyiąć muſzą/ á wierzyć im ták iáko
Liwiuſzowi y Iuſtynowi y innym Po=
gáńſkim hiſtoryom/ winni ſą. Ná czym
nam doſyć/ iż vkażem modlitew y ofiar
kolumna: b
zá vmárłe w ſtárym zakonie vżywánie.
Niech y Zydow dźiśieyſzych pytá=
ią/ ieſli tego zwyczáiu podánego od
trzech tyśięcy lat y dáley nie máią?
Niech ich y ſámá hiſtorya v Iozephá
vpomni. Gdy Ierpátę miáſto Zydo=
wſkie w Gálileiey wźięli Rzymiánie/
Iozeph ktory tám był ſtároſtą/ z żoł=
nierzmi ſwemi w iedney ſię iáſkini zám
knął/ y widząc iż vyść nie mogli: pozá=
bijáć ſię żołnierze ſámi ſpolnie chćieli.
á on im temi ſłowy odrádźił: [Nie=
wiem/ práwi/ żołnierze coby zá vbłagá=
nie duſzá tego miáłá/ ktory ſię ſam zá=
bija: kto ſię zá námi do Bogá przyczy=
ni/ ieſli ták zgrzeſzym? żadne ofiáry Bo=
gá nam nie vbłagáią/ prożno kápłani
wzywáć będą Pátryárchow (Pátrz w=
zywánie ś.) przodkow náſzych/ ktorzy
odpoczywáią w Hebronie/ áby nam do
ogrodá Eden otworzyli: prożno będą
wzywáć Anyołow pokoiu/ áby nam o=
tworzyli wrotá rayſkiey roſkoſzy.] O=
báczże z tych ſłow y z tákiego świádká
nie Papieżniká/ ieſli w zakonie ſtárym
zá vmárłe co czyniono.
A w nowym zakonie gdy P. IEzus
mowi: Grzech przećiw Duchowi ś.
nie będźie odpuſzczony/ áni ná tym áni
ná onym świećie: izali nie dáie znáć iż
y ná onym świećie ſą odpuſty? A Pá=
weł ś. gdy mowi dowodząc zmartwych
wſtánia ćiał/ z tego iż duſzá żywa/ y zá
duſze wiele ſię trudźi żywych/ áby vmár
łym pomoc dáli: izali nie wyráźił ſtá=
ránia zá duſze y pomocy ich od żywych?
Co czynią ći/ práwi/ ktorzy ſię chrzczą
zá vmárłe/ ieſli vmárli nie zmartwych
wſtáną/ czemu ſię zá nie chrzczą? to ieſt
trudzą. Bo ták też to ſłowo w piſmie
ſię ś. rozumie/ y ták go vżywa P. Iezus:
Chrztem mam być chrzczony/ o iáko
prágnę áby był rychło: to ieſt/ mękę
mam ćierpieć. Lecz byſmy y piſmá nie
mieli/ iákoż ieſt ták iaſne: ſámá Apoſtol
ſka náuká y zwyczay/ y podánie/ po w=
ſzytkiego świátá kośćiołách/ przełomić
by ten vpor miáłá. Nie máſz żadnego
piſárzá/ doktorá/ hiſtoryká/ ktoryby tey
náuki kośćielney y zwyczáiu nie wy=
świadczał. ktorych tu ſłowá kłáść dłu=
gośćby vczyniło.
Y rozum ſam to vkázuie/ gdyż nie
wſzyścy ludźie iednácy. Są iedni bár=
zo dobrzy/ drudzy bárzo źli/ trzeći mier=
ni. Iedni cáły żywot ſwoy ná poku=

ćie y dobrych

---

strona: 383

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

383.

kolumna: a
ćie y dobrych vczynkách trawią. Drudzy
ledwie o Bogu wiedzą. Drudzy vpá=
miętawſzy ſię/ rychło ábo záraz z tego
świátá ſchodzą: nic práwie tákiego w
żywoćie ſwoim nie vczyniwſzy/ co świę
ći y pilni około ſwego zbáwienia czy=
nią. iákoż tego co w pokućie iednego
dniá ábo iedney godźiny vmiera: z o=
onym dobrym ktory cáły żywot oſtrą po=
kutę y dobre vczynki czynił/ porowny=
wáć? Iákoż go też od zbáwienia y ná=
dźieie odſądzáć/ á do piekłá poſyłáć: gdyż
w wierze o męce y wyſługách Chryſtu=
ſowych y w dobrey woley czynienia dłu
giey y wielkiey pokuty ſchodźi? Dźiw=
naby to nieſpráwiedliwość/ ktorą trud=
no przypiſowáć ſędźiemu nawyżſzemu.
Nie day Boże oſłábieć w nabożeń=
ſtwie/ y miłośći ku vmárłym/ ták do=
brze po wſzytkim Chrześćijáńſtwie y
po wſzytki wieki vfundowáney. Z kto=
rey wiele nam żywym dobrego y vmár=
łym wiele pomocy płynie. Bo my zá nie
co czyniąc/ gruntuiem ſię w wierze o
onym świećie y żywoćie/ y o ich trwá=
niu y nieśmiertelnośći: y dźiwnie ſię z
tego ćieſzym/ iż nas śmierć nie gubi: á
iż człowiek po śmierći lepiey żyie/ le=
piey ſłyſzy/ lepiey widźi/ ćiáłá ták tru=
dnego/ gnuśnego y ćięſzkiego/ y choro=
bámi obłożonego zbywſzy.
Y zátym tychże ſię ſądow Bozkich
boiąc/ ná ktore vmárli przychodzą/ my=
ślim o ſobie/ ábyſmy zgotowáli potrze=
by ſwoie. Bo źle ſię ſpuśćić ná przyia=
ćiele. po ſobie baczym iáko ſłábo miłu=
iem tych ktorych nie widźim: iáko nam
prędko z pámięći wypádną/ gdy ich tu
nie sſtánie. Lepiey tu czynić coby zá
mię przyiaćiel miał czynić/ á nienápew=
ne ſię vczynnośći ſpuſzczáć. vmieráiąc
przyiaćielowi poruczyſz: przedſię nie v=
czyni/ á káżdy ná ſię pilniey y wierniey
robi niżli ná drugiego. A ſporſza tu ro=
botá w wierze/ niżli tám ná oko/ y Pá=
nu Bogu milſza. Y lepſza iedná świe=
cá przed tobą/ niżli ſto zá tobą. więcey
tu zá ieden dźień wypokutuieſz/ niżli
tám zá dźieśięć ábo zá ſto lat.
A k temu modląc ſię zá vmárłe/ ſá=
mi też ſwoię śmierć wſpomináć mu=
śim: ná ktorą myśl y wſpominánie/ nic
pożytecznieyſzego do porátowánia zbá
wienia nie mamy/ iáko ſię niżey powie.
A nákoniec gdy náſzą pracą porátowá=
ni do widzenia ſię twarzy Bożey vmár
kolumna: b
li podnioſą: vmieią nam záś oddáć
modlitwámi ſwoiemi zá námi/ ſtánie
nam zá nagrodę.
A nie mowmy: niewiem ieſli potrze=
buie: podobno iuż ieſt w niebie/ ábo po=
dobno być w piekle może. Bo choć tey
pewnośći w tym nie máſz: iednák ten
ktory miłość ku bliźniemu płáći/ tobie
to nágrodźi. Do ćiebie ſię to wſzytko
obroći: y ná twoy pożytek/ by dobrze
tám tego nie było potrzebá/ poydźie.
wſzák śieieſz/ choć pewnie niewieſz ie=
ſli wznidźie. Mędrzec mowi: Siey
wieczor/ śiey ráno: bo niewieſz ktore
wznidźie. A ieſli oboie/ tym lepiey. Nie
o roli ten piſał/ ále o vczynkách do=
brych/ y pracey ktora ſię ná onym świe=
ćie płáći. Mátká gdy śle ſynowi w dá=
leką krainę pieniądze: nie myśli o tym
iż zginą. á by dobrze zginęły: oná z miło
śći ſwey ktorą dźiećięćiu pokazáłá/ ćie=
ſzy ſię á nowi: Nie poſkárży ſię ná mię
ſyn moy: vczyniłám co byłá winná
z miłośći ku niemu. Pan Bog ktory
nam tę miłość ku vmárłym roſkazał/ á
wiedźieć nie dał iáko ſię to obraca co
dla nich czynim: wie iáko tym ſzáfuie:
zapłátá v niego miłośći y miłośierdźia
ku bliźniemu nie ginie.
Zyczmy tey pomocy vmárłym/ ktora
im tu w kośćiele żywych/ iáko członkom
tegoż ćiáłá/ ſámá zoſtáłá. Robić tám
nie mogą/ żebráć ſię tám wſtydzą/ bo
tu czás mieli. Ná náſze tylo ręce pá=
trzą. wſtydźmy ſię ich/ áby nam nie wy=
mawiáli/ gdy ſię w kupie oglądamy:
wżdyś mię nie miłował/ wżdyś mi fał=
ſzywym przyiaćielem był/ wżdyś mi ſię
nie viśćił. Y żáłowáć przed ſędźim w=
ſzytkich ná nas będą. Iákoż ſię im ſprá
wim? gdy tu kogo/ mowi Cyrillus/ z źie=
mie wywołáią: izali przyiaćiele v kro=
lá go wyprośić/ áby był przywrocon/
nie mogą? Toż ſię mowi o vmárłych/
mowi ten Cyrillus ś. Iedná przena=
drożſza ofiárá Mſzey ś. o iáko im po=
moc wiele może/ przy ktorey święći wo=
łáią/ Bázylius/ Chryzoſtom/ Cyrillus/
Klemens/ Ambrozyus: Przez tę kre y
mękę/ y śmierć twoię Pánie: Day miey
ſce odpoczynienia/ ochłody/ y pokoiu
tym ktorzy przed námi z znákiem wiá=
ry poſzli/ otworz im wrotá świátło=
śći twoiey.
Druga ieſt poćiechá náſzá nád v=
márłemi/ Nieśmiertelność duſz ná=

ſzych: iż ći

---

strona: 384

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

384.

kolumna: a
ſzych. iż ći ktorzy vmieráią ná ćiele/ ży=
ią ná duſzy/ á nie giną iáko ſię rzekło.
wychodzą z ćiáłá iáko z domu ſproch=
niáłego/ iáko z namiotu zgniłego. iáko
Apoſtoł mowi: [Wiemy iż gdy ſię dom
źiemſki tego mieſzkánia náſzego ſkáźi/
iż inne budowánie z Bogá mamy/ dom
nie ręką czyniony wieczny w niebie] Co
ſię nie tylo wiárą náſzą/ ktora ná tym
ſię vfundowáłá/ ále y modlitwą zá v=
márłe/ y wzywánim świętych wſpiera.
Ci co modlitwę zá vmárłe pſuią/ ie=
dnym naiázdem ty dwie rzeczy obalá=
ią: iż y o ſpráwiedliwośći Bozkiey y
karániu ná onym świećie/ y o duſzney
trwáłośći/ muſzą nic nie trzymáć. Y
ná to ſię tá ich Ewángelia táiemnie
pierwey v Lutrá zánośiłá. Bo ſam ná
wielu mieyſc plećie: iż vmárli ták ſpią
y niewymownym ſnem ták záſnęli/ iż
áni widzą/ áni czuią/ ták iáko gdy kto
śpi. y śpi/ práwi/ duſzá máiąc ſmyſły
wſzytki pogrzebione/ ták iż y mieyſce
vmárłych/ męki żadney nie ma. Pátrz=
że ná tego Epikurá: oto tu duſze v=
márłe czyni/ y karánia po śmierći ża=
dnego nie kłádźie. Y potym towárzyſze
iego ná ſwoie ſię vcznie ſkárżą: iż po
kárczmách z tym ſię wydáią/ w kośćie=
le ſię wżdy tego wſtydząc/ iż duſzá z
ćiáłem vmiera. Y drudzy ichże mini=
ſtrowie o Libertynách w Angliey po=
wiádáią: iż ſię śmieią z wiáry o zmar=
twychwſtániu ćiał náſzych. zá czym/
powiáda/ gdy ten ártykuł wiáry zgu=
bią/ wſzytká wiárá z gruntu vpada.
Nie potrzebá w tym wątpić/ iż ty ich
kácerſtwá nie tylo z pogány/ ále y z be=
ſtyámi nas zrownáć chcą/ y gorſzemi ni
żli Epikur ludźie czynić myślą/ do áthe=
izmu y beſtyálſtwá prowádząc/ áby lu=
dźie ná przyſzły ſię żywot nieoglądáiąc/
czynili co chćieli. Iáko Apoſtoł mowi.
y v Mędrcá ſłowá tákich położono.
Y Pogáńſtwo ſię nieśmiertelnoś=
ćią duſze ćieſzyło/ co Bogá práwego nie
ználi/ y Philozophowie: gdy im kto mi=
ły vmierał/ ábo gdy ſtrách śmierći od=
pędźić od śiebie chćieli. Mowił ieden
vmieráiąc: [Ná mom pogrzebie nie
mow/ iż pogrzebaſz Sokráteſá: bo nie
ſłuſznie ſię to mowi: y w tym zgrzeſzyſz/
y ludźiom nieco złego do myśli podáieſz.
ále beśpiecznie mowić ſię ma/ iż ćiáło
Sokráteſá pogrzebaſz.] A cożmy wy=
ćwiczeni náuką zbáwienną/ vcznio=
kolumna: b
wie nawyżſzey mądrośći Syná Boże=
go/ ſynowie świátłośći/ iáko ſię tym
ćieſzyć nie mamy: iż vmieráiąc nie gi=
niem/ áni ſię śmierći bać mamy/ ſłu=
cháiąc Páná náſzego: Nie boyćie ſię/
práwi/ tych co zábijáią ćiáłá/ bo du=
ſze zábić nie mogą. Nie wchodźi w
grob duſzá/ ányelſki duch ieſt/ twarzy
Bożey ná ſobie vpominek ma/ nieſmier
telność. z ćiáłá iáko z więźienia y gli=
niáney cháłupki y płoćiennego namio=
tku/ iáko święći mowią/ wychodźi/ ná
lepſzy żywot y pokoy/ do portu y kreſu
ſwoiey drogi przychodząc. O czym trá=
fi ſię gdźie indźiey ſzerzey mowić.
A ćiáło iáko/ ktore w tákiey zgubie y
prochu y nieczći zoſtáie z bydłem y z
ſzkápámi rowno? Y to wſkrzeſzone y o=
żywione y duſzy przywrocone będźie ná
on oſtátni dźień: iáko opiewa wiárá
náſzá y ártykuł iey/ y iáko Chryſtus kto
ry ná ſobie dał wzor zmartwychwſtá=
nia náſzego/ y ná ćiele ſwoim/ nam obie
cał y nas vpewnił: Ia tego ktory w
mię wierzy wzbudzę ná oſtátni dźień.
Kto nieśmiertelność duſze wierzy/ ten
y ćiáłá zmartwychwſtánie wierzyć mu
śi. bo to poſpołu chodźi. Ieſli duſzá/
ktora ieſt z nátury y z ſtworzenia ſwe=
go do ćiáłá przywiązána/ bez ćiáłá żyie:
pewnie do ſwoiey nátury/ to ieſt do ćiá
łá ſię wroći/ ná dźień/ ktory zowie Pan
przywroceniem wſzytkiego. y Piotr ś.
tákże. To ieſt/ wſzytko do ſwey nátury
y ſtanu ſwego wroći. Y ták Zbáwićiel
ſam przećiw Sádduceuſzom dowodźi
ćieleſnego zmartwychwſtánia po wie=
cznośći y nieśmiertelnośći duſzney. iá=
ko ſię o tym gdźie indźiey náuczyło. Ma
my tedy y ná tę ćiał náſzych ſkazę poćie=
chę táką y ták pewną.
Lecz ná ſámę śmierć náſzę y miłych
náſzych/ nawiętſza ieſt ochłodá y poćie=
chá: zeſzćie dobre Kátholickie z Sákrá=
menty kośćielnemi Bo wiárá náſzá
Kátholicka/ wiárá w Chryſtuſá y w
mękę y drogie wyſługi iego ták nas v=
pewnia: iż kto w tey wierze/ z pokutą/
y z Sákrámenty ábo z prágnieniem ich
ſchodźi: iż wieczną śmierćią nie vmie=
ra/ áni ná potępienie idźie: ále w na=
więtſzych grzechách idźie od śmierći
ná żywot. y otwarza mu P. Bog wro=
tá ſwego miłośierdźia/ dla nadrożſzey
męki Syná ſwego/ w ktorym nam hoy=
ne odkupienie zgotował. A ieſliż ſprá=

wiedliwość

---

strona: 385

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

385.

kolumna: a
wiedliwość Bozka co wyćiąga po ś=
mierći: ponieważ drugi nic dobrego
przez cáły żywot ſwoy nie czynił/ iáko
inni święći dla tákiey łáſki czynili/ y
czynić byli winni: tedy iuż nie z gnie=
wu áni wiecznie/ ále w łáſce z Oycow=
ſkiey miłośći dáie karánie docześne.
Czego ſię Dawid bał/ mowiąc: Pánie
nie w gniewie áni w furyey karzy mię.
kolumna: b
Z ktorego y tu od przyiaćioł/ ábo ſię
wypłáćić/ ábo pomoc wielką do wypłá
cenia wźiąć możem. Toć ſą wielkie po=
ćiechy Kátholickie. Stądże ſię zá v=
márłe modlim/ ofiáruiem/ poſty y iáł=
mużny y drogi czynim: áby im P. Bog
tám ná onym świećie ty docześne ka=
ránia odpuśćił/ y ſpráwiedllwośći
ſwey z nimi vlżył.

10:

WTORA CZESC.

11:

O drugich poćiechách náſzych nád vmárłemi y náu=

12:

kách z Ewángeliey.
kolumna: a
Dy Pan IEZVS mowi tey w=
dowie/ nie płácz: nie gáni áni
zákázuie płákánia nád vmár=
łym. Bo to ſámo przyrodzenie wyćią=
ga y powinne vżalenie/ y ludzkość nád
nędznym/ y nád oſtátnią y nawiętſzą
nędzą náſzą do ktorey śmierć przywo=
dźi. Co może być nędznieyſzego iáko
vmárły? ktora przygodá ták człowieká
pſuie? Płácz/ mowi piſmo/ nád vmár=
łym: bo vſtáłá świátłość iego. wſzytko
vſtáie z vmárłym: ſam z ſobą nic nie
bierze/ z páná táki vbogi/ z mocnego
ták ſłáby/ iż ſię ſam nie ruſzy/ y pſom
ſię y namnieyſzey beſtyey nie odeymie.
z piękney vrody/ táka ſzpetność y trup
ſproſny. ze czći ktorą miał v ludźi/ tákie
obrzydzenie/ ktorego dom iego właſny/
żoná y dźieći iego y kre iego wytrwáć
nie może. Iáko nád tákim wnętrzno=
śći ſerdeczne wzruſzyć ſię nie máią? iá=
ko łez pohámowáć kto może? Płákał
Abráhám nád vmárłą Sarą żoną ſwo=
ią/ y vmyślnie ná ſmutku y płákániu
ná źiemi záśiadł. Płákał Iozeph oycá
ſwego Iákobá/ iáko mowi piſmo: v=
padł ná twarz vmárłego oycá ſwego
płácząc go y cáłuiąc. y wſzytek Egipt
długo w żáłobie po nim chodźił. Y był
ieſzcze w zakonie przyrodzonym zwy=
czay/ dni pewne y czáſy po vmárłych do
płákánia ábo żáłoby náznáczáć. Iáko
Egipt wſzytek 70. dni Iákobá płákał/
to ieſt w żáłobie po nim chodźił. Aaro=
ná dni 30. Moyzeſzá dni tákże 30. płá=
kał lud wſzytek ná puſzczy. Dawid płá=
kał Saulá krolá y Ionáty ſyná iego/ y
náuczył ludu żáłobney nád nimi pie=
śni. Tákże y Abnerá hetmáná zdrádą
zábitego/ gorzko płákał/ y drugich do
płákánia wzywał mowiąc: Bierzćie
kolumna: b
ná ſię wory/ á płáczćie przed ćiáłem ie=
go. Y w zakonie miano zá przeklęctwo/
gdy kogo bez płákánia grzebiono. Iá=
ko mowi Ieremiaſz Prorok/ o krolu
Ioácym: [Nie będą go płákáć áni
mowić: Biádá brátu/ biádá śieſtrze.
áni poklęſkiwáć będą mowiąc: Biá=
dá Pánie/ biádá wielki Pánie: ośli po=
grzeb mieć będźie/ wśmiardły y wy=

10:

rzuczony przed miáſto Ieruzálem.] Y
ſam Pan IEZVS płákał nád Lázá=
rzem ták iż ludźie nań pátrząc mowi=
li: Pátrz iáko te^o vmárłego miłował.
Płákánie nád vmárłym ieſt świá=
dectwo cnot iego/ iż ſię ludźiom dobrze
záchował. Ieſt vlżenie nieiákie ſmut=
ku/ gdy ſerce żáłośćią zięte/ przez oczy
nieiáko oddycha y łzámi ſię chłodźi.
Niemierne płákánie ábo bez nádźieiey
nieśmiertelnośći y zmartwychwſtá=
nia/ y doſtąpienia łáſki Bożey po śmier
ći/ gáni Apoſtoł/ y tákiego ſmutku zá=
kázuie: ále Chrześćijáńſkiego mierne=
go y ktory miłość ku odchodzącemu y
ſámá ludzkość wyćiſka/ nigdy nie gá=
nił. Bo y ſam o ſobie rzekł: Zmiłował
ſię Pan Bog nádemną/ iż Epáphro=
dytus nie vmárł: ábych ſmutku po
ſmutku nie miał. A iż tey wdowie Pan
IEZVS mowi: Nie płácz: nie gáni
płákánia ſłuſznego iey: ále ią ćieſzy. A
nie tylo ſłowy/ ále ſámą rzeczą. bo iey
ſyná onego ożywił y wroćił. Y my ták
ſmutne y płáczące ćieſzmy/ nie tylo ſło=
wy/ ále pomocą iáką możem/ płáká=
nim z nimi/ iáko mowi Apoſtoł/ ćieſzmy
ie. Bo wielka ſmutnemu poćiechá/ gdy
mu kto ſmutku y płákánia pomaga.
Iáko żáłość wielka/ gdy ſię kto z iego
ſmutku y złego śmieie y ráduie.
Pogrzeb też vczćiwy ieſt iedná nam

Ccc

poćiechá

---

strona: 386

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

386.

kolumna: a
poćiechá nád vmárłemi náſzemi/ gdy
ćiáłá ich ze czćią pokrywamy/ y koſzt
ná nie iáki czynimy: miłość vmárłe=
mu pokázuiemy/ gdy ie ná poczeſnym
y nabożnym mieyſcu chowamy: gdy
do pogrzebu ich wielkie^o towárzyſtwá/
vbogich/ y ſtanu wſzelákiego ludźi ná=
bywamy. Co chwali y rádzi piſmo ś.
Synu/ powiáda/ nád vmárłym płácz/
á iákobyć ſię co ćięſzkiego sſtáło poczy=
nay łzy wylewáć/ y wedle rozſądku y
baczenia pokryi ćiáło iego/ á nie gardź
pogrzebem iego. Iozeph ćiáło oycá
ſwego roſkazał drogiemi máśćiámi ſłu=
gom ſwoim lekárzom mázáć: y przez
dni 40. w máśćiách ie chowáli. Y nie=
chćiał go ládá gdźie grześć/ ále ná
mieyſcu ná to obránym y poświęcon/
w źięmi obiecáney w Hebronie/ do ktore
go więcey niżli ſto mil ćiáło ono/ z wiel
kim dworu wſzytkiego y pánow krolá
Pháráoná towárzyſtwem/ prowádźił.
Tákiego też ſzczęśćia ſam Iozeph ſobie
życzył/ poprzyśięgáiąc bráćią áby kośći
iego z ſobą ná onoż mieyſce oycá iego
wynieśli z Egiptu. Y było iedno prze=
klęctwo w zakonie/ nie leżeć zmárłe=
mu w grobie oycow ſwoich. Nie zgá=
nił P. IEZVS Mágdáleny/ ktora dro=
gą máść ná ćiáło iego/ iákoby iuż ná
ćiáło vmárłe wylałá: ále iey od ſzemrá=
nia Iudaſzowego bronił. Chwali pi=
ſmo Iozephá/ y Nikodemá/ ktorzy ná
ćiáło Páńſkie przy pogrzebie wielki
koſzt vczynili: drogiemi ie oleyki z áloes
y z myrrhy nápuſzczáiąc. y one niewiá=
ſty ktore po śmierći tákimże koſztem
ćiáło Zbáwićielá náſzego vczćić chćiá=
ły: wielką máią w Ewángeliey/ miło=
śći y czći ſwey ku vmárłemu dobrodźie=
iowi y Pánu ſwemu/ pochwałę.
Niechże nie mowią ći Iudaſzowie:
lepiey to vbogim rozdáć. Niech y vbo=
dzy máią/ niech y ćiáłá Chrześćijáńſkie
domy Duchá ś. ktore ſię ná dźień zmar=
twychwſtánia iáko ſłońce obiáśnią/
potrzeby do vczćiwośći ſwey máią.
Niechże nam nie gánią cmyntarzow
y kośćiołow/ y mieyſc do pogrzebow
Chrześćijáńſkich náznáczonych: gdy
ná nie y z trudnośćią y z koſztem ćiáłá
przyiaćioł náſzych prowádźim. Niech
ſámi oślim pogrzebem w ládá źiemi le=
żą/ á do náſzych ſię kośćiołow po śmier
ći nie ćiſną. Niemáła vmárłemu po=
ćiechá/ tám leżeć gdźie święći leżą/
kolumna: b
gdźie ſłużbá Boża kwitnie/ gdźie miey
ſce do tego poświęcone ieſt. Przetoż
y teſtámentem/ y przyśięgánim powin
nych ſwoich/ tey ſobie poćiechy życzyli
święći: áby ie tám grzebiono/ gdźie o=
ni ſobie pożyteczniey y vczćiwiey być
rozumieli.
Ieſt ieſzcze niemáła nie tylko vmár=
łym/ ále y po nich płáczącym poćiechá:
gdy oſtátnie wole y poruczenie ich wy=
konywáią/ á wiáry im dotrzymawáią
ći/ ná ktore ſię vmieráiący ſpuśćili.
Gdy Iákob prośił ſyná ſwe^o Iozephá
áby wolą iego po śmierći ie^o wykonał/
rzekł: Day mi rękę á położ ią ná boku
ábo łędźwiách moich/ ábyś mi vczynił
miłośierdźie y prawdę. Wielkie ieſt
miłośierdźie nád vmárłym/ gdy im to
czynim/ co po śmierći/ zwłaſzczá około
dobrych vczynkow ſobie do zbáwienia
ſłużących/ nam poruczyli. bo tym ſię
ná drugim świećie rátuią: gdy ábo ich
długi płáćim/ ábo iáłmużny z dobr ich
ktore zoſtáwili/ y ktorych vżywamy/ czy=
nim/ ábo Mſze ábo ofiáry zá nie odprá=
wuiem. Iáko więc poſpolićie pole=
cáią y proſzą y piſzą. Bo vmárły iuż
ſam o ſię mowić tu y czynić nic nie mo=
że. Iáko wielkie miłośiedźie/ związá=
nego rozwięzáć/ y tonącemu ręki po=
dáć/ gdy ſam ſobie nie może pomoc:
ták y vmárłym duſzom/ ktore tu ná ś=
wiećie niczym iuż władnąć nie mogą.
Dáleko tám oni więtſzy głod/ y ſrożſze
prágnienie/ y ćiężſze wygnánie y ośie=
rocenie y źimno á nagość/ choroby/ y
więźienia okrutnieyſze ćierpieć mogą:
á niżli tu ći ćierpią ná ktore pátrzym.
Gdyby widźiał á ono kogo ćwier=
tuią/ á mogłby go wybáwić/ y byłby
winien/ y toby mu obiecał: coby zá o=
krućieńſtwo było ſercá twego/ gdyby
tego nie vczynił? Táki ieſt/ kto vmár=
łym wiáry nie dochowywa/ á zdraycą
ich zoſtáie. Przetoż ná exekutory/ ná
przyiáćiele/ ná ſyny/ ná kápłany/ ktorzy
powinni wykonywáć to co im vmárli
poruczyli/ w ofiárách y Mſzách świę=
tych: wſtánie ná dźień ſądny wielkie o=
ſkárżenie ich/ od tákich vmárłych: y
muſzą to ćierpieć co oni ćierpieli/ kto=
rzy przez ich ſtáránie z powinney ſprá=
wiedliwośći rátowáni być mogli. O
iáko ſię ich záwſtydzą y przelękną/ gdy
żáłuiąc ſię ná nie przed ſędźią ſpráwie=
dliwym będą mowić: Ci nas oſzukáli/

ći nas zdrá=

---

strona: 387

Ná XV. Niedzielę po Swiątkách.

387.

kolumna: a
ći nas zdrádźili: ći wiárę nam złąmáli:
pokarz ie ſędźia dobry/ á miłośierdźia
im nie czyń/ iáko oni nam nie czynili.
Iáko oycowie powſtáną ná ſyny/ mo=
wiąc: Iam mu ták wiele názbierał y
zoſtáwił: á on zá duſzę moię nic nie dał/
ták mi złym ſynem ieſt. Pokarz go ſę=
dźia ſpráwiedliwy. Toż będą mowić
dobrodźieie ſwoim chleboiedźcom: Go=
dni Pánie więtſzego karania/ ći ktory=
meſmy dobrze czynili: á oni ták nas o=
ſzukáli y zápomnieli.
Nákoniec poćiechá ieſt vmárłym/
gdy ich wdowy y śieroty opátruiemy/
iáko Mędrzec mowi: Bądź miłośier=
ny śierotom/ iáko ich oćiec/ á mátce ich
sſtań zá mężá iey. To co dobrego kto
dźiećiom y żenie y innym śierotom po=
zoſtáłym czyni: to też vmárłego docho=
dźi y tym ſię ćieſzy/ gdy zań czyni przy=
iaćiel/ co on był dźiećiom y żenie ſwey y
innym winien czynić/ by mu śmierć by=
łá nie przeſzkodźiłá. Tákie ſłowá ſą w
kśięgách Ruth/ iż Boos opátrował
śierotę powinnego ſwego vwárłego/
Ruthę onę vbożuchną wdowkę: dopu
ſzczáiąc iey kłoſy zbieráć/ y z żeńcámi
ſwoiemi chleb ieść. rzekłá Noemi: Bło
goſłáwiony niech będźie od Páná: Bo
tę łáſkę ktorą pokázował żywym/ zá=
chował ią y vmárłym. Vmárł był Che=
lion mąż tey Ruthy/ á iednák vmárłe=
go tá łáſká dochodźi/ ktorą żenie iego
owdowiáłey Boos czyni.
Oglądaymy ſię też wſzyſcy ná śmierć
ſwoię/ gdy ná drugie vmieráiące pá=
trzym/ ktorzy do nas mowią: Pámię=
tayćie ná ſąd moy/ bo też y wáſz táki bę=
dźie. Mnie dźiś á wam iutro. Nie bądź
my iáko owi co kazánia ſłucháiąc/ gdy
co káznodźieiá przymowi/ rádźi ná dru=
giego vkázuiem: ná ćię to przymawia
nie ná mię. A káznodźieiá wſzytkim
groźi. Nie możem mowić: dźiś po ćię
śmierć przyidźie/ á potym po mię: ále
wſzyſcy ſię iey ſpodźiewamy. ná mię
koley/ ia podobno drugie vprzedzę. Aby
tá myśl gotowość w nas do tákiego
potkánia ſpráwowáłá/ ktore ſię tylo
ná raz chowa. Gdy dwu ná śmierć o=
ſądza/ á iednego proſtą drogą á drugie=
go krzywą y dálſzą prowádzą: nie wiele
ma nád tego ten co dálſzą drogą idźie.
bo obiemá ná iedneyże ſzubienicy zo=
ſtáć. Ták gdy ieden dłużey żyie niżli
drugi/ nie wiele ma poćiechy ieſli nie
kolumna: b
żyie Bogu y pokućie świętey/ nád tego
kto prędzey przed nim kreſu tego dobie=
ga. Dobrzeby nam nic z dáleká ále z bli=
zká ná tego nieprzyiaćielá pátrzyć. Bo
z dáleká pátrząc nie poznamy go/ iáki
ieſt/ z iáką trwogą/ ſmutkiem y boleś=
ćiámi przychodźi/ y iáki rozdźiał od te=
go co miłuiem ná świećie czyni. On
krol Agág vyźrzawſzy śmierć z blizká/
bárzo/ gdy mu ná ſzyię zmierzano/ záwo=
łał: Tákili to śmierć rozdźiał czyni?
dopiero ſię śmierći przypátrował y iey
gorzkość y obyczáie poznawał: gdy ſię
iuż potkáć z nią miał. Potrzebá było
dawno o tym rozdźiale wiedźieć/ y my=
ślić/ áby nam tego śmierć nie wydárłá/
y od tego nas nie oddźieliłá/ co nam ży
wot lepſzy po śmierći dáie. Niech nas
oddźiela od máiętnośći ktora zoſtáć tu
muśi/ od przyiaćioł miłych ktorzy zá ná=
mi nie poydą/ od ćiáłá z ktorymeſmy
ták mocno związáni/ ktore zgnić y w
proch ſię obroćić muśi: ále nas od Pá=
ná Bogá y łáſki iego niechay nie dźieli.
O Pánie Iezu Chryſte/ tyś dla tego
ná świát przyſzedł/ áby nas od tey śmier
ći wybáwił. Iákoś temu vmárłemu
ſtánąć roſkazał: ták roſkaż ſtánąć
mym grzechom y złym ſkłonnośćiom
moim/ ktore mię do tey śmierći prowá=
dzą. Dotkni ſię ręką ſwoią tych mar/
tych złych nałogow moich/ áby vſtáły
y ſtánęły: pomoż do powſtánia/ záwo=
łay ná mię: Młodźieńcze wſtań. niech
ſtárá w złośćiách odmłodnie duſzá mo=
iá/ niech ożyie ná głos twoy. Boś ty
rzekł: Teraz ieſt godźiná. áby vmárli
ſłucháli głoſu Syná Bożego/ á ktorzy
vſłyſzą/ ożyią. Słyſzę moy Pánie iż da=
wno ná mię przez Proroki y ſługi y ká=
znodźieie/ y właſne ſumnienie moie wo
łaſz: Wſtań z tey złośći/ ruſz ſię z tego
błotá/ wychodź z tey ćiemnice y więźie=
nia/ wſtań co leżyſz/ wſtań vmárły á
Chryſtus ćię oświeći. A ia iákobych
nie ſłyſzał/ w grobie ſię tym ſmrodli=
wym/ w tym ćięmnym táráśie/ złych
żądz y roſkoſzy moich/ y w tey śmierći
duſze moiey kocham. Iuż iuż zá pomo=
cą twoią ná głos twoy powſtáię: po=
dayże mi rękę twoię/ vmocniſz śiły mo=
ie/ ábych iuż żył tobie y ſpráwiedliwoś=
ći twoiey/ á nigdy nie vmierał/ y od ćie=
bie ſię Páná y Bogá mego/ od duſze
duſze moiey nie dźielił. Amen.

---

strona: 416

Ná XX Niedzielę po Swiątkách.

416.

8:

NA DWVDZIESTA NIEDZIE=

9:

LE PO SWIATKACH, EWAN-

10:

GELIA V IANA W IIII.
On czás: Był nieiáki krolewic/ ktorego ſyn
chorował w Káphárnáumie. Ten gdy vſłyſzał iż P.
Iezus przyſzedł z Iudſkiey źiemie do Gálileiey/ poſzedł
do niego/ y prośił go/ áby sſtąpił/ á vzdrowił ſyná iego. Bo po=
czynał vmieráć. Rzekł tedy do niego P. Iezus: Ieſli znákow y
cudow nie vyrzyćie/ nie wierzyćie. Rzekł do niego krolik: Pánie
sſtąp pierwey niż vmrze ſyn moy. Rzekł mu P. Iezus: Idź/ ſyn
twoy żyw ieſt. Vwierzył człowiek mowie ktorą mu powiedział
P. Iezus/ y poſzedł. A gdy on iuż sſtępował/ zábieżeli mu ſłudzy:
y oznaymili mowiąc/ iż ſyn iego żywie. Pytał ſię tedy od nich go=
dziny/ ktorey mu ſię polepſzyło. Y rzekli mu: iż wczorá śiodmey
godziny opuśćiłá go gorączká. Poznał tedy oćiec/ iż to oná go=
dźiná byłá/ ktorey mu rzekł P. Iezus: Syn twoy żywie. Y vwie=
rzył ſam/ y wſzytek dom iego.
kolumna: a
Ie záraz wyſłuchał/
y przymowką záwſtydźił y
wyćwiczył tego krolewi=
cá Krol nád krolmi Pan
IEZVS : czego innym podłym v świá=
tá nie rad czynił. Iáko Prorok Helize=
uſz niewiáſtę vbogą Sunámitę nie tylo
do ſiebie puśćić kazał/ ále z nią ſzedł y ſy=
ná iey wſkrześił: á Náámáná Syryey
hetmáná bogátego/ y zacnośćią świe=
cką wielkiego/ z dworem y pompą iego
przypuśćić do śiebie/ áni wynidź do
niego niechćiał: ále go tylo przez ſłu=
gę odpráwił. pokázuiąc iáko ſobie bo=
gáctwo y pychę iego máło ważył.
Ták P. IEZVS Pan Prorokow/ vbogie
y podłe v świátá do śiebie rad przypu=
kolumna: b
ſzczał/ y niewiáſtom z poſpolſtwá z dźie
ćmi przyſtępu do śiebie bronić nie ka=
zał: y wſzytki z wielką łáſkáwośćią ćie=
ſzył y odpráwował: á temu bogátemu
y zacnemu trochę ſię oſtro poſtáwił.
dáiąc znáć iż iego ſtan y wynioſłość v
świátá nic mu do tego nie pomagáłá:
áby rychley y więcey dla niego co czy=
nić miał ten ktory świátem y pychą ie=
go gárdźił. v ktorego iednáki ieſt wiel=
ki iáko y máły. Przygánił mu też o nie=
doſkonáłość wiáry/ ktora niemáłą ma
przygánę/ gdy máiąc inne dowody/ cu=
dow prágnie. Mowmy o tym naprzod
zá pomocą Bożą: á potym do náuk
ſię y poćiech náſzych z tey Ewángeliey
obroćim.

18:

PIERWSZA CZESC.

19:

O cudách ná potwierdzenie wiáry.

Nikt w tym.

---

strona: 417

Ná XX. Niedzielę po Swiątkách.

417.

kolumna: a
Ikt w tym nigdy nie wątpił/ y
ſámi heretycy to znáią/ iż wiá=
rá święta y náuká od Bogá
poſłána/ potrzebuie ná przodku vtwier
dzenia z cudow: y ktoby bez nich wie=
rzył/ byłby/ iáko mowi Mędrzec/ lekkie=
go ſercá. Iákiby to był rozum y ba=
czenie? mieni ſię kto od Bogá poſłá=
nym/ y powiáda rzeczy dźiwne/ nowe/
nieſłycháne/ trudne/ y rozumieniu ludz=
kiemu niepoięte: á záraz mu vwierzyć?
ieſt to ſproſne á nierozumne głupſtwo/
y wielka/ dla zdrády y chytrośći ſzátáń=
ſkiey/ duſze niebeśpieczność. Gdy Pan
Bog wielką rzecz poruczał Moyzeſzo=
wi/ áby lud iego z mocy Pháráonowey
wyiął/ á od Bogá mu powiedźiał/ áby
ináczey nie czynił: tákże y lud on vćiś=
niony áby vpewnił o wybáwieniu ich:
Moyzeſz rzekł: Nie vwierzą mi Pánie
ábyś ty zemną gadał/ y to mi poruczył.
Przetoż mu P. Bog dał wielkie cudá
w rękę áby ie czynił/ á poſłánia ſwego
y powieśći iemi potwierdzał. Zbáwi=
ćiel náſz tákże nioſąc nam z niebá zbá=
wienną náukę/ y dźiwne rzeczy powiá
dáiąc/ iż on ieſt ſyn Boży/ nie ſpoſo=
bienim/ ták iáko święci y ſpráwiedliwi
ludźie ſynmi ſię Bożymi zowią: bo to
łácno było wierzyć kto ná święty iego
żywot pátrzył: ále iż był rowny Bogu/
iáko rodzony właſny Syn teyże nátu=
ry z Bogiem: á iż on ieſt przez ktorego
wſzyſcy zbáwieni być máią: y inne tru=
dne do rozumienia náuki. A kto miał
wierzyć/ by był cudow nie czynił? Dla
tegoż ſam mowił: Bych cudow nie czy
nił/ iákich nikt nie czynił: grzechuby
nie mieli iż mi nie wierzą. Y drugi raz
mowi: Ieſli mnie nie wierzyćie: cu=
dom wierzćie/ ábyśćie poználi y wierzy
li/ iż Oćiec we mnie ieſt á ia w Oycu.
A nie tylo Pan ſam náuki ſwey cudy
potwierdzał: ále y Apoſtołom kazał. y
dał im wielką moc ná czynienie cu=
dow/ y temi ſię wiárá ś. rozſzerzyłá. Ty
bárzo ludźie y świát wſzytek wzruſzyły/
y do wiáry ś. po wſzytkim świećie przy=
wiodły. Bo dowodźili onymi cudámi/
iż od práwego Bogá poſłáni byli/ á w=
ſzytko co náuczáli wiáry godne było. Y
mowi piſmo: Bog z nimi ſpráwował/
y náukę ich cudámi potwierdzał. Prze=
toż Auguſtyn ś. w Apoſtolſkiey náuce
potwierdza ſię cudámi. y twierdźi/ iż
cudow było potrzebá áby świát náuce
kolumna: b
o Chryſtuśie Apoſtolſkiey vwierzył.
A gdy iuż ieſt vtwierdzona cudámi
wiárá y náuká/ á ći wſtępuią ná miey=
ſcá tych ktorzy cudá czynili/ á tęż á nie
inſzą kośćielną náukę przynoſzą: tám
cudow nie potrzebá/ doſyć wierzyć ſtá=
rym oycowſkim cudom. Y ták ony w
Egiptćie y ná puſzczy cudá Boże przez
Moyzeſzá y Aaroná czynione/ nie wzna
wiáły ſię: ále wſzyſcy potomni onym
wierzyli/ co ich oycowie o cudách raz
czynionych powiádáli/ wedle Pſálmu.
Iáko też y ſynowie Aaronowi ná do=
wod powołánia ſwego kápłáńſkiego/
nie vkázowáli cudow: ále cud oycá ſwe
go Aaroná/ gdy laſká iego zákwitnęłá:
pochodzenie tylo y rodzay od niego po=
kázowáli. Y kto rodzáiu od Aaroná v=
kázáć nie mogł: zrzucony był z kápłáń=
ſtwá. Iáko ieſt v Neemiaſzá.
Przetoż my Kátholicy nie winniſmy
wiáry náſzey cudámi potwierdzáć. Bo=
ſmy ná tę/ iáko mowi ś. Auguſtyn/ w=
ſtąpili/ ktora od oycow náſzych Apo=
ſtołow y męczennikow cudámi ieſt v=
twierdzona. y niewinni kápłani y ká=
znodźieie náſzy ná to/ iż ie Bog poſłał
ná náukę ludzką/ áby im ludźie wierzy=
li cudow vkázowáć. Bo máią rodzay
y náſtępowánie od tych ktorzy cudá
czynili. Doſyć iż vkażą iż oni ſą ſy=
nowie/ iż z rodzaiu ich duchownego/
przez ręce kłádźienie idą.
Z drugiey ſtrony dźiśieyſzy miſtrzo=
wie nowi/ Kálwinowie/ Lutrowie/
Nowochrzczeńcy/ winni vkázáć cudá
y iemi náuki ſwoiey potwierdźić. Bo
nową náukę wnoſzą/ ktora nigdy nie
ieſt cudámi wyświádczona/ y rodzáiu
ſwego od tych co cudá czynili nie vká=
zuią. Iż nową náukę y niepodobną do
rozumienia wnoſzą: káżdy to oſądźi.
Nowiná to v Kátholikow y wſzytkie=
go Chrześćijáńſtwá/ áby Bog nie był
w Troycy iedyny/ áby Chryſtus nie
miał być Bogiem práwym/ áby kośćioł
iego od tyśiącá lat vſtał y vpadł/ áby w
nim ofiáry nie było/ áby ná ołtarzu ćiá=
łá Chryſtuſowego nie było/ żeby Rzym=
ſcy Biſkupi nawyżſzy/ ktorzy po wſzyt=
kim świećie wiárę Chrześćijáńſką ſzcze
pili y ſzczepią/ byli Antychryſtámi/ że=
by przez tyśiąc lat żaden ná świećie
rozumu nie miał/ á tego w Papieżách
doznáć nie mogł/ iż wſzyſcy Doktoro=
wie ták ſtárzy y święći y wſzytkie Kon=

Ggg	cylia błą=

---

strona: 418

Ná XX. Niedzielę po Swiątkách.

418.

kolumna: a
cylia błądzą. y inne grube/ nieſłychá=
ne/ niepodobne rzeczy/ ktorych oni ná=
uczáią: cudow y dowodu potrzebuią.
Bo to zgołá inna y nowa wiárá. y nie
máſz nic głupſzego/ y od wſzytkiego ro=
zumu ten odpadł/ kto im bez dowodow
y cudow wierzy. Ták rzeczy wielkie/
ták należyte zbáwieniu náſzemu/ ták
nieſłycháne y niepodobne.
Mowią iż piſmem dowodzą: Lecz
y Apoſtołowie ś. piſmo mieli/ á przed=
ſię cudámi ſwey náuki potwierdzáli.
Bo o piſmie nie káżdy wie/ á bárzo rza=
dki ie rozumie. y mowić może/ że ia pi=
ſmá czytáć nie vmiem/ áni go rozu=
miem y o nimem nie ſłychał: iáko Po=
gánie mowić mogą. Czymże im do=
wiodą/ że to á to w tym mieyſcu druko=
wáne piſmo Bog piſał y wierzyć mu
kazał? nie mogą tego dowieść iedno
cudem iákim. A k temu: niech vkażą
kiedy im P. Bog dał Duchá ś. ná rozu=
mienie piſmá/ iáko dał Apoſtołom/ kie=
dy im Chryſtus otworzył rozum/ áby
piſmo rozumieli: niech powiedzą. Y to
niech vkażą/ ieſli to ieſt w piſmie/ áby
Lutrowi y Kálwinowi wierzono. A co
nawięcey obruſzyć ná nie káżdego ma/
y fałſz ich odkryć: iż oni nie piſmo/ ále
rozumienie ſwoie piſmem zowią: krę=
cąc ie y odmiátáiąc iáko chcą/ á ná ża=
dnego ſię oycá ś. Doktorá/ y kośćiołá
wſzytkiego rozſądek nie dáią.
A z ſtrony drugiey rzeczy ieſli cudow
nie máią: tedy poſyłánie ſwoie od Bo=
gá wywieść winni/ iż ie P. Bog ábo
przez ludźie y vrząd ſwoy kośćielny/ á=
bo ſam przez ſię bez ludźi poſyła. Ieſli
rzeką/ Bog przez ludźie nas poſyła:
Niechże od ſtárſzych kośćielnych tych
ktorzy idą od Apoſtołow y od tych co
cudá czynili/ liſty y świádectwá vkażą.
A ieſli mowią/ że ie ſam P. Bog przez
ſię ſámego bez ludźi poſłał: niechże ie=
go pieczęć y liſt/ to ieſt cudá przynoſzą.
Ináczey kto im wierzy/ do pniá y oſłá
ieſt podobien/ y ſzkodá go rozumnym
człowiekiem zwáć. Nigdy żaden here=
tyk/ áni Zyd/ áni Turczyn cudá żadne=
go prawdźiwego nie vczynił: y gdy ſię
o nie kuśili/ wielce byli poháńbieni. Y
Máchomet wyznawa w ſwoim Alko=
ranie/ iż Chryſtuſowi Bog dał cudá/ á
iemu dał ſzáblę.
Iáko ſię wiele heretykow ſtárych
kuśiło o cudá: długoby piſáć: y Luter/
kolumna: b
y Kálwin chćieli: ále ſię im nie powio=
dło. Nigdy Bog fałſzu cudámi nie po=
twierdza. Słyſzałem miniſtrá iedne=
go każącego ná tę Ewángelią/ iż Lu=
ter vczynił cudo wielkie to: iż zá kilá
lat y rychley wſzytki klaſztory pánień=
ſkie y mniſkie w Sáſkiey źiemi ſpuſto=
ſzył/ iż w nich żadna mniſzká y mnich
nie zoſtał. Ale tákie cudá y Turcy co
kośćioły woiuią czynią. A też nie ieſt
cudo mniſzki y mnichy do świátá y
małżeńſtwá námowić/ y do ſproſnośći
przywieść. Bo do tego ſkłonna nátu=
rá. Ale do czyſtośći chowánia/ iáko
duch kośćielny czyni/ námowić ie y do
opuſzczenia świátá młode y bogáte
poćiągnąć: to ráczey wielkie ieſt cudo
Duchá ś. iáko rzekł Mędrzec: Błogo=
ſłáwiony mąż ktory zá złotem nie po=
ſzedł/ vczynił cudá zá żywotá ſwego.
Kátholickiemu ś. kośćiołowi nigdy
po wſzytki wieki ná cudách nie zeſzło:
ácz ich do vtwierdzenia wiáry nie po=
trzebuie: á iednák káżdemu y niewier=
nemu vkázuie P. Bog/ iż tám praw=
dźiwy kośćioł iego: gdźie nigdy cudá
nie vſtáią. Po wſzytki wieki częśćiey
niżli ſto lat miał kościoł ś. Rzymſki y
powſzechny ludźie święte/ ktorzy cu=
dá mocą Bożą czynią. ktorych świą=
tobliwość/ y przytym y náukę ich Pan
Bog wyświadcza. Pierwſze ſto lat po
Chryſtuśie miáło Apoſtoły y ich vcz=
nie. Wtore miáło ś. męczenniki/ kto=
rzy niezliczone cudá czynili/ pogány
od dyabłow wybawiáiąc/ y niemocy
ich lecząc: iż to y Ceſárze Pogáńſcy
znáć muśieli y dobrodźieyſtwá vżywá=
li. Márkus Aurelius ktoremu corkę
Lucillę Abercius biſkup Ierápolitáńſki
od czártá wybáwił: y zá to miał do=
chod: wiele ná vbogie co rok zboża.
ktory trwał áż do Iulianá Apoſtáty
w Ierápolu/ iáko y Pogáńſcy piſárze
świádczą. Y Tertulian mowi do Po=
gáńſtwá: Toſmy wam tylo winni: iż
was od dyabłow wybawiamy/ y leczy=
my mocą ſámego náſzego Bogá.
Trzeći wiek/ ábo ſto lat/ miáło ieſz=
cze tyż męczenniki. miáło y onego cu=
dotworcę Grzegorzá/ o ktorym piſze
święty Bázylius y Niſeńſki Grzegorz/
y Hieronim święty. Ná ktorego mo=
dlitwę y gorá dla rozſzerzenia kośćiołá
vſtąpiłá: y rzeká Licus nigdy z brze=
gow nád iego zákazánie/ ſzkod ludzkim

robotom

---

strona: 419

Ná XX. Niedzielę po Swiątkách.

419.

robotom broniąc/ nie wylewáłá.
Czwarte ſto lat/ miáło ś. Antoniu=
ſá/ Hiláryoná/ Marćiná/ Mikołáiá/
ktorzy wielkie y wſzytkiemu świátu
wiádome czynili cudá. W piąty wiele
piſze ś. Auguſtyn/ iákie ſię iego czáſow
cudá pokázowáły. Szoſty miał ony lu=
dźie o ktorych hiſtorye Grzegorz wiel=
ki nápiſał/ y oni Papieże ktorzy cudá
czynili/ Ian y Agápetus/ y innych bár
zo wiele świętych. Siodme ſto lat/
miáło ś. Auguſtyná y towárzyſze iego/
ktorzy Anglią náwroćili y tám cudá
czynili/ iáko ś. Grzegorz świádczy/ y
Bedá/ ktory y krolá Oſwáldá cudá
czyniącego opiſuie.
Oſmy wiek miał ś. Gutbertá y ś.
Ianá/ iáko tenże Bedá świádczy w
Angielſkiego kośćiołá hiſtoryey. Dźie=
wiąty wiek miał we Fráncyey y w
Sweſyonie wiele cudow przy kośćio=
łách/ ś. Sebeſtyaná męczenniká/ iáko
ieſt w chronice Fráncuzkiey wiernie
wypiſano. Dźieśiąty miał ś. Romuál=
dá/ ś. Wacłáwá w Czechách/ ś. Vdál=
ryká/ y Dunſtaná/ ktorzy cudy ſłynęli/
czytay Zywoty świętych. Iedennaſty
miał cudá Papieżá Grzegorzá śiodme
go/ y cudá ś. Stániſłáwá biſkupá Krá
kowſkiego/ y innych/ ktory wielkie cu=

31:

gá czynił. Dwánaſty miał ś. Berná=
tá y ś. Máláchiaſzá. Trzynaſte ſto lat
miáło ś. Fránćiſzká/ ś. Dominiká/ kto=
rzy bez liczby cudow y z ſwemi vczniá=
mi czynili. Miedzy ktoremi był Piotr
ś. męczennik/ ś. Thomaſz z Aquinu/ y
ś. Antonius. y náſz ś. Iácek roku tego
kánonizowány/ ktory po dźiś dźień cu=
dy znácznymi ſłynie. Czternaſty miał
ś. Bernárdyná/ y Kátárzynę z Sen=
ny/ y Mikołáiá Tolentyná. Piętnaſty
miał ś. Wincentego/ ktory wiele v=
márłych wſkrzeſzał. A zá náſzych tych
ſto lat/ ſłynął cudámi Fránciſcus z
kolumna: b
Paule/ y w Indyey Fránciſcus Xá=
wierus/ y Ignácius/ y inni po tychże
Indyách/ ktorych ieſt niemáło y po
dźiś dźień. Ci wſzyścy Rzymſkiego
kośćiołá náukę vtwierdzáli.
Mowią/ iż ś. Ian Chrzćićiel cu=
dow nie czynił: ále nie pomnią iáko
wiele cudow przy iego ſię národzeniu
sſtáło: iż z niebá opowiedźiány/ v oł=
tarzá przy ofierze: y oćiec cudownie
mowę ſtráćił/ iż ſię niepłodność Hel=
żbiety cudownie nápráwiłá/ mowá ſię
Zácháryaſzowi wroćiłá/ dźiećię w dźie=
ćińſtwie ná puſzczą vćiekło/ y tám bez
ludzkiey pomocy áż do lat trzydźieśći
ſwego wieku trwáło. Acz Ianowi po=
wołánia ſwego cudámi było dowodźić
nie potrzebá. Bo był kápłáńſki ſyn/
ſam go rodzay wyświadczał/ iż od
Bogá poſłány był.
Ktoby ſię iednák v Kátholikow cu=
dow domagał/ tákąby przymowkę zá=
ſłużył/ iáko ten krolewic. Bo iuż był o
innych cudách Páńſkich ſłyſzał/ á nie
dowierzał im/ áż ſam widźieć chćiał.
iáko y Herod przy męcę Páńſkiey cu=
dow od Páná prágnął/ o ktorych iuż
doſyć ſłyſzał: odpowiedźi żadney Páń=
ſkiey nie był godźien. Miáłá wiárá tá
ś. doſyć ná początku cudow y teraz ma
kto ſię chce przypátrzyć. Aza to máły
cud/ iż náuce Kátholickiey wſzytek ś=
wiát vwierzył? iż ſię około wyznánia
wiáry cudownie po wſzytkim świećie y
wſzyſcy Kátholicy zgadzáią? iż trwa/
á obálić iey żadne prześládowánie nie
może. Lecz ty nowe náuki/ iż nigdy ie=
ſzcze żádnemi cudámi potwierdzone
nie były/ á nie idą też po rodzáiu áni po
liniey kośćielney y kápłáńſkiey: ſłuſznie
bárzo cudá mieć máią/ ná ták dźiwne y
niepodobne ſwoie powieśći. Y kto im
iáko ſię rzekło bez cudow wierzy/ wiel=
ką krzywdę ſwemu rozumowi czyni.

45:

WTORA CZESC.

46:

O pomnożeniu wiáry/ o wychowániu dziatek/ o dobrym go=

47:

ſpodárſtwie nád czeladką/ o poczynániu vmieránia.
kolumna: a
Máłą wiárą przyſtąpił do Páná
ten krolewic. Bo rozumiał iż
nie mogł zleczyć P. IEZVS w
niebytnośći/ iedno áżby obecnie oſobą
ſwą w dom iego przyſzedł. Nie miał tá=
kiey y ták wielkiey wiáry iáko on Se=
kolumna: b
tnik ktory mowił/ gdy Pan iść chćiał
w dom iego vleczyć mu ſługę: Rzekni
Pánie ſłowem/ á ſługá moy zdrow bę=
dźie. Nie potrzebá tobie chodźić w
dom moy/ bom y tego nie godźien. ták
ćiebie niemoc káżda vſłucha/ iáko mnie

Ggg ij

ſługá moy

---

strona: 420

Ná XX. Niedzielę po Swiątkách.

420.

kolumna: a
ſługá moy ſłucha. Przetoż iego wiárę
Pan chwali/ á tego gáni. Iednák ſię
z Páńſkiego vkaránia popráwił/ gdy
mu rzekł: idź/ iuż zdrow ſyn twoy: v=
wierzył y dáley nie prośił. Ale ieſzcze
doſkonáley vwierzył/ gdy mu ſłudzy po=
wiedźieli/ iż ſyn zdrow/ á iż tey godźiny
opuśćiłá go febrá/ ktorey P. IEZVS
rzekł: Idź/ ſyn twoy zdrow: dopiero
nie ſzczęśćiu/ áni iákiemu przypadkowi/
ále ſámemu Pánu Iezuſowi zdrowie
ſynowſkie przyczytał. Może ſię tedy
wiárá náſzá záwżdy pomnáżáć/ iáko z
tego mieyſcá ś. Doktorowie náuczáią/
y iáko v Lukaſzá vczniowie proſzą: Pá=
nie pomnażay nam wiáry.
Iż oycowie poćiechy drugdy z
dźiatek nie máią: dźieie ſię częſto tym/
iż ie źle wychowáią/ y zá to ie P. Bog
karze. Przeto ſłuſznie ſię tu przypomi=
náć może rodźicom/ o dobre dźiatek
wychowánie: zá ktorym wiele dobrego
idźie kośćiołowi Bożemu/ rzeczypo=
ſpolitey y ſámym rodźicom/ y domom
w ktorych ſię rodzą. Piſmo ś. o to ro=
dźice vpomina: Maſz ſyny/ ćwiczże ie/
á náchylay ich od dźiećińſtwá ich. poki
rożczká młoda/ dáie ſię náchylić y ná=
wieść gdźie potrzebá/ á vroſłą trudno
ćiągnąć. y ná innym mieyſcu. Rozgá
y karánie dáie mądrość/ á dźiećię kto=
remu dáią ſwawolą/ poháńbia mátkę
ſwoię. Y niżey: Cwicz ſyná twego á o=
chłodźi ćię/ y da kochánie duſzy twoiey.
Y drugi raz mowi: Kto folguie rożdze/
nienawidźi ſyná ſwego: á kto go miłu=
ie/ ćwiczy go. Y ieſzcze mowi: Głup=
ſtwo ieſt przywiązáne do ſercá dźiećin=
nego: ále rozgá kárnośći wypędźi ie.
Y ná drugim mieyſcu: Nie oddalay/
práwi/ kárnośći od dźiećięćiá: bo gdy
go rozgą vbijeſz/ nie vmrze. ty go rozgą
vderzyſz: á duſzę iego z piekłá wybáwiſz.
Y Apoſtoł náucza: Wychowayćie oy=
cowie dźiatki ſwe w kárnośći y vpomi=
nániu Páńſkim.
Nie rodzą ſię z mądrośćią: ále iey
nábywáią od rodźicow/ y z dobre^o wy=
chowánia. Z wielką ſię ſkłonnośćią do
złego ludźie rodzą: ále od tego P. Bog
rodźice dáie/ áby z nich ſkłonnośći złe/
iáko z roley nieczyſtey chwaſty wykorze=
niáli: á nie dopuśćili im rość iáko drze=
wu w leśie/ tylo w ćiáło/ bez dobrych y
Chrześćijáńſkich obyczáiow. Z wycho=
wánia wſzytek żywot ludzki idźie. Do
kolumna: b
czego ſię kto przyuczył/ mowi piſmo/ z
młodu/ to w nim y ná ſtárość trwa.
Przeto y koniá młodego náuczyſz/ y
źwierzá dźikiego vſkromiſz/ y lew ſię w=
rodzoney ſrogośći miedzy ludźmi wy=
chowány oduczy.
Tylo iſkierki/ mowili Philozopho=
wie/ cnot dobrych dáie nam náturá:
ktore ieſli ſię nie poddymáią/ gáſną; á
gdy im wiátru y drew to ieſt ćwiczenia
pobożnego dodáiemy: piękny z nich y
wielki ogień ſię wznieca. Ná prożney
tablicy łácno piſáć co chceſz: ále ná po=
mázáney trudno. Dźiećinne ſercá ſą
iáko źwierćiádłá chędogie/ co vkażeſz
to ſię też w nich vkaże. Przetoż żad=
nych złych rzeczy vkázowáć im/ y od
przykłádow niedobrych/ bronić ich bár=
zo máią. Y ſámi rodźicy nie máią im
po ſobie nic złego vdáwáć/ y w mowie
y w vczynku. Co v oycá vſłyſzą y vyrzą/
to rádźi dźieći czynią. Y prożno mo=
wiſz: corko nie czyń tego/ gdy corká
rzecz może: á wy páni mátko czemu to
czynićie. Wielka ieſt w tey mierze ro=
dźicow niedbáłość. czym ſrogą ſzkodę
czynią kośćiołowi Bożemu/ rzeczypo=
ſpolitey/ ſobie y domowi ſwemu. A nie
widzą co ná tym należy/ áby y kośćioł
miał dobre kápłany/ y oyczyzná dobre ſą=
śiády/ y domy áby nie ginęły. co wſzyt=
ko z początku á z wychowánia idźie.
Tám ſię tá nádźieiá y fundáment do
cnot zákłádáć ma. Więtſze ſtáránie/
mowi ieden Doktor/ o ſzkápách máią/
niżli o ſynách. nie poruczą koniá iedno
vmieiętnemu y pilnemu máſztálerzo=
wi: á ſyná ládá komu da w rękę/ ábo go
zániecha.
A drudzy ie chcąc miłowáć/ gubią ie:
y miáſto życzliwey miłośći/ ſrogą im
nieprzyiaźń pokázuią: gdy ie domá przy
ſobie/ áby ſię obecnośćią ich ćieſzyli/
trzymáią: á ná dobre wychowánie mo=
gąc nie dáią. Przy rodźicách trudno do
bre wychowánie mieć mogą. Iáko
płonne gruſzki z láſu przeſádzone lepſzy
owoc rodzą: y kápuſty y inne źiołá nie
dobrze roſtą tám gdźie ſię vrodzą: Ták
y młodym niezdrowe ieſt wychowánie
domowe. Mátká Sámuelowá/ wnet=
że ſkoro od pierśi odchowáłá ſynaczká/
do Helego go do kośćiołá dáłá: iáko do
przeſádzonego ogrodu: gdźie wzroſt
wźiął wielki/ iáko przy rzece/ wſzytkich
dobr duchownych. Práwo było Pol=

ſkie/ áby

---

strona: 421

Ná XX. Niedzielę po Swiątkách.

421.

kolumna: a
ſkie/ áby do Niemiec miedzy heretyki
dźiatek ſwoich nikt nie poſyłał. A iáko
ie trzymáią? Nie dba oćiec o duſzę iż ſię
kácerſtwem záráźi: byle ſię po Niemie=
cku náuczył. ſtánieć mu zá ięzyk piekło
ktorego doſtáie/ y potym y rodźice y ſą=
śiády záraża.
Drudzy bárzo ſyny miłuią/ gdy im ie=
dnáią z młodośći plebánije y chleb du=
chowny/ z ktorego ſámi pożytki biorą/
á ná ſyná gniew Boży zwaláią. y po=
kázuią im wielką miłość. Ty ſynu do
piekłá poydźieſz: á ia tych dobr záżyię/
zá ktore w kośćiele miałeś robić y vrzę
du kośćielnego pilnowáć. Bo pewnie
dáią ſyná ná potępienie/ gdy mu ták
ſrogiego grzechu życzą: od ktorego y ſá=
mi wolni nie ſą/ y owſzem ná nich ſię
pomſtá zwáli. Acz ſyn oycu wiele wi=
nien: ále duſze niewinien. zbáwienia
tráćić dla ich pożytkow nie winien.
Drudzy pierwey ſyny vbogácą w pie=
niądze/ niżli w boiaźń Bożą y w rze=
mięſło rycerſkie y w cnoty potrzebne.
Przetoż potym wſzytko gubią y trácą.
Pierwey im to vkażą/ iż paniętá ſą/ ni=
żli to iż ludźie ſą. Pierwey ich náuczą
pychy/ wzgárdy bliźniego/ pompy/ ni=
żli baczenia ná ludzkie przypadki. Pier=
wey ſynaczek vmie ſługom łáiáć: niżli
páná oycá y pedágogá ſłucháć. Nie
ták ma być/ ále iáko Apoſtoł mowi:
Poki dźiedźic máły/ niech nie będźie od
ſługi rożny. Lepiey mu vkázowáć nę=
dze y przygody ludzkie: áby ſię ich lękał/
á vmiał ſię w nich rátowáć gdy nań
przypádną: niżli mu vkázowáć ſzczę=
śćie ludzkie/ ktorym ſię wnet do pychy
y zápomnienia ſáme^o śiebie y do głup=
ſtwá przywodźi: y ſam śiebie y nátury
ſwey ludzkiey nigdy ták nie pozna. Dźi
wnie fałſzywa bywa tá miłość ku ſy=
nom/ ſwemu domowi y ſławie folguie/
áby ludźie widźieli ſyny z doſtátkiem: á
ſyná y duſzę iego záraża: śiebie miłuie/
nie ſyná. A zátym y ſobie fráſunki/ y do=
mowi ſwemu gotuie vpadek/ gdy nie=
tylo poćiechy nie ma/ ále ná zgubę do=
mu ſwego pátrzy.
Koniec małżeńſtwá ſą dźiateczki/
z ktorych ſię dom buduie/ iáko mowi
piſmo/ gdy komu potomſtwo obiecuie.
A Chrześćijáńſkie^o małżeńſtwá y dźia=
tek wychowánia koniec ieſt/ Chwałá
Boża: áby miáſto oycow powſtawáli
ſynowie/ ktorzyby miáſto nich ná źiemi
kolumna: b
wiárę ś. y kośćioł Boży w ſobie y chwa
łę Bożą zátrzymáli. Iáko ieſt v Tobi=
aſzá młodſzego/ ktory ſię ták modlił y
oświadczał P. Bogu żonę biorąc: [Ty
wieſz iż nie dla roſkoſzy biorę żonę/ ále
dla chući ku potomſtwu w ktorymby
błogoſłáwione było imię twoie ná wie
ki wiekow.] Przetoż żadnego dźiedźi=
ctwá pilniey oycowie ſynom oddáwáć
nie máią: iáko wiárę Kátholicką/ á
boiaźń Bożą y pobożny żywot. Iáko
mowił o Abráhámie P. Bog: Wiem
iż roſkażeſz ſynom twoim/ y domowi
twemu po tobie/ áby ſtrzegli drogi Páń
ſkiey/ á czynili ſąd y ſpráwiedliwość.
Y Tobiaſz táki ſynom teſtáment czyni:
Słuchayćie ſynowie moi oycá wáſze=
go: ſłużćie P. Bogu prawdźiwie/ á ſtá=
rayćie ſię to czynić co ſię iemu podo=
ba/ y ſynom wáſzym roſkażćie/ áby czy=
nili dobre vczynki y iáłmużny/ á P. Bo
gá ná pámięći mieli/ á chwálili go ná
czás káżdy ze wſzytkiey śiły ſwey.
Nie mnieyſze ſtáránie ma mieć do=
bry y pobożny goſpodarz o czeladce
ſwoiey/ y ſługách/ y poddánych/ áby im
do zbáwienia pomagał. Iáko ten kro=
lewic vczynił. Przywiodł wſzytek dom
ſwoy: nie tylo żonę/ dźieći: ále y ſługi y
poddáne/ iż Chryſtuſá zá Bogá y Páná
ſwoiego vználi y weń vwierzyli. Záwo=
łał wſzytkich y mowił tákie ábo inák=
ſze ſłowá: Wiećie iákam miał żáłość z
ták ćięſzkiey y iuż morzącey niemocy
ſyná mego. Kto mi go zleczył? Nie le=
kárze/ ktorzy mi iuż o iego konániu po=
wiádáli: Ale IEZVS do ktoregom ſię
vćiekł. Nie zleczył go źioły y Apteká=
mi: ále ſámym roſkazánim y przemo=
żnym ſłowem ſwoim. Nie był tu/ tyle
mil ſtąd ieſt/ á vczuł ſyn moy rękę iego.
Tey godźiny ktorey mi rzekł: Idź/ ſyn
twoy żyie: ożył ſyn moy. Coż to zá ták
mocny Pan ktorego niemocy ſłucháią/
ktory ſłowem ożywia/ ktory mocą ſwo=
ią wſzędźie ieſt? Izali to nie Bog prá=
wy? Nieſłychána ná świećie przemo=
żność/ pewnie ſię z niebá Bog w ná=
ſzym ćiele ziáwił. Zaden Prorok ták
nie leczył. Ieſli leczyli/ tedy modlitwą/
ręku ſwoich kłádzienim/ y to bárzo ſką
pie y rzadko. Ale ten roſkazánim y ſło=
wem wſzytki niemocy ktore iedno do
niego ſię vćieką odpędza. Ia weń wie=
rzę iż ieſt Bogiem práwym y Zbáwi=
ćielem świátá/ y onym obiecán Meſ=

Ggg iij

ſyaſzem/ y

---

strona: 422

Ná XX. Niedzielę po Swiątkách.

422.

kolumna: a
ſyaſzem/ y przezeń wiecznego zbáwie=
nia doſtánę. Y wy inákſzey wiáry/ pro=
ſzę/ nie bądźćie. Zyczę wam tákże zbá=
wienia/ miłość moiá ku wam to wy=
ćiąga. Synu znay dobrodźieiá ſwego
ktory ćię ożywił. Czeladko miła poma=
gay mi nie tylo rádośći/ ále y nabożeń=
ſtwá y wiáry y czći Pánu temu. Tedy
wſzyścy krzyknęli/ wierzym w tego
Meſſyaſzá w ktorego ty wierzyſz. iuż in=
nego zá Bogá y Páná náſzego okrom
tego znáć niechcemy. Bárzoć dźięku=
iemy żeś go nam oznaymił. O byſmy
go widźieć mogli/ pośli nas/ ſzukáć go
będźiem. rć.
Tákie ma być ſtáránie goſpodárſkie
o czeladce/ áby ią do Chryſtuſá przywo=
dźili/ á zbáwieniu domownikow ſwo=
ich ſłużyli: ták iáko mu oni w rzeczách
świeckich ſłużą. W tey mierze máią ie
mieć iáko zá ſyny y dźieći ſwoie. Co y v
Pogáńſtwá było. Bo onego Náámá=
ná ſłudzy oycem zowią/ iż dobre ich iá=
ko oćiec obmyślał. Lecz drudzy o pod=
dáne ſwoie y o ich zbáwienie niedbáią.
Mowi Mędrzec: [Nie bądź iáko lew w
domu twoim/ pſuiąc domowniki ſwo=
ie y vćiſkáiąc poddáne ſwoie.] Iedni
im plebany wyganiáią/ iáko heretycy/
y zoſtáią vbodzy poddáni bez wſzytkich
poćiech duchownych. Drudzy dźieśię=
ćinę od nich ſobie biorą/ á plebanowi
iey nie dáią: y muśi ich y poſługi ich
duchowney pleban gdy nie ma co ieść/
odbieżeć. O wielkieſz to okrućieńſtwo:
doſyć iż go robotą śćiſkaſz/ podátkiem
y czyńſzem zubożyſz/ złupiſz/ weźmieſz co
chceſz/ y bez żadnego karánia zábijeſz/
á o to ſię nikomu nie ſpráwuieſz/ (o
ſpráwiedliwośći tego kroleſtwá iákoś
dobra) ieſzcze y duſzę mu dręczyſz/ y do
zbáwienia przeſzkadzaſz.
Drudzy pánowie widzą/ iż pleban o
tę dźieśięćinę/ ktorą oni biorą iákoby
właſnie im należáłá á iákoby ich du=
chownemi byli/ záklina: y dla klątwy
vbodzy poddáni nie tylo do ſwego ále
y do ſąſieckiego kośćiołá o potrzeby du=
ſzne iść nie mogą. A przedſię ták ſą
okrutni/ iż poddánych wyzwolić nie=
chcą. Acz nie máſz co duchownym/ y
prełatom chwalić/ iż o táką dźiśięći=
nę ktorą Pan wydárł poddáne niewin=
ne záklináią/ á páńſki grzech ná nie
kłádą. Bárzo to źle czynią/ y niewiem
iáko ſię v P. Bogá o to ſpráwią. Bo ſą
kolumna: b
inne ſpoſoby do vpominánia ſię v pá=
ná dźieśięćiny. A ieſli nie máſz: lepiey
ſzkodę mieć/ á przeſzkody niewinnym
do ich zbáwienia nie czynić.
Drudzy czeládźi heretyctwá dopu=
ſzczáią/ y śmieią ná chlebie ſwoim cho=
wáć iad domownikow wſzytkich: iſkrę
ktorą dom wſzytek zgorzeć może. Smie
ią niemiłość táką ſłudze y okrućień=
ſtwo czynić/ ktory iedną pogrozką od=
práwy vpámiętáć ſię może. A my y pál
cá ná nie nie zákrzywiem/ chcąc ich
potępienia vczeſtnikámi zoſtáwáć.
Poczynał iuż vmieráć. My ſię też ná
náſze choroby y blizką śmierć ogląday=
my/ á w czás vmieráć poczynaymy.
Skoro ſię vrodźim/ iuż káżdy vmieráć
poczyna. Iáko kto ná drogę wyſzedł/
gdy dźień drogi vſzedł/ iuż bliżſzy końcá
y poczyna ſię do niego przybliżáć. ták y
my idźiem do śmierći/ ktora ieſt koń=
cem drogi náſzey: y ſkoro ſię rodźim zá=
czynamy tę drogę do śmierći. Człowiek/
mowi Pſalm/ podobny do prożnośći/
dni iego iáko ćień mijáią. A ná tey dro=
dze nie máſz pewnego czáſu/ iáko dłu=
go ná niey być. Iednemu krotka/ dru=
giemu długa. Ieden wnet przeydźie/ y
zá dźień ieden: iáko dźieći co dźiś ſię ro=
dzą y dźiś vmieráią. Ktoż ſzczęśliwſzy:
ten co rychło doiedźie/ czyli ten co ſię
po morzu y wiátrách długo włoczy/ y
po puſtyniách błądźi? Stáránie náſze
ma być/ nie iżbyſmy długo ná drodze
byli: bo nie máſz z tego pożytku: dáć to
ná wolą Bożą: ále żebyſmy ſzczęśliwie
drogi dokończyli. Stárzy nie mamy ſię
iuż czego ſpodźiewáć. Poczyna w nas
vmieráć żołądek/ żyły/ nogi/ boki/ gło=
wá/ pámięć vſtáie.
Coby rad widźiał w onę godźinę gdy
konáć pocznieſz/ to teraz obmyślay y
wykonyway. Ná ten czás życzyłbych
ſobie/ áby mię nic nie trzymáło ná źie=
mi: áby mi źiemiá y wſzytko co ná niey
ieſt obrzydłá/ żeby mi nie ćięſzkie było o=
diáchánie: gdybych nic ná źiemi y tego
czego z ſobą wźiąć nie mogę/ nie miło=
wał. Czyńmyż to teraz. Poczynaymy
vmieráć świátu/ áby nam był iáko ob=
cy/ nie náſz/ y iáko nieprzyiaćiel/ y iáko
zła goſpodá y dom ſprochniáły. Ná on
czás życzyłbych ſobie práwey ſkruchy zá
grzechy/ w mocney wierze y nádźiei/ y
gorącego rozmyślánia męki Chryſtu=
ſowey y gorzkiey śmierći iego: áby ſię

iego śmier=

---

strona: 423

Ná XXI. Niedzielę po Swiątkách.

423.

kolumna: a
iego śmierćią moiá śmierć oſłodźiłá/
ktora mi przykra będźie/ ábych w niey
moie gorzkośći vmorzył. To trudne ná
onę godźinę. Teraz poczynaymy vmie=
ráć/ á odpráwuymy ſię we zdrowiu.
Prágnąłbych ná on czás Sákrámen=
tow y kápłaná/ y tego ktoby mię pośi=
lał y pámięć moię rátował. Czyńmy to
teraz/ vgęſzczaymy do Sákrámentow/
pámiętaymy ſłowá Bozkie ktoremi ſię
ná onę godźinę pośiláć. Iáko mowił
ſam do śiebie y do duſze ſwey Hiláry=
on ś. 70. lat ſłużyłáś Chryſtuſowi/ á
śmierći ſię boiſz? Prágnąłbych tákich
przyiaćioł/ iákiego ten ſyn miał/ áby zá
mię do Chryſtuſá bieżeli modlitwą
ſwoią: gdy ſam o ſobie ábo wiedźieć
nie będę/ ábo modlić ſię nie będę mogł.
Prágnąłbych Anyołá coby mię pośilał
y bronił y prowádził. Służże mu teraz/
á ná tę go ſobie godźinę zámawiay y ie=
dnay. V ſędźiego prágnąłbych proku=
ratorá y przyiaćielá coby mię bronił:
kolumna: b
Czyńże teraz ſobie przyiaćiele z iáłmu=
żny/ áby ćię do ſwoich przybytkow/ iá=
ko Pan mowi/ przyięli.
Pomnoż Pánie wiárę náſzę w gorą=
cość ſercá y w wzroſt dobrych vczyn-
kow: ábyſmy tobie y kośćiołowi twe=
mu bez nowych cudow wierzyli: á owo
ce wiáry náſzey dawáli/ á nawięcey
ćierpliwośći/ ktorą święći twoi dźie=
dźictwo/ ktoreś im zgotował/ ośięgáią.
Kłopoty goſpodárſtwá y domow ná=
ſzych y dźiatek/ obracay nam Pánie ná
náukę zbáwienną/ á day dobrze wycho=
wáć y rządźić/ to coś poruczył opiece
náſzey y w duchu y w ćiele. A niech po=
cznę dźiś vmieráć Pánie BOże moy/
pierwey grzechom y ſwey woli y namię
tnośćiom moim: á potym y świátu
ktorego blizki náſtępuie koniec y czás
bárzo niepewny: áby mię oná godźiná
nie náſzłá iáko złodźiey/ nád czekánie
y czuyność potrzebną. Ktory żyieſz y
kroluieſz ná wieki wiekow. Amen.

---

strona: 452

Ná poświącánie Kośćiołá.

452.

40:

NA POSWIACANIE KO=

41:

SCIOLA, EWANGELIA V LV-

42:

KASZA W XIX.
Nego czáſu: Wyſzedſzy P. Iezus ſzedł przez
Ierycho. A oto mąż imieniem Zácheuſz: ktory był Arcy=
celnikiem/ á k temu bogátym. Y ſtárał ſię áby widział P.
Iezuſá coby zacz był: á nie mogł przed ludzmi/ bo był máłego w=
zroſtu. A bieżawſzy naprzod/ wſtąpił ná drzewo płonney figi/ á=
by go vyrzał/ bo támtędy iść miał. A gdy przyſzedł ku onemu
mieyſcu/ poyrzawſzy wzgorę P. Iezus/ vyrzał go/ y rzekł do niego:

Zácheuſzu/

---

strona: 453

Ná poświącánie Kośćiołá.

453.

Zácheuſzu/ sſtąp predko: ábowiem dziś potrzebá mi zmieſzkáć w
domu twoim. Y prędko sſtąpił: y przyiął go z rádośćią. A wi=
dząc wſzyścy/ ſzemráli/ mowiąc: iż ſtánął goſpodą v człowieká
grzeſznego. A ſtánąwſzy Zácheuſz rzekł do Páná: Oto Pánie po=
łowicę máiętnośći moiey/ dawam vbogim: á ieſlim kogo w czym
podſzedł/ wracam we czwor naſob. Y rzekł mu P. Iezus: Iż ſię
dziśia zbáwienie sſtáło temu domowi: dla tego że y on ieſt ſynem
Abráhámowym. Bo przyſzedł Syn człowieczy ſzukáć/ y zácho=
wáć to co było zginęło.
kolumna: a
Vdzie nabożni/ y z ro=
zumu przyrodzonego y z ro=
ſkazánia Bozkiego/ kośćio=
ły P. Bogu budowáli: y z
wielkim ie weſelem poświącáli: y po=
żytecznie ich do chwały Bożey y zbá=
wienia ſwego vżywáli: y wſzelákim o=
chędoſtwem y koſztem przyozdabiáli.
Co też y przodkowie náſzy ſłudzy żywe=
go y práwego Bogá vczynili: y ty nam
ták wſpániáłe y wielkie páłace chwa=
ły Bożey zoſtáwili: y kápłanámi do po=
mocy zbáwienia ludzkiego opátrzyli: y
z ſwoiey máiętnośći/ żywność ich ná=
dáli. Ktorych tu kośćiołow y domow
kolumna: b
Bożych wielką część w tey koronie nie
zbożność heretycka popuſtoſzyłá/ y
zwoiowáłá: złotá y śrebrá ich połupi=
li/ kápłany roſpędźili/ dochody kośćiel=
ne ná pożytki ſwoie obroćili. á drugie
nieſpráwiedliwie y gwałtem Kátholi=
kom odiąwſzy: miniſtrámi ſwemi oſá=
dźili. Niewiem iáko ſię ná to żáłowáć
y płákáć/ ná ták wielką krzywdę Bo=
gu y nam y práwom náſzym vczynio=
ną. Pokrzepmy ſię wżdy w náuce oko=
ło tego w tey pierwſzey częśći/ á po=
tym do tego ſię Zácheuſzá y náwroce=
nia iego/ dla náśládowánia náſzego/
obroćim.

16:

PIERWSZA CZESC.

17:

O budowániu/ poświącániu/ vżywániu y vczczeniu ko=

18:

śćiołow domow Bożych.
kolumna: b
Am przyrodzony rozum vkázu=
ie/ iż ná ſłużbę Bożą/ ludźie w
ćiele mieſzkáiąc/ mieyſce oſobne
mieć muſzą. Iáko inſze ieſt mieyſce do
iadánia/ inſze do chowánia y ſypiánia:
inſze dla ludźi/ inſze dla bydłá: ták inſze
być muśi dla ſłużby Bożey/ y duſz ludz=
kich napráwy y pokármu. Ná co pá=
trząc Páweł ś. do Koryntow mowi:
[Izali nie maćie domow do iedzenia y
pićia? ábo kośćiołem Bożym gárdźi=
ćie?] Y ſam Pan Bog roſkazał budo=
wáć ſobie kośćioł ná puſzczy. Y Dawi=
dá pochwalił/ iż mu chćiał kośćioł bu=
dowáć/ mowiąc: [Iżeś mi vmyślił
dom zbudowáć/ dobrześ vczynił/ ná
ſercu to máiąc: lecz nie ty ále ſyn twoy
to ſpráwi.] Y od Sálomoná wdźięcz=
nie P. Bog przyiął ony wielkie nakłády
y koſzty/ ktore ná dom Boży y ozdoby
iego vczynił. Y cudownym ſpuſzcze=
nim ogniá ná ofiáry/ y obłoku máieſta=
kolumna: b
tu ſwego/ kośćioł on ſobie vpodobał.
A w nowym teſtámenćie Syn Bo=
ży/ tenże kośćioł domem Oycá ſwego
názwał: w nim przebywał y náuczał: y
o iego ſię niecześć gniewał. Co mowią
niektorzy heretycy/ iż w nowym zako=
nie náuczył P. Chryſtus onę Sámáry=
tankę/ iż bez kośćiołow wſzędźie/ w Du=
chu y w prawdźie chwalić máią P. Bo=
gá/ ná káżdym mieyſcu: nigdy ták te=
go Pan nie rozumiał: áby temi ſłowy
kośćioły gubić miał. Bo ſam Pan IE=
ZVS ná ten czás do kośćiołá onego czę
ſto chodźił/ w nim záwżdy náuczał/ ie=
go czći bronił. Tákże y Apoſtołowie
po iego wniebowſtąpieniu czynili/ w
onym kośćiele náuczáiąc y przebywá=
iąc. Nie tylo duchá ábo duſzę mamy/
ále y ćiáło. Potrzebá y dla ćiał náſzych
mieyſcá pewnego ná ſłużbę Bożą. By=
ſmy z ſámey duſze byli iáko Anyoło=
wie: kośćiołáby nam nie potrzebá. Po=

Lll iij

kłon ktory

---

strona: 454

Ná poświącánie Kośćiołá.

454.

kolumna: a
kłon ktory czynim duchem y ſercem/
nie tylo ćieleſnego nie odmiáta: ále
go wyćiąga. Bo wnętrzne náſze ſprá=
wy wyniknąć ná ćiáło muſzą. Y nie by=
libyſmy ludźmi/ by duſzá ſpraw ſwoich
przez ćiáło nie czyniłá. Ten duchem y
prawdą P. Bogu ſłuży/ ktory do du=
chownego pokłonu/ áby ſię prawdźi=
wym pokazał: ćieleſny przykłáda.
A zbudowawſzy kośćioł ludźie wier
ni/ y ſkończywſzy wſzytko: poświącáli
P. Bogu/ y z wielkim weſelem odda=
wáli on dom Boży. Co vczynił Da=
wid z niewymowną rádośćią/ mowi
piſmo: máteryą y koſzt ná kośćioł P.
Bogu oddáiąc: y poświącáiąc śrebro/
złoto/ miedź/ żelázo/ y drogie kámienie/
y perły/ áby iuż P. Bog przyiął zá ſwo=
ie. Z tákimże weſelem Moyzeſz gdy
dokonał onego kośćiołá z namiotow/
P. Bogu go poświącał/ y oddawał/ z
wielką liczbą ofiar. Y Sálomon kro=
leſtwo wſzytko ná to święto zezwał/ y
z rádośćią y pompą wielką kośćioł po=
święćił/ y P. Bogu oddawał. Y Zoro=
babel z Neemiaſzem/ gdy obálony od
nieprzyiaćioł znowu budowáli: z dźiw=
nym weſelem/ y ludu wſzytkiego wołá
nim y płákánim/ on dom przez kápłany
poświęcáli. Y Máchábeuſz gdy ołtarz
od pogáńſtwá oczyśćiał/ á nowy po=
święcał.
Nie z mnieyſzą rádośćią y świętem/
y pompą/ ſtárzy Chrześćijánie kośćio=
ły poświącáli/ oddáiąc ie P. Bogu.
Nápiſał Euzebius: gdy náſtał Kon=
ſtántyn wielki/ á pokoy ſię Chrześćijá=
nom wroćił/ y wolność budowánia ko=
śćiołow: iáko gęſto y częſto po miá=
ſtách y rozmáitych mieyſcách kośćioły
poświęcano. y ná to ſię święto ludźie z
dáleká ſchodźili. Y w żywoćie Kon=
ſtántego tenże powiedźiał: iáko ná po=
świącánie kośćiołá w Ieruzálem/ kto=
ry był męczennikom świętym zbudo=
wał/ roku 30. pánowánia ſwego: w=
ſzytkiego ſynodu Biſkupow w Tyrze
zgromádzonych/ prośił. y o tym świę=
ćie wiele ieſt piſánia v Doktorow ko=
śćielnych.
Co zá pożytek ieſt tákiego poświą=
cánia/ z ktorego ſię ták ludźie rádowá=
li: łácno ſię domyślić. Bo ten na=
przod: iż ludźie tym ſię nieiáko vpew=
niáią/ iż P. Bog z nimi mieſzka/ ná ich
opátrowánie y obronę/ gdy mu z pra=
kolumna: b
cey y máiętnośći ſwey/ dom dáią/ ocho=
tne ſwoie ſerce y wolą proſtą ku niemu
pokázuiąc. Ná ktore P. Bog pátrząc
mieſzka miedzy nimi oſobnym obyczá=
iem/ ná wſzeláką ich pomoc. Gdy złoto
y śrebro ná tákie budowánie Dawid od
dawał/ mowił: [wiem iż to wſzytko two
ie/ y to tobie Pánie dáiem/ coſmy z ręki
twoiey wźięli: ále wiem/ iż ty ná ſerce
pátrzyſz/ á w proſtoćie ſię kochaſz. Iáko
gdy kmieć krolá y páná ſwego miłuiąc/
kilá par iáiec mu dáruie/ mowiąc:
wiem iż tego maſz doſyć/ y ia to z twey
łáſki mam: ále ináczey chęći moiey ku
tobie pokázáć nie mogę. A krol pá=
trząc ná iego dobrą wolą/ y ná proſto=
tę iego: bárzo to wdźięcznie od niego
przyimuie/ y czyni to o co go prośi. Ták
my śćiány y mury P. Bogu z proſtoty
oddáiąc/ mowiem z Dawidem y Sálo=
monem: Wiemy Pánie Boże náſz/ iż
maſz wielkie páłace/ á niebo ćię y niebá
wſzytkie nie ogárną. ále w proſtoćie ſer
cá náſzego nie mogąc więcey/ zbudo=
wáliſmy dom tobie Pánu ſwemu/ miłu=
iąc ćię/ y prośim/ mieſzkay tu z námi.
Iákobyſmy przywabić nieiáko P.
Bogá do śiebie chćieli. Iáko oná nie=
wiáſtá Sunámitſka do mężá mowiłá:
chodźi tędy częſto Prorok Boży Helize=
uſz: zbuduymy mu komorkę/ poſtawmy
łożko/ ſtolik y świecznik: rychley do nas
sſtępowáć będźie. Ták my z proſtoty y
po ſwemu/ iákoby po kmiecku/ mowim
do P. Bogá: Zbudowáliſmy tobie Pá=
nie domeczek/ iákiſmy mogli: prágnąc
ábyſmy ćię z ſobą záwżdy mieli. y ko=
cháiąc ſię w tobie y w ſłużbie chwały
twoiey/ prośim ćię mieſzkay z námi. A
Pan Bog pátrząc ná ſerce náſze/ y ná
proſtotę náſzę mowi: Będę z wámi
mieſzkał/ y będę Bogiem wáſzym/ á wy
ludem moim.
Nie buduiem my tákich kośćiołow
iáko głupie pogáńſtwo/ ktorzy w nich
báłwany ſwoie y ręką czynione bogi zá=
mykáli. Mowim z świętym Szczepa=
nem: Bog náſz nie mieſzka w kośćiele
ręką czynionym/ áby ſię w nim miał zá=
mykáć/ y więźnić. Vchoway Boże. á=
le tákie buduiem/ w ktorych P. Bog o=
becność ſwoię pokázuie/ gdy nam w
nich dobrze czyni/ y náſze modlitwy y o=
fiáry przyimuie: ná tym mieyſcu ktore
mu buduiem: y pomocy nam wſzelákie
dáie: choć wſzędźie ieſt/ y niebo y źiemiá

pełná chwa=

---

strona: 455

Ná poświącánie Kośćiołá.

455.

pełná chwały iego. Bo to ſam obiecał:
Mieſzkáć/ práwi/ z wámi ná tym miey=
ſcu y w domu tym będę. Wielką tedy
z tego mamy poćiechę/ gdy táki dom
P. Bogu oddáiem: y pewniſmy że z ná=
mi mieſzka ná wſzeláką pomoc náſzę.
Y ieſt nam ták zbudowány kośćioł/
iáko znák przymierza y zmowy/ ktorą z
námi P. Bog czyni/ táką: Czyńćie to
dla mnie/ á ia z wámi mieſzkáć będę.
Otożeſmy Pánie vczynili/ oddáiemći
ten kośćioł/ iáko pierśćień v ślubu:
bądź miłośćiwym Bogiem náſzym/ á
my będźiem ludkámi twemi y niewol=
nikámi powolnemi: ſłużąc tobie y ćie=
bie ſámego chwaląc.
Poświącamy też P. Bogu ty domy
ná to/ áby iuż z świeckie^o sſtał ſię dom
święty/ y ná ſłużbę ſámego Bogá od=
dány zoſtawał. ktorego ſię ná inne ś=
wieckie rzeczy y ćieleſne vżywáć/ y bráć
iuż nigdy nie godźi.
A nákoniec poświąca ſię kośćioł
modlitwą kápłáńſką y biſkupią: áby
miał ten przywiley ktory miał kośćioł
Sálomonow. to ieſt/ áby P. Bog ká=
żdego w nim wyſłuchał w potrzebie ie=
go/ ieſli dobrze y ſłuſznie prośi. Bo ieſli
to Sálomon z kápłany ſwemi vprośił:
dáleko więtſza y poważnieyſza ieſt v
Bogá modlitwá kápłanow y ludu za=
konu nowego: y hoynieyſza ręká Boz=
ka ná ty/ ktore iuż drogą krwią ſwoią
odkupił/ y táką im obietnicę ſpuśćił: iż
modlitwy w imię Syná iego vczynio=
ne/ wyſłucháć/ y dáć to chce o co go
prośim. Bo nie dármo Pan mowi: Ie=
ſzcześćie w imię moie nie prośili: proś=
ćie á sſtánie ſię wam. Bo ſtárego za=
konu święći/ nie mieli ieſzcze ták obiá=
śnionego pośrzedniká tego Syná Bo=
żego/ áni wykonánych wyſług iego/
przez ktore wſzytko vpraſzamy/ lepiey y
więcey niżli oni ſtárzy.
A co ſię dotycze vżywánia tych do=
mow Bożych: Nie trzymamy tego z
nowemi miſtrzmi/ áby ſię dla náuki ko=
śćioły przednie budowáły. Przednie
ſię dla ołtarzá y ofiáry/ y dla modlitwy
buduią: toż dla náuki. Szkoły y Aká=
demie dla náuki napierwey ſię buduią:
ále kośćioły dla nabożeńſtwá y ſłużby
Bożey: ktora ieſt nawięcey w ofierze
y modlitwie/ á potym y w náuce ſło=
wá Bożego/ y w vżywániu Sákrámen
tow kośćielnych. On Moyzeſzow na=
kolumna: b
miot dla ołtarzá/ zwłaſzczá onego ká=
dzenia/ vczyniony był. Tákże y kośćioł
Sálomonow. Wſzędźie ſię/ y krom ko=
śćiołá/ lud on ſtáry modlić mogł/ w
káżdym miáſteczku bożnice miał do
náuki: ále nie wſzędźie/ tylo w kośćie=
le gdźie był ołtarz/ ofiárowáć mogł. Y
nie zowie Pan IEZVS kośćiołá onego
domem náuki: ále iáko y prorocy zowie
go domem modlitwy/ ktorey naprzed=
nieyſza część ieſt ofiárá.
A w nowym zakonie iáwno ieſt co
mowi Apoſtoł: [Mamy ołtarz/ z kto=
rego pożywáć nie mogą ći ktorzy po
Zydowſku ſłużą.] Pierwey Chrześći=
ánie ołtarze mieli/ á kośćiołow nie mie
li. Bez ołtarzá nigdy nie byli/ iáko mo=
wi Apoſtoł: Mamy ołtarz: iáko ty ſło=
wá święći Doktorowie o widomym oł=
tarzu y ofierze wykłádáią: á bez kośćio=
łow byli. A gdy mogli/ dopiero kośćio=
ły dla ołtarzow budowáli. Pierwſzy
tedy ieſt koniec budowánia kośćiołow
ofiárá y modlitwá.
Potym y dla náuki ſłowá Bożego
ſtáwim kośćioły. y przetoż P. IEZVS w
kośćiele naczęśćiey/ y drugdy co dźień
náuczał. y iego Apoſtołowie poki mo=
gli. Prawdá iż náukę ſwoię y kazánia
Pan odpráwował w polách/ y przy mo
rzu/ y ná puſtych mieyſcách: gdy do ko=
śćiołá było dáleko. Bo nie wſzytko w
Ieruzálem mieſzkał. Y nie dla tego mo
wić kto ma z Nowochrzczeńcy: iż ko=
śćiołá nie potrzebá/ iż náſz Pan w po=
lach náuczał: bo bárzo rad y częściey
w kośćiele to czynił/ gdy być mogło.
Bo tám ieſt przyſtoynieyſze náuce Bo=
zkiey mieyſce. Ale gdy być nie może/ á
kośćiołá nie máſz: może wſzędźie ſłowá
Bożego náuká być. A mowiąc o ozdobie tych domow
Bożych: ktorąbyſmy rzecz ná świećie
widomą mieli pilniey y koſztowniey v=
bieráć/ nád domy y ołtarze Bożé/ nie
náyduię. Wſtydźił ſię ſam śiebie Da=
wid/ gdy ſobie dom y páłac koſztowny
zbudował z cedrowych drogich drzew:
á ſkrzyniá Boża/ gdźie P. Bog ſwoim
obyczáiem mieſzkał/ pod ſkorzánymi
namiotki zoſtawáłá. y żáłuiąc ſię ſam
ná ſię/ przed proroki Nátánem rzekł:
Coż mi ſię sſtáło/ żem ſię w tym nie o=
baczył? pierwey y koſztowniey było Pá=
nu Bogu dom zbudowáć. Bárzom w
tym pobłądźił: ále popráwię tego. y

dał ná

---

strona: 456

Ná poświącánie Kośćiołá.

456.

kolumna: a
dał ná kośćioł ktory ſyn iego zbudo=
wał/ práwie wſzytki ſkárby ſwoie kro=
lewſkie: ták iż śćiány kośćiołá onego
złotemi bláchámi obite były. okrom in=
nego nieoſzácowánego ochędoſtwá/ w
iedwabiách y kámieniách drogich/ y
naczyniu złotym y śrebrnym bez liczby.
Y my ſię ſłuſznie záwſtydźić mamy:
ieſli co w domách náſzych ieſt ochędo=
żnego y koſztownego/ ku prożney czći
świeckiey: niżli w kośćiołách ku czći
Bożey. Záwżdy mamy mowić: Nie
nam Pánie nie nam: ále imieniu twe=
mu day chwałę. Iáko ieſt wſzytko two=
ie y od ćiebie wyſzło/ ták ſię też ná chwa
łę twoię niech obraca. Y nie gánił P.
IEZVS koſztu y wſpániáłośći kośćio=
łá onego: gdy vczniowie iego/ dźiwuiąc
ſię onemu ták drogiemu y nakłádne=
mu budowániu/ mowili: Pátrz iákie
to budowánie y kámienie. Y owſzem
wdowkę onę pochwalił/ ktora do ſkár=
bu kośćielnego ná opátrowánie tegoż
budowánia/ wſzytkę ſwoię żywność/
to ieſt dwá pieniążki wrzućiłá. y Má=
gdálenę/ ktora ku czći Páná ſwego/
koſzt wielki ná drogi oleiek vczyniłá:
od ſzemránia Iudaſzowego obronił:
gdy mowił: Iáko to prożna vtrátá/
ktora ſię lepiey ná vbogie obroćić mo=
głá. Lecz oboie dobre/ gdy być może.
Niech y P. Bog od nas ná źiemi z ná=
ſzey máiętnośći ma ſwoię cześć: y vbo=
dzy niech máią ſwoie opátrzenie.
Niech ſię iśći proroctwo Izáiaſzá/
w ktorym mowi: iż do kośćiołá nowe=
kolumna: b
go teſtámentu krolowie źiemſcy przy=
nioſą złoto y śrebro ná cześć Chryſtu=
ſowi: ktoremu ſię zá to/ iż ich krwią
ſwoią odkupił/ ſámi y wſzytko ſwoie
oddádzą. Konſtántyn wielki Ceſarz
y pan świátá wſzytkie^o dźiwnie koſzto=
wne kośćioły budowáć począł/ y w
Rzymie y w Ieruzálem. gdźie/ iáko mo
wi Cyrillus Ierozolimſki/ kośćioł gro=
bu Páńſkie^o/ złotem i śrebrem oblokł.
y inni po nim Chrześćijáńſcy pánowie
y krolowie/ y kśiążętá/ dźiwnie drogie=
mi ochędoſtwy domy Bożé ozdobili: y
dochodámi bogátemi opátrzyli/ ktore
áż do náſzych czáſow trwáią. Acz nie=
ktore we Fráncyey/ ieſzcze od Konſtán=
tyná wielkiego zbudowáne/ nie Turcy
áni Pogánie/ ále Vgonoći heretycy po=
burzyli/ y podſypawſzy prochy ſzátáńſką
furyą y ſercem obálili.
Nie pokázuie ſię miłość ku P. Bo=
gu więtſza v ludźi/ iedno gdy zdrowia
y máiętnośći ſwey ná cześć iego nie żá=
łuią. A gdy mu tu ná źiemi iáko mogą
nawiętſza cześć v ludźi czynią: á mo=
wią z Sálomonem: Wielki dom y ko=
ſztowny zbuduymy: bo wielki ieſt Pan
Bog náſz nád wſzytki bogi. Gdy ná bu=
dowániu y kośćiele wſpániáłośći świe
ckiey/ iego máieſtat y niebieſkie páń=
ſtwo y władzą ſtráſzliwą iáko mogą wy
rażáią. Co też y do zbudowánia bli=
źnich ſłuży. Bo ſię tákim ochędoſtwem
dźiwnie ſerce ludzkie do nabożeńſtwá
wzbudza.

36:

WTORA CZESC.

37:

O czći kośćiołow świętych y o ſerdecznym poświęceniu

38:

ſerc náſzych z przykłádu Zácheuſzá.
kolumna: a
Achowuymy kośćioły Bożé w w=
ielkiey czći/ iáko domy ſámemu
Bogu ná mieſzkánie oddáne: iá=
ko przed obliczem y oczymá Bozkimi/
nic w nich świeckiego y nieprzyſtoyne=
go nie czyniąc: ále ze czćią y poſtrá=
chem przed Pánem/ iáko ná pokoiu kro
lewſkim ſtoiąc ábo klecząc: modły/ po=
kłony/ śpiewánia nabożne/ rozmyślá=
nia odpráwuymy. Przechodzenia po
kośćiele/ rozmow świeckich/ y długich
y nie przykłádnych ſtrzeżmy ſię. Bo ſię
tym dom Páńſki lży y do nieczći przy=
wodźi.
kolumna: b
Záboleć muſzę bárzo/ ze wſzytkiemi
cześć domow Bożych miłuiącemi/ ná
ſromotny obyczay w tey Koronie ná
ſeymikách źiemſkich/ ktore w kośćio=
łách czynią. Ná ktorych nie tylo rzeczy
świeckie odpráwuią: ále ſwary/ wrza=
ſki y zwády záczynáią: á drugdy do mie=
czow y ruſznic/ y krwie roźlania przy=
chodzą. Po ołtarzách nievczćiwie de=
pcą/ y ine y ſámym domom ſzlácheckim
y ludzkim nieprzyſtoyne poſtępki záczy
náią. Przetoż P. Bog rádom ich nie
błogoſłáwi: y iáko ony nievczćiwie Zy=
dy/ gniewáiąc ſię o dom ſwoy/ o dom

modlitwy

---

strona: 457

Ná poświącánie Kośćiołá.

457.

modlitwy y czći ſwey/ nie powrozem/
ále biczem żeláznym káráć ie będźie/ y
tu ná źiemi y w piekle: iż ták imieniá y
chwały Bożey ſobie nie poważáią. Iza=
li/ mowiąc wedle Apoſtołá/ nie maćie
mieyſc innych do tych ſpraw: á ták do=
mem Bożym pogardzaćie?
Ci ktorzy P. Bogu kośćioły widome
buduią/ pierwey kośćioł ſerdeczny w
ſobie zbudowáli. Bo pierwey ſercá ſwe
boiáźnią y miłośćią Bozką/ y miłośćią
bliźnich/ ktorych też zbáwienie fundo=
wániem kápłanow y chwały Bożey
obmyśláią/ nápełnili: y sſtáli ſię świę=
tym kośćiołem iego: też dopiero to co
ſię w ſercu zbudowáło/ ná wierzch do
koſztow y nakłádow wyniknęło. Ták
też wſzyſcy czynić mamy/ chcemyli Pá=
ná Bogá z ſobą mieć/ áby z námi ná w=
ſzelką pomoc náſzę mieſzkał: sſtáymy
ſię kośćiołem y domem iego/ y buduymy
iemu páłac drogi: ábyſmy go do śiebie
przywabili/ chędogim y Páńſkim á przy
ſtoynym budowániem. Niewiećie iże=
śćie wy ſą/ mowi Apoſtoł/ kośćiołem
Bożym? y Duch Boży mieſzka w was?
Zákłádaymy kośćiołá tego ſerde=
cznego fundáment/ wiárę w Bogá w
Troycy iedynego. Sćiány niech będą:
nádźieiá w obietnicách Bożych/ y cze=
kánie wſzelákiey z niebá pomocy. y ony
cztery głowne cnoty. Mądrość ducho=
wna/ ſpráwiedliwość/ czyſtość y mę=
ſtwo/ z innemi pobożnośćiámi święte=
mi/ ktore z nich pochodzą. Ty śćiány
pozłacaymy miłośćią gorącą ku Bogu
y bliźniemu. Niech w tym kośćiele go=
re vſtáwiczny ogień żądz niebieſkich:
do ktorego drew ſłowá Bożego y roz=
myślánia nabożnego/ y oleiu miłośier=
nych vczynkow przykłádaymy. Poſtaw=
my w nim ołtarz pokory y pokłonu kto
ryſmy Bogu práwe^v powinni. Ná kto=
rym ofiáruymy wſzytko ſerce náſze/ y
máiętność y ćiáło náſze/ ná vpodobá=
nie y wolą iego/ mowiąc: Twoie to/
czyń z tym co chceſz. Niech w tym ko=
śćiele brzmi vſtáwiczna muzyká weſe=
la duchownego/ chwały Bożey y wzdy=
chánia do Chryſtuſá. Poſtawmy obraz
piękny Chryſtuſowego żywotá/ y świę=
tych iego náśládowánia. Niech będą
chorągwie podnieśione krzyżá y męki
odkupićielá náſzego/ ná zwyćięſtwo w=
ſzytkich pokus ćieleſnych y świeckich/
y ná pokonánie czártá ktory nas zwo=
kolumna: b
dźi y zdradza. Dzwony niech będą czuy=
ność/ ktorą ſię do śmierći y ſądu Bo=
żego budźim.
A iż to wielki y nie náſzey ſkrzynki
nakład/ ktoremu ſámi nigdy doſyć nie
vczynim: vczmy ſię od Zácheuſzá wy=
glądáć Chryſtuſá/ y prágnąć go wi=
dźieć. Do tey ieſzcze śmiáłośći nie przy=
chodząc: ábyſmy go w domu ſwoim
mieć mogli. gdyż nic gotowego y ochę=
dożnego y tákiemu Pánu przyſtoynego
w nim ieſzcze nie máſz/ mowmy: Y
prágnąć tego nie śmiem/ ábyś ty Pan
moy w domu moim przebywáć miał.
y táką pokorą dźiwnie ſię iáko on ſe=
tnik zgotuiem. Pan ſam weyrzy ná
nas/ y pierwey nas vyźrzy/ y pierwey
dobry ſwemi náda: niżli my ſię do nie=
go obroćim. Bo on nas nád wyſługę
náſzę pierwey miłuie/ y vczyni rzeczy o
ktoreſmy prośić nie śmieli. Sam ſię
wmowi do nas: á my rzeczem: Pánie
nic nie máſz gotowego y ochędożnego
w mym domu/ ná táki máieſtat y wſpá=
niáłość twoię. A on powie: iuż ia ſam
dobuduię/ y nápráwię wſzytko ſkoro
przyidę.
Y gdy wſzedł Pan w dom Zácheu=
ſzow/ dźiwnie prędko wſzytko ochędo=
ſtwo w ſercu iego ſtánęło. Y ſam ſię
Zácheuſz ſobie przypátruiąc/ á świá=
tłość od gośćiá duchowną biorąc: vy=
rzał iedno wielkie plugáſtwo w domu
ſwoim: to ieſt lichwy/ złe nábyćia/ y
pieniądze nieſpráwiedliwośći. Y záraz
krzyknął: Dźiś záraz to wymiátam z
domu mego. wracam com komu wy=
dárł y w czymem kogo oſzukał. A nád
to z dobrze nábytego/ dáię połowicę ná
vbogie. O dźiwna odmiáno. O niewy=
ſłowione dáry łáſki Bożey. Co v ludźi
niepodobno/ to P. Bogu podobno:
wielbłąd przechodźi przez vcho igielne.
Bogáty y pieniądze miłuiący/ pienią=
dzmi gárdźi. Roſkoſznik vboſtwá ſię
nie boi. Swiecki á ćieleſny w duchow=
nego ſię obraca. Z domu kupiectwá y
łákomſtwá y rozboiow ludzkich/ ktore
lichwámi zowią/ ſtáie ſię kośćioł Boży.
O mytnicy/ poborcy/ lichwiarze/
łákomcy/ náśláduyćie tego Zácheuſzá.
wracayćie poſpolite pieniądze/ pomo=
cy Rzeczypoſpolitey ieſliśćie ktore ſobie
przywłaſzczyli/ wielkim okrućieńſtwem
ná ſkázę wſzytkich. Nie iednegośćie w
tym/ krolá/ y vrzędy/ y żołnierze: ále y

Mmm

wſzytki

---

strona: 458

Ná poświącánie Kośćiołá.

458.

kolumna: a
wſzytki co ſię ich w tey Rzeczypoſpoli=
tey zámyka/ vkrzywdźili. Nie máſz ni=
gdźież podobno w Chrześćiáńſkich kro
leſtwách ták znácznego y iáwne^o kra=
dźieſtwá y łupieſtwá: ná ktore kárnośći
żadney nie poſtáwiono. Smieią ſię v=
rzędu ták niſkiego y wzgárdzonego/
y ták ſumnieniu ćięſzkiego/ bez wſty=
du domagáć: y drudzy przez dáry nań
wchodzą. Ktorego potym Zydom ie=
ſzcze gorſzym árenduią.
O Iezu Boże y Pánie moy/ budo=
wáć tobie kośćiołá/ iáko Dawid y Sá=
lomon y wielcy krolowie y pánowie/
nie mogę. bom vbogi/ á złotá y śrebrá
nád potrzebę moię nie mam. iednák z
vbogą wdowką dam co przemogę ná
chwałę twoię/ y ná máieſtat domu
twego. Lecz z innego wnętrznego/ le=
pſzego/ y pierwſzego kośćiołá wymowić
ſię nie mogę: ábychći go budowáć y
kolumna: b
przychędáżáć ze wſzytkiey śiły moiey
nie miał. Zácząłem z łáſki twey to bu=
dowánie/ y ſkończyłem go iuż iákom
mogł/ dobrą wolą y pokutą moią/ y śiłá
mi memi wſzytkimi. ále niewiem ieſlić
ſię podobáć będźie. Domći ieſt/ ále go=
ſpodarzá nie ma: zbudowałći ſię/ ále v=
bogo y nie porządnie: przyidźi Pánie/
á do końcá hoyną ręką łáſki twoiey
przychędoż mieſzkánie ſwoie/ ták iá=
ko cześć twoiá potrzebuie: á mieſzkay
zemną/ y we mnie/ ná wſzytkę pomoc
moię. Wyrzuć te nievczćiwe beſtye z
domu twego/ z ſercá mego/ gniew/ za=
zdrość/ łákomſtwo/ złe nábyćie/ roſkoſz/
obżárſtwo/ ktoremi ſię y ſam brzydzę.
A niech będźie czyſty y páńſki dom
twoy/ y komorá krolewſkiego
pokoiu twego niech bę=
dźie iáko niebo.
Amen.
grafika

---

strona: 483

Ná dzień Bożego Národzenia.

483.

15:

NA DZIEN BOZEGO NA=

16:

RODZENIA, EWANGELIA

17:

V IANA W I.
A początku było Słowo: á Słowo było
v Bogá: á Bogiem było (ono) Słowo. Toć było ná
początku v Bogá. Wſzytko ſię przez nie sſtáło: á bez
niego nic ſię nie sſtáło/ co ſię sſtáło. W nim był żywot: á żywot
był świátłośćią ludzi: á świátłość w ćięmnośćiách świeći: á ćię=
mnośći iey nie ogárnęły. Był człowiek poſłány od Bogá/ ktore=
mu imię było Ian. Ten przyſzedł ná świádectwo: áby świád=
czył o świáłośći/ áby przezeń wſzyścy wierzyli. Nie byłći on
świátłośćią: ále iżby świádczył o świátłośći. Byłáć świátłość
prawdziwa/ ktora oświeca wſzelkiego człowieká ná ten świát
przychodzącego. Ná świećie był: á świát ieſt vczynion prze zeń:
á świát go nie poznał. Przyſzedł do ſwey właſności: á ſwoiſz
go nie przyięli. Lecz ktorzykolwiek przyięli go/ tym dał moc áby
ſię sſtáli ſynámi Bożymi: tym ktorzy wierzą w imię iego. Kto=
rzy nie ze krwie/ áni z woley ćiáłá/ áni z woley mężá: ále z Bogá
ſię národzili. A Słowo (ono) ćiáłem ſię sſtáło/ y mieſzkáło miedzy
námi (y widzieliſmy chwałę iego/ chwałę iáko iednorodnego od
Oycá) pełno łáſki y prawdy.
kolumna: a
Woy ieſt rodzay Pá
ná náſzego Iezuſá Chry=
ſtuſá. Ieden z mátki ludzki
y v świátá podły y wzgár
dzony. Bo áczkolwiek naświętſza má=
tká Páńſka/ rodu byłá krolewſkiego
Dawidowego: ále iż doſtátkow y bo=
gáctwá krolewſkiego nie miáłá: v ś=
wiátá/ v ktorego rodzay bez bogáctwá
kolumna: b
nic nie waży/ podłą byłá y zá rzemię=
śniká poślubiona: w Bethleem/ gdźie
byli możni y bogáći záſtąpili/ goſpody
mieć nie mogłá. czáſu onego ták tru=
dnego/ gdy brzemienna y blizka rodze=
nia byłá. y przetoż w ſtáyni miedzy by=
dłem powiłá Syná ſwego zbáwienie
náſze/ w tákiey podłośći y vboſtwie/ w
iákim ſámá byłá. O tym máćierzyń=

Ppp ij

ſkim do=

---

strona: 484

Ná dzień Bożego Národzenia.

484.

kolumna: a
ſkim docześnym rodzáiu Ewángeli=
ſtowie nápiſáli/ iáko im Duch ś. poru=
czył. Lecz ieſt inny wieczny z Oycá ro=
dzay Páná náſzego wielki y dźiwny/ o
ktorym nie śmieli piſáć inni trzey/
Mattheuſz/ Márek/ y Lukaſz ś. Sam
ten Ian wyſoko latáiący orzeł/ tego ſię
ważył w tey dźiśieyſzey Ewángeliey/
ktorą od tego począł/ mowiąc: Ná po=
czątku było ſłowo. Kto ná vbogą mát=
kę/ ná ſtáynią/ ná żłob ná pieluſzki/ y ná
páſterze wzgárdzone/ ná Iozephá rze=
mięśniká pátrzy: niech drugie oko ná
oycowſki ie^o rodzay obroći: áby tym co
ſię w ſtáyni vrodźił nie pogardzał: ále
kolumna: b
ná Anyoły ſługi iego pátrząc/ o Boz=
kiey iego zacnośći pomyślał. Dotknął
też ś. Ian y trzećiego rodzáiu ludźi
wiernych/ ktorzy będąc ludźmi/ ná ſy=
ny Boże rodźić ſię mogą: gdy mowi:
Dał wiernym moc áby ſię ſynmi Boży=
mi sſtawáli. Pierwſzego ná ten czás
máćierzyńſkiego zániechawſzy: o tym
wtorym Oycowſkim rodzáiu zá pomo=
cą Bożą momy co możem: iáko dá=
ru ſwego Duch ś. vżyczy. á potym o
pożytkách tego wćielenia Syná Bo=
żego/ y o náſzym z Bogá rodzeniu co=
kolwiek dołożym.

15:

PIERWSZA CZESC.

16:

O rodzeniu przedwiecznym Páná náſzego Iezuſá/ przy wy=

17:

kłádzie tych trudnych ſłow ś. Ewángeliey.
kolumna: a
Báczmy naprzod o iákim to
ſłowie mowi Ian ś. y co przez
nie rozumie/ y czym ſłowo Bo=
żé od náſzego ieſt rożne. Záczym trochę
weyrzym w rodzenie przedwieczne/ y
perſonę rożną/ y iedno z Oycem boſtwo
Syná Bożego Iezuſá Chryſtuſá: prze=
ćiw dawno przeklętym Aryanom y
Nowochrzczeńcom dźiśieyſzym. Przez
ſłowo nie rozumie ſię mowá tá zwierz=
chowna do vchá/ iáka ieſt tá náſzá: gdy
przez nię oznáymuiem wolą y myśli ná=
ſze. Ale ſię przez ſłowo rozumie wſzyt=
ká zupełna y wnętrzna mądrość/ ábo
rozumienie: ktore od namędrſzego y na=
przemożnieyſzego Bogá táiemnie po=
chodźi/ y z niego ſię nieiáko rodźi. Mo=
wi P. Bog/ mowi Anyoł/ mowi czło=
wiek. Pan Bog mowi do Abráhámá
do Moyzeſzá pozwierzchnie/ dáiąc mu
znáć o woley ſwoiey. Mowi Anyoł do
Prorokow/ do Dányelá/ Tobiaſzá/ Kor
neliuſzá. Mowi człowiek do człowieká/
oznáymuiąc co chce. Ale nie z táką mo=
wą/ áni z tákim ſłowem tu Ian ś. i=
dźie/ gdy zaczyna mowiąc: Ná począ=
tku było ſłowo. Bo tákie ſłowo zwierz
chne ieſt y docześne y przypadkowe. A=
le inſze ſłowo ieſt/ y było v Bogá/ táie=
mne/ wnętrzne/ wieczne. O ktorym mo
wi: Syn moy ieſteś/ iam ćiebie dźiś vro
dźił. Iáko w nas z duſze rozumney ro=
dźi ſię rozumienie y myśl od niey pocho
dząca/ ktora ſię ſłowem wnętrznym
zowie: Ták Bog ſam śiebie rozumie=
kolumna: b
iąc/ rodźi ſłowo y mądrość ſobie row=
ną. Co áby ſię trochę obiáśniło: O=
báczmy co zá rożność ieſt tákiego ſło=
wá v nas/ y v Páná Bogá.
Náſze ſłowo wnętrzne ábo rozumie=
nie nie záwżdy w nas ieſt/ y nie záraz
ſię w nas rodźi. Bo pierwey mamy ro=
zumną duſzę/ toż rozumienie. Rodźim
ſię z rozumem/ y mamy rozum ſkoro ſię
vrodźim: ále rozumienia nie rychło
mamy/ áni onego rozumu vżywamy
záraz: ále áż dorośćiem/ toż ſię ſłowo
y rozumienie z rozumu przyrodzonego
w nas rodźi. Moc do ſłowá mamy: ále
ſłowá ſámego/ y wnętrznych myśli z
rozumu idących w dźiećińſtwie nie ma
my/ áż zá czáſem y ze wzroſtem. Toż
ſię mowi o Anyołách: pierwey ſą/ toż
czynią. pierwey ich rozum/ toż rozu=
mienie. Lecz P. Bog ſpołwieczne ma
ſłowo ſwoie. záraz iáko promień od
ſłońcá/ bez czáſu y czekánia/ rozumie=
nie y mądrość z niego wynika/ y rodźi
ſię. y nie był nigdy Bog bez ſłowá y bez
mądrośći. Nie był nigdy bez tego ro=
zumienia y wynikánia y rodzenia. Prze
toż mowi: Ná początku było ſłowo.
Záwżdy było/ gdźie iedno y ſkąd po=
cznieſz/ nie ſtworzone áni czynione: ále
wynikáiące y rodzone/ záraz bez czáſu
przedwieczne było.
Druga ieſt rożność náſzego ſłowá
ábo rozumienia od Bozkiego. V nas
v ludźi rozumienie nie wſzytko ieſt zá=
raz áni zupełnie: ále pomáłu go y po

troſze przy=

---

strona: 485

Ná dzień Bożego Národzenia.

485.

kolumna: a
troſze przybywa: y mądrośći nam ſię
przyczynia/ z náuki/ rozczytánia y do=
świádczenia. Toż ſię mowi y o Anyo=
łách: nie záraz wſzytko rozumienie y
mądrość máią/ ále nowego im też ob=
iáwienia przybywa/ y od kośćiołá/ iáko
Apoſtoł mowi/ wiádomośći przybierá=
ią. Lecz ſłowo y mądrość Boża wſzy=
tká ieſt záraz zupełna: nigdy iey nie
przybywa áni przybyć może: nic w niey
nie máſz coby iuż nie było/ wſzytko w
niey ieſt záraz co ieſt. Bo tym ſámym
Bog nie byłby práwym doſkonáł Bo=
giem: by mu kiedy co przybywáć miáło
czego pierwey nie miał.
Trzećia ieſt rożność/ iż w nas rozu=
mienie y mądrość ieſt przypadkiem/
przychodźi y odchodźi. Lecz w Bogu
ſłowo y mądrość iego ieſt ieſteſtwem.
Bo w P. Bogu przypadku żadne^o nie
máſz/ ktoryby przychodźił y odchodźił.
Nie mowim o zwierzchnych ſpráwách
y poſtępkách y rządzeniu iego/ iáko ś=
wiát y ludźie rządźi. Gdy piſmo o nim
mowi/ iż ſię raz gniewa ná ludźie/ dru=
gi raz ſię nie gniewa: Obyczáiem ſię
to ludzkim mowi y zwierzchownie. A=
le ſam w ſobie Bog záwżdy iednáki/ á
odmiány żadney y przypadkow przy=
chodzących y odchodzących nie ma. w=
ſzytko w nim ieſt co ieſt/ ſámo w nim ie=
ſteſtwo. Przetoż mądrość y ſłowo iego
ieſteſtwem ieſt nie przypadkiem iákim.
A k temu tá ieſt rożność/ iż ſłowo y
rozumienie rozumu náſzego/ ieſt w
nas mijáiące y nic po nim nie zoſtáie.
Lecz w Pánu Bogu ieſt perſoná w ſo=
bie ſtoiąca. Gdy P. Bog ſam śiebie
rozumie/ ono rozumienie y mądrość ie=
go ieſt perſoną w ſobie ſtoiącą. Bo
ták ieſt przemożny/ iż rozumieiąc ſam
śiebie: drugą iáko ſam ieſt/ perſonę ro=
dźi/ ſobie w iſtnośći w mocy y w bo=
ſtwie rowną. ktorą Synem y Słowem
zowie Ian ś.
Tu iuż rozum náſz vſtáie/ iáko to ieſt.
Trudność poięćia P. Bogu porucza=
my: á ná prawdźie obiáwienia iego
przeſtáiem. dla ſłábośći rozumu náſze=
go: prawdá y moc Boża ſłábieć nie
może. Bog prawdźiwy/ á my w poięćiu
náſzym y rozumie omylni. Iednák nie
záwádźi to przyłożyć podobieńſtwo. W
źwierćiedle záraz ſię iákoby rodźi/ táż
perſoná ſámym weyrzenim. ták Bog
ſiebie rozumieiąc y ná ſię pátrząc ro=
kolumna: b
dźi inną perſonę/ to ieſt Słowo y Sy=
ná/ ktory ieſt tąż iſtnośćią Boſtwá ie=
go. Dáley nie śmiem.
Nákoniec ſłowo náſze ieſt ſłábe/ nic
ſámo nie ſpráwi. Zaden krol ſłowem
nie zwyćięży/ ále woyſká mieć muśi. A
Słowo Bożé mocne/ ſámo czyni co
chce. Rzekł á sſtáło/ roſkazał á vczy=
niło ſię.
Stądże ſię ty trzy wielkie y pewne
prawdy/ ktore ná początku Ian ś. kłá=
dźie/ wywodzą. Pierwſza/ iż ná począ=
tku było Słowo. To ieſt Syn Boży
mądrość Boża záwżdy byłá/ nigdy po=
czątku nie miáłá/ ſpołwieczna ieſt.
Gdźie iedno pocznieſz/ ieſli od począt=
ku świátá: tedy iuż było. Ieſli przed
początkiem świátá: iuż było. Ieſli ſto
tyśięcy lat/ iż ták mam rzec/ przed ſtwo
rzenim widomym: iuż było to Słowo.
nigdy początku nie miáło/ y przeto ieſt
nie ſtworzone/ ále przedwieczne/ prze=
chodźi czáſy/ y wieki/ y látá/ iáko mo=
wią święći.
Tym gromem Ian ś. iáko ſyn gro=
mu/ zábija przeklętego Aryuſzá y wſzyt=
ki Nowochrzczeńce/ y inne niezbożne/
ktorzy Syná Bożego ſtworzeniem czy=
nią/ przez ktorego wſzytko ſtworzono
ieſt. ktorzy kłádą iákiś czás ktorego nie
był/ á początek mu iákiś dáią. Nigdy
Bog bez Słowá y rozumienia nie był.
Słowo iego y mądrość iego/ iedney z
nim nátury ieſt/ nie przebyte áni od=
mienne ieſt/ ále ſpołwieczne.
A gdy dáley mowi Ian ś. To Sło=
wo było v Bogá: dáie znáć/ iż inſza ieſt
v Bogá perſoná Syná y Słowá/ á in=
ſza perſoná Oycá. Bo inſzy to ieſt/ co v
niego ieſt: á inſzy ten v kogo ieſt. tym
gromem burzym Sábelliany y Pátro=
páſſyany: ktorzy perſony w boſtwie mie
ſzáli. Inny ieſt rozum á inne rozumie=
nie/ ktore z rozumu wychodźi. Inſze
ſłońce á inny promień/ ktory z niego
wynika: á przedſię iedno ſłońce. Inſze
źrzodło/ á inſza rzeczká ktora z źrzodłá
idźie: á przedſię táż wodá. Inſzy ieſt
Oćiec rodzący/ á inſzy Syn rodzony á
nie rodzący/ iáko też inſzy Duch po=
chodzący.
A gdy ieſzcze dokłáda Ian ś. A Bog
był Słowem: wyświadcza iednę iſt=
ność Słowá y Bogá: iż Słowo ieſt Bo
giem tymże á nie innym. bo w Bogu/
iáko ſię rzekło/ nic nie máſz przypadku

Ppp iij

odchodzą=

---

strona: 486

Ná dzień Bożego Národzenia.

486.

kolumna: a
odchodzącego y przychodzącego. Toż
ieſt ſłowo y mądrość iego/ co boſtwo y
ſámá iſtność iego. Tym wyznánim y
prawdą głádźi ſię Aryáńſki fałſz/ ktorzy
Syná zwáć niechcą iednoiſtotnym z
Oycem/ áby tenże Bog był ieden z Oy=
cem. Co iáſnie wyznawa Ian ś. mo=
wiąc: Bog był Słowem. Słowo ono
ktore ná początku było v Oycá ieſt Bo=
giem. Syná zowie Bogiem tymże/ co
y Oćiec/ ktory ſtworzył niebo y źiemię.
Y przetoż dokłáda: Wſzytko przezeń/ to
ieſt przez to Słowo/ vczyniono/ á bez
nie^o nic nie ieſt vczyniono. Ieſliż tedy/
mowi ś. Auguſtyn/ przez Słowo wſzy=
tko vczyniono y ſtworzono: pewnie
Słowo ſámo vczynione nie ieſt/ y ſtwo
rzone nie ieſt. A ieſli ſtworzone nie
ieſt: Bogiem ieſt z Oycem iednym. Bo
nic innego nie máſz w tym co ieſt: ie=
dno Bog/ á ſtworzenie iego.
Co drugi raz niżey Ewángeliſtá v=
twierdźił/ gdy rzekł: Ná świećie był: á
świát przezeń vczyniony ieſt/ á świát
go nie poznał. Iáśnie bárzo temu Sło=
wu y Chryſtuſowi ſtworzenie świátá
przyznawáiąc. Czego też Apoſtoł bár=
zo otworzyśćie náucza/ gdy Páná kto=
ry nas odkupił/ zowie pierworodnym
wſzytkiego ſtworzenia: to ieſt/ iáko ś.
Chryzoſtom y inni wykłádáią: Ktory
ſię pierwey y przedwiecznie vrodźił/ ni=
żli ſtworzenie ſtánęło. Y dokłáda: [Prze
zeń/ práwi/ ſtworzono ieſt wſzytko ná
niebie y ná źiemi/ widome y niewido=
me/ y throny/ y páńſtwá/ y przełożeń=
ſtwá/ y mocárſtwá (to ieſt roźliczni A=
nyołowie) wſzytko przezeń/ y w nim
ſtworzone ieſt/ y on ieſt nád wſzytki/ y
wſzytko w nim ſtoi.] A ieſzcze iáśniey
do Zydow piſząc mowi: [Izali Anyo=
łowi ktoremu rzeczono: Tyś ieſt Sy=
nem moim: dźiſiem ćię vrodźił? Do Sy=
ná rzeczono: Stolicá twoiá Boże ná
wieki wiekom. Tyś ná początku Pá=
nie źiemię vfundował/ y dźieło ręku
twoich ſą niebá.] Coż iáśnieyſzego być
może? Słowo Chryſtus Syn Boży
ſtworzył niebo y źiemię/ y wſzytko co ná
nich ieſt: iákoż Bogiem prawdźiwym
y iednym z Oycem nie ieſt? Coż dáley
chcą ći niezbożnicy Aryáńſcy? Náydu=
ią ſwoie wykłády/ ktore żadnemu ſię
Doktorowi ś. ná świećie nie śniły/ kto=
re ſámi z ſwey właſney głowy podáią.
á tákie ſą/ iż śmiać ſię z nich/ ábo więc
kolumna: b
nád ich ślepotą płákáć: á niżli ie zbijáć
przyſtoyniey ieſt.
Spytałby kto podobno potrzebnie:
Czemu Ian ś. nie rzekł: Ná początku
był Syn/ ále go ſłowem názwał? Dla
tego/ áby ſię tákie iego rodzenie oznay=
miło/ o ktorymeſmy mowili: áby nikt o
grubym y zwyczáynym rodzeniu/ o że=
nie y mężu w tey mierze nie myślił. Ro=
zum ludzki rychley do tego przyſtáie: iż
Bog záwżdy miał ſłowo y mądrość/ á
w mądrośći y przez mądrość wſzytko
ſtworzył: á niżli do tego/ iż Syná od
wieku miał. Przetoż o Platonikách
Philozofách Auguſtyn ś. nápiſał: iż ſię
im to piſmo ś. Ianá: Ná początku by=
ło Słowo: podobáło: gdy pomyślili/ iż
początek wſzytkiego Bog ktory wſzyt=
ko ſtworzył/ muśiał mieć wielki rozum
y mądrość. A iednák nam wiernym o=
znáymiono potym/ y ten ś. Ian náu=
czył/ iż Słowo o ktorym powiedźiał/ ieſt
Synem Bożym przed wieki rodzonym.
A gdy powtorzył: To Słowo było
ná początku v Bogá: dał znáć/ iż pier=
wey bárzo zákryte było to przedźiwne
rodzenie. Niewiedźiáłá o nim ták iáw=
nie Synágogá/ áni Moyzeſz tego im
nie obiáwił/ áby Bog Bogá rodźił: á
przedſię ieden Bog zoſtawał/ nie dwá
áni trzey. Zaden niewiedźiał táiemnic
Troyce ś. okrom tych ktorym w oſobli=
wośći P. Bog y w ſtárym zakonie obiá
wiał. Nikt ſię tego z rozumu y z Phi=
lozophiey świeckiey náuczyć y dopytáć
z przyrodzonych náuk nie mogł. y ſtwo
rzenie żadne podobieńſtwá do tego nie
vkázowáło. Nikt niewiedźiał/ iż to
Słowo y ten Syn/ tákież ma boſtwo y
moc/ iż z Oycem poſpołu świát ſtwo=
rzył. Wſzytko/ práwi/ przez to Słowo
sſtáło ſię/ á bez niego nic ſię nie sſtáło.
To Słowo żywot miáło/ y z niego ſię
ożywiło wſzytko co tchnie y ruſza ſię. To
Słowo y tá mądrość oświecáłá czło=
wieká/ dáiąc mu rozum przyrodzony/
ktory vkázował grzechy y ćięmnośći/
ktorych ſię świát vſtrzedz nie mogł/ ále
w nich zoſtawał: iáko tu mowi ten Ian
ś. W nim był żywot/ y żywot był świá=
tłośćią ludzką/ ktora świećiłá w ćię=
mnośći/ á ćięmnośći iey nie ogárnęły.
O tákim tedy Słowie v Bogá świát
niewiedźiał: áż gdy czás miłośći y mi=
łośierdźia Bożego nád námi przyſzedł.
Poſłány ieſt Ian Chrzćićiel/ iáko głos

tego Sło=

---

strona: 487

Ná dzień Bożego Národzenia.

487.

kolumna: a
tego Słowá. Iáko ſię ſłowo náſze we
wnętrzne głoſem y mową obiáwia: ták
Syn Boży przez Ianá/ ktory ſię głoſem
wedle Izáiaſzá názwał/ obiáwiáć ſię
począł. Był/ práwi/ człowiek poſłány
od Bogá/ ktoremu Ian imię było. Ten
przyſzedł ná świádectwo/ áby o tey ś=
wiátłośći świádczył: áby wſzyſcy vwie=
rzyli przezeń.
Ale máło było ná tym/ iż ſię to Sło=
wo głoſem Ianowym pokryte oświád=
czyło y oznaymiło: ſłyſzećieſmy o nim
mogli/ áleſmy ná nie pátrzyć y onego
kolumna: b
ſię dotykáć nie mogli: y dla tegoż Sło=
wo sſtáło ſię ćiáłem/ Syn Boży sſtał
ſię człowiekiem: ábyſmy ſámego Bo=
gá náſzego nie tylo do nas mowiącego
ſłucháć: ále y nań pátrzyć/ z nim roz=
mawiáć y iego ſię dotykáć mogli. Prze=
toż drugie ſwoie piſanie ták tenże Ian
záczyna. To co było ná początku/ o
czymeſmy ſłyſzeli (od Ianá Chrzćićie=
lá) toſmy oczymá ſwemi widźieli/ y ręce
ſię go náſze dotykáły. O nieogárniona
łáſko y miłośći Bozka ku ludźiom.

13:

WTORA CZESC.

14:

O pożytkách wćielenia Syná Bożego/ y o náſzym

15:

z Bogá rodzeniu.
kolumna: a
Ałował ſię człowiek y fráſował/ iż
nigdy tego Bogá co go ſtworzył/
y ktory mu dobrze czyni/ widźieć
nie mogł. Y przeto z tey teſknośći y gru
bośći/ ſobie wedle ćieleſney nátury ſwo
iey bogi widome czynił: chcąc vćieſzyć
prágnienie ſwoie. kłániał ſię iáko Bo=
gu ſłupom/ obrázom/ y ſłońcu/ y gwia=
zdom/ y ludźiom/ y beſtyom/ ktore wi=
dźieć y ná ktore pátrzyć mogł. Chcąc
P. Bog y w tym ludźiom y ćieleſney
myśli ich dogodźić: Słowo sſtáło ſię
ćiáłem. dał Syná ſwego w ćiele wido=
mego/ y ludźiom podobnego: áby nań
pátrzyli/ á fałſzywe wſzytki czynione
bogi opuśćili. Y ták ſię sſtáło/ iż po v=
kazániu ſię Bogá w ćiele: świát wſzy=
tek do prawdźiwego ſię Bogá obroćił/
y wſzytki czynione y fałſzywe bogi y w=
ſzytko báłwochwálſtwo potępił. Ták
ſię znáiomość Bogá práwego po wſzy=
tkim świećie rozſzerzyłá: á ludźie zá
przyſzćim w ćiáło Syná Bożego/ głup=
ſtwo ono y ślepotę báłwochwálſką/ w
ktorey ták długo trwáli/ porzućili. Iáko
poki poddáni krolá ſwego przyrodzo=
nego páná nie widźieli á nie poználi:
ládá kto krolem ſię czynił/ y one zdra=
dzał. lecz gdy właſnego páná ſwego
raz vyrzeli y poználi: zdrayce oni czy=
nić ſię dáley krolmi nie śmieli.
Rzekłby kto: wſzák y teraz Bogá
ná oko nie widźim/ á wżdy do báłwo=
chwálſtwá nie idźiem? izali wiárá nie=
pewnieyſza niżli oko náſze? Pewniey=
ſza: ále ludźie poczęli Bogá znać od
widomego człowieczeńſtwá: á po nim
kolumna: b
do niewidomego boſtwá przywodźili
ſię. iáko kośćioł dźiś mowi/ dźiękuiąc
P. Bogu zá wćielenie Syná iego: iż
przez nie oświećić nas raczył: gdyſmy
widomie Bogá poználi: przezeń do zá=
miłowánia niewidomych rzeczy/ to ieſt
do boſtwá przywiedliſmy ſię. do ćiáłá=
ſmy y człowieczeńſtwá iego poczęli: á=
leſmy boſtwem ſkończyli. A z tego więt
ſzą mamy ſławę y odpłátę v Bogá/ iá=
ko Piotr ś. mowi/ iżeſmy go w ćiele nie
widźieli/ áleſmy tym co go widźieli v=
wierzyli. Lecz y teraz choć go nie wi=
dźim/ przed ſię łácniey o nim myślim y
łácniey go miłuiem/ gdy go w ćiele ná=
ſzym być znamy: iż ieſt Bog w praw=
dźiwym człowieczeńſtwie: iż nam ſię
sſtał podobnym/ iáko ieden nas brát
y vcześnik nátury náſzey. O iáka to
poćiechá/ y do miłośći ku niemu przy=
ćiągnienie.
Záłował ſię záś człowiek w ſtárym
zakonie: iż mu P. Bog ták ſię ſrogo ná
gorze Synái/ w ogniu y z gromámi
ſtráſzliwemi vkazał: y pátrzyć nań y
gádáć z nim nie mogł/ mowiąc do
Moyzeſzá: Niech ten P. Bog do nas
nie mowi: ábyſmy nie pomárli. Mo
ty ſam z nim/ á nam wolą iego powiá=
day/ ktorą my czynić będźiem. Co gdy
nie było miło Moyzeſzowi: rzekł mu
Pan Bog: Dobrzeć wſzytko mowią:
Wzbudzę im Proroká z pośrzodká brá=
ćiey ich/ tobie podobnego. Otoż Sło=
wo sſtáło ſię ćiáłem/ Bog sſtał ſię czło
wiekiem/ iáko ieden brát ludzki/ zátá=
iwſzy wielkośći ſwoiey Bozkiey/ y nie

przyſtę=

---

strona: 488

Ná dzień Bożego Národzenia.

488.

kolumna: a
przyſtępney świátłośći/ y ſtráſzliwych
gromow y ogniow máieſtatu ſwe^o zá=
niechawſzy: ćicho y vbogo y łáſkáwo
przyſzedł: nikogoż od śiebie nie odra=
żáiąc/ ále wſzytkich poćiągáiąc/ wſzyt=
kim dobrze czyniąc. Nikogoż nie ſą=
dząc áni karząc/ żadnego nie záſmućił:
z vbogiemi y grzeſznemi towárzyſzył/ y
dźiś iáko nawdźięcznieyſze dźiećiąte=
czko káżdemu ſię piáſtowáć y cáłowáć
podáie.
Záłował ſię człowiek/ iż do pozná=
nia prawdy/ y náuki/ y drogi ktora do
nawyżſzego ſzczęśćia wiedźie/ tráfić
nie mogł: y człowiekowi błędnemu iá=
ko y ſam/ doſkonále wierzyć nie śmiał.
Poſłał P. Bog Słowo y mądrość ſwo=
ię widome^o doktorá z niebá/ iáko obie=
cował Izáiaſz/ ná ktorym práwie be=
śpiecznie polegáć/ y náuce iego nie=
omylney do zbáwienia y końcá ſzczę=
śćia nawyżſze^oprzychodźić może. Bo
on ieſt drogą/ żywotem y prawdą. Bo
żaden áni Moyżeſz/ áni Prorok Bogá
nie widźiał/ mowi Ian Chrzćićiel/ ie=
dno ten Syn ktory ieſt ná łonie v Oycá.
Słycháć o nim mogli: ále widźieć go
nie mogli. Pewnieyſzy to świádek co
widźiał: niżli ten co ſłyſzał. kto z źie=
mie ieſt o źiemi mowi: á kto z niebá ieſt
náde wſzytki ieſt. Práwie nád wſzytki
doktory napewnieyſzego mamy Syná
Bożego: ktoremu kto nie wierzy/ wiel=
kie ma potępienie.
Záłował ſię też człowiek iż niewolą
ćierpiał ſzátáńſką y duchow złych/ kto=
rzy go trapili/ y w ćiele iego mieſzkáli/
y niepokoie wielkie czynili/ y zábijáli/ y
zdradzáli. Słowo sſtáło ſię ćiáłem.
Przyſzedł wielki w ćiele ludzkim ná nie
woiownik: ktory ie mocą ſwoią płoſzał/
y od ludźi odganiał: ták iż wołáli: Przy=
ſzedłeś gubić nas. y ludźie ſię dźiwuiąc
mowili: Pátrz iáka to moc! roſkázuie
czártom/ á vćiekáć y bać ſię go mu=
ſzą. ktory y vczniom ſwoim moc ná
nie dał/ iż ſię y chuſtek ich bali/ y z ćiał
ludzkich vćiekáć muśieli.
Záłował ſię człowiek/ iż ma ſkáżoną
náturę/ w ktorey duſzá Bogu ſię y prá=
wu iego ſprzećiwia/ y ćiáło z ćieleſno=
śćią/ rozumu y duſze nie ſłucha: y w kto
rey ták wiele niemocy y nędze y śmierć
ſámę ćierpim. Słowo sſtáło ſię ćiáłem/
Syn Boży sſtał ſię człowiekiem: áby
tę ſkáżoną náturę náſzę w ſobie y w złą=
kolumna: b
czeniu iey z boſtwem ſwoim nápráwił:
y ná ſobie wzor vkazał/ ná ſwym zmar=
twychwſtániu y wniebowſtąpieniu: iá=
ko też náſzá nápráwiona być ma: iáko
ſię od niego iáko od głowy członki w
nim wſzczepione zákwitną. teraz dał
nam w Duchu niewidome przez chrzeſt
ſwoy odrodzenie/ w ktorym ſię wſzytká
náturá náſzá odnawia/ y moc y łáſkę z
męki y wyſługi iego bierze: áby od grze=
chow wolná zakon Boży pełniłá/ y
przeſzkod od ćiáłá y ćieleſnośći iego ſzko
dliwych nie miáłá/ á ná pokuſách wy=
grawáłá. áż dali Bog do ſwey doſko=
náłośći tákiey/ iáka ieſt w człowieczeń=
ſtwie Chryſtuſowym/ przyidźie ná
dźień on oſtátni.
Záłował ſię człowiek/ iż nie miał nic
ták Bogu miłego y wdźięcznego/ czym
by go przepráſzáć zá grzechy y vbłagáć
mogł: żeby mu ſię/ vyrzawſzy dar on/ nie
wymowił. Co/ práwi/ doſtoynego o=
fiáruię Bogu? Izali ſię krwią bárá=
now tyśiącem vbłaga? Izali mu ſyná
mego pierworodnego zá grzech moy
oddam: owoc żywotá mego zá grzech
duſze moiey? Iákoby rzekł: y krwią ſyná
mego właſnego nie vbłagam go. Bo y
táka kre iemu ſámá z śiebie miła nie
ieſt. Słowo sſtáło ſię ćiáłem/ ábyſmy
ćiáło Syná Bożego ofiárowáć/ y im
gniew Boży vbłágáć mogli. Bo táką
ofiárą Syná ſwego namilſze^o gárdźić
nigdy Bog nie może/ y łáſkę nam dla
niego pokaże.
Záłował ſię człowiek/ iż nędze ná
t świećie ćierpiąc/ poćiechy nie miał/
y w vſtáwicznym płákániu y wygná=
niu zoſtawał. Słowo sſtáło ſię ćiáłem:
Syn Boży sſtał ſię człowiekiem/ y ćier=
piał z námi wſzytki náſze nędze/ y w ſo=
bie ie nam ſobie oſłodźił: iż teraz kto go
miłuie/ z wielką chęćią nie tylo ie zno=
śi/ ále bez nich teſkni/ y ochotnie ie ná
ſię bierze: pátrząc iż Pan y Miſtrz y
Bog náſz w ćiele náſzym będąc/ ty mi=
zerye ćierpiał/ á tu ná świećie poćiechy
żadney mieć niechćiał.
Záłował ſię człowiek/ iż ſię pokár=
mem ſkáźił/ y w iedzeniu náturę ſwoię
zepſował: Słowo sſtáło ſię ćiáłem: á=
by ſię człowiek pokármem nápráwił: á
ćiáłá Bogá ſwe^o pożywáiąc/ w Bozką
ſię náturę odmieniał y ſynem Bożym
zoſtawał. Iáko ſam rzekł: Kto pożywa
ćiáłá me^o/ we mnie mieſzka á ia w nim.

O nieogár=

---

strona: 489

Ná dzień Bożego Národzenia.

489.

kolumna: a
O nieogárniona miłośći ktorą nas
P. Bog vczćił/ gdy nam dał Syná ſwe
go/ w ćiáło y náturę náſzę. Sſtał ſię
Syn Boży ſynem ludzkim/ áby czło=
wiek sſtał ſię ſynem Bozkim. Sługá/
mowi Pan/ nie trwa w domu ná wie=
ki: ſyn trwa ná wieki. Ieſli tedy Syn
was wybáwi/ ieſli was zá bráty we=
źmie: prawdźiwie wolni będźiećie/ y do
ſwego was dźiedźictwá przypuśći/ y
dźielić ſię z wámi nie iáko z ſługámi/ á=
le iáko z bráty będźie. Dał/ práwi/ moc
tym co weń vwierzyli/ áby ſię ſynmi
Bożymi sſtáć mogli.
Sſtawaymy ſię namilſzy bráćia ſyn=
mi Bożymi/ á przeſtańmy być ſynmi
Iádámowemi. Nie ze krwie/ nie z ćiá=
łá/ nie z woley męzkiey rodzay náſz miey
my: ále ſię w inſzy rodzay do innego do=
mu y herbu przenośmy. Zleſmy ſię bár=
zo z Iádámá ſtárego vrodźili/ krzywo/
gárbáto/ ſzpetno/ mdło. Do źiemieſmy
ſię ſkrzywili/ do krwieſmy ſkłonni.
Stáry Iádam ćiáło y ćieleſne roſko=
ſzy miłuie. Ciáło ieſt co ſię z ćiáłá rodźi/
ćiáłu dogadza y ſłuży/ á duchá poniża.
Ciáło roſkázowáć chce/ á duſzy ſłużyć
ſobie każe. Zmiátaymyż to przyrodze=
nie/ á ćiáłu iáko beſtyey nierozumney
rządźić ſię nie dáymy. Do czegoż ćię
przyprowádźi ten głupi ośieł/ iedno do
ſkázy y do śmierći. Nie ten ieſt rodzay
Boży. Nie z ćiáłá/ ábyſmy iego wolą
przećiw woley Bożey czynili: ále z Bo=
gá rodzay mieymy. Bo ieſli wedle ćiá=
łá żyć będźiem/ iáko Apoſtoł mowi/ v=
mrzem. á ieſli duchem ktory z rodzáiu
Bożego bierzem/ vczynki ćieleſne vmo
rzym/ żyć będźiem. Nie poniżaymy ſta=
nu ſwego ſynowſkiego y páńſkiego/ á=
byſmy temu niewolnikowi náſzemu ſłu=
żyć mieli/ á tá zła żoná roſkázowáć
nam y rządźić nas miáłá.
Stáry Iádam ma męzką y ludzką
wolą/ to ieſt ſwąwolą y vpor. Pyſzny
ieſt y hárdy/ ſwoie chce záwżdy prze=
wieść/ nikomu nie vſtąpić áni ſię vni=
żyć chce/ poddáńſtwo mu nie ſmákuie.
Lecz rodzay Chryſtuſow nie ieſt z wo=
ley mężá/ iedno z Bogá/ ktoremu pod=
legáć y poddánym być/ á ſwey woley
odſtępowáć/ dobry ſyn vśiłuie.
Synowie Iádámowi doſtátek y bo=
gáctwo miłuią: á Syn Boży národze=
kolumna: b
niem ſwoim tym gárdźi. Rzadko ſły=
cháć/ áby ſię kto w więtſzey nędzy ro=
dźił/ iáko ten Krol Anyołow/ y Pan
nád pány y Krol nád krolmi. Naliżſzy
kmieć v nas/ ma ſwoię iámkę ábo chá=
łupkę/ w ktorey czeka żony ſwoiey po=
łogu. Zaden kmiotowic ták ſię nie v=
rodźił/ áby nie máiąc mieyſcá innego
mátká go we żłobie z beſtyámi położyć
miáłá. O nieogárnione poniżenie te=
go Páná/ o niewyſławione vboſtwo.
Iáko ſię záwſtydźić nie mamy/ gdy tu
ſobie z przepychu wielkie y koſztowne
páłace buduiemy. Nie obrał ſobie má=
tki z wielkiego znácznego domu/ áby
ſię śláchectwem/ ktore bez bogáctwá
w kmiećie idźie/ v ludźi chlubił. vbogą
rzemięśniczkę podłego miáſteczká zá
mátkę ſobie wźiął.
O błogoſłáwiona nád wſzytko ſtwo
rzenie/ iáko ták podło Synaczká tego
kłádźieſz? nie miáłáś w domu miedzy
ludźmi mieyſcá: miedzy bydłem powić
tákie dźiećię/ Páná Anyołow/ y wſzyt=
kiego niebá Krolá położyćieś śmiáłá?
Coś myśliłá? Iákie twoie zniewole=
nie y żáłość w tey ſtáyni byłá? Iabych
byłá rádá/ powiáda/ táki rodzay z Du=
chá ś. záczęty/ tákie^o Zbáwićielá świá=
tá vczćiłá/ naroſkoſznieyſzemi y krolew=
ſkiemi wczáſy. Ale widzę ſam niechćiał/
ktory y w komorce moiey w Názáret/
gdźiebych wżdy byłá o lepſzy ſię iego
wczás ſtáráłá/ wynidź z żywotá mego
nie raczył. A pokarm z pánieńſkich
pierśi ſkąd vroſł? Bo o tákim ná źie=
mi nie ſłychano. Błogoſłáwione kto=
rych táki Syn pożywał. Błogoſłáwim
ćię przenaczyſtſza. Nie mogliſmy z pá=
ſterzmi twoiego ſię tego ſynaczká we
żłobie nápátrzyć: prośim po tym wy=
gnániu/ vkaż go nam w niebie w ch=
wale iego. Alećbych go był wolał w iá=
ſłeczkách widźieć/ y z nim y z tobą co
dla niego ćierpieć. Bo mi ſię dźiw=
nieyſzy zda w tych iáſłeczkách/ á niżli
w chwale niebieſkiey. Bo tám przy=
rodzone mieyſce iego: á tu z poniżenia
dobrowolnego y z miłośći dla nas w
tey tákiey podłośći przebywał. O Bo=
że/ iákie tobie z Anyoły dźięki oddáwáć
mam. Tobie chwałá ná wieki wie=
kow. Amen.

---

strona: 513

Ná dzień Trzech Krolow.

513.

12:

NA DZIEN ZIAWIENIA ABO

13:

TRZECH KROLOW, EWANGE-

14:

LIA V MATTHEVSZA W II.
Dy ſię národził P. Iezus w Bethlehemie
Iudſkim/ we dni Herodá krolá: oto Mędrcy ze wſcho=
du ſłońcá przybyli do Ierozolimy/ mowiąc: Gdzie ieſt
ktory ſię národził/ krol Zydowſki? Abowiem widzieliſmy gwia=
zdę iego/ ná wſchod ſłońcá/ y przyiácháliſmy pokłonić ſię iemu.
Co gdy vſłyſzał krol Herod/ zátrwożył ſię/ y wſzytká Ierozolimá
z nim. Y zebrawſzy wſzytkie Arcykápłany/ y Doktory ludu/ do=
wiedował ſię od nich gdzie ſię miał Chryſtus národźić. A oni
mu rzekli: W Bethlehemie Iudſkim. Bo ták ieſt nápiſano przez
Proroká. Y ty Bethlehemie ziemio Iudſka/ z żadney miáry nie ie=
ſteś napodleyſzy miedzy kśiążęty Iudſkimi. ábowiem z ćiebie wy=
nidzie wodz/ ktory będzie rządził lud moy Izráelſki. Tedy Herod
wezwawſzy potáiemnie onych Mędrców: pilnie ſię wywiádo=
wał od nich czáſu/ ktorego ſię im gwiazdá vkazáłá. Y poſławſzy
ie do Bethlehemá/ rzekł: Idźćie/ á wywiáduyćie ſię pilno o dzie=
ćiątku: á gdy naydziećie/ oznaymićie mi/ ábym y ia przyiáchawſzy
pokłonił ſię iemu. Ktorzy wyſłuchawſzy krolá/ poiácháli. A oto
gwiazdá ktorą widzieli ná wſchod ſłońcá/ prowádziłá ie/ áż przy=
ſzedſzy ſtánęłá nád (mieyſcem) gdzie było dziećiątko. A vyrzawſzy
gwiazdę/ vrádowáli ſię rádośćią bárzo wielką. Y wſzedſzy w
dom/ náleźli dziećiątko z Máryą mátką iego/ y vpadſzy pokłonili
ſię iemu: á otworzywſzy ſkárby ſwe/ ofiárowáli mu dáry: złoto/
kádzidło/ y mirrę. A nápomnieni we ſnie/ áby ſię do Herodá nie
wracáli/ inſzą drogą wroćili ſię do kráiny ſwoiey.
kolumna: a
Karb zákopány w mą=
drość zámilczána pożytku
nikomu nie przynośi. Má=
łoby nam Chryſtus był po=
żyteczny/ gdyby obiáwiony nam nie był.
kolumna: b
Przetoż po národzeniu iego/ zá obiá
wienie Pánu Bogu dźiękuiem/ y ná to
święto dźiśieyſze obracamy. Y troie
dźiś ziáwienie Páná náſzego Iezuſá
Chryſtuſá ſobie ku pámięći przywo=

Ttt

dźim. Ie=

---

strona: 514

Ná dzień Trzech Krolow.

514.

kolumna: a
dźim. Iedno ná chrzćie Ianowym:
gdźie go Ian poznał y wyświádczył/ y
Oćiec z niebá Synem go ſwoim ſobie
w náturze rownym názwał. Drugie
w Bethleem: gdźie go gwiazdá y nie=
bo opowiedźiáło/ y krole áby go zá Pá=
ná ſwego y Bogá ſwego przyięli/ y Bo
zki mu pokłon oddáli/ náuczyło. Trze=
ćie w Kanie Gálileyſkiey: gdźie ſam
boſtwo y chwałę ſwoię ziáwił: nátury
iáko tworcá ich mieniąc/ á z wody wi=
no záraz ſámą wolą ſwoią czyniąc.
Wſchodnie kośćioły dźień dźiśieyſzy ziá
kolumna: b
wieniem też zowiąc: więcey ná chrzeſt
Chryſtuſow pátrzą/ á niżli ná ty trzy
krole: Iáko ſię z kazań Greckich oy=
cow ná ten dźień pokázuie. Co y ko=
śćioły náſze zachodnie czynią: ácz ſię
więcey ná tym w Bethleem obiáwie=
niu báwią. oboie ma wielkie táiemni=
ce wiáry/ y poćiechy náſze: oboygu ſię
przypátrzmy. Bo o trzećim inſzy czás
mowienia mamy. A naprzod ſzukaymy
przyczyn/ dla ktorych Zbáwićiel náſz do
chrztu Ianowego przyſzedł/ y chrzćić
mu ſię roſkazał.

14:

PIERWSZA CZESC.

15:

O ziáwieniu Chryſtuſowym ná chrzćie Ianowym.
kolumna: a
Im Zbáwićiel náſz świátu ſię
vkázáć raczył/ nie tylo táie=
nim y czekánim lat trzydźieśći:
ále też chrztem/ puſtynią/ poſtem/ y
woyną z czártem/ iáko prawdźiwy czło
wiek: do ſpráwowánia ſię vrzędu ſwo=
iego y kazánia przypráwował. Co był
chrzeſt Ianow/ ná innym ſię mieyſcu
náuczyło: obmywał ludźie wodą w
Iordanie/ á do Meſſyaſzá ie y do chrztu
iego przypráwował: náuczáiąc co o
nim trzymáć y wierzyć/ á iáko zbáwie=
nia ſwego/ y łáſki/ y grzechow odpu=
ſzczenia czekáć od niego mieli. Bieżeli
zewſząd do tego chrztu/ y káżdy pobo=
żny y Bogá ſię boiący/ y grzechow od=
puſzczenia prágnący: do niego ſię kwá
pił. Nie przyſtało Pánu Iezuſowi po=
ki ſię Miſtrzem nawyżſzym/ y Proro=
kiem/y Pánem Ianowym nie pokazał:
á zá człowieká tylo iednego z poſpol=
ſtwá vdáwáć ſię chćiał: áby miał o=
nym chrztem gárdźić/ o ktorym wſzyścy
rozumieli/ iż był od Bogá y z niebá.
Gdy Pan przygánia Pháryzeuſzom/
mowiąc: [wſzytek lud y mytnicy vczćili
Bogá y chrzćili ſię Ianowym chrztem:
Lecz Pháryzeuſzowie/ y vczeni w za=
konie/ rádą Bożą ná ſobie wzgárdźi=
li/ y chrzczeni być od niego niechćieli:]
łácnoby mu zádáć mogli: y tyś mu nie
vwierzył/ boś ſię v niego nie chrzćił/ á
nam o to przymawiaſz czegoś ſam nie
vczynił. Pierwſza tedy ieſt przyczyná
chrztu tego: przykład dobry ludźiom/
áby ſię był nikt iego zániechánim/ od
Ianowego chrztu/ nie odráźił: á iemu
nie przymawiał: iż o rzecz onę ták świę
kolumna: b
tą nie dbał/ y Prorokiem onym y puſtel=
nikiem od Bogá poſłánym/ y vſtáwą
Bożą przez niego obwołáną gárdźił.
W czym też wielką pokorę ſwoię
pokazał/ gdy do chrztu iákoby oczyśćie
nia iákie^o potrzebuiący/ iáko inni grze=
ſzni/ przyſtąpił. Bo inni wſzyścy do Ia=
ná przychodząc wyznawali grzechy
ſwoie/ iáko mowi Ewángelia. Náro=
dźił ſię Pan náſz iáko człowiek/ á tu ſię
chrzći iáko grzeſzny człowiek. W dźie=
ćińſtwie iáko z cudzym y oycowſkim/
y wrodzonym grzechem obrzezánie bie=
rze: á tu mężem będąc chrzći ſię/ iáko=
by od vczynionego grzechu oczyśćienia
potrzebował/ ten ktory ieſt przena=
czyſtſzy y bezgrzeſzny. Iáka może po=
korá być więtſza/ iáko Bogu v czło=
wieká/ v Ianá/ v ſługi y ſtworzenia
ſwego prośić tego/ czego drudzy ná
grzechy ſwoie vżywáli?
Lecz Ian miał byſtre oko/ od Bo=
gá oświecone. nigdy ieſzcze Páná Ie=
zuſá nie widząc/ záraz go tám poznał.
Iáko ſam mowi: Iam go nie znał.
Ale ten co mię chrzćić poſłał/ powie=
dźiał mi wnętrznie: Tenći ieſt. Y po
zwierzchnym znáku: vkazał mi: Ná
ktorym vyrzyſz Duchá ś. iáko gołębicę/
ten ieſt. Iáko Sámuelowi oznyamił P.
Bog o Saulu/ ktorego nigdy nie wi=
dźiał/ iż krolem być miał/ y o Dawidźie
miedzy iego bráćią: ták Ianowi obiá=
wił P. Bog/ iż to był Chryſtus Boży/
ktory od niego chrztu prośił. Wiedźiał
Ian ś. iż ſię národźił/ iż miedzy ludź=
mi był/ y lat iuż trzydźieśći miał: ále
go był ieſzcze nigdy nie widźiał: áby ie=

go świá=

---

strona: 515

Ná dzień Trzech Krolow.

515.

kolumna: a
go świádectwo t więtſzą moc miáło:
iż nie ze zmowy/ nie dla przyiáźni/ y zá=
chowánia/ y towárzyſtwá iákiego/ to o
nim mowił/ co mowić miał: ále z ſzczere
go Bozkiego obiáwienia y roſkazánia.
Y rzekł do niego: Ia mam być od
ćiebie ochrzczony/ á ty do mnie idźieſz?
Iákoby mowił/ co czyniſz Synu Boży?
Tyś ieſt bezgrzeſzny/ y ty Duchem ś.
grzechy ludzkie obmywaſz: tyś Pan
moy y Bog moy/ á ták mi ſię vniżáć
chceſz? Iam głos y párá vſt twoich: á
tyś Słowo/ moc y mądrość wieczna.
Iam grzeſzny y błędom podległy: á tyś
nigdy nieodmienny/ żywot y prawdá
náſzá. Iam w grzechu ſię záczął: á tyś
z Duchá ś. w mátce bez mężá poczęty
ieſt. Nie czyń mi tey zelżywośći ſłudze
ſwemu: ábyś ode mnie chrzeſt bráć
miał. Nie czyń ſobie tákiego poniże=
nia: áby ſtan ſwoy niepokalány tym
lekárſtwem grzeſznych zelżyć miał. I=
zali gwiazdeczká máła ſłońce oświe=
ca? Izali ſtrumyſzczek źrzodło nápa=
wa? Ty mnie chrzći y oczyśćiay iáko
Pan y Bog moy/ ia ćiebie tą wodą kto=
rą ty ſam moc dáć maſz/ áby ludźie o=
czyśćiáłá/ chrzćić nie będę.
Lecz Pan IEZVS do niego rzekł:
Day teraz pokoy: ták nam potrzebá
wſzytkę wypełnić ſpráwiedliwość. Po=
trzebá tego: ábyś ty teraz iákoby więt=
ſzy y zacnieyſzy/ mnie iáko niżſzego y po=
dleyſzego ochrzćił. wyćiąga to teraz
pokorá y przykład/ ktory ſię ludźiom zo=
ſtáwić ma. Iam ćiebie w żywoćie má=
tki twoiey Duchem ś. ochrzćił: á ty
mnie teraz tą wodą chrzćić maſz. Tyś
mi ſię w żywoćie mátki pokłonił/ á mát=
ceś ſwey vczćićieś mię kazał: á ia teraz
ćiebie też czćić chcę. nie ták iáko ty tá=
iemnie y w mátce: ále przed wſzytkim
ludem iáwnie. Niech ſię náuczą lu=
dźie nawyżſzego ſtanu z ſwoiey wyſoko=
śći nie chlubić: ále ſię w niey gdy tego
potrzebá y podleyſzym vniżáć. Niech
ſię náuczą ludźie y naświętſzy żadnym
lekárſtwem ná grzech od Bogá zále=
conym/ nie gárdźić. Niech ná mnie
przykład máią/ ták wielkiey y nieſłychá=
ney tákiey pokory/ gdźie Bog człowie=
kowi ſię vniża. Niech nie tylo náuką/
ále y ſámą rzeczą pokory ich náuczam.
Przeto chcę ábyś mię chrzćił/ nie czyń
ináczey. iuż teraz wytrway/ á tę bo=
iaźń ſwoię przełom/ ábyſmy ták wypeł=
kolumna: b
nili wſzelką ſpráwiedliwość: y ia tákim
poniżenim y ty tákim vſłuchánim.
Gdźież tu zoſtánie pychá y hárdość
owych wyſokich pánow y ſtanow/ kto=
rzy nigdy tákiey pokory nie czynią/ á
ſobie ią zá zelżywość máią? Nic nie
máſz pięknieyſzego/ iáko gdy ſię wyſo=
kiego ſtanu człowiek poniża/ y v po=
dłych zá podleyſzego ſię podáie. Iáko
gdy z wielkiey gory pátrzy kto ná pię=
kne niſkie polá/ y łąki/ y rzeki/ y láſy/ y
ogrody/ y winnice/ y miáſtá: bárzo ſię
vćieſzy. Ták gdy wyſoki krol y pan do
nog ſię vbogich y wzgárdzonych poni=
ży: wdźięczny bárzo y káżdego vweſe=
láiący widok czyni. Byli święći krolo=
wie co vmywáli nogi vbogim/ y ſłuży=
li ſzkárádym chorym y trędowátym.
Izali ſię tym zelżyli? Nie. Ale iáko
Dawid rzekł: Skákáć przed Pánem
będę: y podleyſzym ſię nád ſtan moy v=
czynię/ á chwálebnieyſzy y zacnieyſzy zo=
ſtánę. Sto łokiet krolom y pánom wy=
ſokośći y ſławy y zacnośći przybywa:
gdy ſię do vbogich ſchyláią/ á onym ſłu=
żą. Iáko Zbáwićiel tenże y nogi ſług
y vczniow ſwoich vmywał.
Pzychodźmy do táiemnic wiáry ná
ſzey/ ktore ſię ná tym chrzćie ziáwiły.
Naprzod krzyknął ná ludźie Ian ś. O=
wo báránek Boży/ ktory głádźi grze=
chy ludzkie: poznayćie go. ten ieſt kto=
rego Bog z niebá zeſłał. O ktorego
prośili Prorocy: Spuść báránká Pá=
nie pánowniká źiemi. Ten ieſt ktore=
go on w Egipćie znáczył: ktorego
kre ná podwoiách/ onego burzącego
Anyołá odganiáłá/ á wybáwienie z
niewoley iednáłá. Ten ieſt báránek/
ktory was wełną łáſki Bożey odźieie y
zágrzeie/ krwią ſwoią was oczyśći/ y
ćiáłem ſwoim nákarmi. Do tego czá=
ſu wilk y lew piekielny gorę miał y kro=
lował/ y wſzytki zábijał: oto ſię ćichy y
pokorny báránek vkázuie/ ktory gło=
wę iego ſkruſzy/ á wſzytki wierne z iego
mocy wybáwi.
Y oznaymił Ian ś. o dwu náturách
w Chryſtuśie: O ludzkiey/ gdy go bá=
ránkiem ku zábićiu: y o Bozkiey/ gdy
mu zgłádzenie grzechow y odpuſzcze=
nie przyczyta: co ieſt właſna moc ſáme=
go Bogá. Iáko człowiek ofiárowány
będźie y zábity: á iáko Bog ofierze o=
ney da moc áby wſzytki grzechy świátá
zgłádźiłá.

Ttt ij

Ná tym

---

strona: 516

Ná dzień Trzech Krolow.

516.

kolumna: a
Ná tym też chrzćie/ obiáwił ſię Bog
w Troycy iedyny: Oćiec w głośie/ gdy
mowił: To ieſt Syn moy namilſzy:
Syn w ćiele: á Duch ś. w oſobie gołę=
bice. Trzy ſą perſony nierozdźielnego
Boſtwá/ ktore ſię tu weſpoł nazná=
czniey obiáwiły. Oćiec nierodzony:
Syn rodzony od wieku Bog z Bogá:
nie ſpoſobiony áni czyniony. Bo w tá=
kim vpodobánia ſobie właſnego Bog
nie ma/ ktory właſnie kocháć ſię nie mo
że/ iedno ſam w ſobie. Syn iego ieſt te=
goż przyrodzenia. Iáko człowiek ro=
dźi człowieká teyże nátury iáko ſam:
ták Bog Bogá/ obyczáiem niezrozu=
miánym. Duch ś. ktory ná człowieczeń
ſtwo Chryſtuſowe/ iáko ie w przeczyſtey
mátce począł/ dáry wſzytkie ſwoie Bo=
zkie wylewa: ktory poświąca/ ktory iá=
ko mowi Pan v Izáiaſzá/ Chryſtuſá we
dle człowieczeńſtwá poſyła: ktory oży=
wia y odradza w wodźie/ y oney ná oży=
wienie duſz ludzkich moc dáie: iáko
ſtworzeniem być może? Iáko Bogiem
prawdźiwym nie ieſt? Bárzo ieſt. A ie=
dnák nie trzey ieſt Bogow/ ále ieden. á
iednák inſzy w głośie/ inſzy w ćiele/ in=
ſzy w oſobie gołębiczey. Slepy ieſt ktory
tu iednego Boſtwá we trzech rożnych
perſonách nie widźi. Tu tedy mamy wy
ráżenie Bogá Chrześćijáńſkiego/ Bo=
gá w Troycy iedynego/ ktorego ſię imie
niem chrzćim/ y ná żywot wieczny od-
radzamy: W imię Oycá y Syná y Du=
chá ś. Przeklęty kto ták nie wierzy. Aná
themá Nowochrzczeńcom ánáthemá.
Po tym chrzćie ná ktorym wodę
dotykánim ćiáłá ſwego poświęćił/ nie=
bo ſię otworzyło: áby káżdy wiedźiał/ iż
kolumna: b
chrzeſt náſz zámknione grzechem pier=
wſzego Iádámá niebo nam wraca/ y
lepſzy ray otwarza: iż przez ten Iordan
do źiemie obiecáney wchodźim: y pora=
żáiąc wſzytki nieprzyiaćiele náſze/ dźier
żáwę wiecznego kroleſtwá bierzem.
We chrzćie/ Pháráoná ſmoká piekiel=
nego vtapiamy: y po tey wodźie do in=
ney wieczney kráiny przewoz ſzczęśli=
wy mamy. z tego źrzodłá chory wycho=
dźi zdrowym/ vbogi bogátym/ niewol=
nik ſynem/ podły/ zacnym ſię y wielkie=
go Bozkiego krolewſkie^o domu ślách=
ćicem rodźi.
O byſmy nie vtracáli niewinnośći
ktorą nam Chryſtus ná chrzćie dáie. O
byſmy tey ſzáty koſztowney od oblubień
cá dáney nie zmázáli. Co gdy ſię tráfi/
byſmy wżdy o ſobie znowu rádźić/ á do
wtorego chrztu: nie z wody ále z płáká=
nia y pokutowánia y ſpowiedźi ś. v=
trat náſzych wetowáć vmieli/ leniſtwo
wſzelkie oddaláiąc.
Mamy tedy pilnie y gorąco P. Bo=
gu dźiękowáć/ iż nam tákie ziáwienia
vczynił/ przy tym chrzćie Syná ſwego:
iż ſię nam Bog w Troycy oznaymił: iż
nam táką wodę dotykánim ćiáłá ſwe=
go poświęćił: iż przez nię tákie nam ſy=
nowſtwo/ y dźiedźictwo/ y páńſtwo
wieczne dáie. Dźiękuiem y Ianowi/ iż
nam ten ſkarb/ w człowieczeńſtwie y
podłośći Iezuſowey zákopány/ vkazał/
á przezeń do niegoſmy przyſzli. Iż nam
vkazał y báránká náſzego/ y Bogá w
ćiele. O Boże byſmy tych ſkárbow/ y
tey ofiáry/ y chrztu tego y dárow Du=
chá ś. vżywáć vmieli. Iuż do drugie^o
w Bethleem obiáwienia przyſtąpmy.

40:

WTORA CZESC.

41:

O drugim ziáwieniu Páná náſzego/ w Bethleem trzem

42:

Krolom vczynionym.
kolumna: a
Głębokiey rády ſwoiey przyzwał
P. Bog Krole y Pány z dáleká/
ktorzy Národzenie Syná iego v=
czćili/ y vboſtwo á nędzę/ y wzgárdzo=
ny ſtan iego v świátá ták wynieśli: iż
ſię y Herod krol przemożny onego ták
podło vrodzonego bać muśiał. O czym
były ſtáre y dawne proroctwá. [Wſtań
oświeć ſię Ieruzálem/ mowi Izáiaſz/
bo przyſzłá świátłość twoiá/ y chodźić
w niey narody będą/ y krolowie w iá=
kolumna: b
ſnośći weſzćia twego. Przyidą z Sáb=
by złoto y kádźidło nioſąc/ y chwałę
Páńſką opowiádáiąc.] Y w Pſálmie
piſano: [Krolowie/ práwi/ z Thárſu y z
wyſpy dáry ofiáruią/ krolowie z Arábi=
ey y Sáby vpominki przynioſą/ y pokło=
nią mu ſię wſzyścy krolowie/ y narody
ſłużyć mu będą.] To ieſt Meſſyaſzowi.
Nie chwalim tych ktorzy tym Mędr
com krolewſkiey zacnośći nie dáią: ſá=
memi ie tylo Mędrcámi zowiąc. Gdyż

proroctwá

---

strona: 517

Ná dzień Trzech Krolow.

517.

kolumna: a
proroctwá ty dawne/ y wiele ś. dokto=
row krolmi ie zowie. Acz ich ták Mát=
theuſz ś. nie zowie: ále wiedzą wſzyścy
y z pogáńſkich hiſtoryi/ iż wſchodnie
ſtrony ná on czás kroleſtwá z mądro=
śćią ożeniáli/ y mądre krolmi czynili.
Bo nic nie ieſt właſnieyſzego y potrze=
bnieyſzego temu co drugie rządźi/ y ná
wyſokim mieyſcu śiedźi: iáko mądrość.
Przećiw rozumowi ieſt/ áby głupi o
mędrſzych rádźił: á ten v ſtyru śiedźiał/
ktory okręt wſzytek przewroćić y wſzyt=
ki pogubić może. Wielce grzeſzą y lu=
dźiom nie życzą/ ktorzy ábo bez mądro=
śći ná rządy y kroleſtwá/ y vrzędy ſię
wſpináią: ábo wezwáni od Bogá mą=
drośći ſię nie vczą/ y mądrych przy ſo=
bie nie máią/ ábo ſię ich nie rádzą/ ábo
rádząc ſię nie ſłucháią.
Chćiał też P. Bog tym przyzwánim
tych krolow pokázáć/ iż nie tylo dla
obrzezánych Zydow: ále też dla naro=
dow świátá wſzytkiego ſię národźił.
Dom tylo Abráhámow do krwie ſyná
ſwego náznáczył: ále pożytki y błogo=
ſłáwieńſtwo iego ná wſzytki narody
roſpuśćił. Iáko rzekł do Abráhámá:
W naśieniu twoim vbłogoſłáwione
będą wſzytki narody. Iáko o tym wiele
ieſt ſtárego proroctwá. Y Apoſtoł ſze=
roko o tym náuczył: gdy ſię z tego ob=
cym ięzykom rádowáć każe: iż dawno
do zbáwienia v Prorokow y do Meſſy=
aſzá przyzwáni/ y iemu ſą zá dźiedźic=
two iego obiecáni: áby mu ſłużyli y
zbáwienie od niego bráli/ á byli vcze=
śnicy domu Izráelowego/ y wſzytkich
obietnic im od Bogá ſpuſzczonych.
Są tedy ći trzey krolowie iáko Pátry=
árchowie náſzy y pierwiaſtki ofiáry na=
rodow: w ktorych Pan Bog powołáć
nas raczył/ nie z ćieleſnego ále z du=
chownego obrzezánia: ktorzyſmy wedle
ćiáłá z Abráhámowey krwie nie poſzli.
y nie mieliſmy teſtámentow Bożych/
y iákoby zániedbáni y porzuceni byli=
ſmy: nie wiedząc o Bogu y prawdźie
á woley iego. Dźiś nas w tych krolách
do Syná ſwego y tego co z niebá przy=
nioſł przyzwáć raczył: iáko gośći do
domu ſwego/ ná wielką vcztę/ y ony
roſkoſzy wieczne y kroleſtwo ſwoie.
Tym też przyiáchánim krolow po=
háńbić chćiał P. Bog niewdźięczne
Zydy/ y niedbáłe o ſwoie zbáwienie w=
zbudźić: gdy oni z dáleká y z wielką
kolumna: b
pracą Zbáwićielá y Krolá niebá ſzuká=
ią: á ći domowi o nim ſię nie pytáią/ y
owſzem nic oń nie dbáią. Ták ie zá=
wſtydzał y ſtráſzył w kazániu ſwoim
Pan: Sábę krolową im przekłádáiąc:
iż oná z dáleká przyiezdżáłá ſłucháć mą
drośći Sálomonowey: á oni máiąc
więtſzego y mędrſzego krolá niżli Sálo=
moná/ im gárdźić śmieli. Kto ślepy/
mowi Prorok/ iedno ſługá moy? Kto
głuchy/ iedno ten do ktoregom poſły
moie wypráwił. Gorſzyſmy domowni=
cy Boży/ gorſzyſmy/ gdy nam P. Bog
nalepiey nád inne czyni. w roſkoſzy y w
pieſzczoćie iego pſuiem ſię/ á tym coby
drudzy rádźi porwáli/ gárdźić śmiemy.
Szczeniętá/ mowi oná niewiáſtá/ rády
by były odrobinom ktore z ſtołu náſzego
ſpadáią. A my y potraw páńſkich y oy=
cowſkich odbiegamy. By Turkom y
Tátárom dał P. Bog tákie oświecenie
y wiárę: dálekoby się lepiey Pánu Bo=
gu záchowáli? Iáko Pan wymawia:
By byłá Sodomá y Gomorá widźiáłá
cudá one ná ktore niewdźięcznicy pá=
trzyli: ieſzczeby byli do tego czáſu trwá=
li. Przetoż ſrożſze náſze potępienie bę=
dźie/ vchoway Boże.
Nákoniec przez ty krole rozgłośić
chćiał P. Bog národzenie Zbáwićie=
lá: áby wſzytek świát o iego národze=
niu wiedźiał. Gdy do Ieruzálem miá=
ſtá głownego przyiácháli/ o krolu ſię y
Meſſyaſzu pytáiąc: wſzytko ſię krole=
ſtwo oſłyſzáło/ iż ſię národźił. Gdy He=
rod krol ſam z ſobą trwożył/ y dźiatki
niewinne pobił: Rzymſkie páńſtwo o
iego okrućieńſtwie y o tey przyczynie
dla ktorey tákim był mordercą wie=
dźiáło. Wſchodnie páńſtwá z ktorych
ći byli krolowie/ pewnie o tym wiedźie=
li/ po co ći ieźdźili. pewnie im opowie=
dáli/ pewnie ſię wſzyścy ná onę nową
gwiazdę y świádectwá z niebá oglądá=
li. Ták P. Bog y tych nabożnych ſerc
pracey y Herodowe^o okrućieńſtwá v=
żył ná ſławę Syná ſwego/ y obwieſzcze=
nie iego po wſzytkim świećie. Bo wſzy=
tkiemu świátu ná tym należáło: znáć
tego y wiedźieć o tym/ ktory z niebá
dla ich zbáwienia przyſzedł.
Obyczay przyzwánia tych Krolow/
bárzo ieſt oſobny y dźiwny. Nie poſłał
P. Bog do nich Proroká y ſługi ktore=
go ſwego/ iáko do Zydow poſyłał. Iá=
ko Moyzeſzá do Pháráoná/ y Dányelá

Ttt iij

do Nábu=

---

strona: 518

Ná dzień Trzech Krolow.

518.

kolumna: a
do Nábuchodonozorá/ y do Báltázárá
krolow Bábilońſkich: áby ich do tákie=
go Krolá y ná ták dáleką drogę náma=
wiał. Iáko poſłał do Niniwczykow
Ionaſzá/ áby im pokutę y popráwę ży=
wotá rádźił. Iáko poſłał Ianá do I=
zráelczykow/ z tákim dźiwnym żywo=
tem y powagą/ áby im rozumnemi wy=
wody y ſłowy/ Zbáwićielá vkázował.
Nie poſłał do nich Anyołow z ſłowy y
z śpiewániem: ále gwiazdę nic niemo=
wiącą po nie poſłał. Co to zá obyczay
powołánia y łáſki tego P. Bogá náſze=
go? Nie ſłychány nigdźież. Bo ácz
ſłońce y gwiazdy y biegi Plánetow v=
kázuią mądrość y wielmożność á wſpá
niáłość Bozką/ y iednego Páná wſzyt=
kiego co ieſt: ále nie vkázuią Syná ie=
go y ták poniżonego y ćiáłem náſzym o=
dźianego Bogá. Z gwiazd żaden ſię
tego náuczyć nie mogł. y choć nowa
gwiazdá byłá y ná ten czás ſtworzona:
przedſięby nikt ſię o Bogu w ćiele nie
dowiedźiał. Snádno ſię tedy domyſlić:
iż ten co im gwiazdę vkazał: ten też y
rozumienie iey powiedźiał/ y wewnątrz
ie co znáczyłá náuczył/ y Duchem ś. do
ich ſercá mowił: Wſtańćie/ iedźćie do
pokłonu Syná mego/ z vpominki tá=
kiemi á tákiemi. Z tego im dał pomoc y przyſtęp/
czym ſię báwili: náuką około gwiazd.
ktora náuká dźiwnie ieſt vćieſzna/ y dźi
wną mądrość Bozką vkázuie/ dźiwnie
ſię człowiek z niey do znáiomośći Bo=
gá y nieogárnioney mocy y mądrośći
iego przywodźi. Ale nie ieſt tá náuká
dána ná wieźdźby y domyślánie ſię rze=
czy przyſzłych y táiemnych/ ktore z wo=
ley ludzkiey wolney pochodzą: áni ná
proroctwá/ áby z nich miał kto wie=
dźieć/ co P. Bog myśli y czynić chce/ y
co o ludzkich przygodách/ y ſtanách/ y
ſzczęśćiu poſtánowił. Wymyſły to y
zdrády ſzátáńſkie czárownicze. Ludźie z
dobrey rzeczy złą vczynili. Znáki dá=
ne ná czáſy/ ná dni y látá: y biegi dźi=
wne dáne ná poznánie mocy y mą=
drośći Bozkiey: obroćili ſobie ná
wieźdźby y czáry. A naprzod to Egip=
czyánie y Cháldeyczycy wymyślili/ z
ktorych ſię Prorok śmieie/ y czárowni=
ki ie tákże iáko inne zowie/ mowiąc do
krolá Bábilońſkiego: [Stoy z ſwemi
czárowniki y z wielkośćią ich/ ktorymeś
ſię od młodośći przyuczył: ieſlić co po=
kolumna: b
mogą á mocnieyſz ćię vczynią. Niech
ſtoią á wybáwią ćię wieſzczkowie twoi
niebieſcy/ co pátrzą ná gwiazdy/ ráchu
ią mieśiące/ ábyć przyſzłe rzeczy opo=
wiedźieli.] To tu właſnie Prorok o A=
ſtrologách mowi. Bo oni biegi mieśią=
cow ráchuiąc/ przyſzłe przygody ludzkie
wiedźieć chcą/ ktore czárownikámi y
málefiki zowie tenże Prorok.
Y ſámi krolowie Pogáńſcy kłam=
ſtwá ich ználi y doświadczáli. Dobrze
rzekł do nich Nábuchodonozor: Sen
mi ieden wykłádáć maćie: ále wam nie
vwierzę/ áż mi powiećie co mi ſię śni=
ło. Bo ieſli tego niewiećie/ y wykłádu
wiedźieć prawdźiwego nie możećie. Y
tym ie potrwożył y zdrády ich doznał/ y
pogubić ie kazał: gdy tráfić nie mogli
co mu ſię śniło. Vczyń ták ty co do gwia
zdárzá idźieſz pytáć/ ktoć co vkradł:
Pytay go pierwey coć zginęło: niech ći
powie. á ieſli nie tráfi co zginęło: pe=
wnie nie tráfi y tego kto vkradł ábo ná=
lazł. Prawdźiwi Prorocy Boży/ wie=
dźieli z czym kto do nich ſzedł/ pierwey
niżli ſpytáli. Iáko Achiás żenie krolá
Ieroboámá powiedźiał o co go pytáć
chćiáłá. Y Sámuel Saulowi pierwey
o náleźieniu oſłow ktorych ſzukał opo=
wiedźiał: niżli go ſpytał. Y Dányel
tráfił co ſię krolowi śniło/ y co on ſen
znáczył. bo iáko Prorok prawdźiwy od
Bogá wiedźiał. A fałſzywym czárt/ kto=
ry nic pewnego niewie/ oznáymuie/ iá=
ko ś. Auguſtyn mowi/ z domyſłu tylo: y
tráfi ſię iż drugdy zgádnie. bo wielki
ma domyſł y dowćip ná wſzytko. Z czár
tem ſpołki máią/ ktorzy ſię tą wieźdźbą
báwią/ y drudzy ſą báłwochwálce/ czár=
tom ſię kłániáią/ á prawdźiwego Bo=
gá odſtępuią: ktory tákich domyſłow
y wieźdźb/ y czárow/ y pytánia do nie=
pewnych prorokow ſrogo zákazał.
Iednák ná ſámey gwiaźdźie y wnę=
trznym nátchnieniu/ przeſtawáć tym
Krolom Bog nie kazał: poſłał ie do
Prorokow do kośćiołá ſwego w Ieru=
zálem/ do vczonych ktorzy im piſmo
Prorockie vkazáli. Ná vpomnienie ná=
ſze: áby nikt ná ſwym obiáwieniu y ro=
zumie nie przeſtawał: ále ſię kápłanow
rádźił y ſwoie obiáwienie wedle náuki
kośćielney ſtoſował. Bo duch Proro=
cki/ mowi Apoſtoł/ Prorokom poddány
ieſt. Prawdźiwy Duch Boży do pod=
dáńſtwá kośćielnego wiedźie/ á pychy

y właſne=

---

strona: 519

Ná dzień Trzech Krolow.

519.

kolumna: a
y właſnego rozumienia y vporu nie=
chce. Ieſli co rozumieſz: podź do vrzę=
du kośćielnego: obacz ieſli ſię twoiá
myśl z kośćiołem y z doktory ś. zgadza:
dopiero ná niey przeſtáy. Ieſli nie: miey
ią zá pokuſę y oſzukánie zbáwienia twe
go. O by ná to pátrzyli dźiśieyſzy świe=
gotarze/ ktorzy nie idą do Ieruzálem z
ſwoiemi rozumki/ nie idą do doktorow:
ále piſmo ſámi lepiey rozumieć chcą/
niżli kośćioł wſzytek powſzechny. Pi=
ſmo mieć możeſz/ ále prawdy prorockiey
w nim bez Prorokow nie naydźieſz.
Obáczmy nákoniec iáko ták powo=
łáni robili w ſwoim świętym powołá=
niu: nie dármo łáſki Bożey/ iáko Apo=
ſtoł vpomina/ y onego obiáwienia bio=
rąc. Naprzod nie żáłowáli ſię ná ſzu=
kánie y pracą dźiećiątká im opowie=
dźiánego. Nie mowili iáko ći zwodni=
cy: doſyć iż weń wierzym y w iego bo=
ſtwo. wſzędźie Bog ieſt/ ſzukáć go nie
potrzebá. Ale ráczey bieżeli y ſzukáli/ y
widźieć/ á nie tylo myśli ále y oczy ſwo=
ie náſyćić Bogiem w ćiele chćieli. Iá=
ko Iákob nie mowił: iż ſyn moy żyw/ á
iż kroluie w Egipćie/ widźieć mi go
nie potrzebá: ále ráczey mowił: Poydę
á oglądam ſyná mego nim vmrę. Prá=
wa miłość prágnie obecnośći.
Y vczynili iáko Abram Pátryár=
chá: ná głos Boży wyſzli z źiemie ſwo=
iey/ y z narodu ſwego/ y z domow ſwo=
ich. odbiegáiąc ſobie miłych domow=
nikow/ y ſpokoynych kroleſtw/ y zwy=
czáynych wczáſow ſwoich: milſzego
ſobie máiąc Bogá w ćiele ziáwionego/
y wzgárdę wſzytkiego świátá dla nie=
go. By im dobrze iuż wſzytko było zgi=
nąć miáło/ y pográniczni nieprzeiaćie=
le odiąć im ich páńſtwá mieli: tedyby
ſię byli nie rozmyślili/ áni tey drogi zá=
niecháli. A my ládá wiátrom y ſtrá=
chom od ſzukánia ſię zbáwienia odwo=
dźić dáiem: á nic dla ſłodkośći ducho=
wney vćierpieć y opuśćić niechcemy.
Przeto iey też nie mamy/ ábo ſkąpo
mamy.
Wdáli ſię w wielką niebeśpieczność
y rękę tyránná/ ktoremu niewdźięczną
nowinę o innym Izráelſkim krolu przy=
nieśli. Dźiwy iáko ich nie pomordo=
wał/ ten co y właſnym ſynom y żenie
ſwey dla tákiego podeyrzenia nie prze=
puśćił. kto ich męſtwo ſłuſznie wyſła=
wi/ y gotowość do męczeńſtwá dla te=
kolumna: b
go y zá tego ktorego ſzukáli? Lecz pręd=
ką od Bogá obronę y pomoc odnieśli/
y włos z głowy im nie ſpadł/ á ſwemu
doſyć vczynili/ y to ná co ich P. Bog
wezwał wykonáli. A my ſię wnetże po=
kuſámi od záczęćia dobrego odraża=
my. By ſto Herodow y ſto tyśięcy czár=
tow ná drodze ſpráwiedliwośći/ ná tey
ná ktorą ćię P. Bog poſyła/ záſtąpiło:
nie boy ſię ſerce mężne/ vkrzep ſię w
Bogu twoim/ naydźieſz prędką pomoc.
Zgubi P. Bog mocy y tyráńſtwá nie=
przyiaćioł twoich/ y rády ich y rozumy
powichle/ y z nich ſię náśmieie.
O nabożeńſtwie ich ktore ſię z wiel=
kiey wiáry rodźiło/ trudno mowić. płá=
káćbych wolał/ żáłuiąc iż tákiego nie
mam. Náleźli Krolá y Zbáwićielá ſwe
go w dźiećińſtwie/ Bogá ſwego w ſłá=
biuchnym ćiele y w vboſtwie. Czemu=
śćie ták głupi wy co was krolmi y mą=
dremi zowią? kłániaćie ſię v świátá
podleyſzemu/ vbożſzemu/ ſłábſzemu ni=
żliśćie ſámi? Kto widźiał tákiego Bo=
gá? kto ſię kiedy tákiemu krolowi pod=
dał? Co zá obroná/ co zá pomoc z nie^o?
Co może dáć ták vbogi? Gdźie woyſká/
gdźie dwory/ gdźie máieſtat/ gdźie ſłu=
dzy y páłace iego? A oni mowią.
Nie dźiwne nam páłace áni dwo=
ry/ áni złotá/ áni woyſká/ áni roſkoſzy y
doſtátki. To nam dźiwno/ iż temu ſy=
naczkowi niebo y gwiazdy ſłużą/ y ták
ſerce náſze roſpaliłá tá gwiazdá iego/
iż nam kazáłá wſzytkiego odbieżeć/ á z
táką ochotą tego krolá tákiego ſzukáć.
ktoż niebem y ſercem ludzkim władnie
iedno Bog? To nam dźiwno/ iż to
dźiećię ták do ſerc náſzych przenika. iná=
czey być nie może/ iedno iż ieſt Bo=
giem y Pánem wſzytkie^o świátá. Prze=
toż wſzytko mu poſłuſzeńſtwo oddá=
iem/ duſze/ ćiáłá/ máiętnośći y krole=
ſtwá náſze: przyznawáiąc iż to iego
wſzytko ieſt/ z iego to ręku mamy. pro=
śim áby nas przyiął zá niewolniki y
poddáne ſwoie. Y pádli ćiáły ſwemi
przed onym Krolem/ wyznawáiąc na=
wyżſze páńſtwo y zwierzchność iego
nád ſobą: á iż mu ná wieki wiernemi
być y ſłużyć chcą/ á inne^o nigdy Bogá
nádeń nie przyznáwáć/ y w żadney ſię
rzeczy nádeń y wolą iego nie kocháć.
Pátrz iáko to mocna y płodna wiá=
rá: iáko ſię nád to podnośi co widźi:
iáko ćieleſne poſługi y vniżenia wyćią=

ga. Boże

---

strona: 520

Ná dzień Oczyśćienia mátki Bożey.

520.

kolumna: a
ga. Boże day nam táką/ á ſtrzeż nas o=
wey niepłodney y gołey/ co y dobre v=
czynki y ćieleſne pokłony gáni. Trzy
kroć P. Iezuſá zá krolá w vboſtwie y
w nędzy witano. Ná ośiełku/ ná krzy=
żu/ á tu w dźiećińſtwie w Bethleem.
Niewiem gdźie było więtſze niepodo=
bieńſtwo ludzkie do kroleſtwá: y wiárá
dobrych wyznawcow więtſza. Zda mi
ſię że tá v trzech Krolow. Bo oni cudá
iego widźieli: y ná Lázárzá wedle nie^o
idącego: ktorzy go z pálmámi zá krolá
przyimowáli/ pátrzyli. Y Lotr ná krzy=
żu záćmienie ſłońcá y trzęśienie źiemie
widźiał/y ſłycháć o iego cudách mogł.
Ale ći nic tákiego nie mieli/ coby im do
oney ták wyſokiey wiáry pomagáło.
Nie widźieli iego cudow áni mocy nád
czárty y nád morzem. Dźiećiątko tylo
v pierśi vbogiey mátki ná mieyſcu bár
zo podłym widźieli: á iednák oku ſię od=
ſtráſzyć y rozumowi świeckiemu od ták
wielkiey wiáry y pokłonu BOzkiego
nie dáli.
Nákoniec vpominki oddáli Bozkie
y krolewſkie y odkupićielowi świátá go
dne. Iáko Bogu ofiárę kádźidłá dá=
kolumna: b
ią: iáko krolowi złoto przynoſzą: iáko
śmiertelnemu do pogrzebu mirrhę dá=
ią: wiedząc iż ták świát odkupić miał
gorzką śmierćią ſwoią.
O Boże moy/ wleyże w nas ſerce
tych oycow y Pátryáchow náſzych/ á=
byſmy ſię ták tobie podobáli: będąc do
znáiomośći y obietnic y łáſki twoiey
powołáni y oświeceni: ábyſmy tákimi
vczynkámi/ wedle rády Apoſtołá twe=
go/ powołánie náſze ſobie vpewniáli.
Nie ćię wiernie y prawdźiwie ſzuka=
my przy świecy y gwiazdźie ſłowá twe=
go/ w nowym Ieruzálem/ w powſze=
chnym kośćiele twoim: w opuſzczeniu
y wzgárdźie tych widomych dobr/ w
pokuſách y niebeśpiecznośćiách świá=
tá tego: w pracách y w iáłmużnách/ o=
pátruiąc potrzeby vbogich co w gno=
iách y w ſtáyniách y w ſłomie bez opá=
trzenia leżą: y w ofierze z duſze/ z ćiáłá/
y z máiętnośći náſzey. ábyſmy ćię nálaz
ſzy/ y pokłon á ſłużbę twoię tu ná źiemi
odpráwiwſzy: do oyczyzny wieczney w=
roćić ſię mogli. Przez tegoż Zbáwićie=
lá świátá dla nas národzonego. A.

---

strona: 547

Ná dzień ś. Apoſtołow Philippá y Iákubá.

547.

22:

NA DZIEN SS. APOSTOLOW

23:

PHILIPPA Y YAKVBA, EWAN-

24:

GELIA V IANA W XIIII.
Nego czáſu: Mowił P. Iezus vczniom ſwo=
im. Niech ſię nie trwoży ſerce wáſze. Wierzćie w Bo=
gá: y w mię wierzćie. W domu Oycá mego ieſt mie=
ſzkánia wiele. Bo gdzieby ináczey było: powiedziałbych wam
był/ ábowiem idę gotowáć wam mieyſce. A ieſli odeydę/ y zgotu=
ię wam mieyſce: przyidę záſię/ y wezmę was do śiebie: iżbyśćie
gdziem ia ieſt/ y wy byli. A wiećie dokąd ia idę/ y drogę wiećie.
Rzekł mu Thomaſz: Pánie/ niewiemy dokąd idzieſz: á iákoż mo=
żemy drogę wiedźieć? Rzekł mu P. Iezus: Iam ieſt drogá/ y pra=
wdá/ y żywot. Zaden nie przychodzi do Oycá/ iedno przez mię.
Gdybyśćie mię ználi/ wżdybyśćie y Oycá mego ználi: á od tego
czáſu poznaćie go/ y widzieliśćie go. Rzekł mu Philip: Pánie/
vkaż nam Oycá: á doſyć nam (ná tym.) Rzekł mu P. Iezus:
Przez ták długi czás ieſtem z wámi: á nie poználiśćie mię? Phi=
lippie/ kto mnie widźi: widzi y Oycá. Iákoż ty mowiſz: Vkaż
nam Oycá? Nie wierzyćie że ia w Oycu: á Oćiec ieſt we mnie?
Słowá ktore ia do was mowię/ nie od ſámego śiebie mowię.
Lecz Oćiec we mnie mieſzkáiący on czyni vczynki. Nie wierzyćie
iżem ia w Oycu: á Oćiec we mnie ieſt? Wżdy dla ſámych vczyn=
kow wierzćie. Záprawdę/ záprawdę/ wam powiedam: kto wie=
rzy w mię/ vczynki ktore ia czynię/ y on czynić będzie: y więtſze nád
te czynić będzie/ bo ia do Oycá idę: A oczkolwiek będziećie prośić
Oycá w imię moie/ to vczynię.

Zzz ij

Wielkie

---

strona: 548

Ná dzień ś. Apoſtołow Philippá y Iákibá.

548.

kolumna: a
Ielkie ná on czás
trwogi y nawałnośći ná
vcznie Páńſkie powſta=
wáły: gdy im o blizkiey
śmierći ſwoiey/ y o ich ośieroceniu/ y
záchwianiu opowiedał P. Iezus. Gdy
y Piotrowi napierwſzemu miedzy nimi
iego vpadek oznaymiał: iż ſię go z bo=
iáźni záprzeć miał/ mocą y okrućień=
ſtwem iego nieprzyiaćioł vſtráſzony.
kto ſię nie przelękł/ gdy ná tę opokę tá=
kie zátrzęśnienie przyść miáło? Gdy y
o innych przeſtrzegał iáko vćiec od nie
go y wzgorſzyć ſię mieli. Y o iednym
zdraycy ſwym miedzy nimi: y o ſrogiey
á ſromotney śmierći ſwoiey wiádo=
mość im dawał. Cięſzko y ſerdecznie
wzdycháli: myśląc/ o niewinnośći y
háńbie Páná ſwego/ ktorego ták gorą=
co miłowáli: y o ſwoiey nádźiei ktorą
kolumna: b
w nim mieli/ nań ſię iáko ná Syná
Bożego y iáko ná wielkiego v Bogá y
v ludźi proroká ſpuſzczáiąc: y obronę
śieroctwá ſwe^o iemu oddáiąc: iáko im
wſzytko vpáść onym odeśćim y śmier=
ćią iego miáło. Nie rad tym namil=
ſzych dźiateczek ſwoich łágodny bárzo
oćiec Chryſtus Iezus záſmucał: y bo=
lał ſam bárzo ná to/ iż ſię ſmućili. ále iż
Oycá ſwego wolą y roſkazánie pełnić
było potrzebá: nie mogł im w tym do=
godźić. Lecz wſzelákiemi poćiechámi y
namowámi lekki czyni on żal ich: ſłowy
ie dźiwnie przeráźliwemi y wdźięczne=
mi kołyſząc/ y tuląc. O ktorych wnet=
że mowić będźiem/ bo wielkie ſłodko=
śći w ſobie máią: iedno pierwey praw=
dę Kátholicką z tey Ewángeliey około
niektorych ártykułow vmocnić mam
wolą/ zá pomocą tegoż Páná mego.

21:

PIERWSZA CZESC.

22:

O wyznániu boſtwá Chryſtuſowego/ y o rozmáitośći ko=

23:

ron y zapłat ná onym świećie/ y o tych ktorzy

24:

pozno Chryſtuſá poznawáią.
kolumna: a
Szędźie gdźie ieſt pogodny
czás/ nie omieſzkaymy ná ty
Aryany wołáć: bo też máło
nie w káżdey Ewángeliey głupſtwo á=
bo złość ich y niewſtyd ſię háńbi: áby
przeſtáli ták śmiele y zelżywie boſtwá
práwego Páná náſzego obráżáć. á my
wierni ábyſmy ſię wſzędźie y záwżdy o
tę krzywdę Páńſką y náſzę mowić/ y
gniewáć/ y ſmućić náuczyli. Mowi tu
Pan: Wierzyćie w Bogá y w mię wierz
ćie. Temi ſłowy prawdźiwy á nieomyl=
ny miſtrz náucza nas: iż on ieſt prá=
wym Bogiem/ w ktorego Zydowie wie
rzyli. Bo gdyby tym nie był: iákoby w
ſię wierzyć kazał? gdyż wiárá żadne=
mu ſtworzeniu nie ſłuży/ iedno ſáme=
mu Bogu. Kto ták oſzálał/ áby w An=
yołá/ ábo w świętego/ ábo w iákie ſtwo
rzenie wierzyć: to ieſt w nim wſzytko
ſerce y nádźieię ſwoię poſádźić miał?
Ten to ſam czyni ktory ſzczyrym báł=
wochwálcą być chce.
A iż Pan mowi: Y w mię wierzćie:
nie czyni ſię inſzym ábo drugim Bo=
giem: ále to roźdźiela/ dla człowie=
czeńſtwá ktorym rożny ieſt Chryſtus
od Bogá. Iákoby rzekł: Ieſli w Bo=
kolumna: b
gá wierzyćie/ y w mię choć mię człowie=
kiem być widźićie/ wierzćie. Bom ia
nie tylo człowiekiem/ ále y onym Bo=
giem w ktorego wierzyćie. Y potwier=
dza tego niżey/ gdy do vczniow y do
Philippá mowi: Byśćie mię ználi/ y
Oycábyśćie też mego ználi. Philippie/
kto mię widźi/ widźi y Oycá. Ieſliby
nie był Pan IEZVS iednym Bogiem z
Oycem: nie byłáby to prawdá/ iż kto
zna Syná/ zna y Oycá. Muśi być iż
rożnice żadney miedzy ich náturą Bo=
zką nie máſz. Bo gdyby namnieyſza by=
łá: iużby nie iedno było poznánie y opi=
ſánie obudwu. Ználić dobrze Apoſtolo=
wie Páná/ iáko wielkiego y mądrego
Proroká y Meſſyaſzá: á iednák im Pan
mowi: Byśćie mię ználi/ ználibyśćie
y Oycá. y ták długo z wámi ieſtem/ á nie
poználiśćie mię? Czegoż im do pozná=
nia nie doſtawáło? Tego áby go ználi
zá iednego Bogá z Oycem. y gdy mo=
wili: Vkaż nam Oycá á mamy ná tym
doſyć: Wiedźieli iż bez poznánia prá=
wego Bogá/ ktorego Oycem zwáli:
zbáwieni być y ſwego nawyżſzego ſzczę=
śćia doſtąpić nie mogli. A Pan co od=
powiáda? Philippie/ kto widźi mnie/

widźi y

---

strona: 549

Ná dzień ś. Apoſtołow Philippá y Iákubá.

549.

kolumna: a
widźi y Oycá. to ieſt: Iam táki y tenże
Bog ná ktorym ſłuſznie przeſtáiećie/ y
od ktorego wſzytkiego ſwego błogoſłá=
wieńſtwá oczekiwaćie. Y zámykáiąc
Pan to rozumienie mowi do Philippá:
Nie wierzyſz iż ia w Oycu á Oćiec ieſt
we mnie. Toż boſtwo mam co y Oćiec/
y nic Oćiec nie ma/ czegobych ia nie
miał/ z ſtrony nátury Bozkiey. Ták ś=
więći Doktorowie przećiw Aryanom z
tego mieyſcá ty bluźnierce záſromocá=
ią. á zwłaſzczá ći co piſáli ná ś. Ianá/
iáko Cyryllus/ Chryzoſtom/ Auguſtyn:
y my ie z nimi poháńbiaymy.
Ieſzcze y drugi błąd tych omylnikow
obalamy z tych ſłow P. Iezuſowych:
[W domu Oycá mego wiele ieſt mieſz=
kánia:] ktorym náuczáć chcą/ iż tu ná
źiemi wſzyſcy w ſpráwiedliwośći iedná
cy/ y nie ma ieden nád drugiego więcey/
y káżdy Chrześćijánin ieſt ták święty
iáko Pánná Márya. Mowił Luter y
vczeń iego popráwił mowiąc: Iż y łotr
ná krzyżu y Mágdálená ták byli święći
iáko Ian Chrzćićiel. Ná ty bluźnier=
ſtwá prawdá Kátholicka ták náucza:
Iáko w niebie nie rowne ſą zapłáty/ á=
le ſą rozmáite w domu onym mieſzká=
nia: ták tu ná źiemi nie rowne ſą wy=
ſługi/ y ieſt ieden więtſzey świątobliwo
śći niżli drugi. Mowi Pan o ſłudze y
robotniku: iż ieden vrobił dźieśięć/ á
drugi pięć tálentow. y zá ten iednemu
dáią ſtároſtwo nád dźieśiąćią miaſt: á
drugiemu nád piąćią. Wedle wyſługi/
mowi Apoſtoł/ káżdemu P. Bog płáći/
y zá złe y zá dobre/ ták iáko kto w ćiele
czynił. Stániem wſzyſcy/ mowi/ przed
trybunałem Chryſtuſowym: áby káżdy
brał iáko w ćiele czynił: ábo zá złe/ ábo
zá dobre. Y w obiáwieniu ś. Ianá do
Bábiloniey mowią: [Iáko wiele w ro=
ſkoſzách ſię vkocháłá: ták wiele iey day=
ćie męki y ſmutku.] Ták wyćiąga ſprá=
wiedliwość Bożą/ áby wedle roboty
byłá zapłátá. Ieden robi więcey: bę=
dźie też miał więcey. ieden mniey: bę=
dźie też miał mniey. Bo wiele ieſt mie=
ſzkánia w niebie. Iedno niebo/ iedno
ſzczęśćie błogoſłáwionych: ieden groſz
dźienny/ ktory robotnicy w winnicy
prácuiący biorą: ále nie ieden podźiał
onego ſzczęśćia. Iáko gwiazdy wſzyt=
kie ſą ná niebie: ále nie iednáko wſzy=
tkie świecą. Y mowi Apoſtoł: In=
ſza ieſt świátłość ſłońcá/ á inſza mieśią=
kolumna: b
cá/ y innych gwiazd. Iáko gwiazdá od
gwiazdy rożna: ták będźie ná zmar=
twychwſtánie.
Táć ieſt y ś. Doktorow náuká z te=
goż mieyſcá y ſłow Páńſkich: [W domu
Oycá me^o wiele ieſt mieſzkánia:] ták iż
błąd zbijał ś. Hieronym: [W niebie
zgotowano/ práwi/ wiele y rożnych mie
ſzkánia/ rozmáitym y rożnym cnotom/
ktore biorą nie perſony ále vczynki.] Y
Auguſtyn ś. nápiſał ná tyż ſłowá:
[Ieſt/ práwi/ ieden nád drugiego mędr=
ſzy y ſpráwiedliwſzy y świętobliwſzy. W
domu Oycá me^o wiele ieſt mieſzkánia.
Zadnego od domu onego nie oddala/
w ktorym káżdy mieſzkánie weźmie we=
dle zaſługi ſwoiey. Dźienny groſz wſzy=
tkim iednáki ktory goſpodarz rozdáie/
przez ktory ſię znáczy żywot wieczny/ w
ktorym nie dłużey żyie ieden niżli dru=
gi. Ale wiele ieſt rożnych mieſzkánia/
ktore w iednym żywoćie wiecznym po=
kázuią wiele rożnych dla zaſługi go=
dnośći.] Toż náucza Grzegorz ś. y in=
ni. Iáko ná ieden drogi kámień wſzyſcy
iednáko pátrzą: ále ieden lepiey widźi
niżli drugi/ co w nim zá ozdobá. Lepiey
widźi młody z młodemi y byſtremi oczy
má: niżli ſtáry z wypátrzonymi. Ták
wſzyſcy ná iednego Bogá pátrzyć y ie=
dno kroleſtwo iego mieć będźiem: ále
iedni więcey á drudzy mniey vyrzą.
Niechże ty złe ięzyki milczą/ á náſzych
chući do więtſzey roboty y wyżſzego po=
ſtępku w cnotách y pobożnośći nie tę=
pią: ábyſmy wyżſzych też w niebie do=
ſtoynośći doſtáwáć mogli. Niech nie
rownáią ſłońcá z gwiazdámi: naświęt
ſzey mátki Bożey z innemi niewiáſtá=
mi. Bo im tego śćierpieć/ y tákiey krzy=
wdy przeczyſtey y nád wſzytki Anyoły
nawyżſzey mátce Bożey/ dopuśćić nie
możem.
Ieſt ieſzcze iedno ſłowo w tey E=
wángeliey/ ktore ſię nam przydáie ná
wſpor wſzytkiey Kátholickiey prawdy
y náuki/ gdy Pan mowi: [Tákem daw=
no z wámi á nie poználiśćie mię?] Do
Chryſtuſá y prawdy iego poznánia wie
le pomaga czás y długie przetrwánie.
Zá czáſem wſzytko więtſzą doſkonáłość
ſwoię bierze/ á długie látá otwarzáią
iákim kto ieſt. y zátáić ſię nic nie może/
iáko Pan mowi: coby ſię z czáſem nie
odkryło. My Kátholicy w Polſzcze od
śiedmi ſet lat do Chryſtuſáſmy przyſtá=

Zzz iij

li Chrze=

---

strona: 550

Ná dzień ś. Apoſtołow Philippá y Iákubá.

550.

kolumna: a
li y Chrześćijánmi zoſtáliſmy: á w
Rzymie/ ſkąd nas wiárá tá o práwym
Bogu y náuce iego doſzłá/ iuż pułtorá
tyśiącá lat o Chryſtuśie wiedzą. Ták=
żebyſmy go długo poznáć nie mieli?
tákżeſmy długo około prawdy iego błą
dźili? Nie odkrył ſię fałſz y oſzukánie
Rzymſkich biſkupow przez ták długi
czás? Czyli ludźi nie było coby rozum
mieli? Czemuż nas dopiero wiáry v=
czyć chcą? Z iákiemi nowinámi idą/
nowego nam Chryſtuſá y nową o nim
náukę przynoſząc?
Hieronym ś. ták ná przećiwniká pra=
wdy wołał: [Po 400. lat chceſz nas
tego náuczáć/ czegoſmy nie wiedźieli?
Do tego czáſu bez tey wiáry był świát
Chrześćijáńſki.] Y Názyánzenus ták=
że ná tákie nápiſał: [Ieſli ſię dopiero
przed lat 30. wiárá poczęłá/ gdyż iuż
ieſt 400. lat iáko ſię Chryſtus ziáwił:
záprawdę Ewángelia ták długo byłá
kolumna: b
prożna.] Iáko my ſłuſzniey ná nie zá=
wołáć y one poſromoćić możem: kto=
rzyſmy nie 400. lat/ ále pułtorá tyśią=
cá lat w wierze ś. y w znáiomośći Ch=
ryſtuſá będąc/ Chrześćijánmi przeżyli:
gdy nas dopiero wiáry Chrześćijáń=
ſkiey náuczáć chcą? [Izali/ iáko mowi
Tertulianus/ ták wiele kośćiołow w
iedney wierze pobłądźiło? Izali ſpraw=
cá ábo vrzędnik kośćiołá Bożego/
to ieſt Duch ś. nie odpráwował vrzę=
du ſwego? Izali przez ták długi czás o
kośćiele Chryſtuſowym ná źiemi nie
wiedźiał/ á onego nie rządźił?]
Niechże z temi ſwemi nowinkámi
vćiekáią/ ktorych czás ten bárzo máły
od Lutrá odkrył: iż ſą pełne odmiány/
nieſtátku/ fałſzu/ y niezgody: iż cudzo=
łożne/ to ieſt z innego á nie z Chryſtu=
ſowego ſtáre^o ſzczepu ſzczepienie/ ktore
korzeniá głęboko nie puſzcza/ po wierz=
chu idźie/ á oſtátek ládá wiátr obáli.

23:

WTORA CZESC.

24:

O poćiechách w kłopotách tego żywotá.
kolumna: a
Y wſzytki ſłodkie ſłowá/ ktore=
mi P. IEZVS ſmutek vczniow
ſwoich leczy: nam ſię też przy=
dáią/ ktorzy záwżdy mamy co ćierpieć.
Byſmy oſobnych y poiedynkowych do=
ległośći nie mieli/ iákoż ie ma káżdy:
ſámá teſkność do Chryſtuſá náſzego
ktoregoſmy do tego czáſu nie widźieli/
á ták wielkieſmy rzeczy o nim vwierzy=
li: y do oyczyzny y do domu przyrodzo=
nego/ y właſnego teſkność/ trapićby
nas bárzo mogłá. A ktoż tu nád temi
rzekámy Bábilonu y niewoley nie płá=
cze ná Ieruzálem wſpomináiąc? kto
nie teſkni do miáſtá one^o/ o ktorym/ iá=
ko Pſalm mowi/ ták wiele dobrego ſły=
ſzym? do źiemie oney gdźie płynie miod
y mleko/ y rzekámi ſię wſzytkie roſkoſzy
y ſkárby wylewáią? ktoby nie rad pręd=
ko oglądał one^o dobrodźieiá ktory dla
nas vmárł/ y ták wiele nam ziednał?
Lecz krom tey teſknośći nędzechmy w=
ſzelákiey pełni/ to ſtąd to zowąd.
Sámo to iedno ſłowo Páńſkie vćie=
ſzyć nas záwżdy może: [Nie fráſuyćie
ſercá ſwego:] gdybyſmy vważyli kto ie
mowi. Ten mowi co nie ſłowy/ iáko lu=
dźie niepotężni ktorzy wyrwáć nas z
trudnośći nie mogą: ále ſámą rzeczą
kolumna: b
ćieſzyc może. Gdy tonęli Apoſtołowie
tylo im rzekł Pan: Nie boyćie ſię: ſer=
ce ſię im vpádłe nápráwiło. Bo on
mogł roſkázáć wiátrom y morzu. On
ſam co mowi: Nie płácz niewiáſto:
łzy iey záraz oddalił: bo iey vmárłego
ſyná ożywił. Ieſli ty mnie Pánie ćie=
ſzyſz co ſmutek moy oddalić możeſz: ie=
ſli ty mnie żáłuieſz y zemną boleieſz: iá=
ko ſam ſwoiey y moiey żáłośći nie od=
daliſz? Izali nie możeſz ieſli chceſz? A
pewnie chceſz gdy mię ſam ćieſzyſz á mo
wiſz: Nie fráſuy ſię. Nie będę Pánie.
bo ty ziąć zemnie ten kłopot możeſz: ie=
ſli nie záraz/ tedy potym. Doſyć mam
ná tym iż ty mnie żáłuieſz/ ktory mię
wyrwáć ze wſzytkiey trwogi możeſz.
Wierzyćie w Bogá y w mię wierz=
ćie. Byſmy w naćiężſzych vćiſkách ná=
ſzych mowili to ſłowo: [Wierzę w Bo=
gá:] z tákim rozmyślánim iáko ſię rze=
cze: nie odwłoczną poćiechę mieliby=
ſmy záraz. Wierzę w Bogá ktory mię
ſtworzył y odkupił/ iż on o mnie myśli/
y ſtáránie ma o mnie oycowſkie y Bo=
zkie. Wierzę w Bogá ktory zliczył ślá=
dy moie/ wie co ſię zemną dźieie. on mię
rządźi/ on mię ćwiczy/ on mię náprá=
wuie. Wierzę co mi obiecał. wierzę y

mocno

---

strona: 551

Ná dzień ś. Apoſtołow Philippá y Iákubá.

551.

kolumna: a
mocno trzymam o wſzechmocnośći ie=
go/ o prawdźie iego/ iż mi ią ziśći: o
miłośierdźiu iego/ iż mię wyrwie gdźie
mi naćieśniey będźie. wierzę y mocno
wierzę/ á zbić ſię żadney pokuśie y nie=
ćierpliwośći nie dam. Táć wiárá/ mo=
wi Ian ś. świát zwyćięża: to ieſt wſzyt=
ki naiázdy y pokuſy nieſzczęśćia świe=
ckiego. Kto mocno wierzy/ iáko go ten
Chryſtus miłuie/ ktory zdrowie ſwoie
zań dał: iáko ſię vćieſzyć nie ma/ gdy
do niego woła/ áby go nie opuſzczał/ á
ſwoiey miłośći ku ſtrapionemu doſyć
czynił? [Wierz Bogu/ Mowi Mędrzec/
á on ćię nápráwi. Proſtuy drogi twoie
á vfay mu. Ktorzy ſię boićie P. Bogá
wierzćie mu/ á nie zginie zapłátá wáſzá.
Pátrzćie ſynowie y narodowie ludzcy/
á wiedzćie: iż ſię żaden nie oſzukał kto=
ry nádźieię w P. Bogu miał. A kto
kiedy czyniący roſkazánie Bożé opu=
ſzczony ieſt? ábo kto go wzywał áby im
gárdźić miał?] Poty Mędrzec. Tákie
nam płyną poćiechy z wiáry w Páná
Bogá/ gdy gorąca ieſt á żywa. [W domu Oycá mego mieſzkánia
ieſt wiele.] Nie dźiwuyćie ſię iż ſię tu
źle maćie/ śpiewayćie iedno: Nie tu
dom: Nie tu dom: á wnet ſię vćieſzyćie.
W gośćinieśćie miedzy obcemi: ládá
kto was ſzárpáć może: á ten świát ob=
cemi gárdźi. wſpomnićie iedno ná dom
wáſz/ ná oycá miłego/ ná dobrá ktore w
nim ſą/ ná bráty y powinne: á pokwápi=
ćie ſię do nich: w biegu y drodze nędzá
wam lekka będźie. Ieſzczeć P. Bog/
mowił Moyzeſz/ nie dał odpocznienia:
ieſzcześ ná puſzczy miedzy wężmi y iá=
ſzczurkámi: ieſzcześ pod płáchćiánemi
domki ná źiemi/ ktora nie rodźi iedno
ćierznie: Kwáp ſię iedno do odpocz=
nienia/ do domow murowánych/ kto=
rycheś nie budował: do winnic ktory=
cheś nie ſzczepił: do cyſtern ktorycheś
nie kopał: do śrebrá/ złotá/ y komor
pełnych: do pokoiu z weſelim/ do zam=
kow z beśpieczeńſtwem: do odpoczy=
nienia z doſtátkiem. Tám będźieſz śie=
dźiał pod chłodnicą twoią/ pod iábło=
nią y winnym liśćiem twoim. Spáć
będźieſz/ y wdźięczny będźie ſen twoy: á
żaden ćię nie obudźi. pokoiu twemu
nie będźie końcá. będźie iáko rzeká w
ktorey nigdy wodá nie vſtáie/ iáko mo=
wi Prorok/ pokoy twoy. O byſmy o
tym domu záwżdy myślili y mowili:
kolumna: b
iákoby nam prędko y wdźięcznie tá zła
drogá zeſzłá?
[Idę gotowáć wam mieyſcá] ábyś
nie rzekł/ trudno y wyſoko do tego do=
mu/ y boię ſię wypchnienia/ y wrot zá=
wártych głupim pánnom: bo gnie=
wam częſto namilſzego Oycá mego.
Nie boy ſię. Maſz tám dobrego ſpraw=
cę ſwego/ ktory od ćiebie nie tylo prze=
praſza: ále y długi twoie płáći/ y prze=
winienia twoie/ y gniew Oycowſki z
ćiebie znośi. Maſz tám powinną kre
y brátá twego: ktoryć tám iáko Io=
zeph w Egipćie wſzytko nágotował.
Ktory lepiey y poćieſzniey do nas mo=
wi/ niżli on mowił Iozeph: Pokwápćie
ſię do mnie. Bo mię P. Bog vczynił
pánem wſzytkiey źiemie Egiptſkiey. á
Syn Boży mowi: Vczynił mię Bog
Pánem wſzytkiego niebá y źiemie. By=
łem tym Pánem záwżdy wedle boſtwá/
iáko przedwieczny Syn Boży: ále dla
was bráćiey moiey nábytym práwem y
wyſługą moią/ doſtałem tego páńſtwá
w náturze ludzkiey/ prácuiąc y ćier=
piąc: ábych ſię im z wámi dźielił/ á was
do tego nábyćia mego przypuśćił/ y
ſpołdźedźicmi vczynił. Podźćieſz do
mnie: bo wſzytkom iuż zgotował dla
was: wſzytki niebieſkie dobrá y bogá=
ctwá/ wáſze ſą.
O iáko to poćieſzne wzywánie.
Tám gdźie dla nas zgotowano/ tám ſię
kwápmy: gdźie brát náſz y Bog náſz
kroluie. Tu ná źiemi nie gotuią nam
iedno ná ieden dźień/ ná ieden nocleg/
iáko w goſpodźie/ y to we złey. y to nic
do roſkoſzy y odpoczynienia práwego:
tylo do krotkiey potrzeby. Tu chleb
płákánia/ chleb czeládny gruby/ y twár=
dy: á tám zgotowano wſzytkie roſkoſzy
ſynowſkie/ y wieczne do wiecznego po=
koiu. O Boże czemuż tám nie teſknim?
czemu ſobie z táką pilnośćią gotuie=
my mieyſce/ z ktorego nas wypędzą?
buduiemy/ kupuiemy wśi/ zamki/ y zápi=
ſuiemy ſobie wiecznośći/ ktore ráczey
kroćiuchną árendą zwáć możem.
Zgromádzamy z onym bogátym
mowiąc: Duſzo moiá/ maſz wiele do=
brego ná długie látá/ odpoczyway:
iedz/ piy/ vżyway. á nie baczym iż nie
będą długie látá/ á ná wieczność nie
będźie odpocznienia długiego: tey no=
cy duſzę z nas wydrą: á to komu co ſię
nágotowáło zoſtánie? Nágotowáłeś/

ále nie ſo=

---

strona: 552

Ná dzień ś. Apoſtołow Philippá y Iákubá.

552.

kolumna: a
ále nie ſobie: inſzy te^o záżyie/ á ty odbie=
żeć tego muśiſz/ coś ták chćiwie zbierał.
O iáko tám lepiey gdźie Chryſtus ná=
gotował/ byſmy ſię ſámi ná to goto=
wáć chćieli: á tu w tey goſpodźie my=
ſlámi y kochánim głupim nie zoſtawá=
li. Gotuymy iáko mądre pánny oley
miłośierdźia y iáłmużny/ áby nam rze=
czono: Wnidźćie do weſela y krole=
ſtwá wam od Chryſtuſá oblubieńcá y
brátá zgotowánego. Bośćie mię w
moich vbogich karmili/ odźiewáli/ o=
pátrowáli.
[A gdy odeydę y mieyſce wam zgotu=
ię/ záś przyidę y wezmę was do śiebie/
ábyśćie tám byli gdźiem ia ieſt.] Zgo=
towawſzy wam mieyſce/ przyidę po
was y ná nie was wprowádzę. Nie
doſyćże Pánie moy/ iżeś nam tákie
mieyſce y odpocznienie drogą krwią y
śmierćią twoią zgotował: ieſzczeſz ſam
po nas przychodźić chceſz? Izali to nie
zelżywość twoiá krolewſka/ po ſługi
ná vcztę ſámemu krolowi chodźić?
niewiem iáko ſię tey dobroći twey dźi=
wowáć. Iozeph po bráty ſwoie nie
przychodźił: ále im tylo potrzeby ná
drogę/ wozy y konie/ ſzáty y złoto poſłał:
á ty ſam niegodne ſługi twoie prowá=
dźić chceſz? Doſyć Pánie moy/ iż An=
yoły ſługi twoie po nas pośleſz. A Pan
mowi: Drogá trudna/ przez śmierć y
woyſká ſzátáńſkie/ przez ogień y wodę
przechod ieſt/ do tego mieyſcá wam zgo
towánego. Iam ieſt drogá: potrzebá
mnie tám ſámemu być á was przepro=
wádźić. potrzebá vczynić wam śmierć
lekką/ potrzebá odgromić y potopić w
morzu nieprzyiaćiele/ y ogień onego
piecá Bábilońſkiego w roſę chłodzącą
obroćić/ y Iordan ná wchod do tey o=
biecáney źiemie oſuſzyć/ ábyśćie śpie=
wáli: Prześliſmy przez ogień y wodę/
y wprowádźiłeś nas ná ochłodę. Mogł
bych to przez Anyoły moie ſpráwić: ále
mátce nie doſyć ſię dźieie/ gdy ſámá
dźieći ſwoich nie nośi. Miłość moiá
ku wam nie dopuśći/ ábych to komu
innemu zlecał. O Boże co to ták zá
nie zwyczáyna łáſká.
Czynili to P. IEZVS káżdemu wier=
nemu ſłudze ſwemu/ áby poń przycho=
dźił y brał go z ſobą: czyli to był ſámych
Apoſtołow przywiley/ iż ſię im P. Ie=
zus przy śmierći vkázował/ y do śiebie
ie prowádźił: niewiem co ná to powie=
kolumna: b
dźieć. To tylo wiem: iż kto czuyny o
ſobie á práwym ieſt vczniem tego Pá=
ná/ á ma w ſobie cnoty Apoſtolſkie: iż
w Sákrámenćie przenadrożſzym Chry=
ſtuſá ſwego może przy ſwey śmierći
mieć: obyczáiem tym ktory wſzytkim
wiernym ſpolny ieſt. A w oſobliwośći
czytamy iż wiele świętych przy śmierći
mieli Páná ſwego/ y widźieli go wycho
dząc z ćiáłá. iáko go y Piotr ś. przed
męką ſwoią w Rzymie widźiał/ y Pá=
weł ś. w więźieniu/ y inni.
Pan IEZVS nie tylo ieſt drogą ná=
ſzą/ ktory nas tám prowádźi gdźie ſam
ieſt: ále ieſt y prawdą náſzą ktora po=
chybić nie może. Ieſli on ták obiecuie
y ták mowi: iż przyidę á wezmę was
do śiebie: pewnie przy śmierći: á iáko
mu wiáry dáć nie mamy? á iáko ſię o
ſpoſobie/ iáko to vczyni/ pytáć mamy?
on wie iáko to nam viśći.
A gdy ieſt nie tylko drogą y prawdą/
ále też y żywotem náſzym: śmierći ſię
przy nim bać nie mamy. vćiekáć śmierć
muśi gdźie żywot ieſt. y z vmárłych ten
żywot vczyni żywe. Ieſli ćiáło w proch
ſię obraca: nie długo tego. przyidźie
czás/ iż duſzá w nim żyiąca y ćiáło oży=
wi. Záwoła żywot náſz Pan IEZVS
ná vmárłe ćiáłá: á wſzytkie groby wro
cą ie żywe/ y śmierći iuż nie podległe.
Boże moy y żywoćie moy/ oży tylo
duſzę moię/ á będę miał ná tym doſyć/ o
ćiáło to nie dbáiąc. Day mi wiárę go=
rącą y żywą ku tákim obietnicom two=
im/ ktoraby mię w nádźiei vprzeymey
trzymáłá/ o łáſce y pomocy y poćie=
chách twoich/ ktorych mi do zbáwie=
nia mego potrzebá. Zápal we mnie
chuć do domu Oycá twego/ y do mie=
ſzkánia páłacow wiecznych/ áby mię
nic ná tym wygnániu nie trzymáło.
Niech też tám mam kąćik zgotowány
ná ktory kazałeś mi tu robić. Zgoto=
wány ieſt y kupiony krwią twoią: ále
nie bez moiey wiáry y śrzodkow do te=
go: nie bez wyſługi ktora idźie z przy=
iáźni twoiey/ tym co ſię w twoy ko=
rzeń y máćicę wſzczepili/ y ſokiem ſłod=
kośći ſzczepu łáſki twoiey wzraſtáią/ y
rodzą iágody vczynkow dobrych. Od=
dal odemnie teſkność w oczekiwániu
przyſzćia twego: poki mi tu ćierpieć
każeſz/ á poki nie przyidźieſz: niech z o=
chotą ćierpię/ ćieſząc ſię pewnemi obie=
tnicámi przyſzćia y obiáwienia twego.

Czekałem

---

strona: 553

Ná dzień Nálezienia Krzyżá ś.

553.

kolumna: a
Czekałem ćię Pánie kiedy mię záwo=
łaſz: myślęć ſię ochotnie odezwáć: áby
mię ná onę godźinę nic nie trzymáło/
áni przeſzkadzáło do wyſzćia z ćiáłá te=
kolumna: b
go/ á do drogi ktorą mię poprowádźiſz:
tám gdźie z Oycem y z Duchem ś. kro=
luieſz Bog ieden ná wieki. Amen.

---

strona: 576

Ná dzień Náwiedzenia mátki Bożey.

576.

1:

NA DZIEN NAWIEDZENIA

2:

MATKI BOZEY, EWANGELIA

3:

V LVKASZA W I.
Nego czáſu: Wſtawſzy Márya/ poſzłá w
gorną kráinę z kwápienim do miáſtá Iudſkiego: y we=
ſzłá w dom Zácháryaſzow: y pozdrowiłá Helżbietę. Y
sſtáło ſię: ſkoro vſłyſzáłá Helżbietá pozdrowienie Máryey: vrádo=
wáło ſię dziećiątko w żywoćie iey. Y nápełnioná ieſt Duchá ś. Hel
żbietá: á záwołáłá głoſem wielkim/ y rzekłá: Błogoſłáwionáś
ty miedzy niewiáſtámi: y błogoſłáwion owoc żywotá twego. A
ſkądże mnie to/ że przyſzłá mátká Páná mego do mnie? Abowiem
oto/ iáko doſzedł głos pozdrowienia twego do vſzu moich: rozwe=
ſeliło ſię rádośćią dziećiątko w żywoćie moim. A błogoſłáwiona/
ktoraś vwierzyłá/ że ſię ziſzczą te rzeczy ktore tobie powiedziano od
Páná. Y rzekłá Márya: Wielbi duſzá moiá Páná. A rozrádo=
wał ſię duch moy w Pánu zbáwićielu moim.
kolumna: a
O náwiedzenie mátki
Bożey domu Zácháryaſzá/
dźiwnemi ſię cudy y dáry
Bożemi wſławiło. Bo w
nim Syn Boży ieſzcze w żywoćie má=
tki będąc/ á do ſpráwowánia ſię zbá=
wienia ludzkiego kwápiąc: z mátki/ w
mátce/ ſługę ſobie poświęćił. Dźiećię
ſześćmieśięczne rozum mieć y pozná=
wáć Páná ſwego poczęło. Mátká ſię
iego Duchem świętym nápełnia/ y iá=
ko prorokini rzeczy niewidome widźi/
táiemne poznawa/ y przyſzłe przepo=
wiáda. Rozmowá w nim dwu bia=
łych głow/ wielkich táiemnic Bozkich
pełná. y chwały ſię Bożey pieśń nowa
y muzyká nowa záczyna. To wſzytko
kolumna: b
w tym náwiedzeniu zdrową nam náu=
kę y potrzebne poćiechy przynośi. o kto=
rych z pomocy Bożey chcąc mowić:
do ćiebie przeczyſta mátko wołam:
Tyś pozdrowieniem głoſu twego nie=
mowlęćiu w żywoćie mátki pomogłá:
áby dźiwnym ſpoſobem nád przyrodze=
nie mowiło/ y Páná ſwego oznaymiá=
ło: pomoż y mnie ábych przyſtoynie iá=
ko potrzebá mowił: gdy ſławić chcę
Syná twego/ y ćiebie mátkę iego/ ten=
że vrząd Ianow odpráwuiąc wedle
drobney śiłeczki moiey. Poſtáwim ná
czoło/ náuki do vtwierdzenia prawdy
Kátholickiey z tey Ewángeliey ſłużą=
ce: á potym ſię do innych vdamy.

17:

PIERWSZA CZESC.

18:

O poświęceniu Ianá w żywoćie mátki iego/ y o wyſławiá=

19:

niu przeczyſtey Pánny mátki Bożey.

Miedzy

---

strona: 577

Ná dzień Náwiedzenia mátki Bożey.

577.

kolumna: a
Iedzy przyczynámi dla kto=
rych ſię naświętſza Pánná do
Helżbiety pokwápiłá/ tá ieſt
przednieyſza: áby Ian w żywoćie był
poświęcony/ y Duchem ś. nápełniony/
wedla Anyelſkiego ſłowá/ ktore rzekł
od Bogá/ do oycá iego: iż ſię nápełni
Duchá ś. ieſzcze w żywoćie mátki ſwey.
Bog y Pan náſz IEZVS Chryſtus ſko=
ro ſię w náturę náſzę wćielił: y w ży=
woćie mátki ſwey nie prożnował: ále
dáry łáſki ſwoiey ná ludźie wylewáć y
náſze zbáwienie ſpráwowáć poczynał:
gotuiąc ſobie ábo ráczey ludźiom ſługę
dźiwnego/ ktoryby ſercá ich do przyi=
mowánia Meſſyaſzá przypráwował. Y
chcąc pokázáć iáko mu wielki y należy=
ty vrząd zlecał: oſobliwemi go dárámi
y przywileymi nádáć chćiał: ktorych ża=
dnemu podobno Prorokowi áni świę=
temu nigdy nie dawał. dla ktorych
nád Ianá/ wedle ſłow Páńſkich/ nikt
więtſzy miedzy ſyny ludzkimi nie pow=
ſtał. Przetoż mátkę ſwoię Syn Boży
ták ſpráwił/ y to iey do ſercá puśćił: áby
z nim do Helżbiety mátki Ianowey bie=
żáłá/ á tego przynioſłá ktory go Du=
chem ś. w żywoćie mátki nápełnić y
poświęćić miał.
Co zá poświęcenia potrzebowáło
dźiećiątko ono/ godźi ſię przypomnieć.
Wſzyſcy ludźie w grzechu ſię poczyna=
my ieſzcze w żywoćie mátki. ſkoro duſzę
P. Bog w zgotowáne y ſpoione człone
czki wleie: záraz náturę Iádámowę
máiąc/ iego też grzech/ y to co z grzechu
idźie/ gniew Boży y potępienie y ſzpe=
tność duſzną/ y nędze ćieleſne z śmier=
ćią mamy. y rodźim ſię/ iáko piſmo mo=
wi/ ſynowie gniewu. Y iáko Dawid
rzekł: Otom ſię w złośći począł/ y w
grzechu mię poczęłá mátká moiá. O
czym ſię indźiey náuczyło. Od tego
grzechu ſam tylo wedle człowieczeń=
ſtwá P. Iezus wolny był/ á mátká ie=
go. Bo ſię y ſam bez naśienia męzkiego
vrodźił: á mátki z ktorey ludzką kre
wźiął/ zmázáney żadnym grzechem
mieć niechćiał/ áni to przyſtało. Tym
tylo dwiemá żadnego poświęcenia w
żywoćie áni w národzeniu nie było po=
trzebá. Y dla tegoż przeczyſta mátká
máiąc ten przywiley/ ten dar z nim miá
łá: iż żadnym grzechem nigdy/ áni ś=
miertelnym/ áni powſzednim vpáść
nie mogłá.
kolumna: b
Drudzy ſą ktorych P. Bog w żywo=
ćie poświęćił/ to ieſt od grzechu pier=
worodnego oczyśćił/ bez żadnych Sá=
krámentow ktore P. Bog ná to vſtá=
wił. Ták był Ieremiaſz Prorok oczy=
śćiony/ do ktorego rzekł P. Bog: [Ni=
mem ćię ſpoił w żywoćie/ znam ćię:
y nimeś z niego wyſzedł/ poświęćiłem
ćię.] To ieſt/ od grzechu pierworodne=
go oczyśćił. Y ſtąd żaden przeć nie mo=
że/ iż ſię w grzechu ieſzcze w mátce po=
czynamy. Bo cożby było poświącáć y
oczyśćiáć w żywoćie mátki: by tám
grzechu nie było? O drugm tákim Ie=
remiaſzu ktoryby w żywoćie był vſprá=
wiedliwiony/ nie czytamy w piſmie: ie=
dno o tym náſzym Ianie. ktory dáleko
więtſze y oſobliwſze y z bogátſzemi dáry
Bożemi poświęcenie wźiął/ niżli Ie=
remiaſz.
Bo ſam Bog z mátką ſwoią do nie=
go przyſzedł/ y vczynił dźiwny z nim
cud: iż pozdrowienie naświętſzey má=
tki w żywoćie zrozumiał: y o Pánie
ſwoim właſney mátce ſwoiey opowie=
dźiał: y rádość wielką z tego miał: y iuż
mu záraz/ iáko ś. Chryzoſtom mowi/
ſłużyć chćiał. Ale czekay ſynaczku czá=
ſu twego/ ieſzcze trzy mieśiące w tym
ćięmnym namiećie przetrwáć maſz: ie=
ſzcześ ſię nie vrodźił/ á iuż ſłużyć/ ieſzcze
mátczynym tchnieniem żyieſz/ á iuż ka=
zánie czynić chceſz? Poczekay biegu ná=
tury/ áż ſię vrodźiſz y zrośnieſz. Pocze=
kay áż ſię ná puſzczy do ták wielkiego v=
rzędu przygotuieſz. Dopiero vſłyſzyſz
głos ná puſzczy/ y vkażeſz ludu wſzytkie=
mu báránká/ ktory ludzkie grzechy głá=
dźi: teraz doſyć iżeś go ſámey mátce
twoiey vkazał.
Tácy poświęceni w żywoćie máią
ten przywiley: iż wiedzą o ſwoim nápi=
ſániu do kśiąg żywotá wiecznego: iż
ſą przeyrzeni ná chwałę Bożą wieczną:
á iż zgrzeſzyć śmiertelnie nie mogą.
Powſzedniemi grzechámi vpádáć mo=
gą: ále wielkimi nigdy/ dla łáſki Bożey
ktorą máią. Nie iżby wolney woley nie
mieli: ále iż łáſką Bożą ná wiárowá=
nie śmiertelney zmázy/ hoynie nádáni
ſą. Y dla te^o Ian ś. ieſzcze z dźiećińſtwá
ná puſtynią poſzedł: áby ſię grzechow
powſzednich vſtrzedz lepiey mogł/ w
onym oddalon od świeckich ſpraw ży=
woćie/ y w onym odćięćiu wſzytkich
przyczyn do iákiey namnieyſzey zmázy.

Dddd

Inni

---

strona: 578

Ná dzień Náwiedzenia mátki Bożey.

578.

kolumna: a
Inni poſpolići ludźie y inne dźiat=
ki áż ſię vrodzą/ toż dopiero poświęćić
ſię y oczyśćić mogą: tylo ſámemi Sá=
krámentámi chrztu Chrześćijáńſkie^o.
bez ktorego żadney łáſki Bożey wnę=
trzney/ ták iáko ten ś. Ian/ żadnego
rozumienia/ áni wiáry y woley y wła=
dzey iey nie máią. Do innych błędow
ći nowi miſtrzowie y tego nie zániechá
li/ mieniąc: iż dźiećiątká w żywoćie
mátek ſwoich/ bywáią vſpráwiedliwio
ne y oczyśćione/ okrom chrztu ś. ná w=
zor tego Ianá ś. á iż też máią tákie w=
nętrzne ſpráwy Duchá ś. w ſobie/ y w=
iárę właſną/ iáko y ś. Ian. Ale to ieſt
gruby błąd/ ktorym wątlą moc chrztu
ś. y potrzebę iego do zbáwienia.
Dwie P. Bog ma drodze do ſpraw
ſwoich: iednę práwá iákoby poſpolite=
go: á drugą niezwyczáyną y nád prá=
wo/ ktorą ſobie iáko Pan wſzytkiego
práwá záchowuie. Poſpolit práwem
ſłońcu kazał przez godźin 24. okrąg
niebá obchodźić/ á dźień y noc czynić:
á nád práwo kazał mu przez dźień ná
iednym mieyſcu ſtać: gdy Iozue nie=
przyiaćiele ludu Bożego zábijał. Nád
práwo żelázu pływáć/ y ogniowi chło=
dźić kazał. Nád práwo poſpolite/ rze=
ce ſtánąć y podnieść ſię/ y morzu dno
otworzyć y dwie śćienie vczynić kazał.
To czyni y w ſpráwách ludzkich P.
Bog. Práwem poſpolitym nikogoż od
grzechu w żywoćie mátki nie oczyśćia:
iedno przez obrzezánie w ſtárym/ przez
chrzeſt w nowym zakonie: áż ſię dźie=
ćię vrodźi. A nád práwo Ianá ś. w ży=
woćie poświęćił. Bo Pan ieſt práwom
ſwoim/ y ten im nie podległ/ co ie v=
czynił. y odmienić ie kiedy chce może. y
okrom chrztu y ſákrámentow vſprá=
wiedliwienie dáć może. Miáſto chrztu
był głos naświętſzey mátki Bożey Ia=
nowi: gdy Helżbietę pozdrowiłá. Co
komu z łáſki y przywileiu dáią: tego ſo=
bie nikt w poſpolitośći przywłaſzczáć
nie może. O czym ś. Auguſtyn nápiſał:
[To co ſię w Ianie sſtáło/ iż rozumieć
począł przed czáſem y poznał Páná ſwe
go/ y vwierzył y przyzwolił: to ſię cudo=
wi Bozkiey mocy przypiſáć ma/ á z te=
go bráć ſię ná ine przykłádu nie godźi.]
Oſobny to był przywiley wielkiego Ia=
ná/ nád ktorego miedzy ſynámi niewie=
śćiemi nie máſz zacnieyſzego. Przeto
niech w tym nie błądzą áni drugich
kolumna: b
zwodzą: áby dźiatki poſpolite w żywo=
ćie mátek poświęcone być miáły. Wiel
kie ieſt ſłowo ono tegoż Auguſtyná ś.
[Ktoby mowił iż ſię w Chryſtuśie oży=
wiáią dźiatki/ ktore bez vczeſtnictwá
Sákrámentu/ to ieſt bez chrztu/ z tego
świátá ſchodzą: ten ſię ſprzećiwia ka=
zániu Apoſtolſkiemu/ y kośćioł wſzytek
potępią.]
A nie tylo dźieći ſwoie z świętym Ia
nem ći miniſtrowie: ále y żony ſwoie z
naświętſzą mátką Bożą rownáć śmie
ią. Do tego bluźnierſtwá przyſzli y nie=
wſtydu. Anyoł tę przeświętą Pánnę
nád wſzytki niewiáſty z poruczenia Bo
zkie^o przekłáda. Helżbietá toż Duchem
świętym czyni. A oni tego nie ſłuchá=
ią/ á ſproſne niewieśćiſká ſwoie z nią
mieſzáią: iákoby ták dobre y święte być
mogły. Helżbietá ś. rownáć ſię z nią
nie śmie/ ále mowi: ſkąd mi to przyſzło
iż mátká Páná mego przyſzłá do mnie
niegodney/ ták wielka krolowa do pod=
dáney? Nie Anyelſkie w nich ſerce/ nie
máią tego Duchá co ś. Helżbietá. An=
yoł tám piekielny rządźi/ ktory tey nie=
wieśćie y naśieniu iey przećiwny ieſt.
ktory żądłem y iádem ſwoim nogi iey
śięga: od ktorey zdeptána ieſt y ſkru=
ſzona głowá iego. Ten ſię w tákich nie/
życzliwych czći tey Pánny ozywa y blu
źni. nie máiący duchá kośćiołá Boże=
go/ ktory vſtá wiernych ſwoich ná wy=
chwalenie tey nád wſzytkie ſtworzenie
nawyżſzey otwarza. Nie ſą z ludu o=
nego y z narodow o ktorych tá przena=
czyſtſza duchem prorockim mowi: Oto
błogoſłáwić mię będą wſzytkie narody.
ktoreż to narody? Nie heretyckie/ nie
Pogáńſkie. A ktoreż? ſámy Kátholi=
ckie v ktorych cześć twoiá przebłogo=
ſłáwiona Pánno cáła y nienáruſzona
zoſtáie: y ták w kośćiele Bożym kwi=
tnie: iż nie máſz tey modlitwy gdźieby
ćię nie wſpomniano/ nie máſz tego nie=
ſzporu y iutrzniey/ gdźieby ćię nie wy=
ſławiano. Nie máſz ſchadzki żadney do
kośćiołá/ gdźieby twoiá ſławá brzmieć
nie miáłá. Niech ięzyk moy do vſt mo=
ich przyſchnie/ ieſli ćię kiedy zápomnię:
nadrożſza dźiewico napięknieyſza oblu=
bienico Bogá náſzego/ napierwſza po
Chryſtuśie poćiecho y ſłodkośći moiá.
Damći wſzytkie tytuły y zámknę ie
w tym iednym ſłowie z tą nabożną
Helżbietą: Mátkąś ieſt Páná mego/

iáko ćię

---

strona: 579

Ná dzień Náwiedzenia mátki Bożey.

579.

kolumna: a
iáko ćię czćić nie mam? ktorego Páná?
Ktoż ieſt Pánem twoim Helżbieto?
Bog moy ten ieſt Pánem moim. A ten=
że to ieſt Bog twoy w żywoćie tey Pán
ny/ y owocem krwie iey? Ten/ práwi/ á
nie inny. Y właſną y przyrodzoną ieſt
mátką Bożą? Ieſt/ á niech w tym nikt
nie wątpi.
Vćiekay bezecny Neſtoryuśie: tá ćię
iedná ſtára święta páni duch oſtrym
iáko mieczem zábiłá. tá fałſz twoy po=
tępiłá. Bo ácz Pánná boſtwá nie ro=
dźiłá: bo ieſt nie poczęte y końcá nie
ma boſtwo: ále tego nośi w żywoćie/ y
ten ze krwie iey człowieczeńſtwo wźiął/
ktory ieſt práwym Bogiem. Y ták bo=
ſtwo w ſwoię perſonę Bozką ziedno=
czył: iż iáko ſię prawdźiwie Syn czło=
wieczy Synem Bożym y Bogiem zo=
wie: ták mátká iego prawdźiwie ſię
kolumna: b
matką Bożą zowie. Iákoż mátki Bo=
gá mego czćić nie mam? ktoreż ieſt
więtſze ſpowinowácenie z Bogiem iá=
ko tey tákiey mátki? Izali Syná nie
zelżę ieſli mátki iego nie vczczę? Izali
ſławá y cześć z ſyná ná mátkę ſię nie
wylewa? Iáko ſzczęśliwie y prawdźi=
wie z oną drugą od Duchá Boże^o wzbu
dzoną niewiáſtą záwołam: Błogoſłá=
wiony żywot ktory ćię nośił/ y pierśi
ktorycheś pożywał. O bych mogł tey
przenawyżſzey mátce/ nową iáką pieśń
ná iey nawyżſzą cześć wymyślić: iáko=
bych ią ſłodko śpiewał/ ze wſzytkiemi
Anyołmi/ y wybránemi y wſzytkim ná
świećie kośćiołem Bożym. Ale inney
wyżſzey czći iey y tytułu nie naydę ie=
dno ten: Mátko Bogá mego/ zmiłuy
ſię nádemną.

20:

WTORA CZESC.

21:

Iákie dáry w dom Zácháryaſzow mátká Boża y bło=

22:

ſłáwieńſtwá wnioſłá.
kolumna: a
Awiedzenie ſług Bożych/ do=
mom obcym/ ſzczęśćie iákie y
błogoſłáwieńſtwo przynośi:
gdy w nie wchodzą/ mieścá ſię vślách=
ćiáią y odmieniáią ná lepſze. Skoro
Iákob wſzedł w dom Lábánow/ poczę=
ło mu wſzytkiego przybywáć/ y mowi
do niego Iákob: [Máłoś miał przed
przyſzćiem moim do ćiebie: á teraz sſta
łeś ſię bogátym/ y błogoſłáwił ći Bog
zá weſzćiem moim.] y ſam Lábán to
zna/ y mowi do Iákobá: [Dotknąłem
ſię tego y doznał: iż mi Bog dla ćiebie
błogoſłáwi.] Y o ſynie iego Iozephie
mowi piſmo: [Błogoſłáwił P. Bog
domowi Egipczyániná dla Iozephá/ y
rozmnożył máiętność iego y domá/ y
w polu.] A to nie powoli áni z chęći
tám Iozeph/ ále iáko przedány niewol=
nik w domu onym mieſzkał. Sámo mie
ſzkánie ludźi świętych y ſług Bożych/
dom poświęca y nábawia dobrym: á
coż życzliwość ich y modlitwá ich zá
nimi do Bogá y vſtne błogoſłáwień=
ſtwo? Wſzedł Heliaſz do vbogiey wdo=
wy y mąkę iey y żywność rozmnożył. y
Helizeuſz goſpodę ſwoię wſkrzeſzenim
ſynaczká vmárłego poświęćił. O Báá=
lámie fałſzywym proroku krol Moáb=
ſki Bálák to trzymał: iż komu on vſty
kolumna: b
ſwemi błogoſłáwił: miał być ſzczęśli=
wy: á kogo przeklął miał być przeklęty.
A my o świętych náſzych błogoſłáwień=
ſtwie y náwiedzeniu ich mniey trzymáć
mamy? á zwłaſzczá o tey mátce y dźie=
wicy nád wſzytkie ludźie y ányoły prze=
błogoſłáwioney?
Pátrzmy co tu iey náwiedzenie y po=
zdrowienie domowi Zácháryaſzowemu
przynośi. Ianá głoſem ſwoim w mát=
ce ożywia: mátkę iego Duchem ś. vwe
ſela/ y zá przyſzćiem iey duchá proro=
ckiego doſtáie: w rozmowách o táięm=
nicách ią Bozkich náucza: przykłády
wielkich cnot ſwoich w domu onym
iáko w pięknym ogrodźie ſzczepi.
Acz Chryſtus ſam Ianá ſobie po=
święćił y oczyśćił: bo to iego ſámego
ieſt moc Bozka á nie ſtworzenia ża=
dnego: iednák to przez mátkę ſwoię y
przez pozdrowienie głoſzu iey vczynił.
Bo wyznawa Helżbietá: Skoro/ prá=
wi/ sſtał ſię głos pozdrowienia twego
w vſzu moich: vweſeliło ſię dźiećiątko
w żywoćie moim. Iey to przyczyta iá=
ko naczyniu Bożemu. Chryſtus Bog
náſz/ przez nię mowił: oná go przynio=
ſłá/ oná go domowi onemu/ y Ianowi
życzyłá. przez nię wźiął wſzytko od Bo=
gá/ co ná on czás wźiął. O iáko mocne

Dddd ij

ſłowo iey/

---

strona: 580

Ná dzień Náwiedzenia mátki Bożey.

580.

kolumna: a
ſłowo iey/ ſłowem Syná iey nádźiane.
ożywił ſię y poświęćił Ian/ y przed czá=
ſem wyſzćia ſwego z żywotá/ Páná ſwe=
go poznał/ mátkę iego poznał/ y mátce
ſwey iáko mogł opowiedźiał. vrádował
ſię/ poświęćił ſię/ porwał ſię do ſłużby/
y zuchwále ſię z żywotá wydźierał. Ale
poczekay trochę ſynaczku. O przeczy=
ſta Pánno ſpuść też głos twoy do vſzu
náſzych/ áby ſię poświęćiłá duſzá náſzá.
Pozdrow nieſzczęśliwe/ áby ſzczęśćiem
ſię práwym odmienili/ y dobry niebie=
ſkimi nápełnili.
Od ſyná wyſzłá moc ná mátkę:
Dźiwnie Duchem ś. prorokowáć po=
częłá. Vyźrzáłá rzeczy przeſzłe/ niniey=
ſze/ y przyſzłe/ á wſzytki zákryte/ y táiem=
ne/ ktore ſam P. Bog iey obiáwił. Kto
iey powiedźiał iż Anyoł z nią gadał/ y
wielkie poſelſtwo przynioſł/ ktorym o=
ná bez cudow żadnych ták trudne y
dźiwne rzeczy vwierzyłá? kto iey po=
wiedźiał iż w iey żywoćie Bog ſię po=
łożył: y ze krwie ſię iey wćielił/ y w niey
iáko w niebie przemieſzkiwał? kto iey
oznaymił iż ieſt mátką Bogá iey? iáko
wiedźieć miáłá iż iey wypełnić y ziśćić
miał P. Bog co iey obiecał? bárzo mą=
dra sſtáłá ſię z proſtey tá ſtára. Zro=
wnáłá ſię ſzczęśćiem y owſzem przeſzłá
wiele Prorokow. My iey zayrząc do
Pánny wołaymy: my zwłaſzczá co in=
ne náuczáć mamy: Ziednay nam Pán=
no duchá Prorockiego/ y mądrość iá=
kiey nam do wyznánia y ſławienia Sy=
ná twego y kazánia o táiemnicách ie=
go/ y do vweſelenia y napráwy ludu
Bożego/ potrzebá.
Wiele ſię z rozmowy naświętſzey tey
mátki náuczyć Helżbietá mogłá. ſkrzy=
niá byłá Boża/ pełná táiemnic Boz=
kich/ y mądrość á ſłowo Bożé w ſobie
noſząca. Trzy mieśiące záżyłá Helżbie=
tá towárzyſtwá iey: ták długo biorąc z
bogátey ſkárbnice wſzytkich náuk/ y
wiádomośći zbáwienney. Kto chodźi
z mądremi/ mowi piſmo/ mądrym bę=
dźie: á przyiaćiel głupich/ im ſię podo=
bny sſtánie. Vgęſzczaymy do mądre=
go y pobożnego: y ſtopnie drzwi iego
niech poćiera/ iáko mowi Mędrzec/ no=
gá náſzá. Kto ſię dotyka ſmoły zmáże
ſię: y kto towárzyſzy z hárdym nábywa
hárdośći. Dźiś ludźie młodźi gárdzą
ſtáremi/ nievmieiętni vczonemi. iedni
ſobie dufáią/ drudzy ſię wſtydzą/ drudzy
kolumna: b
w niedbałośći y głupſtwie czás prozno
trawią. A co nanieſzczęśliwſzy/ złego
towárzyſtwá ſzukáią.
Wielki ſzczep wyſokich cnot ſwoich
wſzczepiłá przenaświętſza mátká w o=
grodźie domu Zácháryaſzá. Pokorę: iż
mátká Boża przyſzłá do mátki ſługi
Bożego: nie pomniąc ná ták wielką
zacność ſwoię. będąc od Bogá wiel=
kim poſelſtwem vczczona/ będąc od
Anyołá wſławiona/ máiąc w żywoćie
ſwoim tworcę y páná wſzytkiego świá=
tá: nie podnioſłá ſię z tego. Vprzedza
náwiedzenim y pozdrowienim/ dáleko
podleyſzą: y oney ſię vniża/ y ſtárſzą láty
powinną czći/ y do iey ſię poſługi kwá=
pi. A ty białegłowy Polſkié końcá ſwo=
iey pychy y nádętośći nie máią. iedná
drugiey nie vſtąpi/ káżda przodek mieć
prágnie/ w ſtanie/ w ſzáćie/ w kolebkách
y ſześći koniách/ w páchołkách y ſłuże=
bnicách.
[Podnioſły ſię/ mowi Prorok/
corki Syońſkie: chodzą z wyćiągnio=
ną ſzyią/ mrugáiąc/ á poważnie poſtę=
puiąc.] Y groźi im P. Bog támże mo=
wiąc: [Wierzch głowy ich łyſy będźie/ y
obnáży P. Bog włoſy ich/ y pobierze im
vbiory ich/ y miáſto wdźięczney wo=
niey/ będźie ſmrod: miáſto paſkow dro=
gich/ powroz: miáſto ſtrzępionych
włoſow/ łyśiná: miáſto podwiczek/
włośiennicá]. Bárzo tego blizko hárde
niewiáſty/ iż pychę wáſzę do ktorey y
męże pobudzaćie/ y dla ktorey domy ich
puſtoſzyćie: poniży P. Bog/ iáką po=
gáńſką niewolą. w ktorey was miáſto
złotych kolebek ná koláſách powloką.
Iż źle dobr Bożych vżywaćie/ á nie
pomnićie ná pokorę y ſkromność Ch=
rześćijáńſką/ y Apoſtolſkie około tych
wáſych zbytkow y ſtroiow vpominá=
nie. Dáłá też naświętſza Bogárodźi=
cá/ przykład wielkiey miłośći ku bliźnie=
mu/ gdy do ſtárey powinney młodſza
przyſzłá/ áby iey ſłużyłá y onę ćieſzyłá.
A náde wſzytko naućieśnieyſzy zo=
ſtáwiłá przykład nabożeńſtwá ſwego/
y chwały Bożey z tey pieśni/ ktorą tám
złożyłá/ y w domu onym zoſtáwiłá. Hel=
żbietá ią chwali: á oná wſzytkę chwałę
z śiebie ſkłádáiąc/ ná P. Bogá ią wle=
wa: iáko ná tego od ktorego wſzytko
ieſt/ y do ktorego ſię obrácáć ma. V=
wielbiay/ práwi/ duſzo moiá Páná. vko=
cháłám ſię/ nie w ſobie y w tey chwale/
ktorą ná mię Anyoł z niebá/ y Duch ś.

przez ćię

---

strona: 581

Ná dzień ś. Máryey Mágdáleny.

581.

kolumna: a
przez ćię Helżbieto włożył: nie w ża=
dnym ſtworzeniu: iedno w tobie Bo=
że Zbáwićielu moy. Iżeś weyrzał ná
podłość niewolnice twoiey/ y dla tego
ſławić mię wſzytkie narody będą. Iżeś
mi wielkie rzeczy vczynił z mocy two=
iey. Vczyniłeś mię mátką Syná twe^o/
Bogá mego. Spoiłeś we mnie dwie
niezgodne y nieſłycháne rzeczy/ máćie=
rzyńſtwo z pánieńſtwem. A nie tylo
ćię z tego vwielbiam/ coś mnie podłey
niewolnicy twey vczynić raczył: ále iż
wſzytkim ieſteś miłośierny od narodu
do narodu/ ktorzy ſię ćiebie boią. Iż
ćieſzyſz pokorne á ſkłádaſz hárde. Iż łá=
knące karmiſz/ á bogáte opuſzczaſz pro=
żne. Iż wierne twoie y lud twoy miłu=
ieſz/ á iśćiſz nam obietnice/ ktoreś ſpu=
śćił oycom náſzym/ Abráhámowi y na=
śieniu iego ná wieki.
Dźiękuy błogoſłáwiona mátko y zá
nas/ iż nam dał poznáć Syná twego
kolumna: b
zbáwienie náſze/ y ćiebie mátkę iego/
ktoraś go nam przynioſłá. A prośim
ćię pokornie náwiedz też domeczki ná=
ſze/ á przynieś nam łáſkę od Syná twe=
go y błogoſłáwieńſtwo tákie/ iákieś w
dom tego Zácháryaſzá wnioſłá. ábyſmy
vmárli w grzechách/ przez twoie bło=
goſłáwieńſtwo/ pozdrowienie y modli=
twy ożyli: á ſługámi wiernemi Syná
twego zoſtawáli. Tyś mnie do ſłużby
Syná twego oddáłá: proſzę/ ábyś ſię
zá mię nie wſtydźiłá/ vproś dáry y po=
święcenie ná táką poſługę/ ná ktorą
nas wſzechmocny Syn twoy powołał:
ábyſmy iemu drogę gotowáli/ á wiele
duſz pozyſkowáli. Vproś nam mą=
drość/ pokorę/ miłość vprzeymą do lu=
dzkiey zbáwienney ſłużby/ y nievſtáią=
cą w ięzyku y ſercu náſzym chwałę Sy=
ná twego/ Bogá náſzego. Ktory z Oy=
cem y Duchem ś. kroluie ná wieki
wiekow. Amen.

---

strona: 605

Ná dzień w niebo wzięćia mátki Bożey.

605.

42:

NA DZIEN S. BARTLOMIE=

43:

IA APOSTOLA, EWANGELIA

44:

V LVKASZA W VI.
Nego czáſu: Wyſzedł P. Iezus ná gorę mo=
dlić ſię: y nocował ná modlitwie Bożey. A gdy był
dzień/ przyzwał vczniow ſwoich: y wybrał z nich dwu=
naśćie/ ktore też názwał Apoſtoły. Symoná/ ktorego názwał
Piotrem/ y Andrzeiá brátá iego: Iákubá y Ianá/ Philippá y Bár=

Gggg iij

tłomieiá/

---

strona: 606

Ná dzień ś. Bártłomieiá Apoſtołá.

606.

tłomieiá/ Máttheuſzá y Thomaſzá/ Iákubá Alpheuſzowego/ y
Symoná/ ktorego zową Zelotem: y Iudę Iákubowego/ y Iudaſzá
Iſzkáryotá/ ktory był zdraycą. A ſzczedſzy z nimi/ ſtánął w polu ná
rowninie/ y poczet vczniow iego/ y mnoſtwo wielkie ludu ze wſzy=
tkiey Iudſkiey ziemie/ y z Ieruzálem: y z kráiu Pomorſkiego/ y z
Tyru/ y Sydonu/ ktorzy byli przyſzli áby go ſłucháli/ y byli vzdro=
wieni od niemocy ſwoich. Y ći ktorzy nágábánie mieli od duchow
nieczyſtych/ vzdrawiáni byli. Y wſzyścy ludzie prágnęli ſię go do=
tknąć: ábowiem moc wychodziłá od niego/ y vzdrawiáłá wſzytki.
kolumna: a
Ośćioł y kroleſtwo
ſwoie ná źiemi naywyżſza
mądrość Chryſtus Iezus
buduiąc/ dla trwáłośći
wieczney y pewnośći zbáwienia ludz=
kiego ktore w tym domu y kośćiele oſá=
dźił: wielki y dźiwnie mądry porządek
poſtánowił. Ktory iż ſię nawięcey v=
rzędámi z ſobą ziednoczonemi y poſłu=
ſzeńſtwem poddánych wſpiera: poſtá=
wił/ mowi Páweł ś. w kośćiele ſwoim
naprzod Apoſtoły/ potym Poroki y
Doktory. Izali/ mowi/ wſzyścy Apo=
ſtołowie? izali wſzyścy Prorocy? izali
wſzyścy Doktorowie? Muſząć iedni
rządźić/ drudzy poſłuſznemi być. iedni
náuczáć/ drudzy ſłucháć y vczyć ſię. By
wſzyścy rządźili/ á ktoby ſłuchał? Iáko
ſię tu z tey Ewángeliey pokázuie/ iż in=
ſzy lud przy Pánie ktory ſłucha: á inſzy
vczniowie Páńſcy/ ktore do náuki ludz=
kolumna: b
kiey gotuie/ iáko páſterze duchowne y
Doktory/ ktorych Pan miał poczet w=
ielki iáko tu mowi. Miedzy ktorymi
dwá y śiedmdźieśiąt byli przednieyſzy
iáko niżey tenże Lukaſz ś. dokłáda. A
ieſzcze wyżſzy nád nimi/ tych dwánaś=
ćie ktore dźiś wybiera: á miedzy dwu=
naśćią przenawyżſzy ieden Piotr kto=
rego tu ná czele Pan ſtáwi/ y wſzyścy
trzey Ewángeliſtowie ná pierwſzym
go mieyſcu kłádą. O czym iż ieſt nieco
vpornego ſprzećiwienia tych nowych
miſtrzow/ ktorzy rząd wſzytek kośćiel=
ny pomieſzáć y gubić dom Boży chcą:
godźi ſię omylne y ſzkodliwe náuki
pſowáć: á tę zwłaſzczá ktorą twier=
dzą iż miedzy ſługámi kośćielnemi w=
ſzytko rowni. O czym w tey pierwſzey
częśći zá pomocą Bożą rzecz vczynim/
á potym ſię do innych náuk z Ewán=
geliey obroćim.

22:

PIERWSZA CZESC.

23:

O rożnośći Apoſtołow od iednego Piotrá/ y Biſku=

24:

pow od Kápłanow.
kolumna: a
Szyścy Apoſtołowie/ mowi
Cypryan męczennik/ teyże by=
li mocy/ czći y władzey co y
Piotr: ále ſię początek od iednośći po=
czyna/ y dáie ſię przodkowánie Piotro=
wi/ áby ſię ieden kośćioł być pokazał.]
Ktoremi ſłowy dáie znáć wielką ro=
żność Piotrá ś. od onych Apoſtołow/
iż wſzytkim rowną moc dano/ ále
przodkowánie iemu ſámemu/ w ktorym
moc ieſt od innych rożna: bo nád inemi
zwierzchność ma. Ná nim ſię iáko ná
fundámenćie wyznánia y náuki począł
kośćioł: iáko głowá iedná/ iedno ćiáło:
y fundáment ieden/ dom ieden czyni.
A iáko głowá pierwſza ieſt miedzy in=
kolumna: b
nemi członkámi/ ták pierwſzy Piotr:
ktoremu ſámemu po tey mocy ktorą
wźiął z innemi ſpolnie/ rzeczono: Páś
owce moie. Acz ná wſzytkich fundo=
wány kośćioł/ iáko mowi Apoſtoł y w
obiáwieniu Ian ś. ále oſobliwie y pir=
wey ná Pietrze iáko ná głowie y pier=
wſzym vrzędniku/ iáko Leo ś. mowi:
[Miedzy błogoſłáwionemi Apoſtoły w
rowney czći byłá nieiáka moc rożna/ y
gdy iednákie było ich obieránie: wſzák=
że iednemu dano ieſt aby wyżſzym był
nád drugimi.] Y támże przydáie ten
święty ty ſłowá: [Ieſli Chryſtus chćiał
áby co ſpolnego z Piotrem inne kśią=
żętá mieli: nigdy im tego nie dał/ iedno

przez Pio=

---

strona: 607

Ná dzień ś. Bártłomieiá Apoſtołá.

607.

przez Piotrá/ to co im dał.] To ś. Leo.
Prawdá iż wſzytkim Apoſtołom
wielka y nawyżſza moc ieſt od Chryſtu=
ſá dána ná wſzytek świát/ áby w nim
iáko pierwſzy fundatorowie kośćioł zá=
kłádáli/ y káżdy z nich mogł mowić co
ś. Páweł mowił: iż mam ſtáránie o w=
ſzytki kośćioły: ále tym był Piotr od
nich rożny y więtſzy/ iż on miał zupeł=
ną moc ná ſpráwowánie wſzytkiego
kośćiołá iáko wieczny vrzędnik/ z po=
tomki á naſtępniki ſwoiemi: á inni ty=
lo do żywotow ſwoich. Moc Apoſtol=
ſka nie zoſtáłá iedno w Piotrowych
potomkách y naſtępnikách: á w innych
nie zoſtáłá/ ktorzy po innych Apoſto=
lech wſtąpili. Iuż po innych nie ná A=
poſtolſką/ ále ná Biſkupią káthedrę
wſtępowano. Bo żaden Biſkup ktory
po innych Apoſtołách náſtąpił/ nie
miał w poruczeniu y opiece kośćiołow
wſzytkiego świátá/ iedno ſam Biſkup
Rzymſki/ ktory ná Piotrá ś. ſtolicę ná=
ſtąpił. Przetoż ſtolicę Rzymſką ś. Pio=
trá ſtolicą Apoſtolſką ſtárzy święći y
Doktorowie zowią/ iáko Hieronym ś.
Auguſtyn/ y wſzytko Kálcedońſkie 600.
biſkupow Koncylium. Znáczna tedy
ieſt rożność y w tym obierániu ktore
Pan czyni Piotrá ś. od innych Apoſto=
łow/ gdy go ná pierwſzym mieyſcu ſtá=
wi: y oſobne nád inne ná innym miey=
ſcu przywileie dáie/ á zwłaſzczá przeło=
żeńſtwo y páſterſtwo nád nimi.
Czym záś Biſkupi od kápłanow ro=
żni/ obáczymy. Dźiśieyſzy Kálwiniſto=
wie ſtáre błędy heretyckie około tego
wznawiáią. Aryuſz/ iáko piſze Epi=
phánius y Auguſtyn ś. mieſzał biſkupá
z kápłany/ żadney w nim mocy więtſzey
nie znáiąc. Toż czynił Wiklef/ toż
dźiśieyſzy Kálwiniſtowie mowią. Lecz
kośćioł Kátholicki wielką zna rożność
Biſkupá od kápłaná. y náucza: iż Bi=
ſkupi wſtępuią ná mieyſcá Apoſtołow/
á kápłani ná mieyſcá 72. vczniow. O
czym ieſt wiele świádectw świętych
ſtárych/ Anákletá/ Hieronymá/ Dámá=
zá/ Auguſtyná/ Leoná/ y Koncyliy. A
nikt nie wątpi iż więtſza byłá doſtoy=
ność Apoſtołow niżli vczniow onych
72. A k temu y z ſtrony święcenia y z
ſtrony rządzenia/ więtſza ieſt moc Bi=
ſkupia niżli kápłáńſka. Bo żaden ká=
płan/ kápłaná drugiego poświęćić y v=
czynić nie może: ſámi ie Biſkupi iáko
kolumna: b
oycowie poświęcenim duchownym ro=
dzą. Iáko Apoſtoł do Tytá Biſkupá
mowi: Dla tegom ćię zoſtáwił w Kre=
ćie/ ábyś poſtáwił w káżdym mieśćie
kápłany/ iákomći dał náuki. A iáko o=
ćiec ieſt od ſyná rożny/ mowi Ephiphá=
nius/ ták Biſkup od kápłaná.
Prawdá iż z ſtrony kápłáńſtwá y
ofiáry/ y ſpráwowánia nawyżſze^o Sá=
krámentu ćiáłá y krwie Páńſkiey/ y
ſam Pápież nie tylo Biſkup nie ma nic
nád kápłaná: ále to ma nádeń/ iż Bi=
ſkup kápłany rodźi/ á kápłan kápłaná
rodźić y poświęćić nie może: Iáko ś.
Hieronym mowi: [Co ſpráwuie biſkup
okrom święcenia/ czego kápłan nie
ſpráwuie?] A z ſtrony rządow/ biſkupi/
iáko Apoſtoł mowi/ ſą rządźce y ſpraw=
ce kośćiołá Bożego/ iáko nawyżſzy ká=
płani. Bo iáko w ſtárym zakonie/ ie=
den był nawyżſzy kápłan/ á drudzy ká=
płani z tegoż domu Aaroná/ niżſzy byli/
y rządowi onego iednego podlegáli/ á
ini záś byli mnieyſzy Lewitowie ktorzy
kápłanom v ołtarzá vſługowáli. Ták y
w nowym zakonie/ w ktorym ieſt dále=
ko rząd lepſzy/ ty trzy ſą roty ſług koś=
ćielnych/ Biſkupow/ Kápłanow/ y Le=
witow. Biſkupi ſą w ſwoiey dyoce=
zyey nawyżſzemi kápłany/ y kápłany
niżſze ſądzą/ iáko Apoſtoł náucza: [Ná
kápłaná nie przyimuy obżáłowánia/ ie=
dno zá zeznánim dwu ábo trzech świá=
dkow.] Toć ten ſtárſzy kto z vrzędu ſą=
dźi/ á ten niżſzy ktory vrzędowi y ſą=
dom iego podlega.
A iż Apoſtoł biſkupámi kápłany ábo
presbytery zowie/ nie mieſza tym áni
pſuie rożnośći y rządu: ále iáko Chry=
zoſtom ś. y inni wykłádáią/ Ná on czás
był ten zwyczay iż kápłany zwano bi=
ſkupámi: imię im to dáiąc/ ále rzeczy
ſámey nie dáiąc. Dáie im toż imię z
ſtrony kápłáńſtwá. bo wtym rowni/
iáko ſię rzekło. tylo iż biſkupi wyżſzemi
ſą kápłany: á drudzy mnieyſzemi/ y wyż=
ſzym iáko ſędźiom ſwoim podległemi.
Słowá ſą ś. Chryzoſtomá: Gdy Apo=
ſtoł mowi: [Biſkupom y Dyákonom
łáſká y pokoy rć. Co to ma być? Izali
w iednym mieśćie wiele było biſkupow?
żadną miárą: ále tym tytułem oznácza
kápłany. bo onego czáſu ſłowo to im
było ſpolne.] Niechże znáią wielką
rożność miedzy biſkupem y kápłanem/
miedzy oyc y ſynmi/ miedzy dwunaſcią

Apoſtoł=

---

strona: 608

Ná dzień ś. Bártłomieiá Apoſtołá.

608.

kolumna: a
Apoſtołmi y śiedmdźieśiąt vczniow.
A iż mowią: czemu presbytery ká=
płany zowieſz/ bo nie mowi piſmo no=
wego zakonu Sacerdotes. Ná to ſię in=
dźiey powiedźiáło/ dla czego ná on
czás Apoſtołowie tego imieniá kápłan
nie vżywáli. bo dla tego iż kápłáńſtwo
ſtárego zakonu ieſzcze kwitnęło/ od kto
rego ſię Apoſtołowie iáko od docześne=
go/ y kápłáńſtwem Chryſtuſowym le=
pſzym ſkáżonego/ odrażáli/ iáko iuż od
vmárłego. y niechćieli áby był kto ro=
zumiał/ iż ofiáry ſtárego zakonu czyni=
li/ y tákiemi iáko v Zydow było kápłan=
mi byli. lecz ſkoro ſkáżony ieſt kośćioł y
kápłáńſtwo Moyzeſzowe vpádło/ záraz
vczniowie Apoſtolſcy kápłanámi ſię
zwáli/ dla ofiáry właſney y lepſzey/ kto=
rą mamy w zakonie nowym: O czym
ſię iuż tám mowiło.
Znaymyż rząd ś. kośćiołá Kátholi=
ckiego/ á iemu z chućią iáko od nawyż=
ſzego Páná y Bogá náſzego/ y zakono=
dawce náſzego poſtáwionemu podle=
gaymy/ á nierządem ſię y mieſzániną
heretycką brzydźmy. Inſzy ſą miſtrzo=
wie á inni vczniowie. Inni Bogá y
táięmnic iego blizſzy/ á drudzy dálſzy/
inni táiemnice iego ſpráwuią/ á inni
ich vżywáią. O wielki nierządźie he=
retycki coś wſzytko pomieſzał. Toż v
kolumna: b
nich miſtrz co y vczeń/ y owſzem wſzy=
ścy vczyć chcą/ á nikt ſłucháć y poſłu=
ſznym być/ byle co trochę czytáć vmiał/
niechce. Dźiś v nich/ iáko ſtáry Tertu=
lian nápiſał/ ſługą kośćielnym á iutro
świeckim. Gdźie v nich rozdźiał świe=
ckiego od duchownego? Nic nie ma v
nich duchowny czegoby świecki nie
miał. gdźie v nich Apoſtolſka ſtolicá?
gdźie biſkupi coby święćili y ſługi ko=
śćielne rodźili? Swieccy ná nie ręce
kłádą/ ſynowie oyce rodzą/ co ieſt prze=
ćiw przyrodzeniu. Miniſtrowie tylo v
nich y dyákonowie zoſtáli/ á kápłanow
nie máią. ſłudzy ſą bez páná/ goſpoda=
rze bez domu. Komuż lewitowie y mi=
niſtrowie ſłużą gdy biſkupow y kápła=
now nie máſz? Co Apoſtoł o dyákonách
mowi: iáko im to ſłużyć może bez biſku=
pow y kápłanow? Vchowayże Boże
komu ſię tám do tego nierządu kwá=
pić ábo w nim zoſtáwáć/ á mądrze vſzy=
kowánego Chryſtuſowe^o woyſká/ kto=
rego nieprzyiaćiel przemoc nie może/
odſtępowáć. W ktorym rozmáite ſą
roty/ iáko niebieſkiego y Anyelſkiego
woyſká/ ſtoiących y vſługuiących Apo=
ſtołow/ biſkupow/ kápłanow/ dyáko=
now/ ſubdyákonow/ y innych klerikow/
ktoremi Chryſtus dawny y Apoſtolſki
kośćioł ſwoy oſádźił.

32:

WTORA CZESC.

33:

O náukách z Ewángeliey do obyczáiow.
kolumna: a
Częſtey modlitwie do BOgá
w potrzebách náſzych/ mamy
Páná náſzego IEzu Chryſtá
gęſte w Ewángeliey náuki y vpominá=
nia. Ná onym pierwſzym kazániu ſwo=
im do vczniow ná gorze/ nie tylo mo=
dlitwę roſkázuie/ ále y ſpoſob iey y ſło=
wá y pożytki vkázáć raczył. A v Luka=
ſzá ś. mowi: Potrzebá ſię záwżdy mo=
dlić á nie vſtáwáć. A tu przykłádem
ſwoim gdy ſię ſam modli/ y tákie miey=
ſce/ y táki nocny czás/ y ták długie go=
dźiny ná modlitwę obiera: wielce ią
nam záleca. W czym ſię naprzod prze=
ſtrzeżmy/ áby kto nie rozumiał iákiey
nierownośći boſtwá Páná náſzego z
Oycem/ ktoremu ſię vkarza y modli.
Bo to czyni tylo iáko prawdźiwy czło=
wiek/ wedle tey nátury ludzkiey/ ktorą
ná ſię wźiął dla nas: nie wedle Boz=
kolumna: b
kiey/ ktorą ma z Oycem rowną. ktorą
modlitwy y vniżenia żadnego mieć nie
może. Oboiá rzecz ieſt w Pánie náſzym:
y modli ſię iáko człowiek/ y dáie y ſobie y
wſzytkim proſzącym/ iáko Bog.
Przetoż tym ieſt rożna modlitwá ie=
go od innych świętych. innych nie zá=
wżdy ſpráwi o co prośi: á tá záwżdy/
iáko ſam mowi: Wiem Oycze iż mię
záwżdy wyſłuchywaſz. Inne świętych
modlitwy bez tey Páná náſzego Iezu=
ſowey ważneby nie były. Bo przezeń do
Bogá przyſtęp mamy/ y bez niego mo=
dły náſze brzydkie ſą v Bogá. By ſię on
zá nas nie modlił: prożnaby modłá ná=
ſzá zoſtawáłá. On ieſt pośrzednikiem
náſzym/ nie tylo wyſługą y odkupie=
niem/ iáko odkupićiel: ále też y modli=
twą/ iáko kápłan: gdy zá nas y dla
nas y potrzeb náſzych wſtáwia powa=

żną pro-

---

strona: 609

Ná dzień ś. Bártłomieiá Apoſtołá.

609.

kolumna: a
żną prośbę ſwoię/ iáko nawyżſzy Bi=
ſkup náſz/ y wielki bráćiey ſwoiey miło=
śnik. Przetoż kośćioł ś. nigdy bez nie=
go y imieniá iego żadney modlitwy po
ſyłáć do Bogá nie śmie/ y ták zámyka
prośby ſwoie: Przez Páná náſzego Iezu
Chryſtá. Boby ináczey przypuſzczone
iego prośby nie były. y my tákże gdy
prośim o co P. Bogá: żadney więtſzey
nádźieie y vfánia nie mieymy: iedno w
tym/ iż ſię ten zá nas modlił/ ktory zie=
dnáć y dáć wſzytko może/ y iego zá ná=
mi ſię wſtáwiánie/ y cześć y wyſługá ie=
go ktorą ma v Oycá/ czyni potężne y
poćieſzne prośby náſze.
Iákiego pokoiu ſzukáć mamy ná ro=
zmowę z Pánem Bogiem/ vkazał tu
P. Iezus gdy ſam ná gorze zoſtáie. Ie=
mu tego nie byłá potrzebá/ bo iego my=
śli żadna rzecz ćieleſna y świecka ro=
zerwáć nie mogłá: ále nas/ ktorym
wnet máluczka rzecz rozerwánie czy=
ni/ náuczyć chćiał y przeſtrzedz. Moy=
zeſz y Heliaſz y ſynowie Proroccy/ y Ian
Chrzćićiel w ſtárym zakonie/ dla tego
ná puſtych mieyſcách przemieſzkiwáli:
y w nowym zakonie ták wiele puſtel=
nikow: woleli wſzytki nędze ná puſzczy
znośić/ y ná źiołkách y korzonkách źie=
mnych przeſtáwáć: niżli modlitew ſwo=
ich rozerwánie w mieſzkániu miedzy lu=
dźmi ćierpieć. A ći ktorzy oboie czynią/
y ludźiom w duchownych potrzebách
ſłużą/ y ſwoiey duſze modlitwą ogło=
dźić niechcą: máią ſię ná wzor Páná
ſwego iáko nawięcey mogą kryć y od=
wodźić/ áby proch ktorego miedzy lu=
dźmi nábiorą/ otrząſnąć mogli.
Pan Iezus ludźiom ſłużył/ ále ied=
nák czáſow ſwoich ná puſtynie ſię y do
onego ogroycá vkradał: ták iż go lu=
dźie nabożni ſzukáć muśieli. y Apoſto=
łom rádźił/ gdy y ieść czáſu nie mieli/
ludzkie kłopoty y rády odpráwuiąc: á=
by vćiekli ná puſzczą y trochę odpoczę=
li. Poſpolići záś świeccy máią kośćio=
ły/ máią komorki ſwoie/ do ktorych ſię
kryią. Máią być kośćioły náſze iáko
puſtynie/ w ktorych ludźi nie máſz/ iá=
koby niokiem nie wiedźiał: iákoby ſam
ieden tám wſzedł: ták ſię ma káżdy ná
ſercu ſpráwić. áby ſwoy pokoy modli=
twá iego miáłá. Przetoż bárzo gánim
w kośćiele witánia/ rozmowy/ y ſprá=
wy/ y pokłony/ y ſtania ſług przed pány.
Dom ieſt modlitwy/ dom puſtynie ś=
kolumna: b
więtey/ dom pokoiu náſzego. Komorkę
też ſam Pan rádźi. y wedle zwierzcho=
wnego rozumienia/ bácznie czyni kto
ſię zámyka/ á ſpraw y nawiętſzych ná
ten czás nie przypuſzcza/ á o pośpiech
ſpráwom nie dba. Wiedząc iż rozmo=
wá z Pánem Bogiem nic nie omieſzka/
á odpráwy przyſporzy. Ná coſmy bár=
zo ſłábi/ y mniemamy áby wſzytko zgi=
nąć miáło/ dla máłey godźinki/ ktorą
P. Bogu y chwale iego dáiem.
Ná co więc noc ieſt nalepſza/ gdy
ludźie iáko vmárli leżą/ gdy gwiazdy
świecą/ y máieſtat ſię w nich Bozki
dźiwny vkázuie/ gdy ſpráwy wſzytki od
poczywáią: w ten czás ſzczęśliwy kto
wſtáie do Páná/ á z tym Iezuſem y án=
yoły iego ná modlitwie nocuie. czego
ácz nie wſzyścy czynić mogą: iednák
káżdy ſtáráć ſię ma/ áby iáką część no=
cy ná to odłożył. A owi iáko ſię wymo=
wią ktorzy noc ná wieczerzách trawią?
do pułnocy ie odwłocząc/ á dźień ná
ſpániu do ſpraw y świátłość wrodzo=
ną gubią.
Pogodna ſię też modlitwá czyni/
w dobry bárzo czás/ gdy co wielkiego
zácząć mamy. Acz y w máłych y mier=
nych ſpráwách bez niey ſię nic poczy=
náć nie ma: iednák poważne y wiel=
kie/ ktorych dobrze śiłą y dowćipem
náſzym odpráwić nie możem: modli=
twę gorącą wyćiągáią. Coż zá śiły ſą
náſze/ coż zá rozumy náſze bez P. Bogá
y pomocy iego? iáko źiemiá bez deſzczu/
y ptak z obćiętemi ſkrzydłámi. Obie=
ráć miał P. IEZVS filary y fundámen=
ty budowánia kośćiołá ſwego/ dwána=
śćie mężow: ktorzyby máłą liczbą/ ále
wielką śiłą podźwignąć świát mogli/
á duſze rozumne y wolne pod iárzmo
Bożé y wiáry świętey podbić. Rzecz
wielka á ludźiom niepodobna/ od ſá=
mego Bogá iść miáłá. vprośić ią Syn
Boży y ziednáć v Oycá ſwego miał.
My też w rzeczách wielkich kośćioło=
wi Bożemu y Rzeczypoſpolitey nale=
żytych: pierwey ſię do modlitwy vćie=
kaymy. Iáko świętych przykłády vká=
zuią. Woyny Moyzeſz bez modlitwy/ y
Dawid nie dołożywſzy ſię P. Bogá nie=
záczynał. A po modlitwie wielkie v=
fánie w P. Bogu brał y mowił: Bło=
goſłáwiony P. Bog moy/ ktory náu=
cza ręce moie do woyny/ w pálce moie
do boiu. Ták y w innych potrzebách

Hhhh

ná Sey=

---

strona: 610

Ná dzień ś. Bártłomieiá Apoſtołá.

610.

kolumna: a
ná Seymách gdy o dobrym poſpolitym
rádźić máią: nie tylo modlitwą/ ále y
ſpowiedźią y vżywániem przewiele=
bnych táiemnic przypráwuią ſię mą=
drzy. ktorzy wiedzą iż y rádá/ y woyná
y zwyćięſtwo/ y káżde poſtępki w ręku
ſwoich P. Bog nośi: á czyni wedle wo=
ley ſwoiey/ y z miłośierdźia nád ſługá=
mi ſwemi/ ktorzy ſię vprzeymie do nie=
go vćiekáią/ y iemu ſámemu á nie ſo=
bie dufáią.
Miedzy poważnemi y wielkiemi
ſpráwámi poczytáć mamy obieránie
vrzędnikow kośćielnych y świeckich.
Ná ktorych nie część ktora/ dobrego
poſpolitego: ále wſzytko należy. Gdy
pánowie biſkupy miánuią y inne du=
chowne/ á zwłaſzczá gdy ſię ich miáno=
wániu nie ſprzećiwiáią/ áni go poprá=
wowáć śmieią: wielki ma być v pá=
now rozmyſł y boiaźń y wzywánie Du=
chá ś. áby nie pobłądźili/ á złym kápła-
nem kośćiołá Bożego y owiec Chry=
ſtuſowych nie gubili. Bo vcześnikámi
będąc grzechow tego ktorego podáią/
z karánia ſię też iego y gniewu Bożego
nie wymowią. Ile ſzkody on wilk/ kto=
rego do trzody wpuſzczáią vczyni: tyle
on co go puſzcza ćierpieć y płáćić ie bę=
dźie. Bo nie tylo czyniący/ mowi Apo=
ſtoł/ ále y ná vczynki złych zezwaláiący
śmierći ſą godni. A iákoż to ná złe po=
ſtępki iego nie zezwala: kto złego ná
vrząd ták należyty ludzkiemu zbáwie=
niu ſtáwi? y złośći iego ták pomaga/
iáko gdy kto złodźieiowi áby kradł/ zam=
ki y drzwi otwarza.
Toż ſię mowi o vrzędnikách świe=
ckich/ ktorym drugdy pánowie w moc
ich y do ręki ich ćięſzkiey y okrutney/ y
do śćiſłego łakomſtwá ich/ vbogie pod
dáne podáią/ árenduią/ przedáią. Bo
łákomi ktorzy ná kre y pot poddá=
nych pátrzą: dáruią wiele pánom y v=
rzędy v nich kupuią/ y wielkie rozmno=
żenie dochodow obiecuią: y nie mogą
ſię y pánom iśćić/ y ſwoie^o łákomſtwá
nákarmić/ iedno krwią á potem á łu=
pieſtwem vbogich. A drugdy y here=
tyki ná nie ſtáwią/ ktorzy nie tylo má=
iętnośći vbogim poddánym/ ále y du=
ſze gubią/ y kápłany im wymiátáią/ y
kośćioły odeymuią. iáka więtſza ſzkodá
nád tę w ludzkim zbáwieniu być może?
więcey ten duſze ich zábija/ niżli ten
czárt y wilk ktorego ná nie podáie.
kolumna: b
A o Zydách co mowić/ ktore łákom=
ſtwá páńſkie/ y ná ſwoie vbogie domo=
wniki niemiłośierne wſadzáią/ iáko
iádowite wilki ná owce: nic tylo z wiel
ką zelżywośćią ſtanu y powołánia Ch=
rześćijáńſkiego: ále z vtrátą dobr y v=
boſtwá ich. wſtydzą ſię niektorzy iáw=
nie łupić y odźieráć poddáne ſwoie: y
wolą táiemnie przez Zydy/ ktorych ieſt
wrodzona ná Chrześćiány nienawiść/
áby ſię krwią Chrześćijáńſką karmili.
O Iudaſzowie co ták Chryſtuſá w
członkách iego przedáiećie/ zyſki y áren
dy wáſze/ y pieniądze Zydowſkie/ w ſzu=
bienicę piekielną obrocą ſię wam: y tu
ná świećie pożytku z nich mieć nie bę=
dźiećie. Lichwy y zdrády Zydowſkie w
niwecz ſię wam obrocą: á cząſtká wá=
ſzá/ iáko Pan groźi/ z tákiemi towárzy=
ſzmi w gniewie y karániu Bozkim zo=
ſtánie.
Inna rzecz ieſt/ gdy ſię pánowie y
ći co vrzędy podáią omylą ná ludźiech:
ábo gdy y z dobrych na wybierániu/ złe=
mi ſię ná ſpráwowániu vrzędow ſtáią.
W ten czás ſpráwić ſię P. Bogu mo=
gą: ieſli pilność wſzelkáką czynili/ o wy=
pytániu y wiádomośći żywotá y god=
nośći ich. Ináczey/ niewiádomość ich
nie wymowi. A winy żadney ich nie
máſz/ gdy obráni y poſtáwieni ná vrząd
złemi ſię ná vrzędźie sſtáią. Iáko w
tym tu Iudaſzu znáczno ieſt. Nie obrał
go P. Iezus miedzy Apoſtoły złym: bo
ná ten czás był bárzo dobrym: ále on
po wźięćiu doſtoieńſtwá onego/ złym
ſię sſtał.
Rzekłby kto: Izali Pan Iezus nie
wiedźiał iż miał być złym: czemuż go
obrał? Vchoway Boże tę wiádomość
P. Bogu odeymowáć. Wie P. Bog w=
ſzytko co ma być/ y przyſzłe myśli náſze
y poſtępki wſzytki náſze/ iáko Pſalm
mowi/ y drogi y ſtopy náſze policzył. Ale
nie ſpráwuie P. Bog ludźi wedle tey
wiádomośći ſwoiey táiemney: ále we=
dle przyrodzenia ktore im dał. Dał lu=
dźiom wolną wolą/ áby czynili co chćie
li/ y obieráli co ſię im podoba/ złeli do=
breli. w tym im nie przeſzkadza/ áby za=
płátę ſłuſzną káżdy miał/ zá to iż z do=
brey woley ſwoiey do tego ſię ábo owe=
go obroćił. Wiedźiał P. Iezus iáko
Bog práwy co z Iudaſzá być miáło: á=
le iáko człowiek y ſprawcá trzody ſwey/
tey ſię wiádomośći nie rádźił/ gdy go

ná vrząd

---

strona: 611

Ná dzień Národzenia mátki Bożey.

611.

kolumna: a
ná vrząd obierał: wiedząc iż ná on
czás y v ludźi dobr był/ y ſławę miał v
wſzytkich o ſobie dobrą. Iáko mądry
ſpowiednik gdy ſwego poddánego ná
ſpowiedźi ſpráwy wie/ iáko bog/ nie iá=
ko człowiek: nie rządźi go áni ſpráwuie
z oney wiádomośći Bogu ſámemu ſłu=
żącey: ále wedle rozumu y wiádomoś=
ći ſwoiey ludzkiey. Boby ſákrámt Bo=
ży y pieczęć krolá niebieſkie^o zgwałćił.
A k temu iż dopuſzcza P. Bog dla
ludzkich grzechow złe vrzędniki/ iáko
piſmo mowi/ y ná tym obierániu Iuda=
ſzá dał to znáć: áby nie záwżdy winá
ſię kłádłá ná ty co vrzędniki obieráią:
ále ná grzechy ráczey ludzkie/ ktore P.
Bog złemi przełożonemi y tyránnámi
karze. Gdy P. Bog ná ludźie łáſkaw/
dáie im pány dobre/ iáko ieſt w piſmie:
Iż/ práwi/ vmiłował P. Bog lud ſwoy:
dla tego ćiebie Sálomoná/ mądrego y
dobrego y ſpokoynego krolem nád nim
vczynił. Y indźiey mowi P. Bog: Dam
im krolá w gniewie moim.
Dla tego też P. Iezus Iudaſzá o=
brał/ áby káżdy wiedźiał iż złość ludzka
vrzędu Bożego y mocy nie pſuie. Ták
to dobry chrzeſt był ktor Iudaſz chrz=
ćił wierne: iáko ś. Auguſtyn y inni w=
ſzyſcy náuczáią: iáko y ten ktorym
Piotr ś. chrzćił. Bo moc Bozka we
chrzćie y innych Sákrámentách ktore
ſpráwuią ná to obráni kápłani/ nie
idźie z dobroći ábo złośći ich: ále z ſło=
wá y woley Bożey. y nie dla śiebie y zbá
wienia ſwego táką moc y vrząd máią:
ále dla ludzkiego. Táż wodá idźie rurą
śrebrną/ ktora y rurą drzewiáną. Ták
dobrze pieczęć żelázna/ iáko mowi Ná=
zyánzenus/ wyraża herby iáko y złota.
kolumna: b
Do naśienia nie wádźi plugáwa ręká/
byle byłá rola dobra/ á deſzcz y ſłońce
pogodne.
Vmieymy tedy czćić vrzędniki y ká=
płany/ y krole/ y inne zwierzchnośći/
ktorych moc od P. Bogá idźie/ choć źli
choć dobrzy. Bo y Zbáwićiel náſz moc
Bożą złemu Piłatowi w vrzędźie iego
przyznał. Iednę cześć daymy/ wedle A=
poſtołá złym/ á dwie dobr. Iednym iż
ſłudzy Boży ſą y od niego zleconą moc
máią: á drugim iż nie tylo ſłudzy/ ále y
dobrzy á pilni y mądrzy ſłudzy Boży. A
pilnie prośmy Páná Bogá we dnie y
w nocy zá ty ktorzy nam ty vrzędni=
ki dáią/ ſtáwią/ miánuią/ święcą: á=
by ſię nie mylili/ á dobre y święte po=
dawali ku poćieſze náſzey/ y pomocy
zbáwienia y dobr docześnych/ y wſzyt=
kiey Rzeczypoſpolitey. Sámi ſię też
do tego ſpoſobmy/ ábyſmy byli godni
dobrych ſwiętych wodzow y páſterzow/
á złemi żeby nas Pan Bog nie karał.
Rząd święty kośćielny miłuymy y ie=
mu podlegaymy/ á żadnym go ſprzeći=
wienim/ iáko czynią heretycy/ nie mie=
ſzaymy: wiedząc iż przezeń trwáłość
ſię kośćiołá Boże^o wſpiera. Przybie=
gaymy do Chryſtuſá/ dotykáć ſię go
przez Sákrámenty w ktorych on moc
ſwoię zoſtáwił/ ábyſmy niemocy náſze
leczyli. O Iezu day ſię doſtoynie doty=
káć ćiebie Páná náſzego/ gdy táięmni=
ce twoie bierzem. Oddal ćięſzkie nie=
mocy náſze duchowne/ y tę ſłábość kto=
ra w nas ieſt do pełnienia woley two=
iey/ y pohámowánia ſzkodliwych żądz
náſzych. Ktory żyieſz y kroluieſz z Oy=
cem y z Duchem ś. Bog ieden ná wie=
ki. Amen.

---

strona: 632

Ná dzień wſzyſtkich Swiętych.

632.

33:

NA DZIEN WSZYSTKICH

34:

SWIETYCH, EWANGELIA

35:

V MATTHEVSZA W V.
Nego czáſu: Widząc P. Iezus ludzie/ wſtą=
pił ná gorę. A gdy vśiadł/ przyſtąpili k niemu vczniowie
iego: á otworzywſzy vſtá ſwe/ náuczał ich/ mowiąc:
Błogoſłáwieni vbodzy duchem: ábowiem ich ieſt kroleſtwo nie=
bieſkie. Błogoſłáwieni ćiſzy: ábowiem oni odziedziczą źiemię.
Błogoſłáwieni ktorzy ſą ſmętni: ábowiem oni będą poćieſzeni.
Błogoſłáwieni ktorzy łákną/ y prágną ſpráwiedliwośći: ábo=
wiem oni będą náſyceni. Błogoſłáwieni miłośierni: ábowiem
oni miłośierdzie otrzymáią. Błogoſłáwieni czyſtego ſercá: ábo=
wiem oni Bogá oglądáią. Błogoſłáwieni pokoy czyniący: ábo=
wiem názwáni będą ſynámi Bożymi. Błogoſłáwieni ktorzy ćier=
pią prześládowánie dla ſpráwiedliwośći: ábowiem ich ieſt krole-
ſtwo niebieſkie. Błogoſłáwieni ieſteśćie/ gdy wam złorzeczyć bę=

dą/ y prze=

---

strona: 633

Ná dzień wſzyſtkich Swiętych.

633.

dą/ y prześládowáć was/ y mowić wſzytko złe przećiwko wam
kłámáiąc/ dla mnie. Ráduyćie ſię y weſelćie: ábowiem zapłátá
wáſzá obfita ieſt w niebieśiech.
kolumna: a
Więto nas dziśieyſze
vpomina/ ábyſmy vważyli
v śiebie pilnym obmyſłem y
nabożnym ſercem/ on bárzo
należyty ártykuł wiáry náſzey: ktorym
wierzym/ vczeſtnictwo ábo ſpołeczność
ábo obcowánie świętych. Ná práwym
á wnętrznym rozumieniu tey iedney
táięmnice wiele nam należy/ nie tylo
do vmocnienia niektorych náuk Ká=
tholickiego kośćiołá: ále też do poćie=
chy y pomocy wielkiey náſzey: gdy nam
ná wyſługách v Páná Bogá y poku=
tách/ y dobrych vczynkách ſchodźi: ábo
gdy co ſobie vprośić y iednáć v Páná
Bogá mamy. Ná iáſnieyſze tedy wy=
kolumna: b
rozumienie y wykład tego ártykułu we=
źmiem Apoſtołá ś. ſłowá/ ktore do Zy=
dow piſze/ mowiąc: [Przyſtąpiliśćie
do Syońſkiey gory Ieruzálem niebie=
ſkie^o/ do wiela tyśięcy liczby ányołow/
do kośćiołá pierwiaſtkowych ktorzy
popiſáni ſą w niebie/ do Bogá ktory
ieſt ſędźią wſzytkich/ y duchow ſpráwie
dliwych doſkonáłych.] Z ktorych ſłow
Duchá ś. obaczym zá pomocą Bozką
do iákiegoſmy miáſtá vwierzywſzy w
Chryſtuſá przyſtáli/ iákie ſąśiády y ſta=
ny w nim/ y iáka pomoc iednym z dru=
gich idźie. A potym ſię do tych Páń=
ſkich ſłowy błogoſłáwieńſtw vdamy.

16:

PIERWSZA CZESC.

17:

Iákie miáſto ieſt kośćioł Boży/ y co w nim zá ſtany

18:

y ſąśiedztwo.
kolumna: a
Ośćioł Boży miáſtem ſię Hie=
rozolimą zowie/ y gorą Syoń=
ſką ná ktorey Ieruzálem záſá=
dzone było. Do miáſtá ludźie ſię kupią
dla tego: áby ieden z drugiego miał po=
moc: gdyż ſam człowiek ieſt z śiebie
niedoſtáteczny/ y potrzeb ſwoich bez
pomocy innych ludźi odpráwić nie mo=
że. Y dla tego dał mu P. Bog náturę
towárzyſką/ ktora go do kupy pędźi.
Nie ták iáko inne źwierzętá/ ktore w
leśie y w polách/ y w wodách/ ſkoro ſię
vrodzą á trochę podchowáią: potrze=
by ſwoie ſámy bez pomocy opátrzyć ſo=
bie mogą. Y przeto Mędrzec mowi:
[Biádá ſámemu: bo gdy vpádnie/ nie
ma ktoby go podnioſł.] Ták też do te=
go Ieruzálem kośćiołá ś. miáſtá du=
chownego/ dla tego ſię ćiśniem: áby=
ſmy do zbáwienia wſzelákie pomocy y
doſtátki mieli/ ieden z drugiego ſię we=
ſeląc/ y w zgodźie y miłośći mieſzkáiąc.
Bo ieſli ćieleſnych potrzeb ſam ſobie
człowiek bez pomocy drugich doſtáć
nie może: dáleko więtſzą ma ſłábość
ná duchownych potrzeb wiecznego
mienia doſtawánie.
Stądże Pſalm mowi: [Ieruzálem/
kolumna: b
to ieſt kośćioł Boży/ budnie ſię iáko
miáſto/ w ktorym ſpolne ieſt vczeſtnic=
two. y tám ſię do niego náſzło ludu
Páńſkiego.] Iáko wielka ieſt vćiechá
w porządnym y vprzywileiowánym/ y
doſtátki wſzytkimi opływáiącymi mie=
śćie/ y miedzy dobremi y zgodnemi ſą=
śiády mieſzkáć: ták w kośćiele Bożym/
mowi Pſalm/ ieſt dźiwnie poćieſzne
mieſzkánie/ iáko tych co ſię weſelą. wiel=
ka zgodá w nim/ wielki porządek/ wiel=
ki doſtátek/ beśpieczna obroná y nádá=
nie przywileiow bogátych/ święte y
ſpráwiedliwe práwá: święte y dobre
vrzędy/ pod ktoremi wſzyścy w wiel=
kiey poćieſze żyią. Bo ma na to miáſto
wielce możnego/ mądrego y porządne=
go krolá/ ktory ie miłuie y opátruie/
y wſzytkim dobrem nápełnia. y oczy ie=
go/ mowi Prorok záwżdy ná to miáſto/
y ná mury iego obrocone ſą/ y zápom=
nieć go nigdy nie może.
W tym mieśćie obywátelow wſzyt=
kich cztery ſą ſtany. O trzech tu w=
ſpomina Apoſtoł ś. w ſłowiech wyż=
ſzey pomienionych: á o czwartym ná
innym mieyſcu dokłáda. Ieden ſtan
ieſt ludźi w ćiele/ y tu ná źiemi mieſzká=

L lll

iących:

---

strona: 634

Ná dzień wſzytkich Swiętych.

634.

kolumna: a
iących: ktorzy do tego miáſtá przyſtá=
ią/ y wpiſuią ſię. o ktorych mowi: Przy=
ſtáliśćie do Ieruzálem niebieſkiego.
Mowi o tych co tu ná źiemi w ćiele
mieſzkáli: iż wiárą y chrztem ś. przyſtá=
li do niebieſkiego miáſtá. Niebieſkim
ſię zowie/ iż w niebie ma więtſzą część
y lepſzą mieſzczan ſwoich/ y więcey ryn=
kow/ vlic y obywátelow ſwoich. iż ſtám
tąd ma práwá/ náuki/ żywność/ y do=
ſtátki ſwoie. á iż tám ſię nákoniec wſzy=
ſcy ſkupić/ y wiecznego mieſzkánia ſpol=
nie záżyć máią. Tu ieſt ná źiemi przy=
ſtawánie y wpiſowánie/ y mieyſkiego
práwá przyimowánie. kto tu przez po=
rządne vrzędniki y Sákrámenty przy=
ięty nie będźie: do niebá też nigdy go
nie przyimą. Iáko Pan Chryſtus mo=
wi: Co tu ná źiemi rozwiążećie: ná
niebie rozwiązáne będźie.
Drugi ſtan ieſt tego miáſtá/ Anyoło=
wie/ o ktorych mowi Apoſtoł: Przyſtá=
liśćie/ do wielu tyśięcy liczby Anyo=
łow. ći ſą ſzczerzy duchowie bez ćiał/ y
bráćia ſtárſzy/ z ktorymi mamy ſpolną
duſzę Anyelſkiey nátury/ ácz do ćiáłá
przypoioną. Z ktorymi pod tymże Pá=
nem y pod iego práwy żyiem: ábyſmy
z nimi wolą ſpolnego Páná y Bogá
náſzego czynili/ iáko w modlitwie mo=
wiem: Sſtań ſię wola twoiá/ iáko w
niebie ták ná źiemi. Do iednegoſmy
końcá z Anyoły ſtworzeni/ ſąśiedźi ſą
náſzy/ y z nimi w towárzyſtwie ná wie=
czne czáſy przemieſzkáć/ á ná vſtáwi=
czney chwale Bożey ćieſzyć ſię mamy.
O czym ſię ná inſzym mieyſcu náucza.
Trzeći ſtan ieſt tego miáſtá ducho=
wie ábo duſze ludźi ſpráwiedliwych/ kto
rzy tu w ćiele żyli/ á śmierćią ſię iuż do
niebá przenieśli/ tu miedzy námi ćiáłá
ſwoie zoſtáwiwſzy. o ktorych támże A=
poſtoł mowi: Przyſtáliśćie do kośćio=
łá pierwiaſtkowych/ ktorzy ſą popiſáni
w niebie do duchow ſpráwiedliwych
doſkonáłych. Pierwiaſtkámi ſię zo=
wią: bo oni napierwey do niebá z Ch=
ryſtuſem wſtąpili/ y tám ſię iákoby v=
rodźili: Oycowie oni święći/ ktorzy od=
kupienia w ćiemnych podźiemnych krá
iách czekáli/ ktore Chryſtus z ieńſtwá y
mocy nieprzyiaćielſkiey wybáwił/ y zwo
iowawſzy piekło y moc iego/ z tryum=
phem duſze ony do niebá prowádźił.
Do tych duchow/ mowi Apoſtoł/ y do
innych iuż po wniebowſtąpieniu Páń=
kolumna: b
ſkim vmárłych: przyſtáliśćie/ y z nimi do
iednych praw y ſąśiedztwá przypuſz=
czeni ieſteśćie.
Czwarty ſtan ieſt duſz/ vmárłych pod
źiemią w czyścu mieſzkáiących/ á wy=
płacáiących długi ieſzcze pozoſtałe/ po
śmierći do czáſow pewnych. O ktorych
ná inn mieyſcu Apoſtoł tenże mowi:
gdy trzy mieyſcá miánuie tych ktorzy
ſię Iezuſowi kłániáią/ y zá odkupienie
y wybáwienie dźiękuią. Ná źiemi/ pod
źiemią/ y w niebie. W niebie dwá ony
ſtany/ zwłaſzczá Anyelſki y duchow ś=
więtych: á pod źiemią ktoż ſię ma rádo=
wáć z odkupienia y dobrodźieyſtwá Sy
ná Bożego/ y zá nie chwałę iemu od=
dáwáć? iedno duſze one oſádzone tám
ná docześnym karániu/ ktore ſpráwie=
dliwość Bozka wyćiąga. ktore ná źie=
mi pokuty doſtáteczney omieſzkáły y zá=
niecháły/ o ktorych iutro dali Bog mo=
wić ſię będźie.
Obáczmy iuż co zá pomocy y poſłu=
gi ty ſtany ſobie ſpolnie czynią: w ied=
nym mieśćie y ſąśiedztwie/ y w zgodźie
y w miłośći z ſobą mieſzkáiąc. Bo to
ieſt koniec ſkupienia ſię do iednego miá
ſtá y pod iedny práwá: áby ieden dru=
giemu ſłużył/ y obronę y pomoc wſzelá=
ką dawał. Czego ieſli nie máſz: prożno
ſię zowiem domownikámi Bożemi/ ſą=
śiádámi świętych Bożych/ iáko nas
Apoſtoł zowie: prożno ſię miáſtem tá=
kim y iego przywileiámi chlubimy. Ie=
ſli my ná źiemi o Anyołách y o duchách
świętych niewiemy/ y onych pomocy y
poſług nie vżywamy: ábo ieſli oni o
nas niewiedzą/ y nam ni w czym nie ſłu
żą: nic nam po ich ſąśiedztwie y towá=
rzyſtwie. zgołá będą nam iákoby nie
byli/ vmárłemi y odłączonemi.
Czego nie day Boże mowić. Epi=
kurſka to y Sáduceyſka niezbożność/
do ktorey nas ſekty Luterſkie wiodą:
ábyſmy o świętych y o vmárłych nie=
wiedźieli/ iáko y oni o nas wedle ich
fałſzywych ſłow niewiedzą. Nie day
Boże/ áby kto nas od vmárłych náſzych
y od ś. Anyołow dźielić miał. Przeklę=
ty ieſt táki rozrywácz y buntownik/
ktory rozdźiały ty y roſtyrki w mieśćie
ták zgodn/ y miłośćią ſąśiedzką zwią=
zánym czyni. Zywy w ćiele Dawid mo=
wi: Cząſtká moiá ieſt w źiemi żywią=
cych. niebo ieſt źiemią żywiących: á
źiemiá vmieráiących: á iednák my co

tu vmie=

---

strona: 635

Ná dzień wſzyſtkich Swiętych.

635.

kolumna: a
tu vmieramy/ w niebie vczeſtnictwo y
przyiaćioły y ſąśiády mamy: z ktorych
pomocy nie mieć/ tożby było co cząſtki
z nimi nie mieć/ y przyiáźni żadney z ni=
mi y dobrego ſąśiedztwá nie záżywáć.
Iákież y ktore ſą poſługi ſąśiedzkie
y bráterſkie/ ktore ſobie ty ſtany ſpolnie
czynią? Naprzod o Anyołách trudno
wątpić iż nam tu ná źiemi ſłużą/ iáko
bráćiey y ſąśiádom ſwoim. Bo Apo=
ſtoł o nich mowi: [Wſzyſcy Anyołowie
ſą duchowie ſprawcy/ poſłáni ná poſłu=
gę tych/ ktorzy dźiedźictwo zbáwienne
biorą.] Służą nam dodáiąc nam my=
śli świętych/ y broniąc nas od duchow
złych/ iáko ieſt v Thobiaſzá/ y odnoſząc
modlitwy náſze P. Bogu/ modląc ſię
zá námi/ y wyrywáiąc nas od złych przy
god. Iáko Iákob Pátryárchá o ſwo=
im Anyele mowi. O czym ſię w ich ś=
kolumna: b
więto náuki dáią.
Duchowie też świętych Pátryár=
chow/ Apoſtołow/ Męczennikow/ y w=
ſzytkich świętych płći oboiey ktorzy z
Chryſtuſem kroluią/ pewne y poćieſzne
nam ná źiemi poſługi czynią: iáko brá=
ćia/ ſąśiedźi y miłośnicy náſzy. Bo ſię o
nas ſtáráią/ y modlitwámi ſwemi nas
rátuią/ y wiele nam dobrego przez Ch=
ryſtuſá y v Chryſtuſá vpraſzáią. Czego
ieſliby nie czynili: iednáby ktora rzecz
z tych dopuśćić im tego nie miáłá: A=
bo iż w chwale ná widzeniu Bogá ie=
ſzcze nie ſą: ábo iż o náſzych ſpráwách
niewiedzą: ábo iż z námi ſpołecznośći
nie máią/ y ſąśiádámi nam nie ſą: ábo
iż niechcą y nie mogą: ábo iż Chryſtu=
ſowemu poyśrzednictwu vbliżáć nie
śmieią. O czym w tey wtorey częśći
mowmy.

21:

WTORA CZESC.

22:

Iż święći nam pomoc czynią/ y my im też poſługi czynim/ y o

23:

cnotách ktoremi do wiecznego ſzczęśćia przyſzli.
kolumna: a
Toby to śmiał mowić: iż ieſzcze
duſze świętych chwały y vwiel
bienia nie máią/ á ná twarz
Bożą nie pátrzą: Iákoby ſię wżdy pi=
ſmá nie wſtydźił/ y ſłow onych Páń=
ſkich do łotrá: Dźiś zemną będźieſz w
ráiu? Nie mowi o ráiu źiemſkim: bo
duſzá krom ćiáłá/ w ćieleſnym ſię ogro=
dźie y ſádách y owocách nie kocha. Ale
o onym ráiu/ o ktorym rzekł Apoſtoł:
Porwánym był do ráiu/ to ieſt do trze=
ćiego niebá/ iáko ſam wykłáda. Chry=
ſtus ieſt nie w ráiu/ ále w niebie ktore z
ſobą łotrowi obiecał. Gdźież y oyce
święte Chryſtus wprowádźił? Izali
nie do niebá gdźie ſam wſtąpił? Iáko
Pſalm y Apoſtoł mowi: [Wſtąpiwſzy
wzgorę/ wiodł z ſobą poimáne ieńce.]
O czymże mowi Apoſtoł: [Wiemy iż
gdy ſię ten dom náſz źiemſki zepſuie/
mieſzkánie nie ręką czynione/ ále wie=
czne mamy w niebie.] Y niżey mowi:
[Wolę od ćiáłá pielgrzym być/ to ieſt
z niego wynidź/ á z Chryſtuſem być o-
becnym. Chcę być rozwiązánym od
ćiáłá/ á zoſtáć z Chryſtuſem.] A iákoż
Szczepan ś. otworzone niebo/ y w nim
Chryſtuſá widźiał? izali do niego y do
ſwego Chryſtuſá nie wſtąpił/ ktoremu
duchá ſwego polecał? Iákoż bogacz
kolumna: b
w piekle pogrzebion/ y zapłátę potę=
pienia wiecznego ná duſzy wźiął: á
Lázarzby niebá po śmierći Chryſtu=
ſowey nie otrzymał? Izali táka ieſt
nieſpráwiedliwość? Bog nie kazał zá=
trzymáć zapłáty robotnikowi y przez
iednę noc: á ſamby ią miał ták wiele
lat odwłoczyć?
Stáry to błąd potępiony Wigilán=
cyuſzow/ y niektorych nowych Grekow/
ktorzy ſię tego ná Florenckim Koncyli=
um záwſtydźić/ y błędu odſtąpić/ prze=
konáni piſmem ś. muśieli. Prożnoby=
ſmy świętych wzywáli/ gdyby ná twarz
Bożą nie pátrzyli. Iáko onym oycom
świętym w odchłáni mowić iáwnie
nie śmiano/ ták iáko dźiś mowim:
Modlćie ſię zá námi. Bo w odchłáni
oney nie ták o nas wiedźieli: iáko te=
raz gdy Bogá y wſzytko w nim widzą.
Dármo tu doktory święte y ſłowá ich
przywodźić: gdyż iáwno ieſt/ iáko o
tym wſzyſcy piſzą/ y ſtárowieczną Ká=
tholicką náukę vmacniáią. Ignácyus/
Dionizyus/ Athánázyus/ Názyánze=
nus/ Niſſenus/ Cypryanus/ Ambrozy=
us/ Auguſtynus/ Ieronymus/ y inni.
Stąd idźie gdy święći iuż ná Pá=
ná Bogá pátrzą/ wiedzą wſzytki ſprá=
wy náſze/ y ſercá náſze P. Bog im otwa

L lll ij

rza y obiá=

---

strona: 636

Ná dzień wſzyſtkich Swiętych.

636.

kolumna: a
rza y obiáwia/ ſpoſobem tákim ktore=
go my poiąć nie możem. Czemu ſię
dźiwuiąc Auguſtyn ś. á nie mogąc o=
byczáiu náleść: nie przeto tego przał/
áby o náſzych modlitwách niewiedźie=
li: ále ich wzywáć y prośić náuczał. y
ſam to wſzędźie czynił/ doſyć ná tym
máiąc/ iż święći v grobow ſwoich y
indźiey wiele ludźiom przyczyną po=
magáią/ y wielkie cudá czyni przez nie
P. Bog. á iákożby to czynili gdyby o
nas niewiedźieli? Iáko tu ná źiemi ży=
wi święći ſercá ludzkie y myśli wie=
dźieli/ y P. Bog im obiáwiał: ták dá=
leko lepiey w doſkonáłey chwale wie=
dzą zá obiáwienim Bożym. Wiedźiał
Helizeuſz myśli krolá Syryiſkiego/ y
myśli ſługi ſwego Giezego. Wiedźiał
Achiaſz myśli Ieroboámá y żony iego.
Wiedźiał Sámuel myśli Saulá. Y
Piotr ś. wiedźiał ſerce Anániaſzá y Zá=
firy: á iákoż tám lepiey wiedźieć w nie=
bie nie máią/ vcześnicy teyże chwały
Bożey?
Sąśiádámi y członkámi náſzemi ſą:
iákoż nam pomágáć y modlić ſię zá
nas nie máią? Prożnobychmy ie bráty
ſwemi ználi. prożnobychmy ſię z iedne=
go miáſtá y ſąśiedztwá ich chlubili:
Muśić wżdy być z nich iáka nam po=
ſługá. Cożby nam po ich vczeſtnictwie
y ſąśiedztwie?
A iżby miał kto mowić iż ſię niechcą
zá námi modlić/ áni tego czynić mogą:
wielkąby krzywdę ich ku nam miłośći
y ſzczęśćiu ich czynił. Więtſzaby mie=
dzy námi byłá ná źiemi miłość/ ktorzy/
ſię modlić ieden zá drugiego możem:
niżli w niebie gdźie doſkonáła y prá=
wie ná ſwym przyrodzonym mieyſcu
ieſt miłość. My ſię możem zá bráty mo
dlić/ á oni nie mogą? Cożby to zá prze=
możność ich w onym ták wielkim
ſzczęśćiu? y owſzem coby to zá nie=
ſzczęśćie ich?
Ale podobno vbliżenia pośrzedni=
ctwu Chryſtuſowemu czynić niechcą.
Bo on ſam ieſt iedyny pośrzednik/ kto=
ry ſię zá námi v Oycá wſtáwia/ á niko=
goż do tego ſwoiego vrzędu nie przy=
puſzcza. bo nikt nam łáſki Bożey y nie=
bieſkich dobr iednáć v Oycá nie może/
okrom iego ſámego. To mowiąc lu=
dźie/ nie rozumieią czym ieſt rożne po=
śrzednictwo Chryſtuſowe/ od modli=
twy świętych zá námi. o czym iż ſię iuż
kolumna: b
indźiey náuczyło/ tám odſyłam. Sam
Chryſtus ieſt pośrzednikiem do zbáwie
nia y odkupienia: ále święći tylko ſą
do modlitwy ſpolney z námi. Trzy ſą
ſtrony/ Bog rozgniewány/ Chryſtus
przepraſzáiący/ á człowiek ſię korzący
y proſzący. Bog ieſt ktorego prośim:
Chryſtus przez ktorego prośim: á lu=
dźie y święći ktorzy z námi proſzą. Iá=
kaſz tu krzywdá ieſt Chryſtuſowemu
pośrzednictwu: gdyż do niego y przez
niego z świętemi idźiem? A krotkiemi
ſłowy y proſtemi wſzytki ich wymyſły y
dowćipki y árgumenty około tego od=
práwim: y ná to nam/ by ſię wſzyścy z
rozumámi zebráli/ nie powiedzą: Cze=
mu gdy ſię ia zá ćiebie żywego tu ná źie
mi modlę/ krzywdy Chryſtuſowemu
pośrzednictwu nie czynię: á święći w
niebie gdy ſię zá nas modlą/ czynią?
Powiedz mi iáko to ieſt? day mi przy=
czynę y rożność. Nie naydźieſz żadney/
iedno tę iż święći ſą więtſzy y zacniey=
ſzy niżli my. A im ſię kto zacnieyſzy ko=
rzy y modli: tym więcey czći tego przez
ktorego czego prośi. więtſza cześć
Chryſtuſowi gdy ſię z námi święći ie=
go korzą/ y przezeń nam dobrá wſzelá=
kie iednáią.
Leczby kto ſpytał: A my też co zá
poſługi świętym czynim/ gdyż ſpolne
máią być vczynnośći ſąśiedzkie y brá=
terſkie? Ná to ták mowię: My tu ná
źiemi iáko młodſzy bráćia á przećiw im
iáko dźiećiny/ nic wielkiego czynić dla
nich nie możem. To iednák możem.
Naprzod z ſtrony ányołow/ gdy ich do
ſłużby Bożey wzywamy/ proſząc áby z
námi chwalili ſpolnego Páná/ iáko
Dawid częſto w ſwoich Pſálmách czy=
ni: wielką im y wdźięczną poſługę od=
dáiem. A dáleko więcey gdy z grze=
chow przez pokutę práwą powſtáiem. z
czego ſię oni wielce ráduią/ iákobyſmy
im napotrzebnieyſze ſłużby oddawáli.
A świętym Bożym y duchom z Ch=
ryſtuſem kroluiącym tym ſłużym: iż
ich rádźi wſpominamy tu ná źiemi/ á
zwłaſzczá przy naświętſzey ofierze:
gdźie mowim: communicantes: to ieſt/
dźielim ſię Pánie wyſługámi świętych
twoich/ y vżywamy ich ná otrzymánie
hoynieyſzego miłośierdźia twego przez
Iezu Chryſtuſá Syná twego iedynego
poyśrzedniká náſzego. Y gdy ich/ ſławę
ich/ y cnoty ich rozſzerzamy/ y świętá

ich ku

---

strona: 637

Ná dzień wſzyſtkich Swiętych.

637.

kolumna: a
ich ku czći Bogu święćim/ y náuki ich
y przykłádow náśláduiem. Tym ſię im
przyſługuiem/ z nich P. Bogá chwa=
ląc/ y dla nich więtſzą mu cześć oddá=
iąc/ y dźiwnie ie tym ćieſzym. A iáko
gdy ſię dwá bráćia zmowią: ia będę do=
má rolą orał/ á ty iedź ná dwor krole=
wſki: co ia zárobię/ á ty wyſłużyſz: dźie=
lić ſię rowno będźiewá. Ták y my tę
zmowę z świętymi z bráćią náſzą ma=
my. oni więcey wyſłużyli v wielkiego
krolá/ niżli my w roley wygrzebli: á ie=
dnák w rowny dźiał idźiem. Y ći/ iáko
Dawid poſtánowił/ co przy tłomokách
w oboźie śiedzą/ y ći co bitwy wygra=
wáią: iednáką cząſtkę z plonow biorą.
áby ſię ziśćiło co tenże Dawid mowi:
Ieſtem vczeſtnik Pánie wſzytkich bo=
iących ſię ćiebie/ y ſtrzegących roſka=
zánia twego.
Owym záś co w Czyśću my ná źiemi
bárzo wiele ſłużym: gdy im do wypłá=
cenia docześnych długow/ ofiárámi/
poſtámi y iáłmużnámi/ y innym vtru=
dzenim zá nie/ pomagamy. O czym iu=
tro ieſt dali Bog kazánie. Ná ten czás
iuż o tych cnotách/ ktoremi święći do
ſzczęśćia ſwego przyſzli/ mowmy.
Otworzył vſtá ſwoie P. IEZVS ná
náſzę zbáwienną náukę/ y wedle Izáia=
ſzá wſtąpił ná wyſoką gorę/ y rozgłośił
nam Ewángelią ſwoię zakonu nowe=
go: vkázuiąc naprzod náſz koniec ná
ktoryſmy ſtworzeni/ y od ktoregoſmy
odpádli: to ieſt kroleſtwo niebieſkie/
ktore nam krwią ſwoią y śmierćią ku=
pił/ o ktorym w ſtárym zakonie máło
było ſłycháć. Ziemię rodzáyną y świe=
cki pokoy y dobre mienie docześne obie=
cował im P. Bog y dawał gdy mu do=
brze ſłużyli: ále kroleſtwá niebieſkiego
nie obiecował. Bo ſię dáć y obiecáć
iedno przez przyſzćie mękę y śmierć Sy=
ná Bożego nie mogło. iáko ſam rzekł:
Od czáſow Ianá Chrzćićielá krole=
ſtwo niebieſkie gwałt ćierpi. to ieſt/
dopiero o nim powiedáć y drogę do
niego ćiáſną vkázowáć poczęto.
Ktore to kroleſtwo rozmáitemi po=
ćiechámi/ ná ktore ludźie ſą łákomi/ tu
w tym P. IEZVS záleca. A potym
drogę do niego przez cnoty ná wierze
iego weń vgruntowáne vkázuie. Nád
kroleſtwo nie máią ludźie ná źiemi rze=
czy nazacnieyſzey y ſzczęśćia więtſzego.
gdy wielom narodom roſkázuią/ gdy
kolumna: b
im ſłużą ludźie/ iáko mowi piſmo/ y by=
dło/ gdy ſię im wſzyścy kłániáią/ y zá
bogi ie źiemſkie máią. Lecz Mędrzec
mowi: Dźiś kto krolem á iutro vmrze/
y sſtáie ſię prochem. krolował Alexán=
der y krole pod ſię mocne y wielkie/ mo=
wi piſmo/ podbił: á potym padł ná ło=
żko/ y vmárł. Ieden drugiego z tego
kroleſtwá ſpycha. pracey/ boiáźni/ v=
padkow pełne ſą/ y ná iednego ćiáſne.
Bo ieden chćiałby wſzytki ná świećie
kroleſtwá mieć/ y ieſzczeby ſię imi nie v=
gáśił. iáko byli oni monárchowie y ty=
ránnowie. Nie tákie ieſt ono krole=
ſtwo niebieſkie. nie ma końcá/ nie ma v=
padku/ nie ma zazdrośći y nieprzyiaćioł.
káżdemu kto wiernie P. Bogu ſłuży
doſtáć ſię może: bo ieſt ſzerokie y nie=
przebráne.
Kocháią ſię ludźie w wielkich poſſeſ=
ſyách y dochodách źiemſkich/ y w pię=
knych zamkách/ y ſzerokich á doſtáte=
cznych imionách. Ale tákie ich kochá=
nie/ mieni ſię/ vſtáie/ y nápełnia ſię
wiele gorzkośći. nim tego doſtáną/ wie=
le trudnośći podiąć muſzą: w dotrzy=
mániu/ y záchowániu/ y ſtraży/ y vży=
wániu wiele odnoſzą trudnośći. Lecz
oná niebieſka źiemiá y poſſeſſye y dźier=
żáwy ſzerokie y doſtáteczne/ práwe bez
fráſunkow y końcá ma bogáctwá.
Poćiechy y roſkoſzy świátá y ćiáłá
tego: boleśćią ſię kończą/ y gorzkośći
w ſobie y vprzykrzenia máią. A ony
niebieſkie nigdy nie obrzydną/ nigdy
ſię nie ſtárzeią. Szczęśćia tego żywo=
tá żadnego náſycenia y pokoiu nie czy=
nią/ záwżdy w nich czego nie doſtáie.
A ono niebieſkie práwe ma wſzytkich
żądzy vſpokoienie/ práwie náſyca/ y
miárę ma potrzęśnioną/ potłoczoną
y opływáiącą.
Nędze tám żadney nie máſz/ ktoraby
miłośierdźia potrzebowáłá. áni bolu/
áni śmierći/ áni łez/ áni wzdychánia/
iáko piſmo mowi. Pátrzánie ſámo ná
Bogá y widzenie twarzy iego/ dáie
wiádomość wſzytkich mądrośći y táie=
mnic y głębokośći rad Bożych/ y ſpraw
y dźieiow ktore były/ ſą y będą. Czym ſię
dźiwnie duſzá vbłogoſłáwia. káżdy tám
w oney oyczyznie iáko ſyn Boży y dźie=
dźic wſzytkiego onego páńſtwá/ czći y
doſtoynośći niewypowiedźiáney. y my-
śli ná tákie roſkoſzy/ weſela/ doſtátki/
doſtoynośći y czći y chwały oney: nie

L lll iij

tylo ſłow

---

strona: 638

Ná dzień wſzyſtkich Swiętych.

638.

kolumna: a
tylo ſłow/ ná obięćie/ iáko Apoſtoł mo=
wi/ nie sſtánie. Oko nie przeyrzy/ y v=
cho nigdy nie ſłycháło: iákie nam do=
brá zgotował P. Bog/ ktorych iuż brá=
ćia náſzy y kre náſzá oni święći Boży
vżywáią.
My też z ſercá do świętych Bożych
teſkniąc/ drogi ſię ich trzymaymy/ kto=
rą chodźili/ y tákie^o doſtąpili ſzczęśćia.
Vczmy ſię y mieymy ty cnoty/ ktore tu
Chryſtus błogoſłáwi. Vboſtwo w du=
chu chowaymy: ktore ná tym ieſt/ áby
człowiek wolne miał ſerce od świátá/
á iego nie miłował/ áni ſię w doſtát=
kách iego kochał. Ieſli kto z ſtanu y z
rodzáiu y z nieſzczęścia vbogi: bogá=
tym być nie prágni/ ná mále y pożywie=
niu vbogim przeſtáiąc. Bo inákſze á
poniewolne vboſtwo/ błogoſłáwione
nie będźie. A ieſli kto ma doſtátki/
imioná y pieniądze: niech ták ma/ iá=
koby nie miał: nie tylo ſię z tego nie we=
ſeląc/ ále co dźień to P. Bogu ofiáru=
iąc. ieſli to chce odiąć/ áby ſię wola ś.
iego dźiałá: á w zátrzymániu y ſkąpo=
śći y w złym ſzáfowániu grzechu nie
było. W tym ieſt duch vbogi/ ktory y
w krolách y pánách nawiętſzych być
może. Iáki był Abráhám/ y Dawid/ y
Iozáphát/ y Ezechiaſz/ y Iozyaſz/ y in=
ni możni y bogáći ná źiemi: á iednák ś=
więći y v Bogá wielcy.
Cichość y pokorę y łáſkáwość zácho=
wuymy: gniewu ſię y oſtrośći y pom=
ſty y krzywdy czynienia drugim ſtrze=
gąc. Iáko łáſkáwe beſtye/ báránki/ ko=
nie/ pieſki/ kotki/ káżdy rad widźi: ták
człowiek ćichy káżdemu miły ieſt. á iá=
ko lwá y niedźwiedźiá y byſtrey ſzkápy
káżdy ſię boi/ y nie rad ná nie pátrzy:
ták gniewliwego/ iáko mowi piſmo/
nikt nie wytrwa. Właſna to cnotá bá=
ránká náſzego/ ktory y zábijány nie zá=
wrzeſzczał/ á żadnego gniewu do pom=
ſty nie pokazał.
Płákánie też y záſmucenie ſerdeczne
nád grzechámi y nędzámi náſzemi y lu=
dzkiemi/ y práwa pokutá do niebá pro=
wádźi/ y to wſzytko nagradza cze^o nam
nie doſtáie. Ieſli człowiek nie czynił co
ſię podoba P. Bogu: wżdy niechay żá=
łuie iż nie czynił. Ieſli nie ma tákich
cnot iákich powołánie Chrześćijáńſkie
potrzebuie: wżdy żáłość mieć ma z te=
go iż ich nie ma/ á ná dobrey woley do
nábywánia ich y ná ſtárániu vprzey=
kolumna: b
mym niech mu nie ſchodźi. Płáczącym
obiecána poćiechá.
Y tym ktorzy dobremi być y záwżdy
ſpráwiedliwośći nábywáć prágną: o=
biecáne náſycenie. Táką gorącą wolą
y prágnieniem/ wielebyſmy ſwoich nie=
doſtátkow wetowáli. Byſmy wżdy by=
li/ iáko ieſt v Proroká/ mężowie żądzey
dobrey. y iáko mowią Anyołowie; ludźie
dobrey/ gorącey á nie prożnuiącey wo=
ley. Bo drudzy chcą w rzeczy do dobre=
go/ y mowią: Radbym był tákim y tá=
kim: á ręku nie przyłożą y z mieyſcá ſię
nie ruſzą. Tu dobrey woley nie máſz/ wy
mowká tylo y zaſłoná leniſtwá pánuie.
A o miłośierdźiu co mowić? Ieſli
P. Bogu ná bliźnim nie vkażem/ iáko
ſię nád námi zmiłowáć ma: prożno ſię
nam z nędzámi náſzemi do niego vká=
zowáć. Miłośierdźie świętych y ná
potrzeby właſne ſwoie nie pátrzyło.
Woleli ná ſię być twárdemi/ áby bli=
źnim ná potrzebách nie ſchodźiło: ſobie
vymowáli áby vbogi miał. A my y te=
go co nam zbywa żáłuiem. Iákoż ſię v
P. Bogá łáſki y politowánia nád námi
ſpodźiewáć mamy?
W czyſtośći ſerdeczney y ćieleſney
kocháć ſię/ znák ieſt Anyelſkiego towá=
rzyſtwá. A iż w błoćie chodźim/ á zmá=
záć ſię częſto muśim: ná to mamy na=
świętſze Sákrámenty náſze/ á zwłaſzczá
pokutną ſpowiedź: ábyſmy ſię częſto
chędożyli/ y proch ten y błoto ſerc ná=
ſzych oćieráli. Błogoſłáwiony ktory czy-
ſtą záwżdy/ mowi piſmo/ ſuknią y ſzátę
ſwoię nośi. Nie vgęſzczamy do ſpowie=
dźi/ á ſumnienia iáko ſtárey ſuknie nie
oćieramy. poki nowa/ trochę iey ſzánu=
iemy. O ſzczęśliwy co záwżdy nową
chce mieć. y pewnie mieć ią może: by
ią pokutą y ſpowiedźią ś. odnawiał.
Pokoy y zgodę miedzy ludźmi rozśie=
wáć: práwie ieſt ſyná Bożego dźieło.
Syn Boży zá to vmárł/ mowi Ian ś.
áby roſproſzone ſkupił. Kto tákże ſy=
nem Bożym ná wzor iego ieſt/ nie czy=
ni áni ſzczepi zwády miedzy bráćią: ále
pokoy y miłość funduie/ y zewſząd zábie=
ga/ áby miedzy ludźmi rozerwánia/ he=
rezyi y kácerſtw/ ktore ſą mátką niezgo=
dy y nieſnaſkow/ nie było. Strzeże ſię
obmow/ zazdrośći y odnoſzenia/ ktore=
mi ſię bráterſtwo rozrywa. A kto lu=
dźie z P. Bogiem iedna/ y do vznánia
ich grzechow przywodźi: ten práwą

kre ma

---

strona: 639

Ná dzień Zaduſzny.

639.

kolumna: a
kre ma w ſobie Syná Bożego/ y prá=
wą miłość ku Oycu niebieſkiemu y ku
czći iego. Bo z tego P. Bog naſłodſzą
ma ofiárę: y żadna mu wonność więt=
ſzey wdźięcznośći nie czyni/ iáko duſz
błędnych pozyſkánie.
A ćierpienie czego złego/ dla ſámey
prawdy y ſpráwiedliwośći/ y prześlá=
dowánia dla wiáry y miłośći Chryſtu=
ſowey/ iákie ma błogoſłáwieńſtwo?
Gdy nas potwarzáią/ gdy nas prze=
klináią/ gdy kłamſtwá ná nas kłádą/
dla Chryſtuſá y prawdy/ y ſpráwiedli=
wośći iego: rádowáć ſię nam Pan ka=
że. Iáka to w płákániu rádość/ tru=
dno wymowić. Duch ś. ſłodkość czy=
ni z gorzkośći/ gdy myśl obraca ná bo=
gátą zapłátę y ná krotkość y koniec
ćierpienia. Dźiś święći Boży w odpocznieniu
ſwoim mowią: Máłe y krotkie było ćier
pienie náſze/ á weſele długie y wieczne.
Zliczyliſmy godźiny ná mękách: á za=
płáty nie przeliczym áni końcá iey doy=
źrzym. Zimá náſzá minęłá: á láto nigdy
nie vſtánie. Pracey nie pomnim: á ro=
kolumna: b
ſkoſzy bez końcá vżywamy. Sieybá byłá
w płákániu: á żniwo w weſelu. płáká=
nie vſtáło: á żniwu y pożytkom końcá
nie máſz. Nędzá náſzá przelećiáłá iáko
ſtrzałá/ y ptak ná powietrzu/ śládu iey
żadnego y znáku nie máſz: á roſkoſzy
iáko morze nie przebráne trwáią.
Wſpomnićie też ná nas ſtárſzy bráćia
ná támtym dworze Krolá wielkie^o/ ná
ktorego twarz w pokoiu iego pátrzy=
ćie: ná vbogie domowniki y powinne
wáſze/ z ktoremiśćie tu w tey nędzy w=
zrośli. Zwyćiężcy wſzytkich trudnośći/
ktorzy śpiewaćie pieśni wygráney bi=
twy wáſzey: wſpomnićie ná nędzne
towárzyſze/ ktorzy ieſzcze w polu ná
żołdźie niebeśpiecznym leżą/ á ná tru=
dnym y ſtráſzliwym morzu żegluią. V=
prośćie nam wſzytki ná ty woyny náſze
potrzeby/ ábyſmy do ſzczęśćia y mieyſc
wáſzych/ y do brzegu te^o dopłynęli/ ná
ktorymeśćie ſzczęśliwie ośiedli. Przez
Iezuſá Chryſtuſá Páná náſzego/ ktory
z Oycem y z Duchem ś. ieden Bog w
Troycy kroluie ná wieki. Amen.

---

strona: Ooooa

REGESTR DO NAVK NA

2:

ZMOCNIENIE KATHOLICKIEY

3:

WIARY PRZECIW HAERETYKOM.
A.
Anyołowie naprzod ſtworzeni w wolney wo-
ley. Wyſługá ich y odſługá 623. Iáko
nam ſłużą 524. Iáko o podłe ludzie czy-
nią 626. b
Antychryſt iáki 448. b Ieſzcze práwy nie przy-
ſzedł 448.
Apoſtołowie naśienie Chryſtuſowe nie vſtá-
iące 459. ab
Aſtrologow wieźdźbá omylna 518.
B.
Błogoſłáwieńſtwo Boże odmiány ná rzeczách
czyni 319. ab
Błogoſłáwieńſtwo chlebá ná puſzczy/ było wzo
rem cudá przyſzłego ná wieczerzy 320. b
Błogoſłáwieńſtwo ludzkie imieniem Bożym/ á
błogoſłáwieńſtwo ſámego Bogá przez lu-
dzie/ rożne ſą/ y rożne ſkutki máią 320. b
BOg práwy záwżdy był we trzech perſo-
nách 274. a
Bog nie ieſt przyczyną vpadku ludzkie^go 34. a
Bog trzy ſpoſoby ma ktoremi rzeczy widome
ſtáwi 317. ab
Bogárodzice niepokaláne poczęćie 477. b
w Boſtwie trzy perſony. Rożność miedzy per-
ſonámi 276. Nie mieſzáią ſię. w Bo-
ſtwie liczby nie máſz 276. b
Czemu były
zátáione ſtárym oycom perſony w Bo-
ſtwie 274. b
Boſtwo Chryſtuſowe y dwoy rodzay 483.
Słowem ſię Chryſtus zowie/ co to ſłowo/
rożność ſłowá Bożego od náſzego 484. ab
485. 486.
Boſtwá Chryſtuſowego v Ianá ś. gęſte wy-
świádczenie 497. 498. ab
Boſtwo Chryſtuſowe 146. b 396. b
Bozkie przeyrzenie ludzkiey wolney woley nie
przeſzkadza 341. b
C.
CAtholik/ właſne przezwiſko CHrześćijáń-
ſkie 267. a
Cerymonie kośćielne co ſą/ y iáko potrzebne
354. ab Może ie kośćioł ſtáwić 355. a
Iáki ich pożytek 355. 521. Wiáry w nich
nie pokłádamy 356. b Cerymonie do
Mſzey 595. a
Czyſtość y bezżeńſtwo lepſze niż małżeńſtwo
651. 652.
Ciáło Páná Chryſtuſowe ná ołtarzu 595. b W
Sákrámenćie więtſzemi cudy niżli mánná
wſławione 281. 282.
Pożywánie iego y wiá-
rą y w Sákrámenćie ſámą rzeczą 133. ab
Káphárnáyſkie o nim ſzemránie y ćieleſne
rozumienie 134.
Ciáło Chryſtuſowe ieſt ná práwicy v Oycá/ y

---

strona: Oooob

ieſt ná ołtarzu/ y nie przećiwne to ſobie ár-
tykuły 243. ab
Chryſtuſowá moc rowna z Oycem/ y iáko od
Oycá Syn bierze 588. ab Iáko ſię weń
ſzczepim y ſok z niego ná dobre cnot ś. iágo-
dy bierzem 544. ab ſzkody tego kto w nim
nie mieſzka 546. a obietnice o Chryſtuśie
czemu ſię nie rychło ziśćiły 25. a czemu ſię
zowie pierworodny 486. czás przyſzćia
iego 24. ab
Chryſtus iáko wzięty w niebo śiedźi ná práwi-
cy v Oycá 243. przyczyny iego w niebo
wſtąpienia 244. b
Chryſtus w poſłáńcách ſwoich mowi 118. a
Chrzeſt Páná náſzego dla czego 514. chrzeſt o-
gni iáko rozumieć 28. Ianow chrzeſt inſzy
od Chryſtuſowe^go y czym rożny 16. 17. a 28. a
Cudá do wiáry potrzebne. z nimi Pan przyſzedł
y Apoſtołowie. ći co z nową Ewángelią
idą winni ie mieć 241. a 417. ab nie doſyć
ná piſmie 418. a Cudá ma záwżdy kośćioł
Cátholicki 418. 419. ab Lutrowe cudo 418.
Czyśćiec iáko ma śiedmiorákie vpewnienie 640
iákie w nim męki y ogień 642. ab iáka ſprá
wiedliwość 643. iáko duſzom ktore w nim
ſą pomágáć 644.
D.
Dyákonowie dla ſłużby ołtarzá 594. 595.
Doktormi źle gárdzą heretycy 43. ab
Doſyćczynienie zá grzechy 427. a
Doſyćczynienia w pokućie heretycy nie rozu-
mieią 583.
Drogi nabożne w ſtárym zakonie y w no-
wym 39. b
Duch ś. pochodzi y od Syná 255. b 256. b 256.
śle Syná wedle człowieczeńſtwá tylo 255. a
nie ieſt dárem ále Pánem dárow 256. a
Duch ś. odźwierny/ bez iego nátchnienia nikt do
drzwi/ to ieſt do Chryſtuſá/ nie tráfi 268. b
Duchá ś. prawdziwe boſtwo 254. ab 255. po-
ſyłánie iego nierownośći w boſtwie nie
czyni 255. a
Duſze nieśmiertelność 179. 208. 384. ab vká-
zuie pewne ćiał náſzych zmartwychwſtá-
nie 208.b
Duſz ludzkich y ćiał náſzych nieśmiertelność
118. b Duſze vkázowáć ſię mogą. rożne ich
mieyſcá po śmierći 119. a
E.
Ewángelia práwa ma rękę Bożą 241. b
Ewángeliſtowie czemu krotko piſáli 122.
Ewángeliſtowie nie wſzytko wyráźnie piſá-
li 155. a
Ewángeliſtow prawdziwych cżtery znáki 240. a
G.
Grzech gorſzy niż dyabeł 128. b

Oooo

Grzechem

---

strona: Ooooc

REGESTR.

Grzechem nie ieſt ſkłonność do grzechu 477. a
Grzech przećiw Duchowi ś. ktory ieſt 125. ab
czemu ſię zowie nie odpuſzczonym 125. b. ro-
żność iego od grzechu ná Syná 126. ab.
Grzeſzni ſą bráćia náſzy 411. a. vrzędu kośćiel-
nego y świeckiego w grzechu nie trácą 528.
Grzech pierworodny ſkáźił náſzę náturę/ y po
czym to poznáć 473. ab. co ieſt grzech pier-
worodny y iáko im grzeſzą 474. ab. ſkutki
iego y ſzkody ludzkiey nátury 475.
Grzechow nierowność 312. 313.
H.
Heliaſz y Henoch przyidą przed końcem świá-
tá 445. a
Heretyctwá do trądu przyrownánie/ ſzkody pię
ćiorákie czynią 367. ab. duſze gubią/ pſuią
Rzeczpoſpolitą świecką 368. ab. Chrześći-
áńſtwo w Pogáńſtwo obracáią 369. náu-
ki gorſze niżli Pogánie máią 369. ab
Heretycki vpor w ſądzeniu kośćiołá 248. a
Heretycki ogień obcy á nie z niebá 647. b
Heretycy Chryſtuſá odmieniáią y ieſzcze inſzego
czekáią 10. 11.
Heretycy iáko wiáry nie máia 480. a. począt-
kiem ie kośćiołá zbijamy 542. ab. ſtároży-
tnośćią y trwáłośćią 543. ab. iáko ſię Ch-
ryſtuſowi ſprzećiwiáią/ y czego ſzukáią/
y
iákie ich myśli 34. b. 35. a. Wdowſtwo y ie-
go zálecenie 36.
Herezye przed końcem świátá 448. a. wiele má-
ią Chryſtuſow Támże.
Heretyckiego kąkolu pięć znákow 70. b. iáko re-
formuią kośćioł 72. b. innego Bogá máią
73. a. ſzkody z nich iákie 73. b.
Heretycki ką-
kol godzili ſię wyplewiáć 73. b. penowáć
kto nie każe herezyi 74. záchowánie z nimi
iákie być ma 75. 76. iáko im do zbáwienia
pomágáć 76. iáko z nich pożytek bráć 77.
ab. dla grzechow ie P. Bog dopuſzcza 78. a
Herezye żadnego ſwego świętego w kálendarzu
nie máią 65. b
Heretyckie rozboie y kradzieże 272. a
I.
IEZVS iáko roſł w mądrośći 45. b
Iedność wiáry iáko ſię trzyma 40. a
Iudaſz był prawdziwym Apoſtołem 528. a
K.
Kápłanámi czemu ſię nie zwáli Apoſtoło-
wie 595. b
Kápłan czym rożny od Biſkupá 607. a. toż
presbyter co kápłan 608. a
Kápłáńſtwo Chryſtuſowe ná krzyżu y ofiárá
zwierzchna y wnętrzna 173. ab. 174. ab
Kápłáńſtwo Chryſuſowe wedle Melchiſede-
chá. nie był kápłanem wedle Aaroná 156. a
rożność miedzy tym kápłáńſtwem 156. a
ſam Chryſtus kápłan przez ſługi ſwe wi-
dome 156. b. przenieśione kápłáńſtwo ále
nie w niebo 157. a
Kápłáńſtwo Chryſtuſowe y ofiárá w kośćiele
nowego zakonu 397. b
Kápłan y ołtarz y ofiárá zá ś. Wáwrzyń-
cá 595. ab

---

strona: Ooood

Klaſztory białogłowſkie w ſtárym zakonie 36. b
Kośći świętych 440. b. pożytki z nich 441. b.
Kośćiołá Boże^go iedność czym ſię ſpaia 21. ab
Kośćioł Boży czemu ſię zowie święty 411. a. y
widomy ieſt 412. ab. ná ziemi nie ieſt z ſá-
mych wybránych y przeyrzánych 409. ab.
widomy y wiádomy 412. ab. źli ſą w nim
y dobrzy 410. b
Kośćiołow budowánie iáko potrzebne y Bogu
miłe 453. ab. 455. a. poświącánie ich y
pożytki iego 454. a. przywiley kośćiołow
poświęconych 455. a. dla ołtarzow koś-
ćioły buduią 455. b. ozdobá ich y ochędo-
ſtwo/ obliczność Boża w nich 456.
Kośćioł Boży owczárnia 266. pierwey ſię o
nim pytáć niż o ſłowie Bożym 267. a. zná-
ki Kośćiołá Bożego 267. a
Kośćielne kazánie nie ieſt goła hiſtorya/ ále ś-
wiádectwo pewney prawdy ktorey káżdy
winien wierzyć 248. b
Kośćielne niepokoie y zwyćięſtwá 397. a. 398. a
Kośćioł Boży ma ná ſię cztery wiátry/ y przy-
rownánie iego do korabiá 63. a
do Kośćiołá vćiekáć ſię po rozſądek do żywych
ſędziow 228. b
Kośćiołem nikt nie gárdzi iedno ten co pierwey
Chryſtuſem wzgárdzi 629.
do Kośćiołá Boże^go ábo owczárniey drzwiámi
ieſt Chryſtus/ drzwi nie máią ktorzy domu
nie máią 268. a. 272. a
w Kośćiele BOżym kto ieſt po trzech rzeczách
poznáć 410. a. do miáſtá przyrownány/ y
vczeſtnictwo w nim 633. ab
Kośćielni vrzędnicy záwieść nas nie mogą 628
práwá nam ſtáwić mogą 629.
Kośćioł Boży do miáſtá przyrownány/ w
ktorym ſą cztery ſtany czyniące ſobie po-
moc 633. 634.
Kośćioł Boży iáko ieſt winnicą 541. poſzedł z
Ieruzálem ſzczepił ſię w Rzymie/ ſtámtąd
do Polſki ſzczep ten przynieśion 542. a. cze-
mu ſię zowie Apoſtolſki Támże. b. win-
nicę po iágodzie poznáć 542. cudzołożny
ſzczep 543. b
od kośćiołá ſię nie odłączáć 481. ab
Kośćiołow budowánie 60. a
Kośćielnych ſług rożność 594. a
Krzyżá ś. drzewo czći godne 554. ab
Krzyż czyniony y málowány czemu czćim
555. b. kto ſię krzyżem brzydzi.
żegnánie
Krzyżem ś. iáko dawne y pożyteczne 556. a
przy wſzytkich ieſt Sákrámentách Támże.
Kroleſtwo Páná náſzego ná ziemi 397. a
Kroleſtwo Páná Chryſtuſowe po zmartwych-
wſtániu 182.
Kroleſtwo Chryſtuſowe ná źiemi iákie było
149. a. iáko ná Dawidowey ſtolicy záśiadł
149. a. Krolom świeckim nie przeſzkadzá-
ło 149. a. nie przyſtało áby go P. Bog v-
żywał 149. b
L.
Látá od ſtworzenia świátá do Chryſtuſá 25. ab
Loſy ná wybieránie vrzędnikow 529 a
M.
Małżeńſtwo ſákrámentem ieſt 48. trzy iego

ſkázy 47.

---

strona: Oooo2a

REGESTR.

ſkázy 47. węzeł nie rozwiązány 48.
Márya mátká Boża nowa Iewá/ mátká ży-
wiących/ iáko łáſki pełná 537. ab. dla cze-
go iey pozdrowienie powtarzamy 538.
miáłá ślub czyſtośći 539. 540. iáko ſię wy-
chwaláć ma 578. b.
iáko ią ſtárzy święći
ſławią/ á żaden iey heretyk nie ſprzy-
ia 601. b
Męká Páná náſzego czemu táki obyczay odku-
pienia miáłá 170. a. iákie w niey doſyćczy-
nienie 171. b. iáką krwią ludzką vbłagáć
ſię Bog miał 171. czemu nam docześne ka-
ránie zoſtáwuie 427. b. Proroctwá ſtáre o
niey 102. a. pożytki iey rozmyślánia 106. a
Moyzeſz ſam ſwe piſmo o Chryſtuśie wyłożył
ná gorze Thabor 117. b
Moyzeſzowe vſtáwy troiákie 311. a
Monárchia ábo iednorzędźtwo nalepſzy rząd
212. a
N.
Náturze dwie w Chryſtuśie 21. 27. 396. 536.
czym rożna náturá od perſony 554. ab.
náturá ludzka w Chryſtuśie nie ma perſo-
ny 535. b
O.
Obrázy w kośćiele dla czego 525. a
Obrázoborcy 440.
Obrzezánie dla czego dáne/ przymierze Bozkie
przy nim 508. a. narody ná nic nie były
winne/ dla czego ie Pan Chryſtus przy-
iął 509. ab
Odrodzenie nas y odnowienie 476. ab
Odſzcżepieńſtwo cżym rożne od kácerſtwá 410. b
Ofiárá nowego zakonu/ y co ieſt właſnie ofiárá
57. bez niey świát nigdy nie był 57. b. zgu
biwſzy ią/ zakon y kápłan y cześć właſna
Bogu ginie 57. 58. trzy ſzkody bez niey 58.
á iáko iey potrzebá 58. b
Ofiárá ma oſobno ćiáło/ oſobno krew 157. b
pierwey ofiáruią toż pożywáią 157. b. La-
mánie y wylewánie ieſt ofiárá Támże. O-
fiárá zá drugie być może 158. ná krzyżu
czym rożna od teráznieyſzey 158. a
Ofiárá nowego zakonu vſtáwiona ná oſtátniey
wieczerzy 155. a. czemu Pan nie rzekł: ia o-
fiáruię 155. b. czynić rozumie ſię y ofiáro-
wáć.
Ofiárá y kápłan poſpołu chodzą/ nie
w niebie ſą 156. b. ma pięć ſztuk 157. a
Ofiáry ſtáre grzechu nie głádźiły 297. b. Chry-
ſtus ich nie zgánił 617. a. ktore ſię P. Bo-
gu podobáią 617. b
Opátrzność Bozka około nas 67. 68.
O oſobách w Sákrámenćie ołtarzá 191. 192.
P.
Páſterze y robotnicy kośćiołá Bożego ktorzy ſą
prawdziwi 87. b. iáko ſię P. Bog z nimi
zmawia ná robotę 88. a
Pánieńſtwo y wdowſtwo 596. b
Páſterz ieden w kośćiele Kátholickim/ o tym
męczennikow świádectwo 213. b
w Piekłách co Pan Chryſtus czynił 183. b
w Piekle/ to ieſt w podziemnych ſtronách mieśc
wiele 183. a
Piekło zá grob źle rozumieią heretycy 182. 183. a

---

strona: Oooo2b

Pewność heretycka o zbáwieniu 403.
ná Piſmo żywe nie nátrą heretycy 229. b
do Piſmá rozumienia klucz ieſt wiárá 198. b.
199. ab.
Piſmo ś. trudne 81. a. nie káżdemu ſię otwarza
80. b. dla czego trudue 81. b. hárdzi ſię w
nim wichlą 82. a
w Piſmie ś. wiele rzeczy zámilczánych 496. b. y
dla czego 497. b
Piſmo ś. ſkąpe w mowie 600. b
bez Piſmá Apoſtołowie náukę zoſtáwili 228. a
Piſmá rozumienie w kośćiele 199. a
Piſmo ś. ná co ſłuży 197. b
Piotr ś. kámieniem 212. ab. Pogány przezeń
P. Bog wezwał 213. a. bez Piotrá iednego
rząd być nie może 213.
Piotrá ś. cztery przywileie 303. 304. wiáry nie
vtráćił gdy ſię Páná Bogá záprzał 304. a
ſtárſzy nád vczniámi 304. a. wodzem ná
łowieniu duſz ludzkich/ ſzczęśliwy ná po-
łow 304. b
Piotr ś. kiedy záczął ſwoiey zwierzchnośći v-
rząd 528. b
Piotr ś. czym od inych Apoſtołow rożny 607. a
Piotr ś. iáko ieſt fundámentem y opoką kośćio-
łá/ właſność fundámentu 522. ab.
nie ná ie-
go wierze/ ále ná nim zbudowány kośćioł
Támże.
Piotrowi ſámemu klucze dáne/ y co znaczą 573.
ab. Piotr wieczny być muśi iáko y koś-
ćioł 573. b
Pokłon przy brániu ćiáłá Bożego 411. b
Pokłon ćieleſny P. Bogu 443. a. 55. a.
Pośrzednicto Chryſtuſowe y iednánie 234.
náuká o nim kośćielna 336. czworáki ie-
dnacz 234. b. iednacz co wſzytko ſam zá
ſtronę płáći Pan Chryſtus 235. ab
Prorockie przepowiedánia wielki dowod praw-
dy więtſzy niżli cudá 101. b. 104. b
z Prorockiego piſmá iákie dowody 197. ab
Przeyrzenie Boże ręku nie odeymuie 504. a
Przeyrzenie Bozkie nie bez śrzodkow/ dwá ſku-
tki iego 588. b y błędy o nim 589. a. nie du-
fáć mu iákobyſmy ie wiedzieli b
Przykazánie Bozkie może człowiek pełnić/ y mi-
łowáć P. Bogá z cáłego ſercá 361. ab
Przypowieśći vżywánie v ſtárych 79. ab. iáki
ich pożytek 8. b
Przyśięgę P. Bog. ludziom czynił 234. a
Pokuty trzy częśći 140. a
Pokutá przed chrztem y po chrzćie czym ro-
żna 126. b. 298. a
Pokutá ieſt ſákráment w nowym zakonie 296. b
297. b. czym rożny od chrztu 297. b
Pokutá ábo docześne karánie zá grzech 568. b
Pokuty przykłády w świętych 479. a
Prawdy nie máſz v tych co z liniey Apoſtol-
ſkiey nie idą 228. b
Prawdá iáko potrzebna 226. 227. głęboko zá-
kopána/ ktora napilnieyſza 227. á gdzie iey
ſzukáć około wiáry 228. a
Poświęcenie w żywoćie 677. ab. y przywiley
ich Támże.
Poſtu wielkiego przyczyny 109. Apoſtołowie
go vſtáwili 110. b. pożytki iego 111. a. Ray
nie poſtem ſtrácony 111. b.
Poſłáńcy BOży wielką moc máią do odpuſz-

---

strona: Oooo2c

czenia grzechow 206. b
Poſyłánie porządne ná vrząd kośćielny 205. b
Pożądliwość y ſkłonność do grzechu nie ieſt
grzechem 477. a
R.
Rádá o czyſtośći y vboſtwie czym rożna od
roſkazánia 461. b
o Reliquiách ś. y o kośćiách ich 439. 440.
Rzymſki kośćioł Chryſtuſá raz przyiętego ni-
gdy nie odmienił 10. ab
Rzymſkie páńſtwo poki trwa końcá świátá nie
będźie 447. b
od Rzymſkiego Biſkupá dzielić ſię/ toż ieſt co
ſię dzielić od kośćiołá Chryſtuſowe^go 214. ab
pod Rzymſkim páńſtwem czemu ſię Chryſtus
vrodzić chćiał 25.
S
Sákrámtow ſtárych od náſzych rożność 354. b
Sákrámenty dwie rzeczy czynią 297. a
Sákrámentow kośćielnych y źli vżywáią 411. b
Sákrámentow náſzych od Moyzeſzowych ro-
żność 17. b. 18. b
Sákrámentu Páńſkiego pod iedną oſobą vży-
wánie iáko ſię vmocnia 190. 191. 192.
Sákráment czym od ofiáry rożny 283. a. 284.
w nabożeńſtwie nie iedzą nic coby ofiáro-
wánego nie było. zá drugiego ofiárowáć
kto może/ ále bráć y vżywáć Sákrámentu
nie może 284. a
Sąd Boży ſkoro po śmierći káżdego 3. ab
Sądzić o náuce kto ma 435. b
Szátánow záklinácze 127. b. wiele ćiał zá Chry-
ſtuſá męczyli 128. a. gorzey gdy duſzę opę-
ta 128. b. moc ich wielka 129. a
Skruchá co ieſt y co w ſobie ma 141. ab
Słowá nierozumiáne przyimuie P. Bog 150. b
Słowo Syn Boży iákie ieſt/ y iáko rozumieć
początek Ewángeliey ś. Ianá 484. 485. 486
Sluby czyſtośći y inne Pánu Bogu czynio-
ne 652. 653. ab.
Sobotá co znáczyłá/ y iáko P. Bog w nię od-
począł 389. ab. iáko ią kośćioł ná Nie-
dzielę odmienił 390. a
Spowiedź zámyka ſię w ſkruſze/ iáka byłá w
zakonie ſtárym/ práwo ná nię 142. a. moc
w niey ſądowa 142. b. Bog ią ſam roſka-
zał 142. b. pożytki iey 143. ab. wſtyd w
niey pożyteczny 143. b. wyliczánie grze-
chow iákie w niey 144. a
do Spowiedzi wſtyd ſzkodliwy 129. b. ná ſpo-
wiedzi ludzie kwit z grzechow biorą 129. b
Spowiedzi náſzey figurá v Ianá ś. 27. b
Spráwiedliwość dwoiáka/ wedle wagi y wedle
doſtoynośći 89. b
Spráwiedliwość rozmáite ma rozumienie w pi
ſmie ś. 310. ieſt iedná zakonna y vczynko-
wa Philozophſka/ druga ſerdeczna z wiá-
ry. czym rożne od śiebie/ iáko ſię złączyć
máią 310. b
Swiátá początek y koniec 447. a
Swiátá godziná oſtátnia iáko ſię ma rozu-
mieć 25. b
Swiętych wzywánie z pokory 60. b. 595. a
Swiętych przyczyny iáko vżywamy 236. b
Swięći wiedzą co ſię z námi dzieie/ rządzą y po

---

strona: Oooo2d

śmierći 560. ab. 635. ab.
cudá przy ich
grobách 561. a. pomocni nam ſą/ iáko im
y my ſłużym 636. ab
Swięći w dom w ktory wchodzą błogoſłá-
wieńſtwo dáią 579.
Swięć[i] ſtárzy nie doſtawáli niebá 119. a
Swiętá iáko święćić 390. 391. 389.
Swiętá kośćioł ſtáwić może 390. ab.
Swiec y gromnic czemu vżywamy y poświą-
camy 522. ab.
Swiece prawdziwego ſłowá Bożego iáko po-
znáć 646. 647.
Succeſſya kośćielna 613. b
T.
Tálenty co ſą 466. a. ná trzy ſię częśći dzielą.
do Troyce ś. wćieleniem Syná Bożego nic nie
przybywa 276. b. pośiłek wiáry o Troy-
cy ś. 276. b. 277. a. w rozmowy o Troycy
ś. nie wdáwáć ſię z heretyki 277. b
Troyce ś. ná chrzćie Chryſtuſowym oznaymie-
nie 516. a
Trzy ſekty prożno ſię z práwe^go Bogá chlubią/
Turecka/ Zydowſka y heretycka 274. 275.
Trádycye bez piſmá. 229. a
V.
Vczynki dobre zaſługę máią/ otuchę y nádzieię
czynią 350. a. iáko im dufáć y nie dufáć/
iáko ſię z nich ćieſzyć y iáko ſię bać 350. b
351. a.
dwie ſię rzeczy do nich ſchodzą 352. a
Vczynki w Chryſtuśie czynione wyſługuią ży-
wot wieczny. bez łáſki Bożey czynić ſię nie
mogą 545. ab
Vczynki náſze iáko záſługuią odpłátę 88. b. Ch-
ryſtus ie w nas czyni 89. b
Vmárli nie dzielą ſię z námi żywemi 381. ab. za-
kon przyrodzony miał o nie ſtáránie 381. b
zakon ſtáry y piſmo ś. tákże 382. ab. zá v-
márłe modlitwá y pożytek iey 383. a. obro-
ná náuki o nieśmiertelnośći duſzney 384.
Vſpráwiedliwienie nie ieſt zaſłoną od grze-
chow/ ále práwe oczyśćienie 348. b. 349. a.
nie ieſt mniemána/ ále właſna z duſzą zro-
ſłá 349. a
do Vſpráwiedliwienia co wádzi y przeſzka-
dza 352. ab
Vſpráwiedliwienie grzeſzne^go z łáſki Bożey ieſt/
ma wolność woley ludzkiey/ ma wiárę/
ma
boiaźń z tego czym P. Bog groźi 347. ab.
ma nádzieię y miłość y obrzydzenie grze-
chow y vżywánie ſákrámentow 348. ab
Vrząd nie ginie grzechem śmiertelnym 528. a
Vrząd duchowny áby ſię o prawdzie káżdy do-
pytáć mogł 435. a
Vrzędow świeckich powinność ná pomoc duſz
ludzkich 305. ab. 307. b
W.
Wćielenia Chryſtuſowego przykłády 535. b
Wiárá może być bez miłośći 546. a. ná iákich
ieſt fundámentách y iáko trudna 558. ab.
nie pyta ſię iáko 568. a
Wiárá w Syná Bożego śrzodek do zbáwie-
nia 263. b
Wiárá odmiáta niepodobność 339. b

---

strona: Oooo3a

REGESTR.

Wiárá z kazánia/ á z piſmá iey potwierdze-
nie 197. b
Wiárá nie śćiąga ſię ná pewność prywatną o-
krom obiáwienia 56. a
Wiárá y vfánie rożne ſą 66. a. co czyni wielką
wiárę Támże.
Wiárá zmowá z Pánem Bogiem á vczynki ro-
botá 88. b.
Wiárá ſię nie báwi ná poiedynkowey pewnoś-
ći o zbáwieniu 403. a
Wiárá cudza iáko drugim pożyteczna 403. b.
iáko ná chrzćie dziatkom ſłuży 404. a
Wiárá nie ieſt vfániem/ ieſt fundáment rzeczy
ſpodziewánych y przekonánie niewido-
mych 402. ab.
Wiárá náſzá dwoygiem ſię świádectw wſpie-
ra/ wnętrznym Duchá ś. y zwierzchnym
kośćielnym 247. ab
Wiárá z kazánia nie z piſmá 248. a. zginęłáby
z piſmem 249 a.
Wiáry heretycy nie máią iedno obierki 404. b

---

strona: Oooo3b

Wiáry náſzey pewność ná ſłowie Bożym y ná
świádectwie kośćielnym 479. właſność
iey 480. ab
Wola náſzá wolna do złego y dobrego 491 ab
y dla czego nam daná ieſt 492. a
Z.
Zakon ſtáry ćiężſzy był do wypełnienia 524.
Zakon ſtáry znioſł z nas Pan Iezus 509. b
Zakonu ſtárego od nowego rożność 257 a.
310. b. 229. a
Zakonu ſtárego y iego cerymoniy nietrwá-
łość 389. b
Záślepienie y zátwárdzenie nie ma ſię P. Bogu
przypiſowáć 94. ab. co ieſt 95. b. dopuſz-
cza ie P. Bog iáko karánie zá grzech 96 a.
náuki około zátwárdzenia 96. a
Zmartwychwſtánie Páńſkie czemu ták mocno
vgruntowáne 207. ab. 208. zowie ſię kro-
leſtwem w ktorym Pan iadł y pił z vczniá-
mi ſwemi 207. b.

---